SlideShare a Scribd company logo
MODUL 3B
TURUNAN FUNGSI
TRANSENDENT
PRAYUDI
x
1
dt
t
1
dx
d
)x(ln
dx
d x
1
==

Jika u fungsi dari x yang
diferensiabel dan u(x) > 0, maka
dx
du
u
1
)u(ln
dx
d
=
Contoh :
Hitung dy/dx dari y = ln(x2 + 4x + 5)
Jawab :
Ambil, u = x2 + 4x + 5. 4x2
dx
du
+=
)4x2(
5x4x
1
dx
dy
2
+
++
=
Contoh :
Hitung dy/dx dari y = ln(1 + x2)(1 + x3)
Jawab :
Cara 1. Ambil u = (1 + x2)(1 + x3)
)x3)(x1()x1)(x2(
dx
du 223 +++=
)x1)(x1(
)x1(x3)x1(x2
dx
dy
32
223
++
+++
=
Cara 2. Dengan sifat logaritma
y = ln(1 + x2)(1 + x3)
= ln(1+ x2) + ln(1+x3)
Maka :
)x1)(x1(
)x1(x3)x1(x2
x1
x3
x1
x2
dx
dy
32
223
3
2
2
++
+++
=
+
+
+
=
Turunan Logaritma Asli
𝑦 = ln π‘₯4
+ 5 π‘₯8
+ 4
Gunakan sifat logaritma, tulis menjadi :
𝑦 = ln π‘₯4
+ 5 + 𝑙𝑛 π‘₯8
+ 4
Selanjutnya turunkan, yaitu :
𝑦 = ln
(π‘₯7
+ 4)5
𝑠𝑖𝑛6
π‘₯
π‘₯8 + 4 9
Gunakan sifat logaritma, tulis menjadi :
𝑦 = 5 ln π‘₯7
+ 4 + 6 ln sin π‘₯ βˆ’ 9 ln π‘₯8
+ 4
Selanjutnya turunkan, yaitu :
Contoh
𝑑𝑦
𝑑π‘₯
=
1
π‘₯4 + 5
𝑑
𝑑π‘₯
π‘₯4
+ 5 +
1
π‘₯8 + 4
𝑑
𝑑π‘₯
π‘₯8
+ 4
=
1
π‘₯4 + 5
4π‘₯3
+
1
π‘₯8 + 4
8π‘₯7
𝑑𝑦
𝑑π‘₯
=
5
π‘₯7 + 4
𝑑
𝑑π‘₯
π‘₯7
+ 4 +
6
sin π‘₯
𝑑
𝑑π‘₯
(sin π‘₯) βˆ’
9
π‘₯8 + 4
𝑑
𝑑π‘₯
π‘₯8
+ 4
=
5
π‘₯4 + 5
7π‘₯6
+
6
sin π‘₯
(cos π‘₯) βˆ’
9
π‘₯8 + 4
8π‘₯7
Contoh
Carilah turun ketiga dari, y = x6 ln x
Jawab
𝑦 = π‘₯6
ln π‘₯
𝑦′
= 6π‘₯5
ln π‘₯ + π‘₯6
1
π‘₯
= π‘₯5
(6 ln π‘₯ + 1)
𝑦′′ = (5π‘₯4
)(6 ln π‘₯ + 1) + π‘₯5
6
1
π‘₯
+ 0
= π‘₯4
(30 ln π‘₯ + 11)
𝑦′′′ = (4π‘₯3
)(30 ln π‘₯ + 11) + π‘₯4
30
1
π‘₯
+ 0
= π‘₯3
(120 ln π‘₯ + 74)
Contoh
Carilah turunan ketiga dari, y = x5 sin(2 lnx)
Jawab
𝑦 = π‘₯5
sin(2 ln π‘₯)
𝑦′
= 5π‘₯4
sin(2 ln π‘₯) + π‘₯5
cos(2 ln π‘₯) 2
1
π‘₯
= π‘₯4
5 sin(2 ln π‘₯) + 2 cos(2 ln π‘₯)
𝑦′′
= 4π‘₯3
5 sin(2 ln π‘₯) + 2 cos(2 ln π‘₯)
+π‘₯4
5 cos(2 ln π‘₯) 2
1
π‘₯
+ 2 βˆ’ sin(2 ln π‘₯) 2
1
π‘₯
= π‘₯3
{ 20 βˆ’ 4 sin(2 ln π‘₯) + 8 + 10 cos(2 ln π‘₯)}
𝑦′′′ = (3π‘₯2
){16 sin(2 ln π‘₯) + 18 cos(2 ln π‘₯)}
+π‘₯3
16 cos(2 ln π‘₯) 2
1
π‘₯
+ 18 βˆ’ sin(2 ln π‘₯) 2
1
π‘₯
= π‘₯3
{ 48 βˆ’ 36 sin(2 ln π‘₯) + 54 + 32 cos(2 ln π‘₯)}
Menghitung turunan fungsi dengan menggunakan sifat-sifat logaritma
dan penurunan fungsi secara implisit. Rumus umum diferensial
logaritmik yaitu :
Fungsi ini diambil nilai logaritma aslinya, yaitu :
Selanjutnya diturunkan secara implisit yaitu :
Dengan demikian, turunannya adalah :
Diferensial Logaritmik
𝑦 =
𝑓(π‘₯) π‘š
𝑔(π‘₯) 𝑛
β„Ž(π‘₯) 𝑝
ln 𝑦 = ln
𝑓(π‘₯) π‘š
𝑔(π‘₯) 𝑛
β„Ž(π‘₯) 𝑝
= m ln f(x) + n ln g(x) – p ln h(x)
1
𝑦
𝑑𝑦
𝑑π‘₯
= π‘š
1
𝑓(π‘₯)
𝑓′
π‘₯ + 𝑛
1
𝑔(π‘₯)
𝑔′
π‘₯ βˆ’ 𝑝
1
𝑝 π‘₯
𝑝′
π‘₯
𝑑𝑦
𝑑π‘₯
= 𝑦 π‘š
1
𝑓(π‘₯)
𝑓′ π‘₯ + n
1
𝑔(π‘₯)
𝑔′ π‘₯ βˆ’ 𝑝
1
𝑝 π‘₯
𝑝′ π‘₯
=
𝑓(π‘₯) π‘š 𝑔(π‘₯) 𝑛
β„Ž(π‘₯) 𝑝 π‘š
1
𝑓(π‘₯)
𝑓′
π‘₯ + n
1
𝑔(π‘₯)
𝑔′
π‘₯ βˆ’ 𝑝
1
𝑝 π‘₯
𝑝′
π‘₯
Hitunglah dy/dx dari
y = x3 cos4x (1 + sin x)5
Jawab :
ln y = ln{x3 cos4x (1 + sin x)5}
= ln x3 + ln cos4x + ln(1 + sin x)5
= 3 ln x + 4 ln cos x + 5 ln(1+sin x)
Diferensial secara implisit
Contoh
1
𝑦
𝑑𝑦
𝑑π‘₯
=
3
π‘₯
𝑑
𝑑π‘₯
(π‘₯) +
4
cos π‘₯
𝑑
𝑑π‘₯
(cos π‘₯) +
5
1 + sin π‘₯
𝑑
𝑑π‘₯
(1 + sin π‘₯)
=
3
π‘₯
+
4(βˆ’ sin π‘₯)
cos π‘₯
+
5 cos π‘₯
1 + sin π‘₯
𝑑𝑦
𝑑π‘₯
= 𝑦
3
π‘₯
βˆ’
4 sin π‘₯
cos π‘₯
+
5 cos π‘₯
1 + sin π‘₯
= x3 cos4x (1 + sin x)5
3
π‘₯
βˆ’
4 sin π‘₯
cos π‘₯
+
5 cos π‘₯
1 + sin π‘₯
Berikut ini adalah contoh penggunaan diferensial logaritmik. Carilah
turunan dari,
𝑦 =
(π‘₯3
+ sin 3π‘₯)6
π‘‘π‘Žπ‘›5
π‘₯
(π‘₯4 + cos 3π‘₯)6
Jawab :
Langkah pertama ambil nilai logaritmanya, yaitu :
ln y = ln
(π‘₯3+sin 3π‘₯)6 π‘‘π‘Žπ‘›5 π‘₯
(π‘₯4+cos 3π‘₯)6
= 6 ln (π‘₯3
+ sin 3π‘₯) + 5 ln tan x – 6 ln (π‘₯4
+ cos 3π‘₯)
Selanjutnya diturunkan secara implisit.
1
𝑦
𝑑𝑦
𝑑π‘₯
=
8
π‘₯3+sin 3π‘₯
𝑑
𝑑π‘₯
(π‘₯3
+ sin 3π‘₯) +
5
tan π‘₯
𝑑
𝑑π‘₯
tan π‘₯ βˆ’
6
π‘₯4+cos 3π‘₯
𝑑
𝑑π‘₯
(π‘₯4
+ cos 3π‘₯)
=
8(3π‘₯2+3 cos 3π‘₯)
π‘₯3+sin 3π‘₯
+
5 𝑠𝑒𝑐2 π‘₯
tan π‘₯
βˆ’
6(4π‘₯3 βˆ’ 3 sin 3π‘₯)
π‘₯4+cos 3π‘₯
Jadi,
𝑑𝑦
𝑑π‘₯
= y
8(3π‘₯2+3 cos 3π‘₯)
π‘₯3+sin 3π‘₯
+
5 𝑠𝑒𝑐2 π‘₯
tan π‘₯
βˆ’
6(4π‘₯3 βˆ’ 3 sin 3π‘₯)
π‘₯4+cos 3π‘₯
=
(π‘₯3+sin 3π‘₯)6 π‘‘π‘Žπ‘›5 π‘₯
(π‘₯4+cos 3π‘₯)6
8(3π‘₯2+3 cos 3π‘₯)
π‘₯3+sin 3π‘₯
+
5 𝑠𝑒𝑐2 π‘₯
tan π‘₯
βˆ’
6(4π‘₯3 βˆ’ 3 sin 3π‘₯)
π‘₯4+cos 3π‘₯
Contoh
dx
du
e)e(
dx
d
).2(
e)e(
dx
d
).1(
uu
xx
=
=
Contoh :
Hitunglah dy/dx dari
Jawab
Misalkan, u = x4 ln x, y = eu
xlnx4
ey =
33 xxlnx4
dx
du
+=
Maka :
)xxlnx4(e
dx
du
e
dx
dy
33xlnx
u
4
+=
=
Contoh :
Hitunglah turunan ketiga dari
Jawab
Dengan aturan rantai, dihasilkan
2
xey =
2
xxe2
dx
dy
=
2
22
x2
xx
2
2
e)x42(
)x2(xe2e2
dx
yd
+=
+=
2
22
x3
x2x
3
3
e)x8x12(
)x2(e)x42(xe8
dx
yd
+=
++=
Turunan Eksponensial
Contoh
Carilah turunan pertama, kedua dan ketiga dari :
y= x4 e3x ;
Jawab :
Gunakan rumus (uv)β€˜ = u’v + u v’
n=1 β†’ y’ = (4x3) e3x + x4 (3 e3x )
= (4x3 + 3 x4 )e3x
n=2 β†’ y’’ = {4(3x2) + 3(4x3)} e3x + (4x3 + 3 x4)(3e3x)
= (12 x2 + 24x3 + 9x4)e3x
n=3 β†’ y’’’ = {12(2x) + 24(3x2) + 9(4x3)}e3x + (12x2 + 24x3 + 9x4)(3e3x)
= (24x + 108 x2 + 108 x3 + 27x4) e3x
Dapat di hitung turunan ke-4
Cara kedua :
y= x4 e3x ;
u= x4 ; v= e3x ;
u’= 4 (x3) ; v’= 3 e3x ;
u’’= 4 (3 x2) ; v’’ = 3 (3e3x) = 9 e3x;
u’’’= 12 (2 x) ; v’’’ = 9 (3e3x) = 27 e3x;
Rumus hitung :
y’’ = u’’ v + 2u’ v’ + u v’’
= (12 x2) (e3x) + 2 (4 x3) (3e3x) + (x4) (9 e3x)
= (12 x2 + 24 x3 + 9 x4)e3x
y’’’ = u’’’ v + 3 u’’ v’ + 3u’ v’’ + u v’’’
= (24 x) (e3x) + 3 (12x2) (3e3x) + 3 (4x3) (9e3x) + (x4) (27e3x)
= (24 x+ 108 x2 + 108 x3 + 27x4)e3x
Contoh
Carilah turunan pertama, kedua dan ketiga dari :
y= e4x sin 3x;
Jawab :
Gunakan rumus (uv)β€˜ = u’v + u v’
n=1 β†’ y’ = (4e4x) sin 3x + e4x (3 cos 3x)
= (4 sin 3x + 3 cos 3x) e4x
n=2 β†’ y’’ = {4(3 cos 3x) + 3(–3 sin 3x)}e4x + (4 sin 3x + 3 cos 3x)(4e4x)
= {(12 + 12) cos 3x + (–9 + 16) sin 3x}e4x
= (24 cos 3x + 7 sin 3x) e4x
n=3 β†’ y’’’ = {24 (–3 sin 3x) + 7 (3 cos 3x)} e4x
+ (24 cos 3x + 7 sin 3x) (4e4x)
= (117 cos 3x – 44 sin 3x) e4x
Dapat di hitung turunan ke-4
Cara kedua : y= e4x sin 3x;
u= sin 3x ; v= e4x ;
u’= 3 cos 3x ; v’= 4e4x ;
u’’= – 9 sin 3x ; v’’ = 16e4x ;
u’’’= – 27 cos 3x ; v’’’ = 64e4x ;
Rumus hitung :
y’’ = u’’ v + 2u’ v’ + u v’’
= (– 9 sin 3x) (e4x) + 2 (3 cos 3x) (4e4x) + (sin 3x) (16 e4x)
= 24 cos 3x + (–9 + 16) sin 3x}e4x
= (24 cos 3x + 7 sin 3x) e4x
y’’’ = u’’’ v + 3u’’ v’ + 3u’ v’’ + u v’’’
= (– 27 cos 3x)(e4x) + 3(–9 sin 3x)(4e4x) + 3(3 cos 3x)(16 e4x)
+ (sin 3x) (64e4x)
= {(– 27 + 144)189 cos 3x +(– 108 + 64) sin 3x} e4x
= (117 cos 3x – 44 sin 3x) e4x
Turunan Invers Trigonometri
(1).
𝑑
𝑑π‘₯
sinβˆ’1
𝑒 =
1
1 βˆ’ 𝑒2
𝑑𝑒
𝑑π‘₯
(2).
𝑑
𝑑π‘₯
cosβˆ’1
𝑒 = βˆ’
1
1 βˆ’ 𝑒2
𝑑𝑒
𝑑π‘₯
(3).
𝑑
𝑑π‘₯
tanβˆ’1
𝑒 =
1
𝑒2 + 1
𝑑𝑒
𝑑π‘₯
(4).
𝑑
𝑑π‘₯
cotβˆ’1
𝑒 = βˆ’
1
𝑒2 + 1
𝑑𝑒
𝑑π‘₯
(5).
𝑑
𝑑π‘₯
secβˆ’1
𝑒 =
1
𝑒 𝑒2 βˆ’ 1
𝑑𝑒
𝑑π‘₯
(6).
𝑑
𝑑π‘₯
cscβˆ’1
𝑒 = βˆ’
1
𝑒 𝑒2 βˆ’ 1
𝑑𝑒
𝑑π‘₯
Rumus umumnya adalah, y = sin–1x β†’ x = sin y
Diturunkan secara implisit :
𝑑
𝑑π‘₯
(x) =
𝑑
𝑑π‘₯
(sin y)
1 = cos y y’
Karena,
𝑦′
=
1
cos 𝑦
=
1
1 βˆ’ sin2 𝑦
=
1
1 βˆ’ π‘₯2
y = tan–1x β†’ x = tan y
Diturunkan secara implisit
𝑑
𝑑π‘₯
π‘₯ =
𝑑
𝑑π‘₯
(tan 𝑦)
1 = sec2 y’ β†’ maka :
𝑦′
=
1
sec2 𝑦
=
1
1 + tan2 𝑦
=
1
1 + π‘₯2
Contoh :
Hitunglah turunan dari
y=x2 sin–1x + x 1 – x2
Jawab
Gunakan rumus (uv) = u’v + uv’
Maka :
𝑑
𝑑π‘₯
1 βˆ’ π‘₯2 =
𝑑
𝑑π‘₯
(1 βˆ’ π‘₯2
)1/2
=
1
2
1 βˆ’ π‘₯2 βˆ’
1
2 βˆ’2π‘₯
= βˆ’
π‘₯
1 βˆ’ π‘₯2
𝑦′
= 2π‘₯ sin–1x + π‘₯2
1
1 βˆ’ π‘₯2
+ 1 1 βˆ’ π‘₯2 + π‘₯
βˆ’π‘₯
1 βˆ’ π‘₯2
= 2π‘₯ sin–1x + 1 βˆ’ π‘₯2
𝑦′′
= 2 sin–1x + 2π‘₯
1
1 βˆ’ π‘₯2
+
βˆ’π‘₯
1 βˆ’ π‘₯2
= sin–1x +
π‘₯
1 βˆ’ π‘₯2
𝑦′′′
=
1
1 βˆ’ π‘₯2
+
1
1 βˆ’ π‘₯2
+
π‘₯2
1 βˆ’ π‘₯2 3/2
Hitunglah turunan dari, y= 2x2 tan–1x – x ln(1+ x2 )
Jawab :
Gunakanlah rumus (uv) = u’v + uv’
Maka,
𝑦′
= 2 2π‘₯ tan–1x + 2π‘₯2
1
1 + π‘₯2
βˆ’ 1 ln 1 + π‘₯2
βˆ’ π‘₯
2π‘₯
1 + π‘₯2
= 4π‘₯ tan–1x βˆ’ ln 1 + π‘₯2
𝑦′′
= (4) tan–1x + 4x
1
1 + π‘₯2
βˆ’
2π‘₯
1 + π‘₯2
= 4 tan–1x +
2π‘₯
1 + π‘₯2
𝑦′′′
= 4
1
1 + π‘₯2
+
2
1 + π‘₯2
+ 2π‘₯
βˆ’2π‘₯
(1 + π‘₯2)2
=
6
1 + π‘₯2
βˆ’
4π‘₯2
(1 + π‘₯2)2
Contoh :
Hitunglah turunan dari
y=x ln(x + x2 βˆ’ 1) – x2 sec–1x
Jawab
Gunakan rumus (uv) = u’v + uv’
Maka :
𝑦′
= ln π‘₯ + π‘₯2 βˆ’ 1 + π‘₯
1
π‘₯2 βˆ’ 1
βˆ’ 2π‘₯ sec–1x βˆ’ π‘₯2
1
π‘₯ π‘₯2 βˆ’ 1
= ln π‘₯ + π‘₯2 βˆ’ 1 βˆ’ 2π‘₯ sec–1x
𝑦′′
=
1
π‘₯2 βˆ’ 1
βˆ’ 2secβˆ’1
π‘₯ βˆ’ 2π‘₯
1
π‘₯ π‘₯2 βˆ’ 1
= βˆ’
1
π‘₯2 βˆ’ 1
βˆ’ 2secβˆ’1
π‘₯
𝑦′′′
=
π‘₯
π‘₯2 βˆ’ 1 3/2
βˆ’
2
π‘₯ π‘₯2 βˆ’ 1
Catatan turunan dari :
y = ln(x + x2 βˆ’ 1)
adalah
𝑑𝑦
𝑑π‘₯
=
1
π‘₯ + π‘₯2 βˆ’ 1
𝑑
𝑑π‘₯
π‘₯ + π‘₯2 βˆ’ 1
=
1
π‘₯ + π‘₯2 βˆ’ 1
1 +
π‘₯
π‘₯2 βˆ’ 1
=
1
π‘₯ + π‘₯2 βˆ’ 1
Γ—
π‘₯ + π‘₯2 βˆ’ 1
π‘₯2 βˆ’ 1
=
1
π‘₯2 βˆ’ 1
Soal-soal Latihan
Hitunglah dy/dx dari :
Diferensial logaritmik
Hitunglah dy/dx,
1 . 𝑦 = ln[(π‘₯4
+ sin 4π‘₯)7
(4π‘₯3
+ cos 3π‘₯)5
]
2 . 𝑦 =
π‘₯4
+ cos 4π‘₯ 5
sin3 π‘₯ + π‘₯4 6
3 . ln π‘₯𝑦 = ln
π‘₯
𝑦
+ π‘₯𝑦
4 . 𝑦 =
2π‘₯3
+ 4 4
3
2π‘₯4 + 3
5 . 𝑦 =
π‘₯4
sec5
4π‘₯
π‘₯4 + sec 4π‘₯ 3
6 . 𝑦 =
(sin 3π‘₯ + π‘₯3
)4
sin63π‘₯ tan43π‘₯
Carilah turun pertama, kedua
dan ketiga dari
7 . 𝑦 = π‘₯4
π‘’βˆ’2π‘₯
8 . 𝑦 = 𝑒3π‘₯
cos 2π‘₯
9 . 𝑦 = π‘’βˆ’4π‘₯
sin 5π‘₯
10 . 𝑦 = (π‘₯ + 2)6
ln π‘₯ + 2
11 . 𝑦 = π‘₯βˆ’4
sin(3 ln π‘₯)
(12). 𝑦 = π‘₯5
cos(4 ln π‘₯)
13 . 𝑦 = π‘₯βˆ’4
ln π‘₯
14 . 𝑦 = π‘₯2
secβˆ’1
π‘₯ βˆ’ π‘₯2 βˆ’ 1
15 . 𝑦 = π‘₯2
cosβˆ’1
1/π‘₯ βˆ’ π‘₯ ln π‘₯ + π‘₯2 βˆ’ 1
Deferensial dan Hampiran
Diferensial.
Andaikan y = f(x) terdiferensialkan di x, dan andaikan bahwa dx
diferensial dari variabel bebas x, yang menyatakan pertambahan
sembarang dari x. Diferensial dari variabel tak bebas y ditulis dy
didefinisikan oleh :
dy = f ο‚’(x) dx
Hubungan antara diferensial dan turunan adalah :
1) Karena dy = f ο‚’(x) dx, dengan membagi kedua ruas dengan dx,
dihasilkan :
Dari persamaan diatas, dapat ditafsirkan bahwa turunan merupakan
hasil bagi dua diferensial.
dx
dy
)x(f =ο‚’
2) Aturan diferensial diperoleh dari aturan turunan fungsi dan
mengalikan dengan dx.
3) Definisi dy berlaku juga dengan mengasumsikan bahwa variabel
x dan y variabel bebas
Hampiran
Perhatikanlah sketsa berikut ini
x x+x
f(x)
f(x+x)
dy
y
Soal-soal
1) Sebelum tangki berbentuk
silinder dengan ujung-ujungnya
berbentuk setengah bola.
Silinder panjangnya 100 cm dan
jari-jarinya 18 cm. Berapakah cat
yang diperlukan untuk melapisi
bagian luar tangki dengan
ketebalan 1 milimeter.
2) Semua sisi kotak baja berbentuk
kubus tebalnya 0,25 inci, dan
volume kotak sebelah dalam
adalah 49 inci kubik. Gunakanlah
diferensial untuk mencari
aproksimasi volume baja yang
digunakan untuk membuat kotak.
Jika x mendapat tambahan x, maka y
mendapatkan tambahan sebesar y,
dimana dapat dihampiri oleh dy,
dimana y = f(x + x) – f(x). Jadi :
f(x + x) ο‚» f(x) + dy = f(x) + f ο‚’(x) x

More Related Content

What's hot

Pt 2 turunan fungsi eksponen, logaritma, implisit dan cyclometri-d4
Pt 2 turunan fungsi eksponen, logaritma, implisit dan cyclometri-d4Pt 2 turunan fungsi eksponen, logaritma, implisit dan cyclometri-d4
Pt 2 turunan fungsi eksponen, logaritma, implisit dan cyclometri-d4
lecturer
Β 
persamaan-diferensial-orde-ii
persamaan-diferensial-orde-iipersamaan-diferensial-orde-ii
persamaan-diferensial-orde-iiFaried Doank
Β 
Modul 2 pd linier orde n
Modul 2 pd linier orde nModul 2 pd linier orde n
Modul 2 pd linier orde nAchmad Sukmawijaya
Β 
Polar Coordinates & Polar Curves
Polar Coordinates & Polar CurvesPolar Coordinates & Polar Curves
Polar Coordinates & Polar Curves
Diponegoro University
Β 
aturan rantai
aturan rantaiaturan rantai
aturan rantai
Fazar Ikhwan Guntara
Β 
Persamaandifferensial
PersamaandifferensialPersamaandifferensial
PersamaandifferensialMeiky Ayah
Β 
Aplikasi integral
Aplikasi integralAplikasi integral
Aplikasi integralDw Alonlyman
Β 
Kelompok 3 integrasi numerik fix
Kelompok 3 integrasi numerik fixKelompok 3 integrasi numerik fix
Kelompok 3 integrasi numerik fix
liabika
Β 
Persamaan diferensial
Persamaan diferensialPersamaan diferensial
Persamaan diferensial
Wiko Prameso
Β 
Turunan Fungsi Kompleks
Turunan Fungsi KompleksTurunan Fungsi Kompleks
Turunan Fungsi Kompleks
RochimatulLaili
Β 
6 Divergensi dan CURL
6 Divergensi dan CURL6 Divergensi dan CURL
6 Divergensi dan CURL
Simon Patabang
Β 
Turunan numerik
Turunan numerikTurunan numerik
Turunan numerikBobby Chandra
Β 
Bab ii pembahasan a. persamaan schrodinger pada gerak partikel b
Bab ii pembahasan a. persamaan schrodinger pada gerak partikel bBab ii pembahasan a. persamaan schrodinger pada gerak partikel b
Bab ii pembahasan a. persamaan schrodinger pada gerak partikel b
Muhammad Ali Subkhan Candra
Β 
Turunan trigonometri
Turunan trigonometriTurunan trigonometri
Turunan trigonometriEko Supriyadi
Β 
Transformasi laplace
Transformasi laplaceTransformasi laplace
Transformasi laplace
dwiprananto
Β 
2. galat
2. galat2. galat
metode euler
metode eulermetode euler
metode euler
Ruth Dian
Β 
Bab 8. Fungsi Transenden ( Kalkulus 1 )
Bab 8. Fungsi Transenden ( Kalkulus 1 )Bab 8. Fungsi Transenden ( Kalkulus 1 )
Bab 8. Fungsi Transenden ( Kalkulus 1 )
Kelinci Coklat
Β 
Bilangan kompleks lengkap
Bilangan kompleks lengkapBilangan kompleks lengkap
Bilangan kompleks lengkapagus_budiarto
Β 

What's hot (20)

Pt 2 turunan fungsi eksponen, logaritma, implisit dan cyclometri-d4
Pt 2 turunan fungsi eksponen, logaritma, implisit dan cyclometri-d4Pt 2 turunan fungsi eksponen, logaritma, implisit dan cyclometri-d4
Pt 2 turunan fungsi eksponen, logaritma, implisit dan cyclometri-d4
Β 
persamaan-diferensial-orde-ii
persamaan-diferensial-orde-iipersamaan-diferensial-orde-ii
persamaan-diferensial-orde-ii
Β 
Modul 2 pd linier orde n
Modul 2 pd linier orde nModul 2 pd linier orde n
Modul 2 pd linier orde n
Β 
Polar Coordinates & Polar Curves
Polar Coordinates & Polar CurvesPolar Coordinates & Polar Curves
Polar Coordinates & Polar Curves
Β 
aturan rantai
aturan rantaiaturan rantai
aturan rantai
Β 
Persamaandifferensial
PersamaandifferensialPersamaandifferensial
Persamaandifferensial
Β 
Aplikasi integral
Aplikasi integralAplikasi integral
Aplikasi integral
Β 
Kelompok 3 integrasi numerik fix
Kelompok 3 integrasi numerik fixKelompok 3 integrasi numerik fix
Kelompok 3 integrasi numerik fix
Β 
Persamaan diferensial
Persamaan diferensialPersamaan diferensial
Persamaan diferensial
Β 
Turunan Fungsi Kompleks
Turunan Fungsi KompleksTurunan Fungsi Kompleks
Turunan Fungsi Kompleks
Β 
6 Divergensi dan CURL
6 Divergensi dan CURL6 Divergensi dan CURL
6 Divergensi dan CURL
Β 
Turunan numerik
Turunan numerikTurunan numerik
Turunan numerik
Β 
Bab ii pembahasan a. persamaan schrodinger pada gerak partikel b
Bab ii pembahasan a. persamaan schrodinger pada gerak partikel bBab ii pembahasan a. persamaan schrodinger pada gerak partikel b
Bab ii pembahasan a. persamaan schrodinger pada gerak partikel b
Β 
Turunan trigonometri
Turunan trigonometriTurunan trigonometri
Turunan trigonometri
Β 
Transformasi laplace
Transformasi laplaceTransformasi laplace
Transformasi laplace
Β 
2. galat
2. galat2. galat
2. galat
Β 
Persamaan diferensial
Persamaan diferensialPersamaan diferensial
Persamaan diferensial
Β 
metode euler
metode eulermetode euler
metode euler
Β 
Bab 8. Fungsi Transenden ( Kalkulus 1 )
Bab 8. Fungsi Transenden ( Kalkulus 1 )Bab 8. Fungsi Transenden ( Kalkulus 1 )
Bab 8. Fungsi Transenden ( Kalkulus 1 )
Β 
Bilangan kompleks lengkap
Bilangan kompleks lengkapBilangan kompleks lengkap
Bilangan kompleks lengkap
Β 

Similar to Kalkulus modul 3b turunan fungsi transendent

Matematika Diskrit: Fungsi pembangkit part 4
Matematika Diskrit: Fungsi pembangkit part 4Matematika Diskrit: Fungsi pembangkit part 4
Matematika Diskrit: Fungsi pembangkit part 4
radar radius
Β 
Materi Aljabar Persamaan Linear
Materi Aljabar Persamaan LinearMateri Aljabar Persamaan Linear
Materi Aljabar Persamaan Linear
Sriwijaya University
Β 
Math Task via Blogger
Math Task via BloggerMath Task via Blogger
Math Task via Blogger
Azhar Ridwan
Β 
Math Task via Blog
Math Task via BlogMath Task via Blog
Math Task via Blog
Azhar Ridwan
Β 
Sistem Persamaan Linear
Sistem Persamaan LinearSistem Persamaan Linear
Sistem Persamaan Linear
Universitas Sebelas Maret
Β 
3. newton raphson method
3. newton raphson method3. newton raphson method
3. newton raphson method
okti agung
Β 
Pertemuan-2.pptx
Pertemuan-2.pptxPertemuan-2.pptx
Pertemuan-2.pptx
MeilaErita
Β 
Kalkulusturunanhuzairiblade
Kalkulusturunanhuzairiblade Kalkulusturunanhuzairiblade
Kalkulusturunanhuzairiblade
Huzairi Zairi
Β 
Deret taylor and mac laurin
Deret taylor and mac laurinDeret taylor and mac laurin
Deret taylor and mac laurin
Moch Hasanudin
Β 
Mat 257
Mat 257Mat 257
Mat 257
enysetiawati1
Β 
Sistem Persamaan dan Pertidaksamaan Linear
Sistem Persamaan dan Pertidaksamaan LinearSistem Persamaan dan Pertidaksamaan Linear
Sistem Persamaan dan Pertidaksamaan Linear
Sulthan Isa
Β 
Aturan Rantai Pada Turunan
Aturan Rantai Pada TurunanAturan Rantai Pada Turunan
Aturan Rantai Pada Turunan
Reza Ferial Ashadi
Β 
Tugas mtk-blogzamzam-rizki
Tugas mtk-blogzamzam-rizkiTugas mtk-blogzamzam-rizki
Tugas mtk-blogzamzam-rizki
rakambantah
Β 
Contoh contoh soal dan pembahasan integral
Contoh contoh soal dan pembahasan integralContoh contoh soal dan pembahasan integral
Contoh contoh soal dan pembahasan integral
oilandgas24
Β 
persamaan linier dua variabel
persamaan linier dua variabelpersamaan linier dua variabel
persamaan linier dua variabelVirga Arya Putra
Β 
Persamaanlinierduavariabel
PersamaanlinierduavariabelPersamaanlinierduavariabel
Persamaanlinierduavariabel
yus01
Β 
Teknik pengintegralan
Teknik pengintegralanTeknik pengintegralan
Teknik pengintegralan
Sutarman Setir
Β 
Turunan fungsi
Turunan fungsiTurunan fungsi
Turunan fungsi
kusnadiyoan
Β 

Similar to Kalkulus modul 3b turunan fungsi transendent (20)

Matematika Diskrit: Fungsi pembangkit part 4
Matematika Diskrit: Fungsi pembangkit part 4Matematika Diskrit: Fungsi pembangkit part 4
Matematika Diskrit: Fungsi pembangkit part 4
Β 
Materi Aljabar Persamaan Linear
Materi Aljabar Persamaan LinearMateri Aljabar Persamaan Linear
Materi Aljabar Persamaan Linear
Β 
Math Task via Blogger
Math Task via BloggerMath Task via Blogger
Math Task via Blogger
Β 
Math Task via Blog
Math Task via BlogMath Task via Blog
Math Task via Blog
Β 
Sistem Persamaan Linear
Sistem Persamaan LinearSistem Persamaan Linear
Sistem Persamaan Linear
Β 
3. newton raphson method
3. newton raphson method3. newton raphson method
3. newton raphson method
Β 
Pertemuan-2.pptx
Pertemuan-2.pptxPertemuan-2.pptx
Pertemuan-2.pptx
Β 
Kalkulusturunanhuzairiblade
Kalkulusturunanhuzairiblade Kalkulusturunanhuzairiblade
Kalkulusturunanhuzairiblade
Β 
Turunan1
Turunan1Turunan1
Turunan1
Β 
Deret taylor and mac laurin
Deret taylor and mac laurinDeret taylor and mac laurin
Deret taylor and mac laurin
Β 
Mat 257
Mat 257Mat 257
Mat 257
Β 
Sistem Persamaan dan Pertidaksamaan Linear
Sistem Persamaan dan Pertidaksamaan LinearSistem Persamaan dan Pertidaksamaan Linear
Sistem Persamaan dan Pertidaksamaan Linear
Β 
Aturan Rantai Pada Turunan
Aturan Rantai Pada TurunanAturan Rantai Pada Turunan
Aturan Rantai Pada Turunan
Β 
Tugas mtk-blogzamzam-rizki
Tugas mtk-blogzamzam-rizkiTugas mtk-blogzamzam-rizki
Tugas mtk-blogzamzam-rizki
Β 
Contoh contoh soal dan pembahasan integral
Contoh contoh soal dan pembahasan integralContoh contoh soal dan pembahasan integral
Contoh contoh soal dan pembahasan integral
Β 
Materi integral tak tentu
Materi integral tak tentuMateri integral tak tentu
Materi integral tak tentu
Β 
persamaan linier dua variabel
persamaan linier dua variabelpersamaan linier dua variabel
persamaan linier dua variabel
Β 
Persamaanlinierduavariabel
PersamaanlinierduavariabelPersamaanlinierduavariabel
Persamaanlinierduavariabel
Β 
Teknik pengintegralan
Teknik pengintegralanTeknik pengintegralan
Teknik pengintegralan
Β 
Turunan fungsi
Turunan fungsiTurunan fungsi
Turunan fungsi
Β 

More from Prayudi MT

Sttm tm 10 modul 3 b turunan fungsi transendent
Sttm tm 10 modul 3 b turunan fungsi transendentSttm tm 10 modul 3 b turunan fungsi transendent
Sttm tm 10 modul 3 b turunan fungsi transendent
Prayudi MT
Β 
Sttm tm 07 modul 3 a turunan fungsi revisi
Sttm tm 07 modul 3 a turunan fungsi revisiSttm tm 07 modul 3 a turunan fungsi revisi
Sttm tm 07 modul 3 a turunan fungsi revisi
Prayudi MT
Β 
Tm 05 al modul 2 invers matrik revisi 2020
Tm 05 al modul 2 invers matrik revisi 2020Tm 05 al modul 2 invers matrik revisi 2020
Tm 05 al modul 2 invers matrik revisi 2020
Prayudi MT
Β 
Sttm tm 05 modul 2 b limit tak hingga dan asimtot fungsi
Sttm tm 05 modul 2 b limit tak hingga dan asimtot fungsiSttm tm 05 modul 2 b limit tak hingga dan asimtot fungsi
Sttm tm 05 modul 2 b limit tak hingga dan asimtot fungsi
Prayudi MT
Β 
Al modul 2 invers matrik revisi 2020
Al modul 2 invers matrik revisi 2020Al modul 2 invers matrik revisi 2020
Al modul 2 invers matrik revisi 2020
Prayudi MT
Β 
Sttm tm 04 modul 2 fungsi dan limit fungsi revisi
Sttm tm 04 modul 2 fungsi dan limit fungsi revisiSttm tm 04 modul 2 fungsi dan limit fungsi revisi
Sttm tm 04 modul 2 fungsi dan limit fungsi revisi
Prayudi MT
Β 
Sttm tm 03 modul 2 fungsi dan limit fungsi revisi
Sttm tm 03 modul 2 fungsi dan limit fungsi revisiSttm tm 03 modul 2 fungsi dan limit fungsi revisi
Sttm tm 03 modul 2 fungsi dan limit fungsi revisi
Prayudi MT
Β 
Tm 01 Aljabar Linier Modul 1 matrik dan determinan revisi 2020
Tm 01 Aljabar Linier Modul 1 matrik dan determinan revisi 2020Tm 01 Aljabar Linier Modul 1 matrik dan determinan revisi 2020
Tm 01 Aljabar Linier Modul 1 matrik dan determinan revisi 2020
Prayudi MT
Β 
Matematika teknik modul 1 b pd eksak dan linier
Matematika teknik modul 1 b pd eksak dan linierMatematika teknik modul 1 b pd eksak dan linier
Matematika teknik modul 1 b pd eksak dan linier
Prayudi MT
Β 
Matematika teknik modul 1 a pd variabel terpisah dan homogen
Matematika teknik modul 1 a pd variabel terpisah dan homogenMatematika teknik modul 1 a pd variabel terpisah dan homogen
Matematika teknik modul 1 a pd variabel terpisah dan homogen
Prayudi MT
Β 
Matematika Teknik Modul 2 b pd linier orde n homogen
Matematika Teknik Modul 2 b pd linier orde n homogenMatematika Teknik Modul 2 b pd linier orde n homogen
Matematika Teknik Modul 2 b pd linier orde n homogen
Prayudi MT
Β 
Kalkulus modul 3a turunan fungsi revisi
Kalkulus modul 3a turunan fungsi revisiKalkulus modul 3a turunan fungsi revisi
Kalkulus modul 3a turunan fungsi revisi
Prayudi MT
Β 
Kalkulus modul 2 fungsi dan limit fungsi revisi
Kalkulus modul 2 fungsi dan limit fungsi revisiKalkulus modul 2 fungsi dan limit fungsi revisi
Kalkulus modul 2 fungsi dan limit fungsi revisi
Prayudi MT
Β 
Modul 1 bilangan real dan grafik revisi
Modul 1 bilangan real dan grafik revisiModul 1 bilangan real dan grafik revisi
Modul 1 bilangan real dan grafik revisi
Prayudi MT
Β 

More from Prayudi MT (14)

Sttm tm 10 modul 3 b turunan fungsi transendent
Sttm tm 10 modul 3 b turunan fungsi transendentSttm tm 10 modul 3 b turunan fungsi transendent
Sttm tm 10 modul 3 b turunan fungsi transendent
Β 
Sttm tm 07 modul 3 a turunan fungsi revisi
Sttm tm 07 modul 3 a turunan fungsi revisiSttm tm 07 modul 3 a turunan fungsi revisi
Sttm tm 07 modul 3 a turunan fungsi revisi
Β 
Tm 05 al modul 2 invers matrik revisi 2020
Tm 05 al modul 2 invers matrik revisi 2020Tm 05 al modul 2 invers matrik revisi 2020
Tm 05 al modul 2 invers matrik revisi 2020
Β 
Sttm tm 05 modul 2 b limit tak hingga dan asimtot fungsi
Sttm tm 05 modul 2 b limit tak hingga dan asimtot fungsiSttm tm 05 modul 2 b limit tak hingga dan asimtot fungsi
Sttm tm 05 modul 2 b limit tak hingga dan asimtot fungsi
Β 
Al modul 2 invers matrik revisi 2020
Al modul 2 invers matrik revisi 2020Al modul 2 invers matrik revisi 2020
Al modul 2 invers matrik revisi 2020
Β 
Sttm tm 04 modul 2 fungsi dan limit fungsi revisi
Sttm tm 04 modul 2 fungsi dan limit fungsi revisiSttm tm 04 modul 2 fungsi dan limit fungsi revisi
Sttm tm 04 modul 2 fungsi dan limit fungsi revisi
Β 
Sttm tm 03 modul 2 fungsi dan limit fungsi revisi
Sttm tm 03 modul 2 fungsi dan limit fungsi revisiSttm tm 03 modul 2 fungsi dan limit fungsi revisi
Sttm tm 03 modul 2 fungsi dan limit fungsi revisi
Β 
Tm 01 Aljabar Linier Modul 1 matrik dan determinan revisi 2020
Tm 01 Aljabar Linier Modul 1 matrik dan determinan revisi 2020Tm 01 Aljabar Linier Modul 1 matrik dan determinan revisi 2020
Tm 01 Aljabar Linier Modul 1 matrik dan determinan revisi 2020
Β 
Matematika teknik modul 1 b pd eksak dan linier
Matematika teknik modul 1 b pd eksak dan linierMatematika teknik modul 1 b pd eksak dan linier
Matematika teknik modul 1 b pd eksak dan linier
Β 
Matematika teknik modul 1 a pd variabel terpisah dan homogen
Matematika teknik modul 1 a pd variabel terpisah dan homogenMatematika teknik modul 1 a pd variabel terpisah dan homogen
Matematika teknik modul 1 a pd variabel terpisah dan homogen
Β 
Matematika Teknik Modul 2 b pd linier orde n homogen
Matematika Teknik Modul 2 b pd linier orde n homogenMatematika Teknik Modul 2 b pd linier orde n homogen
Matematika Teknik Modul 2 b pd linier orde n homogen
Β 
Kalkulus modul 3a turunan fungsi revisi
Kalkulus modul 3a turunan fungsi revisiKalkulus modul 3a turunan fungsi revisi
Kalkulus modul 3a turunan fungsi revisi
Β 
Kalkulus modul 2 fungsi dan limit fungsi revisi
Kalkulus modul 2 fungsi dan limit fungsi revisiKalkulus modul 2 fungsi dan limit fungsi revisi
Kalkulus modul 2 fungsi dan limit fungsi revisi
Β 
Modul 1 bilangan real dan grafik revisi
Modul 1 bilangan real dan grafik revisiModul 1 bilangan real dan grafik revisi
Modul 1 bilangan real dan grafik revisi
Β 

Recently uploaded

481605266-11-CPOB-ppt.ppt FARMAKOLOGI NEW UP
481605266-11-CPOB-ppt.ppt FARMAKOLOGI NEW UP481605266-11-CPOB-ppt.ppt FARMAKOLOGI NEW UP
481605266-11-CPOB-ppt.ppt FARMAKOLOGI NEW UP
nadyahermawan
Β 
MATERI KIMIA KELAS X NANOTEKNOLOGI.pptx
MATERI KIMIA KELAS X  NANOTEKNOLOGI.pptxMATERI KIMIA KELAS X  NANOTEKNOLOGI.pptx
MATERI KIMIA KELAS X NANOTEKNOLOGI.pptx
emiliawati098
Β 
SOAL GEOGRAFI-SMA NEGERI 1 YOGYAKARTA BAB 7_ ULANGAN HARIAN DINAMIKA HIDROSFE...
SOAL GEOGRAFI-SMA NEGERI 1 YOGYAKARTA BAB 7_ ULANGAN HARIAN DINAMIKA HIDROSFE...SOAL GEOGRAFI-SMA NEGERI 1 YOGYAKARTA BAB 7_ ULANGAN HARIAN DINAMIKA HIDROSFE...
SOAL GEOGRAFI-SMA NEGERI 1 YOGYAKARTA BAB 7_ ULANGAN HARIAN DINAMIKA HIDROSFE...
athayaahzamaulana1
Β 
Sistem Pencernaan Manusia Sains Tingkatan 2
Sistem Pencernaan Manusia Sains Tingkatan 2Sistem Pencernaan Manusia Sains Tingkatan 2
Sistem Pencernaan Manusia Sains Tingkatan 2
LEESOKLENGMoe
Β 
Asam, Basa, Garam - materi kimia kelas 7
Asam, Basa, Garam - materi kimia kelas 7Asam, Basa, Garam - materi kimia kelas 7
Asam, Basa, Garam - materi kimia kelas 7
ArumNovita
Β 
MI-P2-P3-Metabolisme Mikroorganisme.pptx
MI-P2-P3-Metabolisme Mikroorganisme.pptxMI-P2-P3-Metabolisme Mikroorganisme.pptx
MI-P2-P3-Metabolisme Mikroorganisme.pptx
almiraulimaz2521988
Β 
PPT Partikel Penyusun Atom dan Lambang Atom.pptx
PPT Partikel Penyusun Atom dan Lambang Atom.pptxPPT Partikel Penyusun Atom dan Lambang Atom.pptx
PPT Partikel Penyusun Atom dan Lambang Atom.pptx
emiliawati098
Β 
Presentasi vitamin secara umum yang terdiri dari vitamin larut lemak dan laru...
Presentasi vitamin secara umum yang terdiri dari vitamin larut lemak dan laru...Presentasi vitamin secara umum yang terdiri dari vitamin larut lemak dan laru...
Presentasi vitamin secara umum yang terdiri dari vitamin larut lemak dan laru...
ProfesorCilikGhadi
Β 

Recently uploaded (8)

481605266-11-CPOB-ppt.ppt FARMAKOLOGI NEW UP
481605266-11-CPOB-ppt.ppt FARMAKOLOGI NEW UP481605266-11-CPOB-ppt.ppt FARMAKOLOGI NEW UP
481605266-11-CPOB-ppt.ppt FARMAKOLOGI NEW UP
Β 
MATERI KIMIA KELAS X NANOTEKNOLOGI.pptx
MATERI KIMIA KELAS X  NANOTEKNOLOGI.pptxMATERI KIMIA KELAS X  NANOTEKNOLOGI.pptx
MATERI KIMIA KELAS X NANOTEKNOLOGI.pptx
Β 
SOAL GEOGRAFI-SMA NEGERI 1 YOGYAKARTA BAB 7_ ULANGAN HARIAN DINAMIKA HIDROSFE...
SOAL GEOGRAFI-SMA NEGERI 1 YOGYAKARTA BAB 7_ ULANGAN HARIAN DINAMIKA HIDROSFE...SOAL GEOGRAFI-SMA NEGERI 1 YOGYAKARTA BAB 7_ ULANGAN HARIAN DINAMIKA HIDROSFE...
SOAL GEOGRAFI-SMA NEGERI 1 YOGYAKARTA BAB 7_ ULANGAN HARIAN DINAMIKA HIDROSFE...
Β 
Sistem Pencernaan Manusia Sains Tingkatan 2
Sistem Pencernaan Manusia Sains Tingkatan 2Sistem Pencernaan Manusia Sains Tingkatan 2
Sistem Pencernaan Manusia Sains Tingkatan 2
Β 
Asam, Basa, Garam - materi kimia kelas 7
Asam, Basa, Garam - materi kimia kelas 7Asam, Basa, Garam - materi kimia kelas 7
Asam, Basa, Garam - materi kimia kelas 7
Β 
MI-P2-P3-Metabolisme Mikroorganisme.pptx
MI-P2-P3-Metabolisme Mikroorganisme.pptxMI-P2-P3-Metabolisme Mikroorganisme.pptx
MI-P2-P3-Metabolisme Mikroorganisme.pptx
Β 
PPT Partikel Penyusun Atom dan Lambang Atom.pptx
PPT Partikel Penyusun Atom dan Lambang Atom.pptxPPT Partikel Penyusun Atom dan Lambang Atom.pptx
PPT Partikel Penyusun Atom dan Lambang Atom.pptx
Β 
Presentasi vitamin secara umum yang terdiri dari vitamin larut lemak dan laru...
Presentasi vitamin secara umum yang terdiri dari vitamin larut lemak dan laru...Presentasi vitamin secara umum yang terdiri dari vitamin larut lemak dan laru...
Presentasi vitamin secara umum yang terdiri dari vitamin larut lemak dan laru...
Β 

Kalkulus modul 3b turunan fungsi transendent

  • 2. x 1 dt t 1 dx d )x(ln dx d x 1 ==  Jika u fungsi dari x yang diferensiabel dan u(x) > 0, maka dx du u 1 )u(ln dx d = Contoh : Hitung dy/dx dari y = ln(x2 + 4x + 5) Jawab : Ambil, u = x2 + 4x + 5. 4x2 dx du += )4x2( 5x4x 1 dx dy 2 + ++ = Contoh : Hitung dy/dx dari y = ln(1 + x2)(1 + x3) Jawab : Cara 1. Ambil u = (1 + x2)(1 + x3) )x3)(x1()x1)(x2( dx du 223 +++= )x1)(x1( )x1(x3)x1(x2 dx dy 32 223 ++ +++ = Cara 2. Dengan sifat logaritma y = ln(1 + x2)(1 + x3) = ln(1+ x2) + ln(1+x3) Maka : )x1)(x1( )x1(x3)x1(x2 x1 x3 x1 x2 dx dy 32 223 3 2 2 ++ +++ = + + + = Turunan Logaritma Asli
  • 3. 𝑦 = ln π‘₯4 + 5 π‘₯8 + 4 Gunakan sifat logaritma, tulis menjadi : 𝑦 = ln π‘₯4 + 5 + 𝑙𝑛 π‘₯8 + 4 Selanjutnya turunkan, yaitu : 𝑦 = ln (π‘₯7 + 4)5 𝑠𝑖𝑛6 π‘₯ π‘₯8 + 4 9 Gunakan sifat logaritma, tulis menjadi : 𝑦 = 5 ln π‘₯7 + 4 + 6 ln sin π‘₯ βˆ’ 9 ln π‘₯8 + 4 Selanjutnya turunkan, yaitu : Contoh 𝑑𝑦 𝑑π‘₯ = 1 π‘₯4 + 5 𝑑 𝑑π‘₯ π‘₯4 + 5 + 1 π‘₯8 + 4 𝑑 𝑑π‘₯ π‘₯8 + 4 = 1 π‘₯4 + 5 4π‘₯3 + 1 π‘₯8 + 4 8π‘₯7 𝑑𝑦 𝑑π‘₯ = 5 π‘₯7 + 4 𝑑 𝑑π‘₯ π‘₯7 + 4 + 6 sin π‘₯ 𝑑 𝑑π‘₯ (sin π‘₯) βˆ’ 9 π‘₯8 + 4 𝑑 𝑑π‘₯ π‘₯8 + 4 = 5 π‘₯4 + 5 7π‘₯6 + 6 sin π‘₯ (cos π‘₯) βˆ’ 9 π‘₯8 + 4 8π‘₯7
  • 4. Contoh Carilah turun ketiga dari, y = x6 ln x Jawab 𝑦 = π‘₯6 ln π‘₯ 𝑦′ = 6π‘₯5 ln π‘₯ + π‘₯6 1 π‘₯ = π‘₯5 (6 ln π‘₯ + 1) 𝑦′′ = (5π‘₯4 )(6 ln π‘₯ + 1) + π‘₯5 6 1 π‘₯ + 0 = π‘₯4 (30 ln π‘₯ + 11) 𝑦′′′ = (4π‘₯3 )(30 ln π‘₯ + 11) + π‘₯4 30 1 π‘₯ + 0 = π‘₯3 (120 ln π‘₯ + 74)
  • 5. Contoh Carilah turunan ketiga dari, y = x5 sin(2 lnx) Jawab 𝑦 = π‘₯5 sin(2 ln π‘₯) 𝑦′ = 5π‘₯4 sin(2 ln π‘₯) + π‘₯5 cos(2 ln π‘₯) 2 1 π‘₯ = π‘₯4 5 sin(2 ln π‘₯) + 2 cos(2 ln π‘₯) 𝑦′′ = 4π‘₯3 5 sin(2 ln π‘₯) + 2 cos(2 ln π‘₯) +π‘₯4 5 cos(2 ln π‘₯) 2 1 π‘₯ + 2 βˆ’ sin(2 ln π‘₯) 2 1 π‘₯ = π‘₯3 { 20 βˆ’ 4 sin(2 ln π‘₯) + 8 + 10 cos(2 ln π‘₯)} 𝑦′′′ = (3π‘₯2 ){16 sin(2 ln π‘₯) + 18 cos(2 ln π‘₯)} +π‘₯3 16 cos(2 ln π‘₯) 2 1 π‘₯ + 18 βˆ’ sin(2 ln π‘₯) 2 1 π‘₯ = π‘₯3 { 48 βˆ’ 36 sin(2 ln π‘₯) + 54 + 32 cos(2 ln π‘₯)}
  • 6. Menghitung turunan fungsi dengan menggunakan sifat-sifat logaritma dan penurunan fungsi secara implisit. Rumus umum diferensial logaritmik yaitu : Fungsi ini diambil nilai logaritma aslinya, yaitu : Selanjutnya diturunkan secara implisit yaitu : Dengan demikian, turunannya adalah : Diferensial Logaritmik 𝑦 = 𝑓(π‘₯) π‘š 𝑔(π‘₯) 𝑛 β„Ž(π‘₯) 𝑝 ln 𝑦 = ln 𝑓(π‘₯) π‘š 𝑔(π‘₯) 𝑛 β„Ž(π‘₯) 𝑝 = m ln f(x) + n ln g(x) – p ln h(x) 1 𝑦 𝑑𝑦 𝑑π‘₯ = π‘š 1 𝑓(π‘₯) 𝑓′ π‘₯ + 𝑛 1 𝑔(π‘₯) 𝑔′ π‘₯ βˆ’ 𝑝 1 𝑝 π‘₯ 𝑝′ π‘₯ 𝑑𝑦 𝑑π‘₯ = 𝑦 π‘š 1 𝑓(π‘₯) 𝑓′ π‘₯ + n 1 𝑔(π‘₯) 𝑔′ π‘₯ βˆ’ 𝑝 1 𝑝 π‘₯ 𝑝′ π‘₯ = 𝑓(π‘₯) π‘š 𝑔(π‘₯) 𝑛 β„Ž(π‘₯) 𝑝 π‘š 1 𝑓(π‘₯) 𝑓′ π‘₯ + n 1 𝑔(π‘₯) 𝑔′ π‘₯ βˆ’ 𝑝 1 𝑝 π‘₯ 𝑝′ π‘₯
  • 7. Hitunglah dy/dx dari y = x3 cos4x (1 + sin x)5 Jawab : ln y = ln{x3 cos4x (1 + sin x)5} = ln x3 + ln cos4x + ln(1 + sin x)5 = 3 ln x + 4 ln cos x + 5 ln(1+sin x) Diferensial secara implisit Contoh 1 𝑦 𝑑𝑦 𝑑π‘₯ = 3 π‘₯ 𝑑 𝑑π‘₯ (π‘₯) + 4 cos π‘₯ 𝑑 𝑑π‘₯ (cos π‘₯) + 5 1 + sin π‘₯ 𝑑 𝑑π‘₯ (1 + sin π‘₯) = 3 π‘₯ + 4(βˆ’ sin π‘₯) cos π‘₯ + 5 cos π‘₯ 1 + sin π‘₯ 𝑑𝑦 𝑑π‘₯ = 𝑦 3 π‘₯ βˆ’ 4 sin π‘₯ cos π‘₯ + 5 cos π‘₯ 1 + sin π‘₯ = x3 cos4x (1 + sin x)5 3 π‘₯ βˆ’ 4 sin π‘₯ cos π‘₯ + 5 cos π‘₯ 1 + sin π‘₯
  • 8. Berikut ini adalah contoh penggunaan diferensial logaritmik. Carilah turunan dari, 𝑦 = (π‘₯3 + sin 3π‘₯)6 π‘‘π‘Žπ‘›5 π‘₯ (π‘₯4 + cos 3π‘₯)6 Jawab : Langkah pertama ambil nilai logaritmanya, yaitu : ln y = ln (π‘₯3+sin 3π‘₯)6 π‘‘π‘Žπ‘›5 π‘₯ (π‘₯4+cos 3π‘₯)6 = 6 ln (π‘₯3 + sin 3π‘₯) + 5 ln tan x – 6 ln (π‘₯4 + cos 3π‘₯) Selanjutnya diturunkan secara implisit. 1 𝑦 𝑑𝑦 𝑑π‘₯ = 8 π‘₯3+sin 3π‘₯ 𝑑 𝑑π‘₯ (π‘₯3 + sin 3π‘₯) + 5 tan π‘₯ 𝑑 𝑑π‘₯ tan π‘₯ βˆ’ 6 π‘₯4+cos 3π‘₯ 𝑑 𝑑π‘₯ (π‘₯4 + cos 3π‘₯) = 8(3π‘₯2+3 cos 3π‘₯) π‘₯3+sin 3π‘₯ + 5 𝑠𝑒𝑐2 π‘₯ tan π‘₯ βˆ’ 6(4π‘₯3 βˆ’ 3 sin 3π‘₯) π‘₯4+cos 3π‘₯ Jadi, 𝑑𝑦 𝑑π‘₯ = y 8(3π‘₯2+3 cos 3π‘₯) π‘₯3+sin 3π‘₯ + 5 𝑠𝑒𝑐2 π‘₯ tan π‘₯ βˆ’ 6(4π‘₯3 βˆ’ 3 sin 3π‘₯) π‘₯4+cos 3π‘₯ = (π‘₯3+sin 3π‘₯)6 π‘‘π‘Žπ‘›5 π‘₯ (π‘₯4+cos 3π‘₯)6 8(3π‘₯2+3 cos 3π‘₯) π‘₯3+sin 3π‘₯ + 5 𝑠𝑒𝑐2 π‘₯ tan π‘₯ βˆ’ 6(4π‘₯3 βˆ’ 3 sin 3π‘₯) π‘₯4+cos 3π‘₯ Contoh
  • 9. dx du e)e( dx d ).2( e)e( dx d ).1( uu xx = = Contoh : Hitunglah dy/dx dari Jawab Misalkan, u = x4 ln x, y = eu xlnx4 ey = 33 xxlnx4 dx du += Maka : )xxlnx4(e dx du e dx dy 33xlnx u 4 += = Contoh : Hitunglah turunan ketiga dari Jawab Dengan aturan rantai, dihasilkan 2 xey = 2 xxe2 dx dy = 2 22 x2 xx 2 2 e)x42( )x2(xe2e2 dx yd += += 2 22 x3 x2x 3 3 e)x8x12( )x2(e)x42(xe8 dx yd += ++= Turunan Eksponensial
  • 10. Contoh Carilah turunan pertama, kedua dan ketiga dari : y= x4 e3x ; Jawab : Gunakan rumus (uv)β€˜ = u’v + u v’ n=1 β†’ y’ = (4x3) e3x + x4 (3 e3x ) = (4x3 + 3 x4 )e3x n=2 β†’ y’’ = {4(3x2) + 3(4x3)} e3x + (4x3 + 3 x4)(3e3x) = (12 x2 + 24x3 + 9x4)e3x n=3 β†’ y’’’ = {12(2x) + 24(3x2) + 9(4x3)}e3x + (12x2 + 24x3 + 9x4)(3e3x) = (24x + 108 x2 + 108 x3 + 27x4) e3x Dapat di hitung turunan ke-4
  • 11. Cara kedua : y= x4 e3x ; u= x4 ; v= e3x ; u’= 4 (x3) ; v’= 3 e3x ; u’’= 4 (3 x2) ; v’’ = 3 (3e3x) = 9 e3x; u’’’= 12 (2 x) ; v’’’ = 9 (3e3x) = 27 e3x; Rumus hitung : y’’ = u’’ v + 2u’ v’ + u v’’ = (12 x2) (e3x) + 2 (4 x3) (3e3x) + (x4) (9 e3x) = (12 x2 + 24 x3 + 9 x4)e3x y’’’ = u’’’ v + 3 u’’ v’ + 3u’ v’’ + u v’’’ = (24 x) (e3x) + 3 (12x2) (3e3x) + 3 (4x3) (9e3x) + (x4) (27e3x) = (24 x+ 108 x2 + 108 x3 + 27x4)e3x
  • 12. Contoh Carilah turunan pertama, kedua dan ketiga dari : y= e4x sin 3x; Jawab : Gunakan rumus (uv)β€˜ = u’v + u v’ n=1 β†’ y’ = (4e4x) sin 3x + e4x (3 cos 3x) = (4 sin 3x + 3 cos 3x) e4x n=2 β†’ y’’ = {4(3 cos 3x) + 3(–3 sin 3x)}e4x + (4 sin 3x + 3 cos 3x)(4e4x) = {(12 + 12) cos 3x + (–9 + 16) sin 3x}e4x = (24 cos 3x + 7 sin 3x) e4x n=3 β†’ y’’’ = {24 (–3 sin 3x) + 7 (3 cos 3x)} e4x + (24 cos 3x + 7 sin 3x) (4e4x) = (117 cos 3x – 44 sin 3x) e4x Dapat di hitung turunan ke-4
  • 13. Cara kedua : y= e4x sin 3x; u= sin 3x ; v= e4x ; u’= 3 cos 3x ; v’= 4e4x ; u’’= – 9 sin 3x ; v’’ = 16e4x ; u’’’= – 27 cos 3x ; v’’’ = 64e4x ; Rumus hitung : y’’ = u’’ v + 2u’ v’ + u v’’ = (– 9 sin 3x) (e4x) + 2 (3 cos 3x) (4e4x) + (sin 3x) (16 e4x) = 24 cos 3x + (–9 + 16) sin 3x}e4x = (24 cos 3x + 7 sin 3x) e4x y’’’ = u’’’ v + 3u’’ v’ + 3u’ v’’ + u v’’’ = (– 27 cos 3x)(e4x) + 3(–9 sin 3x)(4e4x) + 3(3 cos 3x)(16 e4x) + (sin 3x) (64e4x) = {(– 27 + 144)189 cos 3x +(– 108 + 64) sin 3x} e4x = (117 cos 3x – 44 sin 3x) e4x
  • 14. Turunan Invers Trigonometri (1). 𝑑 𝑑π‘₯ sinβˆ’1 𝑒 = 1 1 βˆ’ 𝑒2 𝑑𝑒 𝑑π‘₯ (2). 𝑑 𝑑π‘₯ cosβˆ’1 𝑒 = βˆ’ 1 1 βˆ’ 𝑒2 𝑑𝑒 𝑑π‘₯ (3). 𝑑 𝑑π‘₯ tanβˆ’1 𝑒 = 1 𝑒2 + 1 𝑑𝑒 𝑑π‘₯ (4). 𝑑 𝑑π‘₯ cotβˆ’1 𝑒 = βˆ’ 1 𝑒2 + 1 𝑑𝑒 𝑑π‘₯ (5). 𝑑 𝑑π‘₯ secβˆ’1 𝑒 = 1 𝑒 𝑒2 βˆ’ 1 𝑑𝑒 𝑑π‘₯ (6). 𝑑 𝑑π‘₯ cscβˆ’1 𝑒 = βˆ’ 1 𝑒 𝑒2 βˆ’ 1 𝑑𝑒 𝑑π‘₯ Rumus umumnya adalah, y = sin–1x β†’ x = sin y Diturunkan secara implisit : 𝑑 𝑑π‘₯ (x) = 𝑑 𝑑π‘₯ (sin y) 1 = cos y y’ Karena, 𝑦′ = 1 cos 𝑦 = 1 1 βˆ’ sin2 𝑦 = 1 1 βˆ’ π‘₯2 y = tan–1x β†’ x = tan y Diturunkan secara implisit 𝑑 𝑑π‘₯ π‘₯ = 𝑑 𝑑π‘₯ (tan 𝑦) 1 = sec2 y’ β†’ maka : 𝑦′ = 1 sec2 𝑦 = 1 1 + tan2 𝑦 = 1 1 + π‘₯2
  • 15. Contoh : Hitunglah turunan dari y=x2 sin–1x + x 1 – x2 Jawab Gunakan rumus (uv) = u’v + uv’ Maka : 𝑑 𝑑π‘₯ 1 βˆ’ π‘₯2 = 𝑑 𝑑π‘₯ (1 βˆ’ π‘₯2 )1/2 = 1 2 1 βˆ’ π‘₯2 βˆ’ 1 2 βˆ’2π‘₯ = βˆ’ π‘₯ 1 βˆ’ π‘₯2 𝑦′ = 2π‘₯ sin–1x + π‘₯2 1 1 βˆ’ π‘₯2 + 1 1 βˆ’ π‘₯2 + π‘₯ βˆ’π‘₯ 1 βˆ’ π‘₯2 = 2π‘₯ sin–1x + 1 βˆ’ π‘₯2 𝑦′′ = 2 sin–1x + 2π‘₯ 1 1 βˆ’ π‘₯2 + βˆ’π‘₯ 1 βˆ’ π‘₯2 = sin–1x + π‘₯ 1 βˆ’ π‘₯2 𝑦′′′ = 1 1 βˆ’ π‘₯2 + 1 1 βˆ’ π‘₯2 + π‘₯2 1 βˆ’ π‘₯2 3/2
  • 16. Hitunglah turunan dari, y= 2x2 tan–1x – x ln(1+ x2 ) Jawab : Gunakanlah rumus (uv) = u’v + uv’ Maka, 𝑦′ = 2 2π‘₯ tan–1x + 2π‘₯2 1 1 + π‘₯2 βˆ’ 1 ln 1 + π‘₯2 βˆ’ π‘₯ 2π‘₯ 1 + π‘₯2 = 4π‘₯ tan–1x βˆ’ ln 1 + π‘₯2 𝑦′′ = (4) tan–1x + 4x 1 1 + π‘₯2 βˆ’ 2π‘₯ 1 + π‘₯2 = 4 tan–1x + 2π‘₯ 1 + π‘₯2 𝑦′′′ = 4 1 1 + π‘₯2 + 2 1 + π‘₯2 + 2π‘₯ βˆ’2π‘₯ (1 + π‘₯2)2 = 6 1 + π‘₯2 βˆ’ 4π‘₯2 (1 + π‘₯2)2 Contoh :
  • 17. Hitunglah turunan dari y=x ln(x + x2 βˆ’ 1) – x2 sec–1x Jawab Gunakan rumus (uv) = u’v + uv’ Maka : 𝑦′ = ln π‘₯ + π‘₯2 βˆ’ 1 + π‘₯ 1 π‘₯2 βˆ’ 1 βˆ’ 2π‘₯ sec–1x βˆ’ π‘₯2 1 π‘₯ π‘₯2 βˆ’ 1 = ln π‘₯ + π‘₯2 βˆ’ 1 βˆ’ 2π‘₯ sec–1x 𝑦′′ = 1 π‘₯2 βˆ’ 1 βˆ’ 2secβˆ’1 π‘₯ βˆ’ 2π‘₯ 1 π‘₯ π‘₯2 βˆ’ 1 = βˆ’ 1 π‘₯2 βˆ’ 1 βˆ’ 2secβˆ’1 π‘₯ 𝑦′′′ = π‘₯ π‘₯2 βˆ’ 1 3/2 βˆ’ 2 π‘₯ π‘₯2 βˆ’ 1 Catatan turunan dari : y = ln(x + x2 βˆ’ 1) adalah 𝑑𝑦 𝑑π‘₯ = 1 π‘₯ + π‘₯2 βˆ’ 1 𝑑 𝑑π‘₯ π‘₯ + π‘₯2 βˆ’ 1 = 1 π‘₯ + π‘₯2 βˆ’ 1 1 + π‘₯ π‘₯2 βˆ’ 1 = 1 π‘₯ + π‘₯2 βˆ’ 1 Γ— π‘₯ + π‘₯2 βˆ’ 1 π‘₯2 βˆ’ 1 = 1 π‘₯2 βˆ’ 1
  • 18. Soal-soal Latihan Hitunglah dy/dx dari : Diferensial logaritmik Hitunglah dy/dx, 1 . 𝑦 = ln[(π‘₯4 + sin 4π‘₯)7 (4π‘₯3 + cos 3π‘₯)5 ] 2 . 𝑦 = π‘₯4 + cos 4π‘₯ 5 sin3 π‘₯ + π‘₯4 6 3 . ln π‘₯𝑦 = ln π‘₯ 𝑦 + π‘₯𝑦 4 . 𝑦 = 2π‘₯3 + 4 4 3 2π‘₯4 + 3 5 . 𝑦 = π‘₯4 sec5 4π‘₯ π‘₯4 + sec 4π‘₯ 3 6 . 𝑦 = (sin 3π‘₯ + π‘₯3 )4 sin63π‘₯ tan43π‘₯ Carilah turun pertama, kedua dan ketiga dari 7 . 𝑦 = π‘₯4 π‘’βˆ’2π‘₯ 8 . 𝑦 = 𝑒3π‘₯ cos 2π‘₯ 9 . 𝑦 = π‘’βˆ’4π‘₯ sin 5π‘₯ 10 . 𝑦 = (π‘₯ + 2)6 ln π‘₯ + 2 11 . 𝑦 = π‘₯βˆ’4 sin(3 ln π‘₯) (12). 𝑦 = π‘₯5 cos(4 ln π‘₯) 13 . 𝑦 = π‘₯βˆ’4 ln π‘₯ 14 . 𝑦 = π‘₯2 secβˆ’1 π‘₯ βˆ’ π‘₯2 βˆ’ 1 15 . 𝑦 = π‘₯2 cosβˆ’1 1/π‘₯ βˆ’ π‘₯ ln π‘₯ + π‘₯2 βˆ’ 1
  • 19. Deferensial dan Hampiran Diferensial. Andaikan y = f(x) terdiferensialkan di x, dan andaikan bahwa dx diferensial dari variabel bebas x, yang menyatakan pertambahan sembarang dari x. Diferensial dari variabel tak bebas y ditulis dy didefinisikan oleh : dy = f ο‚’(x) dx Hubungan antara diferensial dan turunan adalah : 1) Karena dy = f ο‚’(x) dx, dengan membagi kedua ruas dengan dx, dihasilkan : Dari persamaan diatas, dapat ditafsirkan bahwa turunan merupakan hasil bagi dua diferensial. dx dy )x(f =ο‚’ 2) Aturan diferensial diperoleh dari aturan turunan fungsi dan mengalikan dengan dx. 3) Definisi dy berlaku juga dengan mengasumsikan bahwa variabel x dan y variabel bebas
  • 20. Hampiran Perhatikanlah sketsa berikut ini x x+x f(x) f(x+x) dy y Soal-soal 1) Sebelum tangki berbentuk silinder dengan ujung-ujungnya berbentuk setengah bola. Silinder panjangnya 100 cm dan jari-jarinya 18 cm. Berapakah cat yang diperlukan untuk melapisi bagian luar tangki dengan ketebalan 1 milimeter. 2) Semua sisi kotak baja berbentuk kubus tebalnya 0,25 inci, dan volume kotak sebelah dalam adalah 49 inci kubik. Gunakanlah diferensial untuk mencari aproksimasi volume baja yang digunakan untuk membuat kotak. Jika x mendapat tambahan x, maka y mendapatkan tambahan sebesar y, dimana dapat dihampiri oleh dy, dimana y = f(x + x) – f(x). Jadi : f(x + x) ο‚» f(x) + dy = f(x) + f ο‚’(x) x