МТА эссэний уралдаан

1. Татвар эх орны ирээдүйн хөгжилд
Татвар бол төрийн гол үйл ажиллагаа болох нийгмийн харилцааг зохицуулах чиг үүргийг
хэрэгжүүлэх санхүүгийн хамгийн том, гол эх үүсвэр нь байдаг. Өөрөөр хэлбэл, төрийн
төвлөрсөн төсвийг бүрдүүлэх гол арга болдог.
Татварыг улсын төсөвт эрх бүхий байгууллагаас тогтоосон хугацаа, хувь хэмжээгээр хувь
хүн, хуулийн этгээдийн зайлшгүй ба хууль зүйн хувьд хариу төлбөргүйгээр төлөх мөнгөн
дүн гэж дэлгэрэнгүй тодорхойлж болох боловч, товчхондоо “татвар бол ирээдүйн хөгжил”
юм. Чухамдаа татвар бол эх орныхоо ирээдүйн сайн сайхан, хөгжлийн төлөө өнөөдөр
байгаа мөнгөн хөрөнгөнөөсөө төлж байгаа хувь нэмэр юм.
Гэвч хүн бүр үүнийг зөвөөр ойлгодоггүй. Ихэнх татвар төлөгчид өөрсдийн хөдөлмөрлөж
олсон мөнгөн хөрөнгөнөөс авч буй төрийн дарамт гэх мэтээр, харин татварыг захиран
зарцуулах эрхтэй хүмүүс, үүнийг нэгж бүр нь нэгж ажилчны нэгж дусал хөлсөөр
бүтээгдсэн гэдгийг умартан, зүгээр л орж ирдэг шиг санадаг. Иймээс л татвар төлөгчид
татвар төлөх сонирхолгүй байдаг. Хэрэв төлсөн татвар бүрийн ашиг ирээдүйд татвар
төлөгчдөд хүрч чаддаг байсан бол бүх хандлага өөр байх байсан биз ээ.
Дээрхээс үзэхэд, аливаа төрийн тулгамдсан асуудал нь татварын бодлогыг боловсруулж,
хэрэгжүүлэх асуудал байдаг байх нь. Улс орон бүр татварын бодлогоо улсын эдийн засаг,
нийгэм, хүн амын байршил, үйлдвэрлэгчдийн онцлог төрх, газар зүйн байршил гэх
зэрэгтэйгээ уялдуулан янз бүрээр тодорхойлдог.Манай улсын хувьд, улсын болон орон
нутгийн хэмээн бүрэлдүүлэн авч үзсэн байдаг.
Улсын татвар гэдэгт УИХ, ЗГ-аас хувь хэмжээг нь тогтоож өгсөн бөгөөд монгол улсын
нутаг дэвсгэрт нийтлэг үйлчлэх татварыг хэлдэг. Энэ татварт: ААНОАТ, Гаалийн татвар,
НӨАТ, Онцгой албан татвар, Авто бензин дизелийн түлшний албан татвар, Ашигт
малтмалын нөөц ашигласны төлбөр зэрэг багтана. Харин орон нутгийн татвар гэдэг нь,
аймаг нийслэлийн ИТХ-аас хувь хэмжээг нь тогтоосон бөгөөд тухайн нутаг дэвсгэрт
үйлчлэх татварыг хэлнэ.
Манай орны татварын бодлого нь тодорхой нэг цэг дээр төвлөрсөн ба энэ нь үндэсний
үйлдвэрлэлийг дэмжих чиглэлтэй байдаг. Манай улсын татварын бодлого нь монгол
улсын зайлшгүй хэрэгцээт төсвийн орлогыг бүрдүүлэх, татвар төлөгчдийн нуруун дээрх
ачааллыг багасгах, тэдний цаашдын үйл ажиллагааны хэвийн нөхцлийг хангахад чиглэсэн
байх ба нөгөө талаас хөрөнгө оруулалт, татварын албаны бүтэц тогтолцоог сайжруулах,
мэргэжилтэй боловсон хүчнээр хангах зорилтыг багтаасан цогц ойлголт байдаг.
Онолын хувьд татварын бодлогыг тодорхойлоход нөлөөлөх салшгүй бүрэлдэхүүн
хэсгүүдийг дараах байдлаар тодорхойлжээ. Үүнд:
1. Татварын бүтцийн харьцааг зөв тогтоох (албан татвар, хураамж, төлбөрийн
харьцаа)
2. Татварын хувь хэмжээг зохистой тогтоох
3. Гадаадын хөрөнгө оруулалт хэрхэн хийгдэх орчин нөхцлийг бүрдүүлэх

2. 4. Татварын албаны үйл ажиллагааг боловсронгуй болгох
5. Татварын хөнгөлөлт, чөлөөлөлтийг аль болох бага боловч үр ашигтай нэвтрүүлэх
6. Татварын хууль тогтоомжийг амьдралд хэрэгжүүлэх, боловсронгуй болгох бодит
нөхцлийг бүрдүүлэх
Тэгвэл одоо бүгдээрээ эх орныхоо татварын бодлогыг ямар байвал зохистой талаар
тодорхойлох гээд үзье. Үүний тулд бидэнд бяцхан загварчлал хэрэгтэй бөгөөд үүнийг
тоглоомын онолын жишээн дээр авч үзье.
Дэлхийг нэгэн 0 биш нийлбэртэй, олон тоглогчтой, бүрэн мэдээлэлтэй тоглоом гэж авч
үзье. Учир нь аль нэг тоглогч нь хожлоо гэхэд, өрсөлдөгч нь хожсон хэмжээгээр нь
алдахгүйгээр, мөн аль ч тоглогчийн хийсэн үйлдэл нь ил тодорхой байдаг зэргээс дээрх
дүгнэлтэд хүрч болно.
Тоглогч бүр өөрийн хожлыг илэрхийлдэг. – Улс бүр өөрсдөө эхлээд хөгжихийг боддог.
Хэрэв тоглогчид хожлыг авчрах, өрсөлдөгчөө ч дэмжих стратеги баримтална. – Улсад
ашигтай бол аль нэг оронд дэмжлэг үзүүлэх сонирхолтой.
Манай орны хувьд, тоглоомд ноцтой үүрэг гүйцэтгэх тоглогч биш ч, сүүлийн жилүүдэд
байгалийн баялгийн нөөцтэйгээсээ болоод том тоглогч нарын анхаарлыг ихэд татаж
байгаа.Манай оронд тусламж, дэмжлэг үзүүлэх, хөрөнгө оруулах сонирхолтой. Гэвч
эцсийн дүндээ, тэдний энэ их хайр халамжийн цаана, өөрсдийн орны хөгжил байдгийг
санах хэрэгтэй.
Гэтэл энэ тоглоомын дүрмийг мэддэг ч юмуу, мэддэггүй ч юмуу манай орныг төлөөлөн
тоглодог тоглогч нарт, төрийн хар хайрцагны бодлого гэж байдаг ч юмуу, байдаггүй ч
юмуу бүү мэд. Ямартай ч бид хамгийн зөв стратеги баримталж тоглохын тулд, улсын
хөгжлийн хамгийн том эх үүсвэр болох татвар, татварын бодлогоороо дамжуулан хариу
үйлдэл үзүүлэх ѐстой.
Санал:
1. Үндэсний үйлдвэрлэлийг дэмжих татварын бодлого
a. Дотоодын үйлдвэрлэгчдийг дэмжих татварын бодлого. Дотоодод үйлдвэр
эрхлэж байгаа, үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүн нь дотоодынхоо хэрэгцээг
хангаад, импортод гаргах зорилготой үйлдвэр эрхлэгч нарт татварыг бага
ногдуулах гэх мэт. Мөн гадаадаас үйлдвэрийн тоног төхөөрөмж оруулж
ирэхэд татварыг бага ногдуулж өгөх.
b. Дотооддоо үйлдвэрлэж болох импортын барааг хязгаарлах татварын
бодлого. Манай улсад банкны худалдааны зээл гэж байдаг. Энэ зээл нь
жижиглэн, бөөний худалдааг дэмждэг зээл аж. Энэ зээлийн уршгаар
дотоодод үйлдвэрлэж болох барааг Эрээн хотоос импортлон, Эрээн хотыг
хөгжүүлсэн гэж үздэг. Харин бид эдгээр барааны татварыг нэмэгдүүлж,
барааг хязгаарлаж болох юм.
c. Дотоодод том үйлдвэрийн газрууд барихад чиглэсэн татварын бодлого.
ААН нь дотоодод томоохон үйлдвэрийн газар байгуулах тохиолдолд үйл
ажиллагаа тогтвортой ашигтай ажиллах, эхний жилүүдэд татвараас
чөлөөлөх хүртэл арга хэмжээ авах.
2. Гадаадын ашигтай хөрөнгө оруулалтыг дэмжих татварын бодлого.Иймэрхүү
ашигтай төслүүдийг шинжилж үзээд, ашигтай ажилласан тохиолдолд,

3. үйлдвэрлэгдэж байгаа бүтээгдэхүүн нь манай улсын зах зээлд эрэлтийг хангаж
байгаа зэргийг харгалзан, нөхцөл тавьж, татварыг бага тогтоох.
3. Аялал жуулчлалыг дэмжих татварын бодлого. Аялал жуулчлалын үйлчилгээ
эрхэлж байгаа компаниудад жуулчдын тоо, ДНБ-д үзүүлэх ашгийг харгалзан
татвараас чөлөөлөх.
4. Татварын уян хатан бодлого. МТА дахь төслийн татварын үнэлэгч нарыг бий
болгон, ААН бүрийн онцлогт тохируулсан татварыг бий болгож, тэднийг дэмжиж
болох юм. Гэхдээ энэ нь татвар үнэлэгч нараас шалтгаалсан субьектив байдал үүсч
болох бөгөөд үүнийг маш хатуу хуулийн тусламжтайгаар шийдэж болох юм.
Татвар үнэлэгч нарын үнэлсэн ААН-ийн татварын хувиас шалтгаалсан ашгийн
түвшин өндөр байх, тухайн ААН-ийн үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүний зах зээлийн
эрэлтийн талаар дүгнэлтийг авч, хатуу шалгуур тавьснаар субьектив байдал арилна.
5. Татвар төлөгч, төсөв захиран зарцуулагч нарт зориулсан татварын ач холбогдлын
талаарх мэдээлэл түгээх. Ингэснээр нийгэмд зөв хандлага бий болно гэж үзлээ.
Эдгээр оюутны тархинд байх саналуудыг та бүхэн нэг удаа тунгаан үзнэ биз ээ.
Ингээд татварын бодлого татвар төлөгчдөд яаж нөлөөлдгийг жаахан дурдая.
Татварын бодлого татвар төлөгчдөд 2 байдлаар нөлөөлдөг.
1. Орлогын нөлөөл. Хэрэв төлсөн татвар нь эх орны хөгжилд тодорхой хувь нэмэр
үзүүлээд байвал татвар төлөгчид илүү их хөдөлмөрлөж, татвар төлөхийг эрмэлзэнэ.
Эх орноо хөгжүүлэхгүй байхыг хүсдэг хэн ч байхгүй.
2. Татвараас зугтах нөлөөлөл. Энэ нөлөөлөл үүсдэг шалтгаан эх орны хөгжил гэхээсээ
илүү өөрийн ашгийг илүүд үзэх хандлагатай гадаадын эзэнтэй томоохон
компаниуд, эсвэл амин хувиа хичээгч цөөхөн хэдэн манай улсын иргэд, төсвийн
мөнгийг үр ашиггүй зарцуулдаг хэмээн гомдоллож суугаа хэдэн хүмүүс. Татвараас
зугтахыг эрмэлздэг.
“Хүнд загас барьж өгөхөөс илүү, яаж барих аргыг нь зааж өг” гэдэг. Харин орчин үеийн
залуус бид “Загас барьж өгөх хэрэггүй, бас барих аргыг нь зааж өгөх гэж оролдсоний ч
хэрэггүй, харин загас барих эрх зүйн орчинг л бүрдүүлээд өгчих, бид өөрсдөө яаж барих
аргыг хичээнгүйлэн сураад, загас баръя” гэдэг болсон байна.
Миний зүгээс татварыг зөв эрх зүйн орчин, зөв санаатай зөв явах амьдралын ухаан,
ирээдүйн хөгжлийн үндэс гэж харж байна. Иймээс зөв татварын бодлого биднийг зөв замд
хөтөлнө гэж итгэж найдаж явдаг аа.
Бичсэн : МУИС-ЭЗС-ийн Санхүү менежмент 3
Э.Соѐлжингоо