1. Metodologia badań
psychologicznych
Kogo badać i jak… czyli o doborze próby
i trafności eksperymentu
Zajęcia 6
Karol Wolski

2. Dobór próby
• Dobór celowy – według tego jak chce badacz
„ekspert”
– Dobór kwotowy
• Udział osób w próbie ustalany jest w taki sposób, żeby był
proporcjonalny do ich rzeczywistego udziału w całej
populacji. Przy doborze kwotowym uwzględniana jest zwykle
płeć, wiek i miejsce zamieszkania badanych osób.
– Dobór przypadkowy
• Na podstawie zgłoszeń ochotników
• Dobór losowy

3. Próba dobrana z ochotników
• Co jest „NIE TAK” z ochotnikami?
• Według Rosenthala i Rosnowa ochotnicy
różnią się od nie-ochotników w następujący
sposób:
– Wyższy poziom wykształcenia
– Wyższy status społeczny
– Wyższy poziom inteligencji
– Wyższy poziom zmiennej aprobaty społecznej
– Większe zsocjalizowanie

4. Próba dobrana z ochotników
• Pozostałe czynniki wymienione przez
Rosenthala i Rosnowa
– Zwiększona tendencja do poszukiwania stymulacji
(np. badania nad stresem)
– Zwiększona tendencja do zachowań
niekonwencjonalnych
– Ochotnikami są raczej kobiety, ALE: przeciwnie w
nadań nad stresem
– Niższy poziom autorytaryzmu

5. Próba dobrana z ochotników
• Pozostałe czynniki wymienione przez
Rosenthala i Rosnowa
– W USA ochotnikami są raczej żydzi niż protestanci
i raczej protestanci niż katolicy
– Niższy poziom konformizmu, ALE: inaczej w
przypadku kobiet biorących udział w badaniach
klinicznych

6. Próba kwotowa
• Ma odzwierciedlać procentowy udział osób w
populacji
– Jeśli w populacji jest 30% kobiet, to w naszej próbie
też powinno być ich tyle
• Co jest NIE TAK?
– Trudno osiągnąć reprezentatywność choć wiele badań
prowadzonych jest na próbach dobranych w ten
właśnie sposób
– Często nasze badanie jest właśnie po to aby poznać
parametry populacji (nie ma więc danych
pozwalających na dobry dobór kwotowy)

7. Próba losowa
• „Losowość próby statystycznej nie tylko
sprzyja uzyskaniu prób reprezentatywnych
(tzn. charakteryzujących się rozkładem
badanej cechy nieistotnie różniącym się od
rozkładu populacji), ale umożliwia ponadto
wnioskowanie o populacji oparte na gruncie
probabilistycznym (tzn. rachunku
prawdopodobieństwa, pozwalającym na
ocenę dokładności wnioskowania)” (Greń,
1987, za: Brzeziński 2004)

8. Próba losowa
• Losowanie niezależne vs zależne
– zależne – losowane bezzwrotne, raz wylosowany
element nie trafia z powrotem do populacji
• Pierwsze losowanie z N
• Drugie z N-1
• Trzecie z N-2 itd. Aż do N-n
– Niezależne – zwrotne– raz wylosowany element trafia
z powrotem do puli
• Wylosowanie pierwszego i ostatniego elementu jest takie
samo
• Przy populacjach nieskończonych

9. Próba losowa
• Losowanie indywidualne vs losowanie zespołowe
– Indywidualne – np. losowanie uczniów do badania
– Zespołowe (grupowe) – np. losowanie klas szkolnych,
w których przeprowadzone zostanie badanie
• Losowanie jednostopniowe vs wielostopniowe
– Jednostopniowe – losujemy pojedyncze elementy
– Wielostopniowe – losujemy najpierw zbiory a potem
pojedyncze elementy np.: szkoły -> klasy -> uczniów

10. Próba losowa
• Losowanie nieograniczone vs ograniczone
– Nieograniczone – bezpośrednio z populacji
(jednostopniowo)
– Ograniczone – najpierw dzielimy populację na
warstwy (zbiory) a potem losujemy z tych zbiorów

11. Próba losowa
• Operat losowania – Ponumerowany spis
wszystkich jednostek danej populacji

12. Tablice liczb losowych

13. Trafność planu eksperymentalnego
• Zewnętrzna
• Wewnętrzna

14. Trafność wewnętrzna
• Trafność wewnętrzna odnosi się do tego czy
zmienność Y rzeczywiście spowodowana była
manipulacją dokonaną przez badacza.
• Trafny plan to taki, który pozwala
wyeliminować alternatywne – do ujętych w
hipotezie badawczej – wyjaśnienia
zaobserwowanej zmienności Y

15. Trafność wewnętrzna
• Trafny plan
– Musi być adekwatny do testowanej hipotezy (np. plan
„0-1” NIE jest adekwatny do testowania związków
krzywoliniowych)
– Badacz powinien kontrolować wszystkie czynniki
mogące wpływać na zachowanie się badanych
(kontrola zmiennych)
– Badacz powinien efektywnie manipulować zmienną X
(powinien stworzyć warunki maksymalizujące wielkość
wariancji kontrolowanej)

16. Trafność wewnętrzna – czynniki
zakłócające
• Historia – im dłuższy czas pomiędzy pretestem
i posttestem tym większe
prawdopodobieństwo zadziałania innych
czynników
– Np. badania w szkołach, na początku i końcu roku
szkolnego
• Dojrzewanie – szczególnie istotne w badania
podłużnych (longitudinalnych) dzieci

17. Trafność wewnętrzna – czynniki
zakłócające
• Nieprawidłowa selekcja – stronniczy dobór
próby
• Testowanie zmiennej Y (pretest)
• Instrumentalnizacja – błąd związany ze
zmianami procedur badawczych, narzędzi i
sposobu ich stosowania (np. różne osoby
kodują wyniki osób badanych)

18. Trafność wewnętrzna – czynniki
zakłócające
• Regresja do średniej – zjawisko związane z
tendencją do podwyższania skrajnie niskich
wyników i obniżania skrajnie wysokich
wyników w preteście Y. Wyniki mają tendencję
do uśredniania się (patrz zajęcia 7 ze
statystyki)
– Co zrobić? – nie dobierać do badania osób według
skrajnego natężenia zmiennej Y

19. Trafność wewnętrzna – czynniki
zakłócające
• Utrata osób badanych – np. przy badaniach
podłużnych – badamy jedną klasę na początku
i końcu liceum, w drugim pomiarze odpadli
nam uczniowie „jedynkowi”, bo nie zdali –
ostateczny wynik może zostać zniekształcony
• Interakcja selekcji z historią, dojrzewaniem i
intumetalizacją

20. Trafność wewnętrzna – czynniki
zakłócające
• Przenikanie informacji związanych z
eksperymentem z jednej grupy do drugiej
• Wyrównywanie traktowania grup
eksperymentalnych - np. przez społeczność
lokalną
• Kompensacja mniej pożądanych warunków
• Obrażanie się osób badanych, które znalazły
się w mniej pożądanej grupie

21. Trafność zewnętrzna
• Trafność zewnętrzna planu badawczego
odnosi się do możliwości generalizacji
wniosków badania
– Konieczny jest odpowiedni dobór próby
– Reprezentatywność warunków
– Operacjonalizacja a natężenie danej cechy w życiu
realnym
– Czas w jakim przeprowadzone było badanie np.
podczas ataku na WTC

22. Trafność zewnętrzna – czynniki
zakłócające
• Interakcja selekcji z postępowanie
eksperymentalnym – np. przy niezachowaniu
zasady randomizacji
• Interakcja warunków badania z
postępowaniem eksperymentalnym – np.
stałe prowadzenie badań w tej same
„zaprzyjaźnionej” szkole

23. Trafność zewnętrzna – czynniki
zakłócające
• Interakcja historii z postępowanie
eksperymentalnym
• Interakcja pretestu Y z warunkami
eksperymentalnymi – tu może nam pomóc
plan Solomona