Бизнесийн бодлогын шинж чанар

1. Бизнесийн
бодлогын шинж
чанар

2. Ихэнх байгууллагууд тодорхой нэг салбарт ямар үр
дүнд хүрэхээр хичээж байгаагаа тайлагнан,
тайлбарладаг.
• Бодлого, дүрэм журам нь үйл ажиллагааны
горимын дагуу ангилагдан заагдсан байдаг.
Жишээ нь: бодлогын хувьд авч үзвэл цаг тооллын
дарааллаар илэрхийлэгдсэн харилцан хамаарал
бүхий алхам, эсвэл арга хэмжээний цуврал,
дүрэм журмын хувьд авч үзвэл тогтоосон үйл
ажиллагааны чиглэл нь өгөгдсөн бүлэг нөхцөл
байдлын үед юу хийх ѐстойг тодорхой заасан
байдаг.

3. Олон байгууллага хийгдсэн байх ѐстой
шийдвэрийг багтаасан параметрүүдийг
гаргадаг.
• Эдгээрийн зарим нь үйл ажиллагааны чиглэл тус
бүрын мэргэжилтэнүүдээр бичигдэн
боловсруулагдсан байдаг. Үүнд: хөдөлмөр
эрхлэлтийн асуудал нь ажилд авах болон ажлаас
халахад анхаарал хандуулж, борлуулалт
маркетингийн хэлтэс нь үнэлгээ болон зах зээлийн
байдлын удирдамж гаргаж, худалтан авалтын
хэлтэс нь нийлүүлэгчээсээ бэлгийн зүйл авахыг
хориглосон бодлогуудыг гаргах гэх мэт багтдаг.

4. Зарим бодлого нь материал, хувьцаа
болон хөрөнгө, тоног төхөөрөмжийн
талаарх бусад зүйлд чиглэсэн байдаг.
• Зарим нь зорилтууд болон бусад ухагдахуунуудыг
(арга хэрэгсэлийг) тайлбарладаг. Ерөнхийдөө
бодлого нь хувь хүн, хөрөнгө, зорилтууд,
ухагдахуунууд (арга хэрэгсэлүүд) болон тодорхой
зохион байгуулалтын чиглэл бүхий газруудаас
хамааран ангилагддаг. Энэ бодлого ангилах арга
нь дурын боловч тун тохиромжтой арга юм. Мөн
түүнчлэн эдгээр ангилалууд нь харилцан онцгой
биш, харин ихэвчлэн давхцах шинж чанартайг
тэмдэглэх нь зүйтэй.

5. Зөв зохистой бодлого даарах шинж чанаруудыг
өөртөө агуулсан байх ѐстой.
1. Алсын хараа
2. Ахлах удирдлагын зөвшөөрөл ба баталгаажуулалт
3. Оюуны хөрөнгө оруулалт
4. Тогтвортой, урт хугацаат мөн чанар
5. Хүлээн зөвшөөрөгдөх боломж
6. Ажилтнуудад мэдэгдсэн байдал
7. Жинхэнэ зорилтот ба хэрэгжилт
8. Зохистой тайлбар
9. Зорилготой нийцэх нийцэмж

6. Алсын хараа
• Энэ нь бодлогын ирээдүйн үйл ажиллагаа,
зорилтыг илэрхийлдэг нийтлэг шинж чанаруудын
нэгдэл юм. Энэ нь ихэвчлэн ирээдүйд хүрэх
зорилго, алсын харааг тайлбарладаг. Үүнээс гадна,
байгууллагын ажилчид, хүмүүст үнэн зөв гэсэн
бүлэг итгэл үнэмшилээр ятгалга үүсгэн бий
болгодог. Бодлогын аргачлал нь тодорхойлогдсон
ба нарийвчилагдсан нэг чиглэлт үйл ажиллагаааны
горим байх бөгөөд энэ нь бие даасан үйл
ажиллагаа өөр чиглэлээр явахыг зөвшөөрдөггүй.
Хэрэв бодит үйл ажиллагааны горим, үг зүйн
найруулга нь үйл ажиллагааны явцад итгэл
үнэмшилийг даган мөрдөхгүй байвал бодлого
магадгүй буруу боловсруулагдсан гэсэн үг.

7. Ахлах удирдлагын зөвшөөрөл ба баталгаажуулалт
Практикт ихэвчлэн, бодлогын асуудлаар зөвлөмж гаргах,
хувь нэмэр оруулах нь байгууллагын бага түвшний
буюу доогуур албан тушаал бүхий удирдлагын үүрэг
болдог. Гэсэн хэдий ч бодлогын шалгуур нь ахлах
удирдлагын зөвшөөрөл ба баталгаажуулалт юм. Ахлах
удирдлага нь төлөөлөн удирдах зөвлөл болон
гүйцэтггэх захирал, магадгүй зарим тохиолдолд энэ
үүрэг хариуцлагыг дээд гүйцэтгэх хороонд шилжүүлдэг.
Захиралууд болон ахлах удирдлага нь бодлого
боловсруулах, урт хугаацааны зорилгыг тогтоох үндсэн
үүрэгтэй. Цогц бодлого нь ахлах удирдлагын
зөвшөөрөлыг авсны дараа, байгууллагын бүх
сегментүүд бүхий боломжоороо нэг чиглэлд
тодорхойлсон зорилгууддаа хүрэхээр хөдөлдөг.

8. Оюуны хөрөнгө оруулалт
Бодлого нь оюун болон сэтгэлгээний хөрөнгө
оруулалтыг шаарддаг, учир нь бодлого тухайн
компаний хувьд л зөвхөн үнэн бодит байх
ирээдүйн үйл ажиллагаатай холбоотой. Бодлого
нь магадгүй бодлогыг өөр өөр өнцгөөс харж, өөр
өөр байдлаар хүлээж авах байгууллагын бүхий л
салбар, хэсэг түүний орчноос ирэх дарамт,
эсэргүүцэл, сорилтуудыг даван туулах чадвар
бүхий байх ѐстой.

9. Тогтвортой, урт хугацаат мөн чанар
• Ихэвчлэн, бодлого боловсруулагчид аливаа бодлогыг
гаргахдаа бүх талаас нь авч үзэн эцэст нь тогтвортой,
тэсвэртэй хэлбэрт оруулдаг, үүний дараагаар байнга
нэмэлт өөрчлөлтийг оруулж байдаг. Гэвч үйл
ажиллагааны явцад бодлогод тогтмол өөрчлөлт
оруулах, байгууллагын чиг үүргийг тодорхой бус болгож
төөрөгдөлд оруулдаг, ингэснээрээ зөв зохистой
бодлогын хүрэхээр зорьж буй бүхий л зүйлсийг буцааж
тэр ч байтугай бусниулж орхидог. Практикт ихэнх
бодлого нь урт хугацаат мөн чанартай байдаг, гэсэн
хэдий ч бодит практикт хэрэглэхийн тулд олон богино
хугацаат мөн чанар бүхий хэсгүүдэд хуваадаг. Магадгүй
бодлогыг сайжруулах, дахин шалгаж залруулах
шаардлагатай нөхцөл байдал үүсч болох ба энэ
тохиолдолд, хамгийн гол нь өдөр тутмын стандарт,
гаргаж болох шийдвэрийн эсрэг тасралтгүй нөхцөл
үүсгэх зорилготой юм.

10. Хүлээн зөвшөөрөгдөх боломж
• Байгууллагын бодлогын хүлээн зөвшөөрөгдөх хэм
хэмжээ нь албан хаагч, ажилчдын бодлого юуны
тулд үүсч, өөрчлөгдөж байгааг ойлгох ойлголт,
цөхрөлтгүй оролдлогоор хэмжигддэг. Мэдээллийг
задлалгүйгээр хадгалах нь аюултай нөхцөл
байдлыг үүсгэдэг. Энэ нь цуу яриа, байгууллагын
үйл ажилагааг нураах нууц хуйвилдаан гэсэн
таамаглалыг үүсгэж улмаар хардлага, үл итгэлээс
үүдэн удирдлага, ажилчдын хооронд зөрчилдөөн,
сэтгэл ханамжгүй сөрөг харилцаа үүсдэг.

11. Ажилтнуудад мэдэгдсэн байдал
Бодлого боловсорч, батлагдасны дараагаар цаг
алдалгүй байгууллагын бүх гишүүдэд мэдэгдэх
хэрэгтэй. Байгууллагын бүх хүмүүс байгууллагын
эрхэм зорилго, зорилтуудыг мэдэж байх ѐстой,
иймээс байгууллагын гишүүдэд бодлогыг
танилцуулалгүй үлдээх тохиолдол байж болохгүй.
Бодлогыг зохистой, тохиромжтой сувгаар
байгууллага дотор тараах хэрэгтэй, энэ нь хэн
нэгнийг мэдэлгүй үлдэхээс сэргийлнэ. Мэдээж
хэрэг ингэснээрээ байгууллага дотор бат бөх
харилцааг үүсгэж, бүх ажилчдад шинэ өндөрлөгт
хүрэх урамыг өгдөг.

12. Жинхэнэ зорилтот ба хэрэгжилт
• Удирдлагууд нэр хүндийн төлөө бодлогыг зарлах нь тун
ховор, сурталчилгаа хийсэн ч практикт нэвтрүүлэх дээр
амжилтгүй болдог гэх мэт. Эдгээр нөхцөл байдалд
удирдлагын гол зорилго нь зарлагдсан бодлогыг үл тоож,
авч хаяхад оршдог. Зарим тохиолдолд, зарим
менежерүүд буруу, сөрөг арга замаар бодлогыг
хэрэгжүүлэн, үүнийгээ ямар нэг шалтагаар, эсвэл бусдыг
зарим үйл ажиллагааг хийгээгүй хэмээн хайцаалдаг. Ийм
шинж чанар бүхий бодлого нь бичгээр хийгдэх нь ховор,
хэрэв бичигдсэн бол тун тодорхой бус арга зүйгээр буруу
хэллэгээр бичигдсэн байх бөгөөд энэ нь жинхэнэ үйл
ажилаггаатай нийцэх нийцэмжийг гажуудуулдаг. Ийм
төрлийн бодлогоос зайлсхийх хэрэгтэй, удирдлагын
бүхий л бодлого нухацтай авч үзсэн, зорилтот үйл
ажиллагааны чиглэлд жинхэнээсээ хүрч хэрэгждэг байх
ѐстой.

13. Зохистой тайлбар
• Бодлогыг зөв тайлбарлах үед менежерүүд зарчим
болон үйл ажиллагааны журмыг байгууллагын
хувь хүний элемент, шинээр гарч ирж буй
тулгамдсан асуудлуудыг харгалзаж үзэлгүйгээр
чандлан дагаж мөрддөг. Гэвч зарим үед хүн,
нийгэм, ямагт хувьсан өөрчлөгдөж байдаг орчин
нөхцөлд зөв тайлагнахаас илүү зүйл
шаардлагатай. Шинээр гарч ирж буй хүчин
зүйлсийг зохицуулах бага хэмжээний уян хатан
байдал, зохистой тайлбар нь л удирдах, хяналт
тавих жинхэнэ урлаг юм. Өөрөөр хэлбэл,
бодлогоор далайлгасан хүчирхийлэлийн шинж
бүхий хяналт байж болохгүй.

14. Зорилготой нийцэх нийцэмж
Бүх бодлого нь зорилготой шууд хамаарал бүхий
үйл ажилагааны чиглэлийг дагах ѐстой. Хэрэв
бодлогууд нь зорилгоос хөндлөн, эсрэг байвал
хамт олны хичээл зүтгэл нэгдмэл байдал талаар
болж, эмх замбараагүй байдал үүснэ. Бодлогын
алдаа дутагдалаас илүүтэйгээр үл ойлголцол,
төөрөгдөл нь асуудал, тааруу үр дүнгийн эх үүсвэр
болдог. Эдгээр илэрхий аюулууд нь ялангуяа доод
шатны удирдлагуудын бүтцэд үл ойлголцол
үүсэхээс сэргийлж бодлогыг хоѐрдмол утга санаа
агуулж байгаа эсэхийг нарийн нягтлан шалгах
хэрэгцээ шаардлагын ач холбогдолыг харуулж
байна.

15. Бодлогын эх сурвалж
Kalejaye (1998) бодлогын эх сурвалжыг судалж,
бодлогын гол эх сурвалжуудыг
1. үүсэж бий болсон,
2. давж заалдасан,
3. нөхцөл байдлаас урган гарсан,
4. гадагшаа чигэлсэн гэж дөрөв ангилсан.

16. Үүсэж бий болсон эх сурвалж
Хамгийн их хэрэглэгддэг бодлогын эх сурвалж нь
компанийн үйл ажиллагааг чиглүүлэх зорилгоор
дээд удирдлагаас гардаг. Үүсэж бий болсон
бодлого нь үндсэндээ эрх бүхий гүйцэтгэх
удирдлагаас тодорхойлсон аж ахуйн нэгжийн
зорилтуудаас эхэлдэг. Эдгээр төрлийн бодлого нь
хамрах хүрээ өргөнтэй, ингэснээрээ гол захиргааг,
тодорхой ойлголтыг өгөх боломжыг олгодог
нөгөөтэйгүүр ойлголт, тайлбар хийх боломж
үлдээлгүйгээр бүрэн цогцоор нь тунхагласан
байдаг.

17. Давж заалдсан эх сурвалж
• Практикт ихэнх тохиолдолд, бодлого нь
удирдлагын эрх мэдлийн шаталсан түвшингээр
дамжин давж заалдахаас үүсдэг. Удирдлагуудад
шийдвэр гаргах нөхцөл тулгархад хангалттай эрх
мэдэл байгаа эсэх, иймэрхүү асуудлыг хэрхэн
шийдвэрлэхээ мэдэхгүй тохиолдолд, тэд
шаардлагатай дэмжлэг, арга хэмжээг авахаар
хянан шалгагч / зааварлагч нарт давж заалддаг.
Давж заалдах нь дээш уламжлагдсанаар шийдвэр
гарч, үүнд хамааралтай дүрэм, үйл ажиллагааны
журам боловсрогддог. Тиймээс, энэ нь ирээдүйн
удирдлагын үйл ажилаггаанд хөтөч, жишиг цэг
болдог.

18. Нөхцөл байдлаас урган гарсан
• Ашиг тустай бодлого нь ажилчдын
харж, бүрдүүлж буй үйл
ажиллагаанаас бий болдог.
Ажилчдын ажиллаж байгаа компани
нь хэрэв өндөр чанар бүхий зорилт
эсвэл зөв зохистой хөдөлмөрийн
бодлого явуулдаг өөрөөр хэлбэл
жинхэнэ бодлогыг хэрэгжүүлдэг бол,
ажилчид нь жинхэнэ бодлого гэж юу
байдгийг тун хялбар ойлгож чадна.

19. Гадагшаа чиглэсэн эх сурвалж
• Өргөн хүрээгээр авч үзвэл, бодлого нь засгийн
газар, үйлдвэрчний эвлэл, мэргэжлийн холбоо
болон бусад худалдааны холбоо гэх мэт
агентлагуудаас гадагшаа чиглэсэн байдаг. Энэ нь
шууд зохицуулалт, засгийн газрын тусламж, эсвэл
гэрээг хүлээн авах олон нөхцлүүдийн нэг, аж
үйлдвэрлэлийн амгалан байдлыг хадгалах гэх мэт
маш олон хэлбэрээр илрэн гарч болно. Түүнээс
гадна, орон нутгийн засаг захиргаа болон засгийн
газар, мэргэжлийн холбоод, нийгмийн болон буяны
байгууллагууд байгууллагын бодлогод нөлөөлж
байдаг.

20. Бодлогыг юу сайн болгодог вэ?
Компаний бодлого нь албан ѐсоор бичмэл
байх нь хамгийн үр дүнтэй байдаг.
Бодлого нь ихэнхдээ компанийн хэмжээ,
аж үйлдвэрлэл, бизнесийн цаг хугацааны
уртаас хамаарч өөр өөр хэлбэртэй байдаг
боловч, ерөнхийдөө дараах бүрэлдэхүүн
хэсгийг агуулдаг.
Үүнд:

21. 1.Зорилго тодорхойлолт - байгууллага яагаад тухайн бодлогыг
гаргах болсон, бодлогын хүсэж буй үр нөлөө, эсвэл үр дүн нь
юу вэ гэдгийг тусгадаг.
2.Үзүүлэлт - тодорхой дүрэм журмууд, шаардлагууд, бодлогын
үүсгэж буй байгууллагын зан төлөвийг харуулсан тайлангууд
3.Хэрэгжилтийн хэсэг - бие даасан бодлогын тайлангуудыг аль
талууд явуулах үүрэгтэй, бодлогын дагаж мөрдөлт/
баримтлалыг хэрхэн баталгаажуулахыг тусгадаг.
4.Хүчинтэй болох огноо - бодлого хэзээнээс хүчин төгөлдөр
болохыг тусгадаг (Удирдлагын гарын үсэг эсвэл зөвшөөрөл нь
бодлогыг хууль ѐсны болгоход хэрэгтэй).
5.Хэрэгжилт ба хамрах хүрээний тайлан - бодлого хэнийг
хамаарах, аль үйл ажиллагаанд нөлөөлөхийг тусгадаг.
6.Оршил - бодлогын үүсэл хөгжилд хүргэсэн, магадгүй
урамшуулсан хүчин зүйлсүүд болох түүх, учир шалтгаан,
санаа зорилгыг тусгадаг.
7.Тодорхойлолт - бодлогын баримт бичигт орсон нэр томъѐо,
үзэл баримтлалуудын тодорхой тайлбараар хангадаг.

22. Анхаарал
хандуулсан
баярлалаа