Mali Ve Parasal Politikalarda Saydamlığın Oluşturulmasına Yönelik Kurallar

1. MALİ VE PARASAL
POLİTİKALARDA
SAYDAMLIĞIN
OLUŞTURULMASINA
YÖNELİK KURALLAR
PROF.DR. COŞKUN CAN AKTAN

2. HESAP VERME SORUMLULUĞU
 Hesap verme sorumluluğu, “kendilerine kaynak
tahsis edilenlerin ya da yetki verilenlerin bu
kaynakları ve yetkileri ne kadar iyi
kullandıklarını sergileme sorumluluğunu ifade
eder” .
 Mali hesap verme sorumluluğu ; idarenin mali
alandaki güç ve yetkilerini kullanma
sorumluluğu üzerinde durmaktadır.
 Mali hesap verme yükümlülüğü büyük ölçüde
bütçe ile gerçekleşmektedir.
 Mali saydamlık (fiscal transparency) kavramı,
hesap verme sorumluluğunun gerçekleşmesi
için son derece önem taşımaktadır.

3. MALİ SAYDAMLIK
 Mali saydamlık; devletin görev ve
fonksiyonlarının, kamu ekonomisine ve kamu
mali yönetimine ilişkin bilgilerin ve hesapların
(harcamalar, vergiler, borçlanma, borç yönetimi
vs.) ve aynı zamanda kamu mali yönetimine ve
temel iktisat politikalarına ilişkin planların, niyet
ve projeksiyonların açık ve anlaşılır, düzenli
olarak ve güven tesis edecek bir biçimde
kamuoyunun bilgisine sunulmasıdır.

4. MALİ SAYDAMLIĞIN ÖNEMİ
 Mali saydamlık, kamusal kaynakların doğru ve
yerinde harcanması ve yapılan harcamaların
halk tarafından izlenmesi açısından önemlidir.
 Mali saydamlık, milletin, devlete emanet edilen
kaynakların nasıl kullanıldığını izlemesini sağlar.
 Milletin devleti daha iyi izleyebilmesi,
politikacıların ve bürokratların kamu yararına
daha uygun davranmasını teşvik eder.
 saydamlık, kamusal kaynakların dağılımında
etkinliğin ve verimliliğin sağlanmasını özendirir.

5. MALİ SAYDAMLIĞIN ÖNEMİ: GLOBAL
PİYASA BAŞARISIZLIKLARININ
GİDERİLMESİ
 Global piyasa başarısızlıkları: Asimetrik enformasyon, negatif
dışsallıklar ve uluslararası hukuk ve uluslararası yaptırımların
yetersizliği.
 Asimetrik Enformasyon: Uluslararası yatırımcılar borç verdikleri
ülkelerin ekonomisi ve kamu maliyesinin genel durumu hakkında
borçlanan ülke otoritelerine göre daha az bilgiye sahip olmasıdır.
Bu olgu uluslararası yatırımcıların daha fazla bilgilendirilmesine
imkan sağlayacak kurallar oluşturulmasına ihtiyaç doğurmuştur.
 Negatif Dışsallıklar: Eksik enformasyon dolayısıyla bir ülkede
ortaya çıkacak bir krizin diğer ülkelere bulaşması ve yayılması
yüksek ihtimal dahilindedir. Bu durum, global sermaye
piyasalarında bazı kuralların oluşturulmasının gerekli olduğu
inancını kuvvetlendirmiştir.
 Yaptırımların yetersizliği: Borç verenlerin herhangi bir olumsuzluk
durumunda alacaklarını garanti altına alabilmelerine yardımcı
olabilecek bir uluslararası sözleşme ve yaptırım hukuku
geliştirilememiştir.

6. MALİ SAYDAMLIK İYİ UYGULAMALAR
KODU-IMF (1998)
 Rollerin ve Sorumlulukların Açık
Olması
 Bilginin Kamuya Açık Olması
 Bütçe Hazırlama, Uygulama ve
Raporlama Süreçlerinin Bağımsız
Olması
 Denetimin ve İstatistiki Veri
Yayınlamanın Bağımsız Olması

7. PARASAL VE MALİ POLİTİKALARDA
SAYDAMLIK ÜZERİNE EN İYİ
UYGULAMALAR KODU-IMF (1999)
 Bir ülkede uygulanan parasal ve mali
politikalarda saydamlığın mevcut olup olmadığı
iki temel kritere göre değerlendirilebilir.
 Birincisi, yürütülen politikanın hedefleri ve
araçlarının kamu tarafından bilinmesi
durumudur.
 İkincisi, geniş anlamda özerkliğe kavuşturulan
parasal ve mali otoritelerin varlığı: Bu
otoritelerin sorumluluk bilinçlerini daha da
artırmalarını sağlayıcı iyi yönetim
uygulamalarının teşviki, bu kurumların
vazifelerini daha verimli yerine getirmelerini
sağlayacaktır.

8. Mali Kurumlarca Uygulanacak Mali
Politikalar İçin Saydamlık İlkeleri
 Mali kurumlarca uygulanacak mali politikaların yöntemini belirleyen
süreçler ve mali kurumların mali raporlamayla ilgili olarak tabi oldukları
esaslar halka açıklanmalıdır.
 Kurumların belirledikleri politikalardaki önemli değişimlerle, mali
politika hedeflerine nasıl ulaşıldığına ilişkin bilgiler düzenli aralıklarla
ve yıllık raporlar olarak kamuoyu ile paylaşılmalıdır.
 Mali kurumların sorumlu oldukları mali sektörlere ait önemli gelişmeler
yıllık raporlar ve periyodik yayınlar halinde yayınlanmalı, sorumluluk
alanlarına giren konularda mali verileri ilgililerin kullanımına
sunulmalıdır.
 Mali kurumların işletmelere sağladığı mali desteklere ait tüm veriler,
kamuya özlü bir şekilde açıklanmalıdır.
 Mali kurumların mali nitelikli işlemlerini içeren hesapları, bağımsız bir
denetçi tarafından denetlenerek kamuya ifşa edilmelidir.
 Mali kurumların idaresinden sorumlu yöneticiler, kurumlarının
ulaşmayı amaçladığı hedefleri, gerçekleştirdikleri performanslarıyla
birlikte ve karşılaştırmayı sağlayacak kriterlerle yorumlayarak
oluşturdukları raporu, bu raporların incelenmesi ve
değerlendirilmesinden sorumlu kamu otoritelerinin huzurunda
sunmalıdırlar.
 Finansal kurumların öncelikli hedefleri başta olmak üzere tüm
hedefledikleri politikalar açık ve net bir şekilde halkın bilgisine
sunulmalıdır.

9. Merkez Bankalarınca Uygulanacak Para
Politikası İçin Saydamlık İlkeleri
 Para politikasının amaçlarının neler olduğu açıkça
belirlenirken merkez bankasının pozisyonunun ne olduğu,
nereye kadar bağımsız, nereden sonra hükümetin
projeksiyonu doğrultusunda hareket edeceği belirgin bir
şekilde açığa kavuşturulmalıdır.
 Merkez Bankası’nın kendi kuruluş kanununda hedeflediği
politikalara ulaşabilmek için para politikası araçlarını
kullanma yetkisine sahip olduğu açık olarak ifade
edilmelidir.
 Merkez bankasının döviz mekanizmasını uygularken tabi
olduğu kurumsal sorumluluklar kamuoyuna açıklanmalıdır.
 Merkez bankası başkanlarının ve yönetim kurulu
üyelerinin atanmaları ve görev sürelerine ilişkin esaslar
açıkça belirlenmelidir.
 Hükümetin merkez bankasından elde etme hakkına sahip
olduğu avanslara ilişkin limit, şekil ve şartların açıkça
belirlenmesi gerekir.

10.  Prof.Dr.Coşkun Can Aktan
 Sosyal Bilimler Araştırmaları Derneği
 http://www.sobiad.org
 Dokuz Eylül Üniversitesi, İİBF
 http://www.canaktan.org