jj

1. 1
Санхүү бүртгэл-1
Лекц-24 цаг
Семинар 48 цаг

2. 2
№ Хичээлийн сэдэв
I
Санхүүгийн тайланг бэлтгэх үзэл баримтлал, санхүүгийн байдлын тайлан ба орлогын
бүртгэл, тайлагнал
II Мөнгөн хөрөнгийн бүртгэл, тайлагнал, мөнгөний цаг хугацааны үнэ цэнэ.
III Авлага ба урьдчилгаа төлбөрийн бүртгэл.
IV Бараа материалаарх хөрөнгийн бүртгэл.
V Үндсэн хөрөнгийн бүртгэл.
VI Биет бус хөрөнгө, хайгуул ба үнэлгээний хөрөнгө, биологийн хөрөнгийн бүртгэл.
VII Богино хугацаат өр төлбөрийн бүртгэл.
VIII Урт хугацаат өр төлбөрийн бүртгэл.
IX Хувьцаат капиталын бүртгэл.
X Хуримтлагдсан ашгийн бүртгэл, өмчийн өөрчлөлтийн тайлан.
XI Хөрөнгө оруулалтын бүртгэл.
XII
Мөнгөн гүйлгээний тайлан ба санхүүгийн тайлангийн нэмэлт тодруулгыг бэлтгэх арга
зүй.
XIII Хуримтлагдсан ашгийн бүртгэл, өмчийн өөрчлөлтийн тайлан.

3. ХИЧЭЭЛЭЭР АШИГЛАХ НОМ
СУРАХ БИЧГИЙН ЖАГСААЛТ
• А.Үндсэн сурах бичиг:
1.Редактор А.Өнөржаргал, Д.Нямаа,
А.Еркеш, “Санхүүгийн дунд шатны
бүртгэл 1 тест бодлогын хураамж”,
2021 он, УБ.
2.Редактор Л.Дамбадорж, Р.Бадамханд,
А.Өнөржаргал, “Санхүүгийн дунд
шатны бүртгэл”, 2009 он, УБ.
3.А.Еркеш, О.Нүржигмаа, “Нягтлан
бодох бүртгэл”, 2016 он, УБ хот.
• Б. Нэмэлт унших материал:
1. НББОУСЗ, “Санхүүгийн Тайлагналын Олон Улсын
Стандарт” 2018 он.
2. IASB, “International Financial Reporting Standards - 2018”
2018 он.
3. ММНБИ,“Санхүүгийн Тайлагналын Олон Улсын
Стандарт - 2013-ын Хэрэглээний тайлбар” 2014 он.
4. Санхүүгийн тайлан, тодруулга бэлтгэх заавар. /2017 оны
361 тоот тушаал /
5. Аж ахуйн нэгжийн нягтлан бодох бүртгэлийн заавар /СС-
ын 2014 оны 249 тоот тушаал/
6. Салбарын онцлог үйл ажиллагааны НББ-ийн стандартууд
/ СС-ын 2016 оны 409, 410, 411 тоот тушаал/
7. А.Одгэрэл, А.Саранчимэг, “Дунд шатны нягтлан бодох
бүртгэл”, 2011 он, УБ
8. Donald E. Kieso , Jerry J. Weygandt , Terry D. Warfield,
“Intermediate Accounting: IFRS Edition”, Volume 1, 2 1st
Edition. 2017 он.
3

4. Багшийн танилцуулга
Нэр: Б.Хүрэлбаатар
Төрсөн он: 1982
Мэргэжлийн холбооны гишүүнчлэл:
Монголын Мэргэшсэн Үнэлгээчний Институтийн
гишүүн
Монголын Мэргэшсэн Нягтлан Бодогчийн Институтийн
гишүүн
Боловсрол:
2000-2004 онд МУИС-ЭЗС -ийг Бизнесийн удирдлагын
баклавр нягтлан бодогч мэргэжлээр
2004-2006 онд МУИС-ЭЗС -ийг Бизнесийн удирдлагын
магистрын зэрэг
2009 оноос МУИС-БС -ийн Докторантаар суралцаж
байгаа
Заадаг хичээл:
Нягтлан бодох бүртгэлийн үндэс
Санхүүгийн НББ
СТОУС
Хөрөнгийн үнэлгээ
4
МУИС-БС
Хичээлийн 4-р байр
303 б тоот
Khurelbaatar@num.
edu.mn
9110 6776

5. Санхүүгийн тайланг бэлтгэх үзэл баримтлал,
санхүүгийн байдлын тайлан ба орлогын бүртгэл,
тайлагнал
Copyright © IFRS Foundation. All rights reserved

6. • Анх 1973 онд Австрали, Канад, Франц, Герман, Япон, Мексик, Нидерланд, Их Британи / Ирланд, АНУ-ын
нягтлан бодох бүртгэлийн мэргэжлийн байгууллагууд Олон улсын нягтлан бодох бүртгэлийн стандартын хороог
(IASC) бүрдүүлж, Нягтлан бодох бүртгэлийн олон улсын стандартыг батлахыг зөвшөөрч байна.
• СТОУС-ын сан нь нягтлан бодох бүртгэлийн oлон улсын стандартыг боловсруулж, нэвтрүүлэх, сурталчлахад
зорилготой ашгийн төлөө бус байгууллага юм.

7. Кейс
Daimler Benz
Герман болон Америкийн НХЗЗ дагуу
тайлагнадаг
• Америкийн НХЗЗ дагуу 1сая$ алдагдал
хүлээсан жилдээ Германы НХЗЗ-ын
дагуу 370$ ашиг хүлээхээр байсан.
• Энэхүү ялгааг бий болгосон хүчин зүйл нь
капиталжуулах засварын зардлыг хүлээн
зөвшөөрөх шалгуур, ялгаатай бүргэлийн
бодлого зэргэс бий болсон
• Burger king
Бүргэр кингийн данснаас хасалт
• СТОУС-ын дагуу хөрөнгийн
борлуулалтыг бүртгэсэн бол 2003
оны 6-р сарын 30-наар бүртгэх
байсан
• US GAAP дагуу Diageo дахь хөрөнгө
оруулалтын оролцооноос
хамааруулж, 2006 оны 6-р сарын
30 хүртэл бүртгээгүй

8. Санхүү бүртгэлийн хандлага
8
Зарчимд суурилсан НББОУС-17
• Түрээс нь эзэмшигчдээ бүхий л эрсдэл
болон өгөөжийг шилжүүлж байвал
санхүүгийн түрээс болно
• Байгууллагууд ажил гүйлгээний ерөнхтй
мөн чанарыг авч үзэх хэрэгтэй
• Тодорхой 4-н шалгуурын аль нэгийг
хангаж байвал санхүүгийн түрээс гэж үзнэ
• Шалгууруудаас нэгийн ч хангаагүй бол үйл
ажиллагааны түрээс гэж үзнэ
Дүрэмд суурилсан НББОУС-17
Зарчим болон Дүрэмд суурилсан хандлагын ялгаа
/НББОУС-17 түрээсийн жишээ дээр/
Европ Anglo-Saxon /US GAAP
• Татварын хуулийн дагуу татварын бүртгэх
• Зорилго нь зөв татвар
Дүрэмд суурилсан
Татварын бүртгэл
• Санхүүгийн тайлангийн хэрэгчлэгчдэд
зориулж
• Зорилго нь Цэвэр тайлагнах
Зарчимд суурилсан
Санхүүгийн бүртгэл

9. International financial reporting standards
9
IFRS
IFRS for
SMEs
IPSAS
Хувийн сектор+
Аж ахуйн тооцоот төрийн өмчийн компани,
үйлдвэрийн газар г.м
The International Financial Reporting
Standards Foundation,
/ IFRS Foundation /
The International
Public Sector
Accounting Standards
Board
Улсын сектор+
World bank, NATO г.м

10. Стандартын бүтэц
СТОУС / IFRS /
IFRS
1-17,
IAS
28
/1-41/
Практик мэдэгдэл
1,2
Толилуулг
а ба
Тодруулгы
н
Харьцуулс
ан
Жагсаалт
ЖДААН-ын СТОУС
/ IFRS for SME’s /
IFRS for SME’s
1-35
Дүгнэлтийн
үндэслэл
Дүгнэлти
йн
үндэслэл
СТОУС гэдэг нь НББОУСЗ-өөс
батлан гаргасан Стандартууд
болон Тайлбаруудыг хэлнэ

11. СТОУС-ын
• Тайлагналын чанар
• Ойлгомжтой байдал
• Хэрэгжүүлэх боломж
• Ил тод байдал
• Харьцуулах боломж
Зорилго
• Хөрөнгийн зах зээл
• Бусад хэрэглэгч
Эдийн засгийн шийдвэр
гаргахад туслах

12. Агуулга CONTENTS
• CHAPTER 1—THE OBJECTIVE OF GENERAL PURPOSE FINANCIAL REPORTING Нийтлэг зорилготой
санхүүгийн тайлангийн зорилго
• CHAPTER 2—QUALITATIVE CHARACTERISTICS OF USEFUL FINANCIAL INFORMATION Санхүүгийн
мэдээллийн үр ашигтай байдлыг тодорхойлох чанарын шинжүүд
• CHAPTER 3—FINANCIAL STATEMENTS AND THE REPORTING ENTITY Санхүүгийн тайлан ба
тайлагнагч аж ахуйн нэгж
• CHAPTER 4—THE ELEMENTS OF FINANCIAL STATEMENTS Санхүүгийн тайлангийн элементүүд
• CHAPTER 5—RECOGNITION AND DERECOGNITION Санхүүгийн тайлангийн элементүүдийн хүлээн
зөвшөөрөлт
• CHAPTER 6—MEASUREMENT Санхүүгийн тайлангийн элементүүдийн хэмжилт
• CHAPTER 7—PRESENTATION AND DISCLOSURE Тайлагнал ба толилуулга
• CHAPTER 8—CONCEPTS OF CAPITAL AND CAPITAL MAINTENANCE Капитал, капиталын өөрчлөлтийн
зарчмууд

13. CHAPTER 1 Нийтлэг зорилготой санхүүгийн
тайлангийн зорилго
• Санхүүгийн тайлан нь одоогийн ба цаашдын хөрөнгө
оруулагчид, зээлдүүлэгчид болон бусад зээл олгогч талд
тухайн аж ахуйн нэгжид нөөцийг шилжүүлэх тухай шийдвэр
гаргахад ашиглагдах санхүүгийн мэдээллийг танилцуулах
зорилготой.
• Нийтлэг зорилготой санхүүгийн тайлан нь тайлагнагч аж ахуйн
нэгжид байршиж буй эдийн засгийн нөөц, түүний эх
үүсвэрийн тухай тухайн аж ахуйн нэгжийн санхүүгийн
мэдээллээр хангадаг. Мөн эдийн засгийн нөөц ба эх үүсвэрийг
өөрчлөх ажил гүйлгээ, үйл явдлын үр нөлөөний тухай
мэдээлэл багтдаг.

14. CHAPTER 2 Санхүүгийн мэдээллийн үр ашигтай байдлыг
тодорхойлох чанарын шинжүүд
• Relevance - Зохистой байх Ялгаатай зорилго бүхий сан/ тайлангийн
хэрэглэгчдэд ялгаатай шийдвэр гаргах боломжийг бүрдүүлнэ.
• Materiality - Материаллаг байдал Аливаа мэдээллийг орхигдуулах эсвэл
буруу илэрхийлэх нь сан/тайлангийн хэрэглэгчдийн гаргах шийдвэрт
нөлөөлдөг бол уг мэдээллийг материаллаг гэж үзнэ. Бүх материаллаг
мэдээллийг толилуулах ёстой.
• Faithful representation - Үнэн зөв толилуулга Санхүүгийн мэдээлэл иж бүрэн
(шаардлагатай бүх мэдээллийг харуулсан), төв голч (санхүүгийн мэдээллийг
сонгож толилуулахдаа аль нэг талыг хэт бариагүй), алдаагүй (тайлагнавал
зохих мэдээллийг орхигдуулаагүй, буруу илэрхийлээгүй, мэдээллийг
боловсруулах үйл явц зөв хэрэгжсэн)
14
Fundamental qualitative characteristics
Чанарын суурь шинжүүд

15. • Comparability - Зэрэгцүүлэгдэхүйц байх
Өмнөх тайлант үетэй болон бусад аж ахуйн нэгжийн тайлантай харьцуулах
боломжтой байх. Хэрэглэгчдэд ижил төстэй ба ялгаатай талыг тодорхойлох
боломж олгох.
• Verifiability - Итгэл үнэмшилтэй байх
Санхүүгийн мэдээлэл нь эдийн засгийн юмс үзэгдлийг үнэн зөв илэрхийлсэн
болохыг хэрэглэгчдэд батлан харуулах явдал юм. Жишээ нь санхүүгийн
тайланд хараат бус хяналт хийгдсэн байх.
• Timeliness - Цаг хугацаандаа байх
Санхүүгийн мэдээллийг хэрэглэгчдийн шийдвэрт нөлөөлөх боломжтой цаг
хугацаанд багтаан шийдвэр гаргагчдад хүргэх.
• Understandability - Ойлгомжтой байх
Мэдээллийг товч, тодорхой ангилж, тайлбарлаж, толилуулах ёстой.
15
Enhancing qualitative characteristics Чанарын өргөжүүлсэн шинжүүд

16. CHAPTER 3 Санхүүгийн тайлан ба тайлагнагч аж ахуйн нэгж
Аж ахуйн нэгж, байгууллагын санхүүгийн
байдал (хөрөнгө, өр төлбөр, эздийн өмч),
санхүүгийн үр дүн (ашиг, алдагдал), санхүүгийн
байдалд гарсан өөрчлөлт (мөнгөн гүйлгээ)–ийн
талаарх мэдээллийг багтаасан тайлан.
Санхүүгийн тайлангийн бүрэлдэхүүн:
1. Санхүүгийн байдлын тайлан;
2. Орлогын дэлгэрэнгүй тайлан;
3. Өмчийн өөрчлөлтийн тайлан;
4. Мөнгөн гүйлгээний тайлан;
5. Санхүүгийн тайлангийн тодруулга.

17. CHAPTER 4 Санхүүгийн тайлангийн элементүүд
• Хөрөнгө Assets
• Өр төлбөр Liabilities
• Өмч Equity
• Орлого Income
• Зардал Expense
17

18. Тодорхойлолт
Хөрөнгө (DEFINITION OF AN ASSET):
Өнгөрсөн үйл явдлын үр дүнд бий болсон бөгөөд ирээдүйд эдийн засгийн
өгөөж өгөх, аж ахуйн нэгжийн эзэмшилд байгаа нөөц.
Өр төлбөр (DEFINITION OF A LIABILITY):
Өнгөрсөн үйл явдлаас үүссэн өнөөгийн үүрэг хариуцлага.
Өмч (DEFINITION OF EQUITY):
Аж ахуйн нэгжийн хөрөнгөөс бүх өр төлбөрийг хассаны дараа үлдэх хувь
оролцоо.
18

19. Тодорхойлолт
Орлого (олз)-DEFINITIONS OF INCOME
Аж ахуйн нэгжийн бизнесийн хэвийн үйл ажиллагааны
явцад хөрөнгийг нэмэгдүүлсэн эдийн засгийн өгөөжийн
өсөлт буюу өмч эзэмшигчээс оруулсан хөрөнгөнөөс
бусад шалтгаанаарх өмчийн өсөлт.
Зардал (гарз)- DEFINITIONS OF EXPENSES
Аж ахуйн нэгжийн бизнесийн хэвийн үйл ажиллагааны
явцад хөрөнгө буурах, эсвэл өр төлбөрийг нэмэгдүүлэх
байдлаар үүсэх өмчийн бууралт.
19

20. CHAPTER 5 Санхүүгийн тайлангийн элементүүдийн хүлээн
зөвшөөрөлт RECOGNITION CRITERIA
(а) Тухайн зүйлтэй холбогдсон эдийн засгийн ирээдүйн үр өгөөж
нь аж ахуйн нэгжид орох буюу түүнээс гарах магадлалтай;
(б) Тухайн зүйлийн өртөг ба үнэ цэнийг найдвартай хэмжих
боломжтой байх.

21. Хөрөнгийн хүлээн зөвшөөрөлт
• Аж ахуйн нэгжид ирээдүйн эдийн засгийн өгөөжийг
авчрах магадлалтай бөгөөд
• Түүний өртөг эсвэл үнэ цэнийг найдвартай хэмжих
боломжтой бол балансад хүлээн зөвшөөрнө.
Өр төлбөрийн хүлээн зөвшөөрөлт
 Одоо байгаа өр төлбөрийг барагдуулснаар эдийн
засгийн үр өгөөж бүхий нөөц буурах бөгөөд
 Төлбөрийн үнэ цэнийг найдвартай хэмжих боломжтой
бол балансад хүлээн зөвшөөрнө.

22. Орлогын хүлээн зөвшөөрөлт
• Ирээдүйн эдийн засгийн өгөөжийн өсөлтийг найдвартай хэмжих
боломжтой ба
• Энэ нь хөрөнгийг нэмэгдүүлж эсвэл өр төлбөрийг багасгаж байвал
орлогын тайланд орлогоор хүлээн зөвшөөрнө.
Зардлын хүлээн зөвшөөрөлт
 Ирээдүйн эдийн засгийн өгөөжийн бууралтыг найдвартай хэмжих
боломжтой ба
 Энэ нь хөрөнгийг бууруулах эсвэл өр төлбөрийг нэмэгдүүлэхээр
байвал орлогын тайланд зардлыг хүлээн зөвшөөрнө.

23. CHAPTER 6 Санхүүгийн тайлангийн элементүүдийн
хэмжилт
Санхүүгийн тайлангийн элементүүдийг хүлээн зөвшөөрч, баланс
болон орлогын тайланд тусгах мөнгөн дүнг тодорхойлох үйл
ажиллагаа.
- Түүхэн өртөг Historical cost
- Тайлант үеийн өртөг Current value
- Барагдуулах үнэ цэнэ Value in use and fulfilment value
- Бодит үнэ цэнэ Fair value
23

24. Санхүүгийн тайлангийн элементийн
хэмжилт
Түүхэн өртөг
- Хөрөнгийг төлөгдсөн мөнгө ба түүнтэй адилтгах хөрөнгийн
дүнгээр эсвэл хөрөнгийг олж бэлтгэхэд хийгдсэн төлбөрийн бодит
үнэ цэнээр бүртгэнэ.
- Өр төлбөрийг хүлээсэн үүргийн дагуу авсан орлогын дүн эсвэл
бизнесийн ердийн нөхцөлд өр төлбөрийг барагдуулахын тулд
төлөхөөр төлөвлөж буй мөнгө ба түүнтэй адилтгах хөрөнгийн
дүнгээр бүртгэнэ.
24

25. Санхүүгийн тайлангийн элементийн
хэмжилт
Тайлант үеийн өртөг
- Адилтгах хөрөнгийг олж авсан бол ижил хөрөнгөнд төлөх
ёстой мөнгөний дүнгээр бүртгэж болно.
- Өр төлбөрийг ойрын хугацаанд барагдуулахыг шаардаж болох
мөнгө ба түүнтэй адилтгах хөрөнгийн дүнгээр бүртгэнэ.
25

26. Боломжит (барагдуулах) үнэ цэнэ
- Ердийн нөхцөлд тухайн хөрөнгийг худалдан олж авч болох мөнгө
ба мөнгөтэй адилтгах хөрөнгийн дүнгээр бүртгэнэ.
- Өр төлбөрийг төлж барагдуулах дүнгээр бүртгэнэ.
Бодит үнэ цэнэ
- Ажил гүйлгээг бүртгэх өдөр зах зээлийн оролцогчид (Холбоогүй
талууд) -ын хооронд байнга хийгдэх арилжаагаар хөрөнгийг
худалдах буюу худалдан авах үнэ цэнэ юм.

27. CHAPTER 7 Тайлагнал ба толилуулга
PRESENTATION AND DISCLOSURE

28. CHAPTER 8 Капитал, капиталын өөрчлөлтийн зарчмууд CONCEPTS OF
CAPITAL AND CAPITAL MAINTENANCE
• Аж ахуйн нэгж нь санхүүгийн тайлан бэлтгэхдээ капиталын тухай
санхүүгийн ойлголтыг ашигладаг. Эздийн оруулсан хөрөнгө буюу
капиталын талаар санхүүгийн ба биет капитал гэсэн хоёр ойлголт
бий.
• Капиталын тухай санхүүгийн ойлголтоор эзэмшигчдийн оруулсан
хөрөнгө оруулалт ба оруулсан хөрөнгийн худалдан авах чадвар нь аж
ахуйн нэгжийн цэвэр хөрөнгө буюу өмчтэй ижил ойлголт юм.
• Капиталын тухай биет ойлголтоор үйл ажиллагааны чадвар болох
капитал нь аж ахуйн нэгжийн бүтээмжийг илэрхийлэх тухай ойлголт
бөгөөд жишээ нь нэг өдөрт үйлдвэрлэх бүтээгдэхүүн гэх мэт.

29. Санхүүгийн капиталын хэвийн хэмжээг хадгалах нь
Тайлангийн эцсийн өдрөөрх аж ахуйн нэгжийн цэвэр хөрөнгийн
санхүүгийн дүнгээс тайлант хугацаанд эзэмшигчдийн оруулсан хөрөнгө
оруулалт болон тэдэнд хуваарилсан аливаа хуваарилалтыг хасаж
тохируулсны дараа тайлангийн эхний өдрөөрх цэвэр хөрөнгийн санхүүгийн
дүнгээс давсан бол ашиг олсон байна гэж ойлгоно.
Биет капиталын хэвийн хэмжээг хадгалах нь
Тайлангийн эцсийн өдрөөрх аж ахуйн нэгжийн үйлдвэрлэлийн биет хүчин
чадал (эсвэл үйл ажиллагааны боломж) нь тайлант хугацааны
эзэмшигчдээс оруулсан хөрөнгө оруулалт болон тэдэнд хуваарилсан
аливаа хуваарилалтыг хасаж тохируулсны дараа тайлангийн эхний өдрөөрх
үйлдвэрлэлийн биет хүчин чадлаас давсан бол ашиг олсон байна гэж
ойлгоно.

30. IFRS Foundation
НББОУС-1: Санхүүгийн
тайлангийн толилуулга
Copyright © IFRS Foundation. All rights reserved

31. НББОУС-1
• Аж ахуйн нэгжүүд өөрсдийн санхүүгийн тайланг өмнөх үед
бэлдсэн болон бусад аж ахуйн нэгжүүдийн бэлдсэн
санхүүгийн тайлантай зэрэгцүүлэх боломжтойгоор нийтлэг
зориулалттай санхүүгийн тайланг бэлтгэх аргыг
тодорхойлоход оршино
Зорилго
• Аж ахуйн нэгж СТОУС-ад нийцсэн нийтлэг зориулалт бүхий
санхүүгийн тайлан гаргахад хэрэглэнэ.
• Энэ стандартыг НББОУС 27 Нэгтгэсэн ба Тусдаа Санхүүгийн
Тайлан-д тодорхойлсоны дагуу нэгтгэсэн ба тусдаа санхүүгийн
тайлан бэлтгэдэг бүх аж ахуйн нэгжүүд адил тэгш хэрэглэнэ.
Хамрах хүрээ

32. IFRS Foundation
НББОУС-1: Санхүү
тайлангийн толилуулга
Copyright © IFRS Foundation. All rights reserved