techniki projekcyjne w diagnozowaniu sytuacji rodzinnej i szkolnej

1. TECHNIKI PROJEKCYJNE W
DIAGNOZOWANIU SYTUACJI
RODZINNEJ I SZKOLNEJ
Opracowała:
Żaneta Kozubek. Pedagogika
Semestr III, Rok II , NR indeksu 7816

2. TECHNIKI PROJEKCYJNE
(Inaczej też zwane badaniami projekcyjnymi) Metoda badania osobowości polega na przedstawieniu
badanemu sytuacji bodźcowej, nie mającej dlań znaczenia arbitralnie ustalonego przez
eksperymentatora, ale zarazem takiej, która będzie mogła nabrać znaczenia przez to, iż osobowość
badanego narzuci jej swoje indywidualne znaczenie i organizację. Jest to wprowadzenie między
badającego a badanego czynnika celowo dobranego, co do którego można żywić nadzieję, że wywoła w
badanym określone reakcje i postawy emocjonalne. Charakter tych reakcji, ich siła, natężenie i trwanie
stanowią właśnie przedmiot zainteresowania badacza
Tak brzmi spotykana często definicja słownikowa, a jak inaczej możemy przedstawić
termin technik projekcyjnych? Czym są i na czym polegają techniki projekcyjne?

3. Zastosowanie technik projekcyjnych…
 W PEDAGOGICE – do badania środowiska wychowawczego
 W PSYCHOLOGII – do badania osobowości, relacji międzyludzkich, sfery
emocjonalnej, lęku, stosowanych mechanizmów obronnych, inteligencji
oraz postaw wobec różnych sfer rzeczywistości społecznej

4. TECHNIKI PROJEKCYJNE – metoda pełna
plusów w pracy z dziećmi !
Techniki projekcyjne spostrzegane są jako szczególnie przydatne w badaniu
dzieci, ze względu na to, iż te mniej się kontrolują w procesie badania, co wiąże się
ze zjawiskiem nazywanym przez H.Hartmana ,, poddaniem się badającemu’’ –
DZIECI SĄ PRZEZ TO:
 Bardziej otwarte, szczere i prawdziwe,
 Przejawiają mniej oznak oporu
 Lepiej współpracują z diagnostą w porównaniu z procesem badania innymi
sposobami.
 Sam sposób badania technikami projekcyjnymi jest mniej zagrażający – co za tym
idzie powoduje mniejszą możliwość wystąpienia negatywnych stanów
emocjonalnych u dziecka…

5. Niestety każdy istniejący sposób badania posiada jakieś wady…
WADĄ TECHNIK PROJEKCYJNYCH JEST
 Ich mała obiektywność, jeśli posługują się nimi niedoświadczeni badacze, stąd
niepewność ich rezultatów
 Brak dostatecznie ugruntowanych podstaw teoretycznych oraz standaryzacji
narzędzi, co powoduje duży subiektywizm w zakresie oceny czy interpretacji
wyników badań
Techniki projekcyjne jako sposób badania są z reguły ŁATWE i PRZYJEMNE
DLA DZIECKA, natomiast BARDZO TRUDNE DO INTERPRETACJI – wymagają
ogromnej wiedzy i przygotowania psychologicznego jak i doświadczenia
praktycznego oraz klinicznego wglądu diagnosty.
DIAGNOSTA SAM STAJE SIĘ ELEMENTEM NARZĘDZIA ZAŚ JEGO
OSZACOWANIA STANOWIĄ WYNIK BADAŃ

6. Psychologia projekcyjna i metody projekcyjne łącza się z psychoanalizą i psychologią
postaci a także z teorią pola oraz teorią percepcji.
Ogólnie więc techniki projekcyjne opierają się na podstawowym założeniu, że w
zachowaniu człowieka oraz mechanizmach pośredniczących między bodźcem a reakcją
wyrażają się indywidualne cechy psychiczne jednostki – człowiek poznaje, postrzega,
zapamiętuje, myśli i ustosunkowuje się własnego otoczenia przez pryzmat swojej
osobowości.
OD TEGO JAKI CZŁOWIEK JEST WEWNĄTRZ, ZALEŻY TO W JAKI SPOSÓB WIDZI ŚWIAT
NA ZEWNĄTRZ - OD JEGO PRZYSZŁYCH DOŚWIADCZEŃ ZALEŻY PERCEPCJA
RZECZYWISTOŚCI…

7. PROJEKCJA – oznacza ono wyrzucanie, wyciąganie.
Projekcja rozumiana jest również jako ”psychiczny mechanizm” dzięki któremu osoba
przenosi uczucia, postawy, właściwości lub pragnienia na innych
(osoby lub przedmioty) - ( ujecie w szerokim znaczeniu )
W wąskim znaczeniu jest to mechanizm obronny, służący przystosowaniu jednostki,
stosowany zbyt intensywnie powoduje zaburzenia w funkcjonowaniu osobowości i
pogorszeniu zdolności przystosowawczych oraz zablokowanie jednostki. Krótko
mówiąc nie można być zbyt nachalnym lub upartym w dążeniu do zdobycia wiedzy o
badanym, bo może się np. wystraszyć.

8. PROJEKCJA W UJĘCIU KLASYCZNYM
 Charakter obronny
 Pozwala usunąć poza świadomość wszelkie zjawiska niepożądane zachodzące w psychice
 Przypisywanie cech niepożądanych światu zewnętrznemu („to nie e jestem zły, to inni są źli”)
PROJEKCJA ATRYBUTYWNA
Przypisywanie własnych motywów, uczuć i zachowań negatywnych innym ludziom
Np. To nie moja wina, że nie zdałem egzaminu tylko wykładowcy, bo mnie nie nauczył
PROJEKCJA AUTYSTYCZNA
Modyfikowanie wyobrażeń o przedmiotach według własnych potrzeb, postaw, uczuć
Fatamorgana – widzimy to, co jest zgodne z naszymi potrzebami a czego tak
właściwie nie ma
(np. silna potrzeba miłości może doprowadzić do tego, że złe, niepożądane
zachowania są odbierane jako dobre i pełne miłości)

9. PROJEKCJA RACJONALISTYCZNA (ZRACJONALIZOWANA)
 Jest podobna do klasycznej, ale przebieg procesu jest nie uświadomiony,
przez osobę badaną – w przeciwieństwie do jej zachowania, które przebiega
świadomie, jednostka stara się je usprawiedliwić i wymyśla uzasadnienie.
Np. wszyscy dostali 1 z sprawdzianu

10. METODY – TECHNIKI PROJEKCYJNE, opierają się na projekcji rozumianej jako sposób
postrzegania i reagowania na bodźce zewnętrzne, które zawsze są uwarunkowane
cechami osobistymi osoby postrzegającej ( np. każdy sądzi wg. siebie).
Jako metoda badania, rozumiane są jako zespół celowo skonstruowanych bodźców
( zadanie lub zespół zadań), których instrukcja i materiał posiadają niski stopień
strukturalizacji ( wieloznaczność zadania) , mogą tym samym wywoływać osobistą,
prywatną i bezpośrednia opinię badanego.

11. ZAŁOŻENIA TECHNIK PROJEKCYJNYCH
 W czasie badania stwarzamy określoną sytuacje, w której badane cechy czy
zjawiska mogą się ujawnić pośrednio.
 Przyjmuje się zatem założenie, że wszystkie obserwacje, ujawniające się
zachowania odpowiadają osobowości czy też wyróżniają na nie swój
nieobserwowalny stan wewnętrzny
I TU WYRÓŻNIAMY PODSTAWOWE ZAŁOŻENIA TECHNIK
PROJEKCYJNYCH:
Przez zachowanie odzwierciedla się osobowość (reakcja odzwierciedla stan
wewnętrzny)
Bodźce muszą być wieloznaczne - im bardziej wieloznaczne, tym większy
poziom projekcji mogą wywołać (im więcej pytamy tym więcej możemy uzyskać odpowiedzi)
Reakcje zgodne są z motywacją, percepcją, emocjami, ideałami postawą
osoby badanej a jednostka identyfikuje się z nimi tzn. Że musimy popatrzeć na
podstawowe badanego czy jest osobą zamkniętą w sobie czy otwartą.

12. Wieloznaczne bodźce, które stosowane są w technikach projekcyjnych, mogą
wywoływać różnorodne informacje, o CHARAKTERZE WERBALNYM ( słowa)
lub GRAFICZNYM ( znaki graficzne) . Różnice tych reakcji ujawniają to co
można nazwać ,, prywatnym światem badanego’’
Test projekcyjny stanowi zadanie, w którym zarówno materiał, jak i instrukcja są
w niewielkim stopniu ustrukturalizowane, wieloznaczne, co zwiększa
prawdopodobieństwo rzutowania w badaniu głębszych nieświadomych warstw
psychiki osoby badanej. Materiał diagnostyczny zdobyty przez tą metodę, zawiera
informacje na temat potrzeb dziecka, jego życzeń, pragnień , lęków i obaw.

13. CECHY CHARAKTERYSTYCZNE TECHNIK PROJEKCYJNYCH ZE
WZGLĘDU NA RÓŻNE KRYTERIA
WŁAŚCIWOŚCI WYPOWIEDZI BADANEGO:
 Wrażliwość na nieświadome, utajone aspekty osobowości lub życia rodzinnego
 Duży zakres dopuszczalnych odpowiedzi badanego, który zależy od własnego,
wewnętrznego systemu znaczeń i organizacji, a nie założeń badacza
 Nieświadomość badanego w odniesieniu do celu stosowania testu
 Bogactwo i złożoność reakcji ocenianych pod względem ich ilości i treści
 Przejawienie się fantazji w reakcjach, których struktura nie jest wyznaczona przez
żadne reguły typu „dobrze – źle”, ustalone przez diagnostę.

14. ANALIZA REAKCJI OSÓB BADANYCH:
 Duży zakres możliwych kierunków analizy te same reakcje można analizować pod
kątem różnych zjawisk i cech – tzn. osobowości, procesy poznawcze, inteligencja,
poziom rozwoju różnych cech, relacje rodzinne, sytuacja szkolna).
 Możliwość analizy holistycznej – całościowy charakter danych i wielość możliwych
kierunków analiz pozwalają na analizę całej złożoności jednostki ludzkiej wraz z
powiązywaniem jej konkretnych cech z kontekstem sytuacyjnym
CECHY CHARAKTERYSTYCZNE BODŹCA DZIAŁAJĄCEGO
NA BADANEGO:
Możliwość wykorzystania różnych bodźców do analizy poszczególnych zjawisk

16. TECHNIKI SKOJARZENIOWE (Zadaniem tych technik jest reagowanie na bodźce
przedstawiane przez diagnostę pierwszym nasuwającym się słowem,
wyobrażeniem, spostrzeżeniem. Ważna jest tutaj natychmiastowość reakcji, która
ogranicza włączenie się procesów myślowych, co umożliwia wgląd w głębsze
ukryte warstwy psychiki)
TECHNIKI KONSTRUKCYJNE (Zadaniem dla badanego w tych technikach jest stworzenie
czegoś, co przybiera formę zazwyczaj artystyczną np. opowiadania, obrazu. Technika ta
minimalnie ogranicza swobodę reakcji osoby badanej. Przedmiotem analizy jest tutaj efekt
końcowy pracy badanego, a nie jego zachowanie w trakcie badania.)
TECHNIKI UZUPEŁNIENIA (Zadaniem jest uzupełnienie niekompletnego materiału
testowego w dowolny sposób. Ważne są tutaj bodźce i reakcje, które mają postać
bardziej złożoną, z czego wynika że reakcja jest mniej bezpośrednia.)
TECHNIKI WYBORU LUB PORZĄDKOWANIA (Zadaniem jest dokonanie wyboru tej
spośród szeregu możliwości, która spełnia określone wymagania)
TECHNIKI EKSPRESYJNE (Są to techniki bardzo ciekawe, gdyż służą nie tylko celom diagnostycznym, ale i
celom terapeutycznym. Ekspresja siebie wyrażana w różny sposób sprzyja polepszeniu funkcjonowania i
przygotowania badanego do określonych wymagań i oczekiwań otoczenia. Wyróżnia się techniki zabawowe,
psychodramę, malowanie, rysowanie, odgrywanie ról.)

17. PODSTAWOWE ZASADY I REGUŁY
STOSOWANIA TECHNIK PROJEKCYJNYCH

18.  Należy dostosować technikę do jednostki badanej (jej wieku, możliwości i
umiejętności, zainteresowań, poziomu słownictwa, płci , sposobu myślenia,
zdolności percepcyjnych, rozwoju wyobraźni)
 Tworzenie nieformalnej, życzliwej atmosfery badania. (przebieg badania
zależny jest od warunków)
 Nie informujemy dziecka o badaniu, przedstawiamy je jako formę zabawy lub
gry, chyba że dziecko miało już wcześniej kontakt z podobnym badaniem, to
należy podać dokładny cel badania, ale przedstawić to w taki sposób, który nie
odstraszy dziecka.

19.  Powstrzymywanie się od oceniania, krytykowania i nadmiernego
śledzenia wykonywanych poleceń. (zarówno pozytywnego jak i
negatywnego, co nie oznacza, że nie należy zachęcać do wykonania
ćwiczenia)
 Badanie musi dotyczyć faktycznej sytuacji rodziny. Badanie
projekcyjne musi być skonfrontowane z faktyczną sytuacją rodzinną,
a szerzej - społeczną dziecka, żeby nie wyciągać nieprawidłowych
wniosków lub uniknąć przyjęcia niewłaściwego kierunku interpretacji
(np. postawa życzeniowa, która może przejawiać się w fikcyjnym
przedstawianiu sytuacji rodzinnej.
 Dokonujemy analizy formalnej i treściowej oraz analizy sytuacji
wykonywania zadania.

20. W życiu rodziny występuje wiele głębszych mechanizmów psychologicznych,
często nieświadomych. Ich rozpoznaniu służą techniki projekcyjne. Techniki te,
stosowane w pedagogice, mogą służyć do…
WSTĘPNEJ DIAGNOZY ŚRODOWISKA RODZINNEGO
Józef Rembowski podzielił techniki projekcyjne, wykorzystywane do badania stosunków
wewnątrzrodzinnych na:
TECHNIKI WIZUALNE/OBRAZKOWE – testy obrazkowe w formie zdjęć, rysunków,
przedstawiające różne sytuacje dzieci i dorosłych w sposób wieloznaczny, gdzie wymaga się ułożenia
historyjki lub opowiadania; lub odpowiednio dobrane filmy
TECHNIKI WERBALNE – polegające na kończeniu rozpoczętych opowiadań, baśni i zdań; dziecko
dopowiada historyjki lub bajki wyrażające dzięki mechanizmowi projekcji jego własne dążenia,
postawy, emocje, które często są nieświadome
TECHNIKI ZABAWOWE – polegające na modelowaniu, zabawie lalkami i innymi akcesoriami, także z
zastosowanie psychodramy, które najbardziej poleca się badaniu dzieci, gdyż oparte są o ich naturalną
aktywność.

21. Podstawowe zakresy diagnozy sytuacji szkolnej ucznia możliwe
do identyfikacji przy wykorzystaniu technik projekcyjnych:
 Diagnozy reakcji emocjonalnych dziecka na proces nauczania i uczenia się
 Obrazu nauczyciela, jego osobowości i autorytetu w percepcji ucznia
 Diagnozy relacji między nauczycielem a uczniem
 Diagnozy relacji międzyrównieśniczych, w tym poziomu agresji i przemocy
w relacjach międzyrówieśniczych
 Diagnozy problemów, konfliktów i zaburzeń wewnętrznych zawiązanych ze
środowiskiem szkolnym
 Stopnia adaptacji lub nieprzystosowania do środowiska szkolnego, jego
organizacji i wymagań stawianych uczniowi
 Poziomu zaspokojenia potrzeb i zadowolenia z panującej w szkole sytuacji
 Sposobu postrzegania postaw rodziców wobec nauki szkolnej i uczenia się
dziecka
 Poczucia wsparcia społecznego w środowisku szkolnym.

22. TECHNIKI PROJEKCYJNE SŁUŻĄ DO OCENY
TAKICH ASPEKTÓW UCZENIA SIĘ DZIECKA W
SYTUACJI SZKOLNEJ JAK:
 Uczenie się pewnej wiedzy o szkole,
 O ludziach, jako działających podmiotach i relacjach między nimi w
określonych sytuacjach,
 Zdobywania wiedzy o sobie jako podmiocie działający i podlegających
oddziaływaniom.

23. CHARAKTERYSTKA WYBRANYCH TECHNIK
I NARZĘDZI WYKORZYSTUJĄCYCH
MECHANIZM PROJEKCJI -
Rysunek Rodziny

24. Rysunek Rodziny
Test "Rysunek rodziny" to technika projekcyjna, która służy do badania stopnia
przystosowania się dziecka do środowiska rodzinnego, opiera się na założeniu, że rysunek
dziecka lepiej niz inne techniki graficzne pozwalają uchwycić istotę badanego problemu.
Wprowadzenie rysunku dowolnej rodziny ma odkryć podstawowe mechanizmy wywierające
wpływ na stosunki społeczne między dzieckiem a innymi członkami rodziny. Niejednokrotnie
rysunek stosowany jest podczas terapii rodziny, każdą rodziną żądzą reguły, które są
sformułowane albo otwarcie, albo w sposób zakamamuflowany, ale znają je wszyscy
członkowie systemu.
Rysunek rodziny ma zarówno walory diagnostyczne, jak i terapeutyczne. Wskazuje
psychologowi na przyczyny trudności rozwojowych dziecka, a pedagogowi na źródła
problemów wychowawczych, umożliwiając zarazem znalezienie sposobów radzenia
sobie z tymi problemami. test projekcyjny "Rysunek rodziny" L.Cormana ma bardzo
prostą instrukcję. Prosimy badanego, aby narysował jakąś rodzinę. Pomoce do badań
to kartka papieru i kredki. Niedopuszczalne jest używanie linijki i gumki. Ważnymi
elementami testu są obserwacja w czasie badania i rozmowa o rysunku po badaniu
oraz wywiad o faktycznym składzie rodziny.

25. W OBSERWACJI TRZEBA WZIĄĆ POD UWAGĘ:
- kolejność rysowania postaci,
- czas poświęcony poszczególnym osobom,
- szczególną staranność przy niektórych elementach rysunku,
- komentarze i uwagi słowne, a także bezsłowne objawy emocji (westchnienie,
uśmiech).
W rozmowie musimy się dowiedzieć, co przedstawia rysunek - kto to jest, co robi, w
jakim jest wieku, jakie są związki uczuciowe pomiędzy narysowanymi osobami, kto
kogo lubi, kogo nie lubi. Pytamy też, kto jest najmilszy w tej rodzinie, kto najmniej miły,
kto jest najszczęśliwszy, a kto najmniej szczęśliwy i dowiadujemy się dlaczego. pytamy,
kogo w tej rodzinie najbardziej lubi badany. Wywiad o faktycznym składzie rodziny i
tak ważnych faktach, jak rozwód, separacja, choroba członka rodziny, jest również
konieczny dla interpretacji. Dane te mogą pochodzić od badanego lub od jego
rodziców.

26. INTERPRETACJA BADANIA
Ważną rolę w rysunku odgrywa kolor. Czarny symbolizuje przestawienie się rzeczywistości,
negację, odrzucenie pomocy, niedocenienie; niebieski kolor - potrzebę harmonii, miłości;
fioletowy - przeciwstawne uczucia wahanie, niezdecydowanie; czarny i czerwony - tłumienie
agresji, czerwony - agresja, aktywność; zielony - konserwatyzm - niezależność; żółty -
spontaniczność. Sposób, w jaki dziecko prezentuje rysowane postacie jest wskaźnikiem relacji
emocjonalnej. i tak; bliskość - postacie członków rodziny obok siebie, zwrócone do siebie,
trzymają się za ręce; odległość - jedna lub kilka postaci oddalonych od siebie, zwróconych
tyłem lub bokiem, pominięcie członka rodziny. Jako wskaźnik waloryzacji kogoś, możemy
odebrać fakt rysowania postaci w pierwszej kolejności, długo i starannie, dbając o szczegóły
oraz stosując bogata kolorystykę. Wskaźnikiem dewaloryzacji może być rysowanie postaci na
końcu, pominięcie postaci, niedane wykonanie rysunku uboga kolorystyka lub brak kolorów,
przewaga czerni. Interpretując rysunek dziecka musimy zwrócić uwagę na postacie dodane
np. zmarłe czy niebędące członkami rodziny. Nieżyjąca matka może symbolizować życzenie
uzupełnienia rodziny, potrzebę bezpieczeństwa, afiliacji. Kolega lub koleżanka mogą
symbolizować pragnienie zmiany własnego zachowania lub cech fizycznych i psychicznych w
celu poprawy relacji z rodzicami. Rysunek cioci może być pragnieniem siły, niezależności, a
psa pragnieniem posiadania zwierzęcia, lub symboliczna izolacja badanego od rodziny przez
osobę nieakceptowaną. Bywa też, że niektóre postacie są celowo pomijane lub są dla
badanego mało ważne. Pominięcie własnej osoby jest efektem nieutożsamiania się z rodziną,
nieakceptowania własnego miejsca, sytuacji w rodzinie. Pomijanie członków rodziny
powodowane jest brakiem kontaktu emocjonalnego, brakiem akceptacji, wrogości.
pominięcie rodzeństwa powodowane może być zazdrością o uprzywilejowaną pozycję w
rodzinie. Nieświadome identyfikowanie się np. z młodszym dzieckiem może być pragnieniem
opieki, regresji, a identyfikowanie się z osobą dorosłą (matką, ojcem, ciocią) świadczy o
dojrzałości, samodzielności, sile i wzorze do naśladowania.