SlideShare a Scribd company logo
1 of 45
Download to read offline
k/ Dk/ fut ufpFnfO{ Osf] len] hdf
¿kfGt/ 0fM lgb] {lzsf
Guidelines for Transforming Traditional Village into Eco-Village
cf]/]s g]kfn
k/Dk/fut ufpFnfO{ Osf]len]hdf ¿kfGt/0fM lgb]{lzsf2
k/ Dk/ fut ufpFnfO{ Osf] len] hdf ¿kfGt/ 0fM lgb] {lzsf
n] vsM 8f= ljgfos k|;fb / fhe08f/ L
Guidelines for Transforming Traditional Village into Eco-Village
-Binayak P Rajbhandari
n] cfp6 M s[i0f s'df/L rf}w/L
k|yd ;+:s/0fM @)&) -;g @)!#_
cf] / ] s g] kfn
afns'df/ L, nlntk'/
kf] =aS; g+= !#@##
sf7df8f} +, g] kfn
j] j : www.worecnepal.org 
cfly{s ;xof] u Mk|sfzs M
POcfO{, nSh] Dau{
(AEI, Luxembourg)
k/Dk/fut ufpFnfO{ Osf]len]hdf ¿kfGt/0fM lgb]{lzsf 3
laifo;"rL
e"ldsf								$
!= 	Osf] len] hsf] cjwf/ 0ff						%
@= 	Osf] len] hsf dfkb08x¿						!^
#= 	Osf] len] hsf ;"rsfÍx¿						@)
$= k/ Dk/ fut ufpFnfO{ Osf] len] hdf ¿kfGt/ 0f ug] { r/ 0fa4 tl/ sfx¿ 	
aif{ PsM 									@#
r/ 0f ! u|fdL0f ;d'bfo;Fu 5nkmn / cjwf/ 0ffut cled'vLs/ 0f		 @#
r/ 0f @ :ffdflhs tyf ;|f] t gS;fÍg /  3/ w'/ L ;j] {If0f			 @^
r/ 0f # ;d"xx¿sf] u7g jf k'gu{7g / klxnf] aif{sf] sfo{ of] hgf lgdf{0f	 @*
r/ 0f $ ;3g h} las v] tL k|0ffnLaf/ ] tflnd tyf cled'vLs/ 0fx¿	 @(
r/ 0f % ;3g h} las v] tL k|0ffnLsf] sfof{Gjog			 #!
aif{ b'O{M 									#@
r/ 0f ^ 	 klxnf]  aif{sf sfd /  pknlJwx¿sf]  k'g/ fjnf] sg /  bf] ;|f] 
	 aif{sf] sfo{ of] hgf lgdf{0f / sfof{Gjog			 #@
r/ 0f & 	 ;/ sf/ L lgsfosf k|ltlglwx¿;Fu 5nkmn / ;xsfo{		 #@
r/ 0f * 	 ;fd'bflos ;+:yf Pjd ;d"xx¿sf] ;zQmLs/ 0f / kl/ rfng	 ##
r/ 0f ( 	 Osf] len] hsf ;"rsfÍx¿ cg'¿k x/ ] s 3/ w'/ LcGtu{t ef} lts
	 ;+/ rgfx¿sf]  lgdf{0f /  k'glgdf{0f				 #%
aif{ tLgM 									$)
r/ 0f !) 	bf] ;|f]  aif{sf sfd /  pknlJwx¿sf]  k'g/ fjnf] sg /  t] ;|f] 
	 aif{sf] sfo{ of] hgf lgdf{0f / sfof{Gjog			 $)
r/ 0f !! 	;fd'bflos ;+/ rgfx¿sf] lgdf{0f / pkof] u			 $)
r/ 0f !@ 	;3g h} las v] tL k|0ffnLaf/ ] cfaZos tflnd, cled'vLs/ 0f
	 / ;xof] u 						$@
r/ 0f !# 	 Osf] len] hn]  pknJw u/ fpg]  ;] jf /  ;'lawfx¿af/ ]  cfkmg} 
	 j] a;fO6dfkm{t ;fj{hlgs hfgsf/ L			 $@
@#
k/Dk/fut ufpFnfO{ Osf]len]hdf ¿kfGt/0fM lgb]{lzsf4
e"ldsf
cf] / ] sn] jl/i7 s[lifljb 8f= ljgfos k|;fb /fhe08f/LHo"sf] cu|;/ tfdf u|fdL0f ;d'bfosf
;LdfGts[t tyf ;fgf ls;fgx¿sf] hLljsf] kfh{gnfO{ ;xh kfg] { / :yfgLo :t/ df s[lifsf] 
lalawLs/ 0f / lbuf] k4ltdfkm{t pTkfbgdf a[l4 ug] { p2] Zo / fvL ldh] l/ o/ hd{gLsf] 
cfly{s ;xof] udf g'jfsf] 6df ;3g h} ljs v] tL k|0ffnL k|j4{g sfo{qmd ;g !((& b] lv
;'? u/ ] sf]  lyof]   . ;f]  sfo{qmd g'jfsf] 6sf]  lzv/ j] zL, £ofªkm] bL /  / fn'sfb] jL uflj;x¿df
;'? ul/ Psf] lyof]  . Ps aif{kl5 ;g !((* b] lv ;f] sfo{qmd pbok'/ df klg ;~rfng
ul/ Psf] lyof]  . ;f] sfo{qmdsf pT;fxhgs pknlJwx¿ lyP / 5g . To;n] ul/ aL lgjf/ 0f,
vfB ;'/ Iff tyf hLljsf] kfh{gsf] ;xhLs/ 0fdf lglZrt ;sf/ fTds c;/ x¿ kf/ ] sf] 5 / 
kfl/ / x] sf] 5 . t/ ;f] sfo{qmd 5gf] 6 ul/ Psf] ufpFsf s] xL 5flgPsf 3/ w'/ Ldf dfq nfu"
ul/ Psf]  lyof]   . To;n]  ubf{ 5gf] 6df gk/ ] sf cGo 3/ w'/ Lsf]  v] taf/ Ldf / f;folgs dn
/  / f;folgs laiffbLx¿sf]  k|of] u ul/ +bf 5] j} sf]  ;3g h} ljs v] tL k|0ffnL nfu" ul/ Psf] 
v] taf/ Ldf sL/ fx¿sf]  k|sf] k sfa'aflx/ }  / xg]  u/ ] sf]  kfOof]   . csf] {tkm{ nlIft ufla; tyf
ufpFx¿df ;fd'bflos ;+u7g / ;d"xx¿sf] ;zQmLs/ 0fsf sf/ 0fn] ubf{, ;3g h} ljs v] tL
k|0ffnLsf ;sf/ fTds pknlJw / c;/ x¿af6 k|efljt e} pQm sfo{qmdsf] df+u a9] / uof]  .
nlIft ufla; tyf ufpFx¿df hLljsf] kfh{g ;'/ IffnfO{ / kof{j/ 0fLo ;/ f] sf/ Pad hnjfo'
kl/ jt{gsf r'gf} ltx¿nfO{ Ps} ;fy ;Daf] wg ug'{ cfjZos / x] sf] ;Gbe{df Ans ck|f] r
cyf{t ;dli6ut ;f] rcg'¿k sfo{qmd lasf; / ;~rfng ug'{ jf~5gLo b] lvg uof]  .
To;} s'/ fnfO{ Wofgdf / fvL cf] / ] sn] k'gM 8f= ljgfos k|;fb /fhe08f/LHo"sf] cu|;/ tfdf
Osf] len] hsf] cjwf/ 0ff lasf; u/ L To;nfO{ Ps sfo{qmdsf ¿kdf sfof{Gjog ug{ ;'?
u/ ] sf]  xf]   .
of] cleofg cfly{s, ;fdflhs / ;f+:s[lts clwsf/ x¿sf] ;'lglZrttf, ;3g h} ljs v] tL
k|0ffnLsf] lj:tf/ / lbuf] hLljsf] kfh{gsf] ;'lglZrttfsf nflu :yfgLo ;d'bfonfO{ ;Ifd
/ kl/ rflnt x'g ;xhLs/ 0f ug] { clek|fon] ;~rflnt ePsf] xf]  . of] cleofg k/ Dk/ fut
ufpFnfO{ Osf] len] hdf ¿kfGt/ 0f ug] { sfo{df s] lGb|t 5 . cGo d'n's / :yfgdf Osf] len] hsf
lgldQ ePsf k|of;x¿eGbf of] k|of; o; cy{df leGg 5 ls o;nfO{ dfgjclwsf/ d'vL
;f] raf6 ;3g h} ljs v] tL k|0ffnLsf] l;4fGt / sfo{z} nL cg'¿k lasf; ul/ Psf] 5 .
afa'/ fd uf} td
sfo{sf/ L lgb] {zs
k/Dk/fut ufpFnfO{ Osf]len]hdf ¿kfGt/0fM lgb]{lzsf 5
Osf] len] hsf]  cjwf/ 0ff!
k|s[lt;Fu nf] eafx] s xfd|f cGo ;a} cfaZostfx¿ k"/ f ug] { ;fdYo{ 5 .
–dxfTdf s/ drGb ufGwL
jf:tjdf ;d:t dfgj hfltn] 
xfdL cfˆgf] hLjgnfO{ Ps csf{
/  k|s[lt;Fusf]  ;DaGwnfO{ ;d] t
Wofgdf / fvL s;/ L Aoal:yt ug{
rfxG5f} + / To;sf cfwf/ df Ps
csf{sf kl/ k"/ s x'g]  tj/ n]  s:tf
k|lalwx¿ / cfly{s k|0ffnLx¿ lasf;
ug{ rfxG5f} + To; laifodf uxg
larf/ tyf 5nkmn ug] { / lg0f{o
ug] { a] nf cfO;s] sf] 5 . cg'ejn] s] 
b] vfPsf] 5 eg] :yfgLo ;fgf] u|fdL0f
:t/ sf]  cu|;/ tf dflysf]  ;Gbe{df
Hofb}  dxŒjk"0f{ x'G5 .
;fdfGotof s] eGg] ul/ G5 eg] 
xfdLn] clxn] h] hlt vfG5f} + jf
pkef] u ub{5f} + To;nfO{ ToxL ¿kdf
sfod / fVg k[YjL hqf tLgj6f u|x
rflxG5 . t/ xfdL tLgj6f u|x t
agfpg ;Sb} gf} +  . csf] {lt/  xfdLnfO{
cfˆgf cfjZostfx¿ k"/ f gul/ klg
ePsf] 5} g . To;f] eP s] ug] { t <
To;sf nflu Ps dfq pkfo 5 Tof] xf] 
xfdLn]  xfd|f]  pkef] unfO{ lbuf] :t/  df
emfg] { jf Jojl:yt ug]  { . csf] { zJbdf
eGbf xfdLn] xfd|f k|fs[lts ;|f] tx¿sf] 
bf] xg -w] / }  gfkmf sdfpg]  nf] e_ xf] Og
lbuf] Joj:yfkg -efjL k':tfsf nflu
klg pTkfbgzLn ;|f] tx¿ af“sL / flv
lbg] _ u/ L xfd|f]  hLljsf] kfh{gnfO{
;xh / lbuf] agfpg ;Sb5f} + .
o;sf lgldQ xfdLn] xfd|f] hLjg
bz{g, ;dfh, ;d'bfo, k|s[lt / 
pTkfbgzLn k|fs[lts ;|f] tx¿ / 
kof{j/ 0fk|ltsf]  xfd|f]  k'/ fgf]  Wj+;sf/ L
gfkmfd'vL dfGotfdf kl/ jt{g
ug'{ cfaZos x'G5 . xfdL nf] e / 
k|lt:kwf{sf]  ;+:s[ltdf cfwfl/ t
;dfhsf] ;66fdf k|] d, ;befjgf,
cfk;L ;xof] u / ;fdflhs Gofodf
cfwfl/ t gofF ;dfh agfpg k|lta4
x'g'kb{5 . kof{j/ 0fd} qL ufpF cyf{t
k/Dk/fut ufpFnfO{ Osf]len]hdf ¿kfGt/0fM lgb]{lzsf6
Osf] len] hsf]  ;f] r o;}  dfGotf / 
hLjg bz{gdf cfwfl/ t 5 .
Osf] len] hsf]  Pp6f dfq kl/ efiff
5} g  . tyflk xfdLn]  Osf] len] hnfO{
To:tf] ufpF jf dfgj a:tL dfg] sf
5f} + hxfFsf afl;Gbfx¿ k|s[lt tyf
kof{j/ 0fd} qL Jojxf/  /  k|lalwsf] 
k|of] u ;fd"lxs lg0f{osf cfwf/ df
u/ L pknJw ;|f] t / ;Dkbfsf] lbuf] 
Joj:yfkg ub{5g / hxfF pgLx¿sf
;fdflhs, efjgfTds, cfTdut,
ef} lts / cfly{s cfaZostfx¿ k"/ f
ePsf x'G5g / cgGt sfn;Dd lbuf] 
¿kdf k"/ f x'g] 5g .
af:tjdf Osf] len] hsf]  ;f] r xfd|f] 
b} lgs hLjgsf] Ps lx:;f aGg'
kb{5 . o;nfO{ xfd|f] lbgrof{sf] efiff,
nf] s ;flxTo / nf] s ;+:s[ltn] an
lbg' kb{5, ;xof] u ug'{ kb{5 . csf] {
zJbdf eGbf kof{j/ 0fd} qL ufpFsf] 
hLjg bz{g, d'No / dfGotfnfO{
xfd|f] b} lgs efiff, nf] s ;flxTo / 
nf] s ;+:s[ltsf] s] Gb| laGb' agfOg'
kb{5 . o;nfO{ k|f/ lDes afn lasf;
s] Gb|b] lv ljBfno;Dd ;n{Ss} 
lkmhfOg' kb{5 . ToxfFsf u'?cfdf
/ u'?afx¿n] clg o'jf / kfsf
cfdfafafx¿n] To:tf] lhDdf clgjfo{
¿kdf lng' kb{5 . u} / ;/ sf/ L / 
;/ sf/ L ;ª3;+:yfx¿n]  cfaZos
;xof] usf]  of] hgf agfP/  ufpF, a:tL
/ :s'nx¿df sfo{qmd nfg' kb{5 .
o'jf /  lszf] / Lx¿, afnaflnsf
/ dlxnfx¿, pgLx¿sf Sna / 
;ldltx¿ tL sfo{qmddf cf-cfˆgf
:ki6 e"ldsfsf ;fy sDd/ s;] / 
cufl8 ;g'{ kb{5 . clg dfq cfzf
ul/ Psf]  kl/ jt{g Nofpg ;Dej
x'g] 5  . xfdLn]  rfx] sf]  ¿kfGt/ 0f
JolQmut :t/ b] lv ;dfh;Dd
cfaZos x'G5 / To;sf] ;'?jft
JolQmut kl/ jt{gb] lv x'g' kb{5 .
cf] / ] s g] kfn /  cGo u} / ;/ sf/ L ;ª3
;+:yfdfkm{t k/ Dk/ fut ufpFnfO{
Osf] len] hdf ¿kfGt/ 0f ug] { of] 
cjwf/ 0ff PsLs[t dfgjclwsf/ jfbL
;f] r /  lbuf]  ;3g h} ljs v] tL
k|0ffnLsf]  cjwf/ 0ff /  sfo{z} nLdf
cfwfl/ t 5  . of]  o'/ f] k, cd] l/ sf tyf
cGo d'n'sdf agfOg]  Osf] len] hsf] 
cjwf/ 0ff / dfkb08x¿eGbf leGg
5 .
o'/ f] k /  ci6«] lnofsf sltko
Osf] len] hx¿sf]  cjnf] sgkZrft
Osf] len] hsf lalaw kIfsf ;DaGwdf
lxN8/ HofS;gn] !) j6f dxŒjk"0f{
j'+bfx¿nfO{ o;/ L / fv] sf 5gM
!= 	dfgj ;Eotf / xfd|f] w/ tL
dftf -k[YjL_ sf] eljiosf lgldQ
JolQmut ¿kfGt/ 0f ;aeGbf
dxŒjk"0f{ s'/ f] xf]  . cfqmfds,
k/Dk/fut ufpFnfO{ Osf]len]hdf ¿kfGt/0fM lgb]{lzsf 7
l/ ;fxf, k|lt:kwL{, PsnsfF6] 
dflg;x¿n]  zfGt, ;xof] uL,
lbuf] / Gofok"0f{ ;dfh sbflk
agfpg ;Sb} gg .
@=	 TolQs}  dxŒjk"0f{ 5 k|] dk"0f{
;DaGwx¿sf] l;h{gf . To:tf] 
k|] dk"0f{ ;DaGw xfd|f cfˆgf
aLrdf, xfd|f]  kl/ jf/ leq,
;d'bfox¿aLr, xfd|f] k|fs[lts
;Dkbf / jftfj/ 0f, dfgjtf / 
k[YjLk|lt klg cfaZos x'G5 .
To;nfO{ ;d'bfo, ;dfh / 
kl/ jf/ sf s'g} klg ;b:o, ju{,
/  lnËdfly k/ Dk/ fut¿kdf
e} / x] sf]  jf x'g]  cTofrf/ ,
lje] b, lx+;f, / zf] if0f, tyf
k[YjL -:yn, hn, / afo'd08n_
sf tTjx¿ -hldg, h+un,
h} ljs lalawtf, hn;|f] t,
hnjfo'_ dfly k/ Dk/ fut¿kdf
e} / x] sf]  bf] xgsf]  cGTo /  lbuf] 
Joj:yfkgsf ¿kdf klg a'emg
;lsG5 .
#=	 JolQmut ¿kfGt/ 0f /  k|] dk"0f{
;DaGw :yfkgfsf lgldQ of] u
cEof; / Wofg ug'{ Hofb} 
pkof] uL x'G5 . xfdLn] cfˆgf]
cfGtl/ s zlQm jf Ifdtf klxrfg
ug{, gofF b[li6sf] 0f lasf; ug{,
;+r] tgf /  laa] ssf]  clea[l4sf
lgldQ ;d] t of] u cEof; / 
Wofg Psbd} pkof] uL lalw xf]  .
o;n] xfd|f] l/ ; / fudf klg sdL
NofpF5 .
$=	sfd xfd|f] b} lgs hLjgsf] 
clgjfo{ lx:;f xf] , t/ To;nfO{
xfdLn]  s;/ L k"/ f ub{5f} + eGg] 
s'/ fn] 7"nf] leGgtf NofpF5 .
nufj /  k|] dn]  jf:tjd}  s'g}  klg
vfnsf]  sfdsf]  ¿kfGt/ 0fdf
;3fp k'/ ofpF5 . vf;u/ L
sfdsf]  u'0f:t/ df w] / }  / fd|f] 
glthf cfpF5 . hLjgsf] u'0f:t/ 
/ dfgj ;DaGwdf t emg} / fd|f] 
c;/ kfOG5 .
%=	dflg;x¿ hlt;'s} k|lt:kwL{
ePklg cyjf dfgj ;DaGwsf
laifodf hlt;'s} bIf ePklg
JolQmut åGå jf dgd'6fj
cfpg' t :jfeflas} x'G5 . To;} n] 
a] nfd}  k|efjsf/ L tl/ sfn]  åGå
Joj:yfkg ug{ l;Sg' JolQmut
;DaGw tyf ;d'bfosf] lxtdf
dxŒjk"0f{ x'G5 .
^=	;d'bfodf s'g} klg laifodf
lg0f{o ug] { sfd ;aeGbf ufxf/ f] 
kIfx¿dWo] Ps xf]  . t/ ;Fu} 
of] ufEof; / Wofg ug] { ;d"xx¿n] 
eg]  of]  sfd ;xh}  ug] { u/ ] sf] 
kfOof]   .
&=	 Osf] len] hsf]  bz{gsf kIfw/ 
;d'bfosf]  tof/ Lsf lgldQ
k/Dk/fut ufpFnfO{ Osf]len]hdf ¿kfGt/0fM lgb]{lzsf8
;docefj /  w} o{sf]  efjgf
Psbd}  dxŒjk"0f{ x'G5 . oxfFg] / 
k|of] u ul/ Psf]  ;docefjsf] 
efjgf k[YjLsf]  eljiosf af/ ] df
ul/ g' kg] { sfdsf] cfaZostf / 
dxŒjnfO{ cg'ej ug] { laifo;Fu
;DalGwt 5 .
*=	 Osf] len] hsf nflu cfly{s
:jtGqtf Hofb}  dxŒjk"0f{ ;jfn
xf]  . k|fs[lts / JolQmut
z} nLcg'¿ksf]  Wofgof] uL tyf
Hofb} sd dfgl;s bafa ePsf] 
hLjg k4lt To:tf] ;d'bfodf
dfq ;Dej x'G5, hxfF ;d'bfosf
;b:ox¿sf]  hLljsf] kfh{g
ufpFaflx/ uP/ sfd gubf{ klg
;'lglZrt x'G5 .
(= lbuf] hLjg k4lt / :jtGq
cy{tGq lgdf{0fdf ;aeGbf 7"nf] 
afwfsf]  ¿kdf df] 6/  ufl8 / x] sf] 
kfOof]  . s] xL ;d'bfon] o;df
/ fd|f]  ;kmntf xfl;n u/ ] sf
5g t/  Osf] len] hx¿n]  of] 
;d:ofsf] ;fdgf ;kmntfk"j{s
ug{ g;s] df pgLx¿sf
p2] Zox¿ k"/ f x'g]  5} gg  .
!)=	 sltko Osf] len] hx¿ dfgj
dnd"qsf] c;/ sd ug{ sfo{/ t
5g t/  w] / }  Osf] len] hx¿
o;nfO{ 9nd} aufOlbg' kb{5
eGg]  larf/ d}  5g  . sDkf] i6
agfOg] vfnsf] rlk{ agfPdf
-uf] a/  Uof; 6of+sdf hf] l8Psf] _
dnd"qnfO{ 9ndf aufpg / 
To;kl5 l6«6d] 06 KnfG6 lgdf{0f
ug{ cfaZos kg] { kfgL / cGo
;|f] tx¿ laNs'n} rflx+b} gg .
o;df tn pNn] v ul/ Psf s] xL
a'Fbfx¿ xfdLn] yKg' kg] { x'G5 . tL
o;k|sf/  5gM
•	 j} slNks phf{ jf OGwgsf
;DaGwdf
•	 / } yfg]  1fg /  k|ljlwsf af/ ] df
•	 ;f+:s[lts klxrfg, hu] gf{ / 
k|j4{gsf ;DaGwdf
•	 h} ljs lalawtfsf]  ;+/ If0f / 
pkof] usf af/ ] df
•	 pTkfbgzLn k|fs[lts ;|f] tx¿sf] 
lbuf]  Joj:yfkgaf/ ] 
•	 ;|f] t ;fwg / lg0f{o k|lqmofdf
dlxnf / k'?ifx¿sf] ;dfg kx'“r
/  ;xeflutfaf/ ]   .
xfdLn] dfly pNn] lvt ;a} a'+bfx¿nfO{
b[li6utu/ LOsf] len] hsfdfkb08x¿
lgwf{/ 0f u/ ] sf 5f} + . tL dfkb08x¿
lgdf{0f ubf{ ;'?sf Osf] len] hsf
;b:ox¿sf]  ;lqmo ;xeflutf / x] sf] 
lyof]   . Osf] len] hsf dfkb08x¿af/ ] 
xfdL tn a] Un} 5nkmn ug] {5f} + .
k/Dk/fut ufpFnfO{ Osf]len]hdf ¿kfGt/0fM lgb]{lzsf 9
clt xflgsf/ s / f;folgs
ljiffbLx¿sf]  k|of] u u/ L w] / }  vfB
pTkfbg u/ ] /  cyjf lbgx'“ ul/ i6
vfgfsf cg] s kl/ sf/ x¿ w] / }  vfP/ 
jf vfg g;sL kmfn] / s'g} klg ls;fg
jf dflg; 7"nf] x'‘b} g . To;} u/ L cfˆgf
nflu k|fªufl/ s vfB pTkfbg -cGg,
bnxg, t/ sf/ L, kmnkm"n OToflb_
ug] { / c?sf nflu jf a] Rgsf nflu
/ f;folgs k4ltaf6 laiff0f'o'Qm vfB
pTkfbg / a] rlavg u/ L wgfh{g ug] {
ls;fg klg ;Ddfgof] Uo x'g ;Sb} g .
To:tf dflg; jf ls;fgnfO{ ;Ddfg
ug'{ kg] { sf/ 0f x'‘b} g . To;f] eP
s:tf dflg; jf ls;fgnfO{ ;Ddfg
ug] { t < xfdLn] To:tf ls;fg jf
dflg;nfO{ ;Ddfg ug'{[ kb{5 h;n] 
:yfgLo ;|f] t ;fwg /  / } yfg]  1fg
tyf k|ljlwsf]  ;d] t ;b'kof] u u/ L
jftfj/ 0f / :jf:Yodf s'g} xflg jf
gsf/ fTds c;/  gkf/ L ;f/ f hutsf
nflu cyjf ;dfhsf x/ ] s ;b:osf
nflu kf} li6s / :j:ys/ vfB
pTkfbg, k|;f] wg / a] rlavg ub{5 .
xfdLn] To:tf dflg;nfO{ ;Ddfg ug'{
kb{5 h;n]  cfk"mn]  vf‘bf c?sf]  / f] u,
zf] s / ef] ssf laifodf klg ;f] Rb5
/ c?nfO{ ;xof] u ug{ ;b} a tTk/ 
x'G5, x/ ] s 5fsdf vfgf ksfpg'cl3
g} s] xL cGg sd ub{5 / vfgf v] / 
kmfNb} g . o;} k|;+udf xfd|f dxfslj
nIdLk|;fb b] jsf] 6fn]  ;d] t cfˆgf]
ljZjljVoft v08 sfJo d'gfdbgdf
;7Ls cfzo JoQm u/ ] sf lyPM
æIf] qLsf]  5f] / f]  of]  kfp 5'G5
l3gn] 5'“b} g
dflg; 7"nf] lbnn] x'G5
hftn] x'“b} g .Æ
x/ ] s 3/ sf ;a}  ;b:on]  o;/ L
;f] lr lbP s]  x'GYof]  xf] nf < x/ ] s
3/ sf ;b:ox¿n]  o;/ L ;f] rL
If] qLsf]  5f] / f]  of]  kfp 5'G5 l3gn]  5'“b} g,
dflg; 7"nf] lbnn] x'G5 hftn] x'“b} g .
–dxfslj nIdLk|;fb b] jsf] 6f
dflg; 7"nf] s;/ L x'G5 <
k/Dk/fut ufpFnfO{ Osf]len]hdf ¿kfGt/0fM lgb]{lzsf10
Jojxf/ df nfu" ul/ lbP xfn xfdLn] 
ef] lu/ fv] sf]  vfB c;'/ Iffsf]  l:yltdf
s] xL ;'wf/ cfp‘bf] xf]  . xfn xfd|f] 
d'n'ssf] hg;+Vof @,^^,)),))) / 
s"n 3/ w'/ L;+Vof %$,@&,#)@ 5 .
aif] {gL vfBfGg ;d:of a] xf] g'{ gkg] {
3/ w'/ L ;ªVof sl/ a $),&),)))
5 . xfdLnfO{ ;g @))*/ ( / 
@))(/ !) df qmdzM !,#@,(!)
d] l6«s 6g / #,@(,(&@ d] l6«s 6g
vfBfGg ck'u ePsf] lyof] eg] ;g
@)!)/ !! df $,$#,)%& d] l6«s
6g vfBfGg art ePsf] lyof]  .
aif] {gL a] xf] g'{ kg] { vfBfGg c;'/ Iffsf] 
;d:ofnfO{ ;Daf] wg ug'{ xfd|f nflu
kmnfdsf]  Ro'/ f rkfP;/ x sl7g
ePsf]  5  . aif] {gL x/ ] s 3/ w'/ Ln]  Ps
lbgdf %) u|fd -laxfg / a] n'sf
Ps Ps d'7L_ vfBfGg art ug] {
xf]  eg]  To;sf]  b} lgs s"n kl/ df0f
@)# d] l6«s 6g x'g hfg] 5 . Ps
aif{df To;/ L ;l~rt vfBfGgsf] 
s"n kl/ df0f &$,)(% d] l6«s 6g
x'g] 5 . aif{lbgdf o;/ L hf] ufOPsf] 
vfBfGgnfO{ “ul/ aL lgaf/ 0fsf nflu
;fd'bflos kxn" cyjf "d'7Lbfg"
h:tf sfo{qmddfkm{t ufp‘a:tLdf
nfg ;s]  3/ kl/ jf/ sf]  vfBfGg
c;'/ Iffsf] ;d:of s] xL dfqfdf eP
klg ;dfwfg x'g] lyof]  . Osf] len] hdf
:yfgLo ;d"x / ;ldltx¿n] o:tf
;f] rx¿nfO{ d't{ ¿k lbg ;Sb5g
/ ;Sg' klg kb{5 . kl5 uP/ 
To;sf]  cg's/ 0f / fli6«o :t/ df
x'g ;Sb5 . Osf] len] hdf o:tf] 
;f] rsf]  ;lx sfof{Gjogaf6 ef] vd/ L
lgld6ofGg ePkl5 / fHon]  b] ze/ L
cyjf w] / }  ufp‘df o:tf]  sfo{qmd
lsg nfu" gug] { <
k/Dk/fut ufpFnfO{ Osf]len]hdf ¿kfGt/0fM lgb]{lzsf 11
xfnsf] tyfslyt d"n k|jfxsf] s[lif
k|0ffnLcGtu{t / f;folgs dn / 
laiffbLx¿sf]  k|of] un]  ubf{ jftfj/ 0f
k|b"lift x'g] , dflg; / a:t'efpsf] 
:jf:Yodf k|lts"n c;/  kg] { u/ ] sf] , / 
h} ljs lalawtf gi6 x'Fb} uPsf] 5 .
To;} u/ L pQm s[lif k|0ffnLcGtu{t
t/ fO{sf v] tx¿nfO{ tf/ Gtf/ 
6ofS6/ n]  hf] Tgfn]  df6f] sf]  ;+/ rgf
lalu|+b} / pj{/ f zlQm emg emg sd
x'“b}  u} / x] sf]  5 .  Ps jfnL k4ltn] 
ubf{ gofF gofF / f] u ls/ fx¿sf] 
k|sf] k a9b}  u} / x] sf]  5  . tyfslyt
d"n k|jfxsf] s[lif k|0ffnL nf] esf] 
;+:s[ltdf cfwfl/ t 5 . Tof] nf] e
eg] sf] k|lt PsfO hldgaf6 a9LeGbf
a9L pTkfbg lngsf nflu w] / } eGbf
w] / }  / f;folgs dn, / f;folgs
laiffbL tyf xla{;fO8x¿sf] k|of] u
ug{‘ xf]  . To:tf] k|lalw / cEof;af6
df6f] sf]  ;+/ rgf lau|g] , pj{/ tf gi6
x'g] , df6f] sf hLjf0f'x¿sf]  ;+Vof
cToflws Go"g x'g] , h} ljs lalawtf
gi6 x'g] s'/ fdf To:tf] s[lif k|0ffnLsf
kIfw/ x¿nfO{ ;/ f] sf/  5}  g  .
pgLx¿nfO{ s] jn gfkmf;Fu dfq
dtna 5 . w] / } wg sdfP/ dfgl;s
zflGt k|fKt ug{ ;ls+b} g a? Tof] 
u'dfOG5 eGg] 1fg klg pgLx¿nfO{
5} g . zfob To:tf] k|j[lttkm{ ;+s] t
u/ L n] v] sf lyP xfd|f sljlz/ f] d0fL
n] vgfy kf} 8ofnn]  “d} vfpF d} nfpF
;'v;on jf df] h d u?F, d} gfr'F d} 
xfF;' c? ;a d?g b'a{nx¿ . "
laiffbLo'Qm vfB kbfy{x¿af6 tof/ 
kfl/ Psf cg] sf}  kl/ sf/ x¿ h:t} 
eft, kmnk"mn, t/ sf/ L, bfn, df;',
cyjf b'w vfP/ / f] uL hLjg afFRg'
s'g} klg cy{df / fd|f] x'g ;Sb} g .
a? :j:ys/ vfgfsf] Pp6f jf
b'O{6f kl/ sf/ vfO{ :j:y / xg' / 
dfgl;s zflGt k|fKt ug'{ a'l4dfgL
xf]  . dxfslj nIdLk|;fb b] jsf] 6fn] 
Psbd 7Ls eg] sf 5g "xftsf]  d} nf
;'gsf] y} nf s] ug'{ wgn] , ;fu / 
xftsf]  d} nf ;'gsf]  y} nf s]  ug'{ wgn] ,
;fu / l;:g" vfPsf] a] z cfgGbL dgn]  .
–dxfslj nIdLk|;fb b] jsf] 6f
s[lif, jftfj/ 0f /  hLljsf] kfh{g
k/Dk/fut ufpFnfO{ Osf]len]hdf ¿kfGt/0fM lgb]{lzsf12
l;:g" vfPsf] a] z cfgGbL dgn] ".
To;f] eP s] ug] { t < cfkmgf nflu
cfaZos vfB kbfy{ :yfgLo :t/ df
g} pTkfbg ug] {, k|fªufl/ s pTkfbg
ug] { :yfgLo ls;fgx¿nfO{ ;Ddfg / 
;xfotf ug] {, xfd|f cfˆgf / } yfg] 1fg
vfB e08f/ 0f k|ljlw /  k/ Dk/ fnfO{
k'ghL{ljt / ;Dj4{g ug] { .
ls;fgnfO{ s[lifsf] cfw'lgsLs/ 0f / 
Jofj;flosLs/ 0fsf]  gfddf laiffbL
k|of] u u/ L v] tL ug{ / hgtfnfO{
laiffbLo'Qm vfgf vfg afWo kfg] {
gLlt / sfo{qmdx¿nfO{ oyflz3|
vf/ ] h ug]{  .
cg'jf+lzs¿kdf ¿kfGtl/ t
-h] g] l6sNnL df] l8kmfO8_ vfB
pTkfbg k|ljlwsf]  k|of] uaf6
afnLgfnLsf] k|lt PsfO pTkfbg
cToflws dfqfdf a9fpg ;lsG5 .
pQm k|lalwsf] k|of] uaf6 afnLgfnLdf
/ f] u /  sL/ fx¿sf]  lgoGq0f klg
/ fd|f] ;Fu ug{ ;lsG5 . a} 1flgs
lx;fa lstfadf Tof] s'/ f ;xL xf]  .
Tof]  ;'Gbf / fd|}  s'/ f xf]  h:tf]  klg
nfUb5 . t/ To:tf] k|ljlwn] xfd|f
/ } yfg]  jfnLgfnLsf lglZrt hftx¿
x/ fpg] , To;;Fu ;DalGwt / } yfg] 
1fg, k|ljlw /  k/ Dk/ f x/ fpg]  k|jn
;Defjgf / xG5 . To:tf] k|ljlw
ckgfpg]  ax'/ fli6«o 7"nf lab] zL
sDklgx¿n]  gk'+;s -a0f{z+s/ _
aLpx¿sf] pTkfbg ub{5g . To:tf] 
aLp u/ fpg bzsf} +;Dd lg/ Gt/ 
cg';Gwfg ug'{ kb{5 . To;sf
nflu ax'/ fli6«o sDklgx¿n]  c/ af} +
?lkofF nufgL ub{5g . ;+;f/ e/ sf
ls;fgx¿nfO{ To:tf aLp cfˆgf
ahf/ ;~hfndfkm{t pknJw
u/ fpFb5g . To:tf 7"nf lab] zL
ax'/fli6«o sDklgx¿df dG;fG6f] ,
8'kf] 06 / ;] Gh] 06f gfd'b 5g . 7"nf
lab] zL sDklgx¿n]  pTkfbg u/ ] sf] 
aLp k|of] u ug{ yfn] kl5 ls;fgx¿n] 
sd pTkfbg lbg] cfˆgf] aLp / fVg
5f] 8b5g . gk'+;s aLpx¿ k|of] u
ug] { ls;fgx¿n]  sfnfGt/ df x/ ] s
;fn ax'/ fli6«o sDklgx¿n]  tf] s] hlt
w] / }  d'No -/ sd_ ltg'{ kg] { ca:yf
cfpg] 5 . To;nfO{ lasf;f] Gd'v jf
cNk lasl;t d'n'ssf ls;fgx¿sf
nflu aflx/ L k|fljlws-cfly{s
em8sf elgG5 . :yfgLo :t/ df
cfˆgf] aLp / fVg 5f] 8] kl5 xfd|f
cfˆgf afnLgfnLsf hftsf aLpx¿
t nf] k e} ;s] sf x'g] 5g  . To;} n]  xfd|f
ls;fgx¿n] klg To:tf] em8sfsf] 
;fdgf ug} { kg] { x'G5 . pgLx¿sf] 
k/Dk/fut ufpFnfO{ Osf]len]hdf ¿kfGt/0fM lgb]{lzsf 13
hLljsf] kfh{gsf lgldQ Tof] cToGt
r'gf} ltk"0f{ x'g] 5 . clxn] g} xfdLn] 
sf7df8f} +df yfkflrlgof jf tf} nL
wfg nufpg rfx] df aLp kfOFb} g .
bfª /  t/ fO{ e"efudf l;D7f/ f]  -/ ftf] 
rfdnsf] Ps hft_ / clGb -cglb_
wfg nufpg rfx] df aLp kfpg
d'l:sn e} ;s] sf] 5 . ;fgf ls;fgsf] 
afx'Notf ePsf] xfd|f] h:tf] cNk
ljsl;t d'n'ssf]  ;/ sf/  /  ;DalGwt
;ª3 ;+:yf / lj1x¿n] of] s'/ fnfO{
uDeL/ ¿kdf lng' kb{5 . Tolt dfq
xf] Og ;/ sf/ n]  o; ;DaGwdf :ki6
gLlt / sfo{qmd th'{df ug'{ h?/ L 5
/ ls;fg ju{nfO{ ;To tYo hfgsf/ L
lbg' af~5gLo 5 .
sltko ca:yfdf h] g] l6sNnL
df] l8kmfO8 afnLgfnLsf hftx¿
xla{;fO8 -emf/ kft dfg] { / ;fog_
lg/ f] ws x'G5g . To;sf] cy{ s] xf] 
eg] To:tf afnLgfnLdf emf/ kft
lgoGq0f ug{ ls;fgx¿n] xla{;fO8
-emf/ kft dfg] { / ;fog_ k|of] u ug'{
kg] { x'G5 . xla{;fO8n] df6f] / kfgLdf
k|j] z u/ L jftfj/ 0f k|b"lift ug] {
dfq xf] Og xfd|f] vfB rqmdf ;d] t
k|j] z kfpF5g . To;af6 dflg;sf] 
/  ufO{a:t'sf]  :jf:Yodf gsf/ fTds
c;/ kb{5 .
kl5Nnf s] xL bzsx¿df hnjfo'
kl/ jt{g / fli6«o /  cGt/ fli6«o :t/ df
Ps uDeL/  ;/ f] sf/ sf]  laifo ag] sf] 
5 . dflg;n] cfˆgf] ;'v ;'lawfsf
nflu k|of] u ug] { lalaw k|lalwx¿sf
sf/ 0f hnjfo' kl/ jt{gn]  7"nf]  ¿k
lng k'u] sf]  5  . o'/ f] k /  cd] l/ sfsf
lasl;t d'n'sx¿df dfq xf] Og
lasf;f] Gd'v elgg]  rLg, ef/ t,
a|flhn, blIf0f clk|msf, ;fpbL c/ a
/  s'a] t h:tf b] zx¿df ;d] t
xl/ t u[xaf6 pT;h{g x'g] sfj{g
8fOcS;fO8, ;Nkm/ 8fOcS;fO8,
ldy] g, gfO6«; cS;fO8, k/ km
nf] / f] sfa{g, xfO8«f]  kmnf] / f] sfa{g, tyf
;Nkm/  x] Shfˆnf] / fO8 h:tf xl/ t u[x
Uof;x¿sf] dfqf jftfj/ 0fdf a9b} 
u} / x] sf]  5  . cf} Bf] lus lasf;sf] 
qmd ;'? x'g'cl3 xfd|f] jfo'd08ndf
sfa{g8fOcS;fO8sf] dfqf a9]/ @*)
kLkLPd -!) nfvdf c+z_ ePsf] df
æd} vfpF d} nfpF ;'v;on jf df] h d u?F,
d} gfr'F d} xfF;' c? ;a d?g b'a{nx¿ .Æ
–sljlz/ f] d0fL n] vgfy kf} 8ofn
k/Dk/fut ufpFnfO{ Osf]len]hdf ¿kfGt/0fM lgb]{lzsf14
;g @)!! df Tof] dfqf #(!=&^
kLkLPd k'u] sf]  tYof° k|sflzt
ePsf]  5  . To;} u/ L cf} Bf] lus
lasf;sf] qmd ;'? x'g'cl3 xfd|f]
jfo'd08ndf ldy] gsf] dfqf a9]/
&!% kLkLPd lyof] eg] ;g @)!! df
Tof] dfqf !&&$ kLkLPd k'u] sf] 5 .
xl/ t u[x Uof; pT;h{gdf t] n phf{
-@%=%)%_, pBf] uwGbf -!(=$)%_,
aglagfz -!&=$)%_, s[lifsf] 
cfw'lgsLs/ 0f -!#=%)%_, oftfoft
-!#=!)%_, Jofj;flos ejg -&=@_
/  k|b"if0fsf]  -@=*_ e"ldsf / x] sf] 
tYo k|sflzt ePsf] 5 . xl/ t Uof;
pT;h{gn] hnjfo' kl/ jt{gnfO{ emg
emg ;d:ofu|:t u/ fpFb}  nu] sf] 
5 . kmn:j¿k cgfj[li6, cNkj[li6,
cyjf v08a[li6 x'g] , af9L cfpg] 
/  k} / f]  hfg] , tfkqmddf a[l4 x'Fb} 
hfg]  e} / x] sf]  5  . To;} sf sf/ 0f
Psflt/  jfnLgfnLsf]  pTkfbg
sd x'“b}  u} / x] sf]  5 eg]  csf] {lt/ 
dflg;sf] hLljsf] kfh{g emg si6s/ 
/  r'gf} ltk"0f{ x'Fb}  u} / x] sf]  5  .
;fdfGotof Ps lbgdf cyjf
laxfgb] lv / ftL;Dd tfkqmddf s] xL
l8u|Lsf] kl/ jt{g x'G5 . To;} n] $
l8u|Lsf]  kl/ jt{g eGg]  s'/ faf6 w] / } 
dflg;nfO{ 8/ nfUb} g . t/ ;+;f/ e/ 
;fnfvfnf ! l8u|Lsf] kl/ jt{g x'g
dxf;fu/ sf]  kfgLsf] , afo'd08nsf]  / 
hldgsf] 7"nf] efu crfSnL tflQg'
kb{5 . cfheGbf @),))) aif{cl3sf] 
t'ngfdf laZjsf] afo'd08nsf] 
tfkqmd # l8u|Ln] dfq a9] sf] 
5 . t/ clxn] b] lvPsf] hnjfo'
kl/ jt{gnfO{ Wofg lbg]  xf]  eg]  s] xL
bzsd} Tof] tfkqmd c? $ l8u|Ln] 
a9g] 5 . xfd|f] afo'd08nsf] 
tfkqmd $ l8u|Ln] a9g' eg] sf] 7"nf] 
s'/ f xf]  . h} ljs k|hfltsf dflg;,
hgfj/ , k+IfL, ;'IdhLjf0'f, hnr/ ,
af] 6la?jf, OToflbsf]  cl:tTjsf
nflu hfnjfojLo cfwf/ g} ;dfKt
ePkl5 s] x'g ;Sb5, Tof] sNkgf
u/ f} +  . To;} n]  hnjfo' kl/ jt{g
xfd|f] u|xsf] Ps ;femf / cToGt
dxŒjk"0f{ r'gf} tL ag] sf] 5 . o;sf] 
;fdgf xfdL ;a} k[YjLjf;Lx¿ ldn] / 
ug'{ jf~5gLo ePsf] 5 . o;af6
plDsg s[lifsf]  Jofj;foLs/ 0f,
cf} Bf] lusLs/ 0f, gfkmf, tyf lasl;t
d'n'sn] ckgfPsf] af6f] g} 7Ls xf] 
/ ToxL af6f] lx+8g' kb{5 eGg] h:tf
dfGotf / ts{nfO{ :yfg lbg ;lsg] 
ca:yf ca afFsL / x] g . ;a} n] cf-
cfˆgf] t] ;|f] cfFvf tyf r] tgfsf] b[li6
vf] Ng]  a] nf cfO;s] sf]  5  .
k/Dk/fut ufpFnfO{ Osf]len]hdf ¿kfGt/0fM lgb]{lzsf 15
•	 dfly pNn] lvt ;d:ofx¿ / 
r'gf} ltx¿af6 hf] lug tyf
kof{j/ 0f /  k|s[lt ;+/ If0fnfO{
k|j4{g ug{ ;3g h} ljs
v] tL k|0ffnL h:tf lbuf] s[lif
k4ltx¿nfO{ hLjg bz{gsf
¿kdf ckgfpg]  .
•	 ;fdflhs Gofosf] :yfkgf / 
hLjgf] kof] uL ;f+:s[lts d'No
dfGotfx¿sf] hu] gf{ tyf k|j4{g
;a} txdf ug{ k|oTg/ t / xg]  .
•	 cfk"m afrf} + tyf c?nfO{ klg
afFRg ;3fcf} +, cfk"m vfpF / 
c?nfO{ klg v'jfcf} + eGg] hLjg
bz{gnfO{ Jojxf/ df ckgfpg]  .
•	 To;sf nflu cfaZos kg] {
;fdflhs /  ef} lts ;+/ rgfx¿
;a} hgf ldn] /  agfcf} +, kl/ rflnt
u/ f} + / To;nfO{ emg dha't
agfpg]  sfd u/ f} +  . Osf] len] hsf] 
cjwf/ 0ffn]  ;d] 6] sf df] 6fdf] 6L
laifox¿ log} x'g . 
To;f] eP s] ug] { t <
•	 hdLg s:sf] xf] <
•	 hdLg, h+un / kfgLsf]  ;+/ If0f
lsg ug] {<
•	 hdLg, h+un, hn, h} las
lalawtf / hghLljsfaLr
s:tf] cGt/ ;DaGw 5 <
dl:t:s dGyg / 
;d"xut 5nkmnsf nflu s] xL k|Zgx¿
•	 of]  cGt/ ;DaGwnfO{ s;/ L
sfod / fVg] jf s;/ L emg
dha't / pTkfbgzLn agfpg] <
•	 Tof]  sfddf Osf] len] hsf
;b:ox¿sf] e"ldsf / bfloTj s] 
s] x'G5 <
k/Dk/fut ufpFnfO{ Osf]len]hdf ¿kfGt/0fM lgb]{lzsf16
Osf] len] hn]  xfn xfdLn]  ef] lu/ x] sf
kof{j/ 0fLo, ;fdflhs, ;f+:s[lts,
cfly{s / k|flalws laifdtf Pjd
cl:y/ tfx¿nfO{ lbuf]  ;+/ rgf,
Jojxf/ tyf ;dtfk"0f{ ;f] rdfkm{t
;Daf] wg ub{5  . g] kfnL kl/ k|] Ifdf
xfdLn]  Osf] len] hsf cfwf/ e"t
dfkb08x¿nfO{ df] 6fdf] 6L ¿kdf tn
k|:t't u/ ] sf 5f} +  . gd'gf Osf] len] h
sxlng tn pNn] lvt ca:yfx¿sf] 
l;h{gf /  lgdf{0f e} ;s] sf]  x'g'
kb{5 . oL dfkb08x¿ k"/ f ug] {
qmddf lgdf{0fflwg Osf] len] hn] 
r/ 0fj4 ¿kdf laleGg ;+/ rgf / 
d'No dfGotfx¿sf] lasf; ub} { hfg'
kb{5 . tL pknlJwx¿sf] cg'udg
tyf d'Nof°gsf nflu laleGg
;"rsfÍx¿sf]  pkof] u ul/ G5  .
To;nfO{ cWofo # df ;dfa] z
ul/ Psf]  5  .
Osf] len] hsf cfwf/ e"t dfkb08x¿
!= dlxnfdfly x'g]  u/ ] sf ;a}  k|sf/ sf
lx+;fsf] cGTo ePsf] ca:yf
@= afnaflnsfx¿dfly x'g]  u/ ] sf
;a}  k|sf/ sf lje] bsf]  cGTo
ePsf]  ca:yf
#= lzIffdf ;a} sf] ;dfg kx'Fr
;'lglZrt ePsf] ca:yf
$= k|fylds :jf:Yodf ;a} sf] ;dfg
kx"+r ;'lglZrt /  s'kf] if0f/ lxt
;dfhsf] l;h{gf ePsf] ca:yf
%=	dlxnfsf laz] if :jf:Yo
cfjZostfx¿ ;Daf] wg ePsf] 
cj:yf
^= k|fs[lts ;|f] t tyf åGå
Joj:yfkgdf ;d'bfosf] ;lqmo
;xeflutf ePsf]  ca:yf
&= gjLs/ 0fLo phf{sf] clwstd
pkof] u ePsf]  ca:yf
Osf] len] hsf dfkb08x¿@
k/Dk/fut ufpFnfO{ Osf]len]hdf ¿kfGt/0fM lgb]{lzsf 17
*= ;3g h} ljs v] tL k|0ffnLsf] 
k|j4{g /  Jofj;flosLs/ 0f
ePsf]  ca:yf
(= ;d'bfosf ;f+:s[lts klxrfg
:yflkt / ;+/ lIft ePsf] ca:yf
!)=	 / } yfg]  1fg /  k/ Dk/ fut k|ljlwsf] 
ljsf;, ;+/ If0f / k|j4{g ePsf] 
ca:yf
!!=	 hnjfo' kl/ jt{g /  jftfj/ 0fLo
ljifdtfx¿nfO{ ;fd"lxs¿kdf
;Daf] wg ug{ ;d'bfo
;lqmotfk"j{s nfluk/ ] sf] 
ca:yf .
!@=	;fd"lxs g] t[Tj lasf; tyf
Gofok"0f{ ;dfhsf] ca:yf .
oL dfkb08x¿df :yfg / 
kl/ j] zcg'¿k s] xL yk36 x'g
;Sb5 . t/ o;sf dfgjclwsf/ 
-vf;u/ L dlxnf, afnaflnsf / 
;LdfGts[t ;d'bfosf clwsf/ x¿_
;Fu ;DalGwt tyf k|fs[lts
;|f] tx¿sf]  lbuf] , kof{j/ 0fd} qL
Joj:yfkg;Fu ;DalGwt kIfx¿nfO{
eg] 36fpg jf sf‘65f‘6 ug{ ldNb} g .
To:tf kIfx¿nfO{ la:tfl/ t ug{ jf
yKg rflx“ ldN5 . dfgjclwsf/ x¿sf] 
;'lglZrttf;lxtsf]  a} slNks lbuf] 
s[lif -;3g h} las v] tL k|0ffnL_,
gjLs/ 0fLo phf{, kmf] x/ d} nfsf]  lbuf] 
Joj:yfkg, ;fdflhs ;zQmLs/ 0f
tyf dfgj / kof{j/ 0faLr :j:y
cGt/ ;DaGwsf]  k|j4{g ug'{
Osf] len] hsf d"ne"t kIfx¿ x'g .
gjLs/ 0fLo phf{n] lgDglnlvt rf/ 
If] qdf k/ Dk/ fut phf{nfO{ la:yflkt
ub{5M
!= 	ljB't pTkfbg -;f} o{ phf{, atf;] 
phf{ (wind mill) /  h} ljs
Uof; (biogas) af6_,
@= 	kfgL jf sf] 7f ttfpg -;f} o{
phf{, atf;] phf{ / h} ljs
Uof;af6_,
#= 	 df] 6/  ufl8sf]  OGwg -afg:klts
t] naf6_, / 
$=	u|fdL0f phf{ ;] jf -;f} o{ phf{,
atf;] phf{ / h} ljs Uof;af6_ .
To;} n]  xfdLn]  k/ Dk/ fut ufpFaf6
Osf] len] hnfO{ 5'6ofpg]  dfkb08x¿
dfly pNn] lvt kIfx¿;‘u ;DalGwt
x'g' kb{5 . o; egfO / ;f] r;‘u
;DalGwt 5nkmn rnfO{ :ki6tf
Nofpgsf nflu oxf“g] /  s] xL
pbfx/ 0fx¿ k|:t't ul/ Psf 5g .
pbfx/ 0f ! M
dfgf} + Pp6f ufpFdf dfly pNn] lvt
w] / } h;f]  dfkb08x¿ k"/ f ePsf 5g
k/Dk/fut ufpFnfO{ Osf]len]hdf ¿kfGt/0fM lgb]{lzsf18
t/ ToxfF Ps rf} yfO{ -@%%_ 3/ w'/ L
o:tf 5g, hxfF rkL{ / ;'wfl/ Psf] 
r'nf] 5} g . h+un jf ;fd'bflos
jgaf6 c?n] yfxf gkfpg] u/ L ?v
jf a'6f sf6] / NofO{ bfp/ f agfpg] 
/  To;} n]  vfgf ksfpg]  ul/ G5  .
afnaflnsfsf nflu ;fFemdf k9g,
n] Vg jf v] Ng cfaZos kg] { pHofnf] 
-aQL_ sf] Joa:yf ul/ Psf] 5} g .
s] xL 3/ df eg]  dl66t] nsf]  6'sL jf
nfnl6g aflnG5 . To:tf] ufpFnfO{
Osf] len] h dfGg ;lsG5 < o;sf] 
l;wf hjfkm x'G5 ==;ls+b} g . Tof] 
ufpFnfO{ Osf] len] h agfpg s] s] 
sfd ug'{ kb{5 xf] nf < xfdLn] ;f] rf} +
/  atfcf} +  .
pbfx/ 0f @ M
dfgf} + Pp6f ufpFdf dfly pNn] lvt
w] / } h;f]  dfkb08x¿ k"/ f ePsf 5g
t/ ToxfF Ps rf} yfO{ -@%%_ hlt
3/ w'/ Ln]  v] taf/ Ldf / f;folgs
dn, / f;folgs laiffbL / gk'+;s
aLpx¿sf]  k|of] u ul/ / x] sf 5g  .
ljiffbLo'Qm vfB pTkfbg ahf/ df
nu] /  a] Rb5g /  / fd|}  wgfh{g
ul/ / x] sf 5g  . t/  w] / }  h;f]  3/ df
rkL{ / ;'wfl/ Psf] r'nf] 5} g . To:tf] 
ufpFnfO{ Osf] len] h dfGg ;lsG5 <
o;sf] l;wf hjfkm x'G5 ==;ls+b} g .
Tof] ufpFnfO{ Osf] len] h agfpg s] 
s] sfd ug'{ kb{5 xf] nf < xfdLn] 
;f] rf} + /  5nkmn u/ f} +  .
pbfx/ 0f # M
dfgf} + Pp6f ufpFdf dfly pNn] lvt
w] / } h;f]  dfkb08x¿ k"/ f ePsf
5g t/ ToxfF bzdf Ps -!)%_
3/ w'/ Ldf dlxnfdfly lalaw lx+;f
x'g]  u/ ] sf]  5  . 3/ leqsf]  ;a}  lg0f{o
k'?ifn] dfq ug] { kl/ kf6L 5 . 3/ sf] 
;|f] t Joj:yfkg, cfly{s pkfh{g,
/ vr{;DaGwL s'g} klg lg0f{o ubf{
dlxnfx¿nfO{ ;l/ s u/ fOFb} g  .
To:tf]  ufpFnfO{ Osf] len] h dfGg
;lsG5 < o;sf] l;wf hjfkm x'G5
==;ls+b} g  . Tof]  ufpFnfO{ Osf] len] h
agfpg s] s] sfd ug'{ kb{5 xf] nf <
xfdLn]  ;f] rf} + /  atfcf} +  .
pbfx/ 0f $ M
dfgf} + Pp6f ufpFdf dfly pNn] lvt
w] / } h;f]  dfkb08x¿ k"/ f ePsf
5g t/ Toxf“ bzdf Ps 3/ w'/ Ldf
-!)%_ afnaflnsfdfly lalaw
lje] b e} / x] sf]  5  . s] xL 3/ w'/ Ln] 
afnaflnsfnfO{ :s'n k7fpFb} gg a?
ufO{afv|f r/ fpg k7fpF5g . s;} n] 
5f] / LnfO{ csf{sf]  leQf 6fNg]  hft
eGb}  :s'n k7fp+b} gg t/  5f] / f] n] 
k/Dk/fut ufpFnfO{ Osf]len]hdf ¿kfGt/0fM lgb]{lzsf 19
d/ ] kl5 j} t/ 0fL tf5{ eg] /  :s'n
k7fpF5g . s] xL 3/ w'/ Ln]  cfˆgf] k'/ fgf] 
k/ Dk/ fnfO{ k5ofP/  afnlaafx ul/ 
lbg] jf !$ aif{d'lgsf 5f] / fx¿nfO{
wgfh{gsf nflu ef/ t k7fpg] 
ub{5g . ;Nofgsf s] xL ufla;x¿df
o:tf unt Jojxf/ x¿ cfh klg
e} / x] sf]  s'/ f k|sfzdf cfPsf 5g  .
oL Jojxf/ nfO{ xfd|f]  sfg'gn]  ;d] t
jGb] h nufPsf] 5 . t/ k/ Dk/ f / 
;+:s[ltsf gfddf afnaflnsfdfly
o:tf lje] bx¿ sfod} 5g . To:tf] 
ufpFnfO{ Osf] len] h dfGg ;lsG5 <
o;sf] l;wf hjfkm x'G5 ==;ls+b} g .
Tof] ufpFnfO{ Osf] len] h agfpg s–
s;n] s] s] sfd ug'{ kb{5 xf] nf <
xfdLn]  5nkmn u/ f} + /  atfcf} +  .
cWoogn]  s]  b] vfPsf]  5 eg] 
w] / } h;f]  Osf] len] hx¿sf]  ;aeGbf
7"nf]  r'gf} lt eg] sf]  Osf] len] hsf
;b:ox¿n]  ;a} ;Fu ldn] /  a:g, Ps
csf{nfO{ ;Ddfg / dfof u/ L ldn] / 
sfd ug{ l;Sg' g} xf]  . o; ;DaGwdf
lgDglnlvt ;jfnx¿ dxŒjk"0f{ 5g
•	 xfd|f] k/Dk/fut ;fdflhs
dfGotf cg'?k Ps csf{nfO{
uf/ f] ;f/ f]  kbf{ ;xof]u / x] / larf/ 
ug] { tyf ;|f] tx¿sf]  cfbfgk|bfg
ug] { dfGotf / Jojxf/ ePsf] 
;d'bfosf]  l;h{gf ug] {,
•	 kl/ jf/ b] lv ufpF;Dd ;a} 
k|sf/ sf lg0f{ox¿ ;fd"lxs
¿kdf dfq ug] {,
•	 Osf] len] hleq x'g}  ;a}  k|sf/ sf
åGåx¿sf] Joj:yfkg ufpFleq} 
laz] if ;+/ rgf -;fd'bflos
dWo:ytf ;ldlt_ dfkm{t
kLl8td'vL Gofo k4lt cg'¿k
ug] {,
•	 Osf] len] hleq sfo{/ t lalaw
;d"x, Sna, ;xsf/ L / ;fdflhs
ahf/ x¿sf]  sfo{;DaGwL lawfg,
d'No, dfGotf / ahf/ efp tyf
C0f / Aofh;DaGwL Joa:yf
d'n'sdf k|rlnt sfg'gsf] 
bfo/ fleq / xL Osf] len] hsf
;Dk"0f{ ;b:ox¿sf] ;xeflutfdf
lgwf{/ 0f ug] { /  To;sf]  kfngf
ug] {,
•	 d"n k|jfxsf] cy{tGqaf6 :jtGq
:yfgLo :jfjnDaL cy{tGqsf] 
lasf; ug{ k|oTg/ t / xg]  .
o;sf lgldQ ;DalGwt laifosf
la1x¿;Fu Osf] len] hsf pBdL
o'jf, dlxnf / k|f} 9 ;b:ox¿n] 
sfo{zfnf u/ L :yfgLo :jfjnDaL
cy{tGqsf] pko'Qm gd'gf lasf;
ug] { /  To;sf]  k|rf/  k|;f/  ug] {  .
k/Dk/fut ufpFnfO{ Osf]len]hdf ¿kfGt/0fM lgb]{lzsf20
Osf] len] hleqsf x/ ] s 3/ w'/ Ldf x'g} 
kg] { ;"rsfÍ tyf ef} lts ;+/ rgfx¿
lgDglnlvt 5g . Osf] len] hdf oL
;+/ rgf jf ;"rsfÍx¿sf]  k|flKtsf
lgldQ kl/ of] hgfsf k|flalws
;xfos, ;fdflhs kl/ rfns / 
kl/ of] hgf ;+of] hs nufot cGo
;DalGwt sd{rf/ Lx¿ ;lqmo
¿kdf sfo{/ t x'g' afG5gLo 5 . oL
;"rsfÍx¿sf cfwf/df Osf] len] hsf
;b:ox¿ cfkm} n]  xfdL Osf] len] h
lgdf{0fsf]  of] hgfa4 sfd ul/ / x] sf
5f} + ls 5} gf} + egL n] vfhf] vf ug{
;Ifd x'g] 5g .
•	 k|f/ lDes afn lasf; s] Gb|
lgdf{0f tyf afnaflnsfdfly
x'g]  lae] bsf]  cGTosf]  k|lqmof
•	 dlxnf ;b:ox¿dfly x'g] 
u/ ] sf lalaw lae] b /  lx+;fsf] 
cGTosf]  k|lqmof
•	 Osf] len] hsf lalaw sfo{df
3/ sf x/ ] s ;b:osf]  ;lqmo
;xeflutf
•	 Osf] len] h lgdf{0fsf nflu
;d"x tyf ;xsf/ Lsf] u7g / 
;xeflutf
•	 ;+:s[lt, snf /  k/ Dk/ fut
k|lalwx¿sf]  ;+/ If0f / 
kl/ rfng
•	 k|fylds :jf:Yo tyf dlxnf
:jf:Yo k/ fdz{ s] Gb|sf] 
:yfkgf /  pkof] u
•	 tfhf t/ sf/ L tyf kmnk"mn
;+sng s] Gb|, Pjd ;fdflhs
ahf/  lgdf{0f /  pkof] u
•	 :jfjnDaL ufx{:Yo cy{tGqsf] 
Osf] len] hsf ;"rsfÍx¿#
k/Dk/fut ufpFnfO{ Osf]len]hdf ¿kfGt/0fM lgb]{lzsf 21
lgdf{0ftkm{ cu|;/ tf
•	 ;fd'bflos dgf] / ~hg / 
cfWoflTds :ynsf] lgdf{0f
•	 rlk{ lgdf{0f / k|of] u
•	 afof] Uof; jf uf]a/Uof;
lgdf{0f /  k|of] u
•	 ;'wfl/ Psf]  w'“jf/ lxt r'nf] 
lgdf{0f /  k|of] u
•	 ufO{ tyf afv|fsf] ;'wfl/ Psf] 
uf] 7 lgdf{0f /  k|of] u
•	 s'v'/ f /  xfF;sf]  ;'wfl/ Psf] 
vf] /  lgdf{0f /  k|of] u
•	 sDkf] i6 jf h} ljs dn tyf
laiffbL pTkfbg / k|of] u
•	 ;3g h} ljs v] tL k|0ffnLdf
cfwfl/ t ax'cfoflds
v] tLkftL .
Osf] len] h jf ;d'bfosf
pknlJwx¿nfO{ tn lbOPsf] 
rf6{cg'¿k n] vfhf] vf ug{ ;lsG5 .
pQm rf6{df xfdLn] k|fKt ug{
vf] h] sf pknlJwx¿nfO{ cyf{t
dfkb08x¿nfO{ df] 6fdf] 6L rf/ 
kIfdf afFl8Psf] 5 . tL kIfx¿ x'gM
!= kof{j/ 0f -k[YjL_,
@= ;fdflhs ;+/ rgf -cUgL_,
#= ;+:s[lt / cfWofTd -jfo'_,
$= ef} lts ;+/ rgf -hn_ .
rf6{df x/ ] s If] qdf rf/  rf/  j6f
j[t lbOPsf] 5 / x/ ] snfO{ rf/ 
rf/ efudf ljeflht ul/ Psf] 5 .
Osf] len] hsf]  n] vfhf] vf ubf{ x/ ] s
efunfO{ / +ufP/  c° lbOG5 . of] rf6{
cg';f/  n] vfhf] vfsf]  k"0ff{° ^$ 5 / 
Osf] len] h sxlngsf nflu cf} ;tdf
$* c° k|fKt ug'{ kg] { x'G5 . To;sf
;fy}  o; n] vfhf] vfaf6 Osf] len] hdf
s] –s] sfd x'g afFsL 5 Tof] ;"rgf
klg k|fKt x'G5 . rf6{df lbOPsf
sltko ;+/ rgf tyf n] vfhf] vf ul/ g] 
laifoa:t' dfly lbOPsf] dfkb08
tyf ;"rsfÍdf 7ofSs} ToxL zAbdf
gk/ ] sf klg x'g ;Sb5g .
k/Dk/fut ufpFnfO{ Osf]len]hdf ¿kfGt/0fM lgb]{lzsf22
Osf] len]hsf] JolQmut tyf ;fd"lxs n]vfhf]vf
k|0ffnL
kfgL
]fs¿xt]f|;]fsLgfk=!
f0fI/+;
{fhpoLf0/sLjgt[sLsP=@
_6i]fkDs,;foU]fofa,{o}f;-Lnff0|k
fgkfy:fgr/+;solfb'df;=#
fdn]d{Ofyt;Sfoˆ,g]fmk=$
rF'xk
LjY[k
!= :j:y vfBfGg
/fw';fd{tl"kfc
Lbffijl/ndsjl}h÷s/lfu+f|k=@
u]fokp/gbfkTp
;foU]fofa/{Lkr=#
Lnff0|kLt]vsjl}hg3;=$
ckgfPsf]
cfuf]
sn"dftulfex;=!
fomql|ko{f0gl
tl|kqGt{ycLjDnjfj:]fubl=@
ft4jtl|k
fnxld÷fj];y:fj:sdlyf|k=#
:jf:Yo k/fdz{
t/lfwfcfdoN"dshlfdf;=$
fj'o/ffIzlnfj
kl/rfng
xfjf
;fsjltumQloJ,fns,fg{h;l=!
stl[s:+f;,tlL/tuf/kD/k=@
ljljwtf
f0]fs6il[bFfog=#
$= zflGt, dfof tyf ljZjJofkL
fomql|kv'dGp{mktfgt]r+;
dTfoWfc÷tl[s:+;
fgr/+;stl}fe
f0/j{fok
fgr/+;shlfdf;
k/Dk/fut ufpFnfO{ Osf]len]hdf ¿kfGt/0fM lgb]{lzsf 23
k/ Dk/ fut ufpFFF“nfO{ Osf] len] hdf
¿kfGt/ 0f ug] { k|d'v sfdx¿nfO{
r/ 0fa4 ¿kdf tLg aif{leq ug] {
cln dxTjfsf+IfL of] hgfsf ;fy
tn k|:t't ul/ Psf] 5 . oxfF pNn] v
ePsf hlt sfdx¿ tLg aif{leq
ug{ ;lsPdf w] / }  / fd|f] , kfFr aif{leq
ug{ ;lsPdf / fd|f] , / ;ft jif{leq
ug{ ;lsPdf ;Gtf] ifhgs pknlJw
dflgg] 5 .
aif{ Ps
r/ 0f ! M u|fdL0f ;d'bfo;Fu 5nkmn
/  cjwf/ 0ffut cled'vLs/ 0f
Osf] len] hsf ;b:ox¿sf]  ;femf
p2] Zo xf]  - pgLx¿nfO{ cfaZos kg] {
vfg] s'/ f, phf{ / kfgLdf zt k|ltzt
cfTd lge{/ x'g' . To;sf nflu
pgLx¿n] h] hlt / h] h:tf sfo{x¿
ub{5g To;sf] k|lts"n cyjf g/ fd|f] 
c;/ df6f] , kfgL, hnjfo', h+un,
h} ljs lalawtf, / z'IdhLjf0f'sf
;fy} dflg; / ufO{j:t'sf] :jf:Yodf
klg kg'{ x'Fb} g  . Osf] len] hsf x/ ] s
;b:on]  csf] { ;b:onfO{ o;af/ ] 
a'emfpg] , ;Demfpg]  /  To;cg'¿k
sfd ug{ pTk|] / 0ff lbg] sfo{ ug'{
kb{5 . of] p2] Zo k|flKtsf nflu
pgLx¿n] gofF k|ljlw -;f} o{ phf{sf
Kofgndfkm{t laB't pTkfbg_ nfO{
k'/ fgf jf / } yfg]  k/ Dk/ fut k|lalw;Fu
PsLs[t ug'{ kb{5 . To:tf k'/ fgf
k|ljlwdf aiff{bsf]  kfgL kf] v/ Ldf
;+sng, aLp ;+/ If0f -cfˆgf nflu
cfaZos jLp cfkm}  5gf] 6 u/ ] / 
/ fVg] _, OToflb kb{5g .
oL k|ljlwnfO{ k|fs[lts k4ltx¿sf] 
-h:t}  u8of} n]  dn, h} ljs
k/ Dk/ fut ufp“nfO{
Osf] len] hdf ¿kfGt/ 0f
ug] { r/ 0fa4 sfdx¿$
k/Dk/fut ufpFnfO{ Osf]len]hdf ¿kfGt/0fM lgb]{lzsf24
/ afg:klts laiffbL_ lbuf] 
Joj:yfkgsf nflu ;dli6ut
sfo{z} nL -h:t}  ;3g h} ljs v] tL
k|0ffnL_ ;Fu PsLs[t ug'{ cfaZos
x'G5 . oL sfdx¿ ug{ Osf] len] hdf
laleGg vfn] ;d"x, Sna, ;+:yf / 
;xsf/ Lx¿sf] u7g h?/ L x'G5 .
UffpFaf;Lx¿n]  of]  s'/ f]  a'emL ;d"x
jf Snax¿ u7g ug{ pT;'stf
b] vfPdf u} ;;n] To:tf ;d"x jf
Snax¿ -h:t} x] Ny Sna, of] ufSna,
Osf] Sna, ;f+:s[lts Sna, ;fOa/ 
Sna, OToflb_ u7g ug{ ;xhLs/ 0f
ug'{ kb{5 . s] s'/ f] Wofgdf / fVg'
cfaZos 5 eg] o:tf Snax¿
ufpFFFFjf;Ln] cfaZostf dx;';
u/ ] cg';f/ u7g ul/ g' kb{5 . ;a} 
jf w] / } Sna jf ;d"xx¿ Ps} kN6
u7g ul/ g' cfaZos x'“b} g . ;d"x
jf Snax¿ u7g ul/ g' cfkm} df
sfd xf] Og t/ :yfgLo afl;GbfnfO{
To;sf]  dxŒj / cfaZostf af] w
u/ fO{ pgLx¿s} kxndf ;d"x jf
Snax¿ u7g ul/ g' Ps dxŒjk"0f{
pknlJw eg] xf]  . To;nfO{ ;fdflhs-
cfly{s kl/ jt{gtkm{sf]  klxnf]  kfOnf
dfGg ;lsG5 .
cfˆgf] k/ Dk/ fut ufpFFFFnfO{
Osf] len] hdf ¿kfGt/ 0f ug{
ufpFFFFaf;Lx¿ ;xdt ePdf ;aeGbf
klxnf Osf] len] h Joj:yfkg
;ldlt u7g ul/ g' kb{5 . To:tf] 
;ldltdf dlxnf, k'?if, afn aflnsf,
lszf] / lszf] / L, o'jf /  k|f} 9x¿sf] 
;dfg'kflts k|ltlglwTj u/ fOg'
afG5gLo x'G5 . To:tf] k|ltlglwTj
ePsf]  ;ldltn]  / fd|/ L sfd ug{
;Sb5 To;f] ePdf ¿kfGt/ 0fsf] 
sfddf / fd|f] hg;xeflutf ;'lglZrt
x'g ;Sb5 .
To;kl5 csf] { dxŒjk"0f{ ;ldlt xf] 
Osf] Sna . Osf] Snadf klg o'jf,
lszf] / lszf] / L, afnaflnsf /  :s'n jf
sn] hdf k9g]  ljBfyL{x¿nfO{ ;d] t
;+nUg u/ fP/ u7g ul/ g' kb{5 .
To;f] ePdf pQm Snan] kof{j/ 0f,
hnjfo' kl/ jt{g, ;/ ;kmfO{, k|fs[lts
;|f] t /  h} ljs ljljwtfsf]  ;+/ If0f,
h} ljs v] tL k|0ffnL h:tf ljifox¿df
hg;+r] tgfd"ns sfo{ s'zntfk"j{s
ug{ ;Sg] 5 .
t] ;|f] cfaZos ;d"x xf] - ls;fg
;d"x jf ;xsf/ L . ls;fg ;d"x jf
;xsf/ Lsf] d"n bfloTj / sfd xf] 
- ;3g h} ljs v] tL k4lt ckgfP/ 
k|lt PsfO If] qkmn -k|lt s67f
jf k|lt / f] kgL_ :j:ys/ lalaw
vfB kbfy{ -cGg, bnxg, t/ sf/ L,
kmnk"mn, df5f, df;', c08f, b'w,
3f+F;, OToflb_ / ;Dej eP;Dd
w] / }  pTkfbg ug] {, To;;DaGwL
k|ljlws 1fg, ;"rgf / cg'ej
l5d] sLx¿;Fu cfbfg k|bfg ug] {, / 
k/Dk/fut ufpFnfO{ Osf]len]hdf ¿kfGt/0fM lgb]{lzsf 25
cfˆgf :j:ys/ pTkfbgx¿ ahf/ df
nuL a] rlavg ug] { . ;3g h} ljs
v] tL k|0ffnLsf cu'jf ls;fgx¿sf] 
bfloTjcGtu{t cfˆgf] gd'gf k|bz{gL
kmfd{df gf} nf k|ljlw, aLp ljhg / 
;fdu|Lx¿sf] cg';Gwfg, canf] sg / 
clen] vLs/ 0f ug] { /  To; laifodf
s[ifs kf7zfnf ;~rfng ug] { sfd
kb{5 . s[ifs kf7zfnfdfkm{t gf} nf] 
k|ljlw / ;fdu|Lx¿sf af/ ] df ;xefuL
ls;fgx¿nfO{ cg'ej / 1fg cfbfg
k|bfg ul/ G5 . gf} nf k|ljlwcGtu{t
;3g h} ljs v] tL k|0ffnLn]  ;d] 6g] 
lgDglnlvt laifo / k|ljlwx¿
kb{5gM
•	 a} 1flgs afnLrqm / To;sf] 
Joj:yfkg,
•	 afnL ;3gtfdf a[l4,
•	 PsLs[t zq'hLj Joj:yfkg,
•	 df6f] sf]  ;+/ rgf /  pj{/ f zlQmsf] 
k|j4{g,
•	 k|f+ufl/ s tyf h} ljs dn / 
laiffbLx¿sf] pTkfbg, k|of] u / 
laqmL,
•	 :yfgLo jLpx¿sf] ;+sng,
ljsf;, k|of] u, ;+/ If0f / k|j4{g,
•	 :yfgLo kz'x¿sf] gZn
;'wf/  tyf uf] 7 /  kf] if0f
Joj:yfkgdfkm{t pTkfbsTj / 
pTkfbgdf a[l4,
•	 :yfgLo k+IfLx¿sf] gZn ;'wf/ / 
pTkfbsTjdf a[l4,
•	 k|f+ufl/ st/ sf/ L/ kmnk"mnx¿sf] 
pTkfbsTj / pTkfbgdf a[l4,
•	 Osf] len] hsf pTkfbgx¿sf] 
k|;f] wg /  ahf/  Joj:yfkg,
OToflb .
To;sf nflu cfaZos kg] { cGo
;xof] u u} / ;/ sf/ L ;+:yfaf6
cyf{t lhNnfsf ;DalGwt ;/ sf/ L
lgsfox¿af6 pknJw u/ fOg' kb{5 .
Osf] len] hdf ¿kfGt/ 0f ug{ 5gf] 6
ul/ Psf]  ufpFFFFsf ;a}  3/ w'/ Lsf
3/ d'nL jf k|ltlglwx¿sf] 
;xeflutfdf cfof] hgf ul/ g]  klxnf] 
5nkmn / cled'vLs/ 0f sfo{qmddf
df] 6fdf] 6L oL laifox¿df 5nkmn / 
;xdlt ag] kl5 pQm 5gf] 6 ul/ Psf] 
ufpFFFFnfO{ Ps :j:y / lbuf] a:tLsf
¿kdf kl/ sNkgf u/ L Osf] len] hdf
¿kfGt/ 0f ug] { ;a{;Ddt lg0f{o kfl/ t
ul/ g' kb{5 . klxnf] a} 7sd} ;a{;Ddt
lg0f{oaf6 Osf] len] h Joj:yfkg
;ldltsf] klg u7g ul/ g' kb{5 .
pQm ;ldltnfO{ ( jf !! ;b:oLo
agfpg ;lsG5 . kbflwsf/ Lx¿sf] 
5gf] 6 ubf{ dlxnf ;d"x, ls;fg
;d"x, o'jf ;d"x, lszf] / L ;d"x,
afn ;d"x / k|f} 9 gful/ s ;d"xaf6
k|ltlglwTj u/ fOg' kb{5 . ;ldltdf
dlxnfx¿sf]  ;+Vof k'?ifx¿sf] eGbf
sd x'g' x'Fb} g a? Pshgf a9L g} x'g'
kb{5 . lsgeg] 3/ leq, v] taf/ L / 
k/Dk/fut ufpFnfO{ Osf]len]hdf ¿kfGt/0fM lgb]{lzsf26
uf] 7df k'?ifx¿eGbf dlxnfx¿n] a9L
sfd ub{5g t/ xfd|f] k/ Dk/ fut
d'No dfGotfn] dlxnfnfO{ ;w} 
k'?ifeGbf k5fl8 / fv] sf] 5 . Tolt
dfq xf] Og dlxnfx¿n] 3/ leq / 
aflx/ u/ ] sf sfdx¿nfO{ klg dfGotf
lbOPsf] 5} g cyf{t cjd'Nog ug] {
ul/ Psf]  5  . To:tf]  k/ Dk/ fx¿df
kl/ jt{g Nofpg dlxnfx¿nfO{ lg0f{o
k|lqmofdf ;fy}  kl/ jt{gsf]  sfddf
cufl8 ;fg'{ lgtfGt h?/ L 5 . pQm
lg0f{odf ;a} ;xefuLx¿sf] x:tfIf/ 
clgjfo{ ¿kdf ul/ g' kb{5 . a} 7ssf] 
lg0f{o k'l:tsf a} 7s ;xhLs/ 0f
ug] { ;+:yf /  JolQmn]  klxn] b] lv g} 
Joj:yf ul/ / fv] sf]  x'g' kb{5 .
Osf] len] h Joj:yfkg ;ldlt u7g
ePkl5 pQm a} 7s k'l:tsf ;lrjsf] 
lhDdfdf lbOg' kb{5 / cfufdL a} 7s
sxfF, slxn] slt ah] nfO{ / fVg] eGg] 
jf/ ] df klg ;f] xL a} 7sdf lg0f{o
ul/ g' kb{5 .
;xhstf{n]  a} 7ssf ;xefuLx¿nfO{
a} 7ssf]  cGTocl3 klxnf]  aif{sf
sfdx¿af/ ]  r/ 0fut ¿kdf hfgsf/ L
lbg' kb{5 . xfd|f] casf] sfd eg] sf] 
;fdflhs tyf ;|f] t gS;fÍg / 
3/ w'/ L ;j] {If0f xf]  eg] /  atfpg'
kb{5 . tL ultlalwx¿ s;n] , s;/ L,
/ lsg ub{5 / To;df ufpFFFFsf ;b:o
/  x/ ] s 3/ w'/ Lsf]  s:tf]  ;xeflutf
cfaZos x'G5 eGg] af/ ] df klg
atfpg'' kb{5  . To;f]  ul/ of]  eg]  x/ ] s
3/ w'/ Lsf d'nL jf a} 7sdf efu lng] 
k|ltlglwn] cfk"mnfO{ dfgl;s ¿kdf
tof/ kfg'{sf ;fy} cfufdL a} 7sdf
cfaZos kg] { ;"rgfx¿ tof/ kf/ L
Nofpg ;Sb5g .
r/ 0f @ M :ffdflhs tyf ;|f] t
gS;fÍg /  3/ w'/ L ;j] {If0f
5gf] 6 ul/ Psf]  ufpFFFFnfO{ Osf] len] hdf
¿kfGt/ 0f ug{sf nflu of] hgf
tof/ kfg{ ;fy} eljiodf s] s:tf
;"rsfÍx¿df s] s:tf c;/ x¿ k/ ] 
eGg] cf+sng jf d'NofÍg ug{ ;a} 
3/ w'/ Lsf]  cnu cnu /  ;dli6ut
¿kdf hfg;f+lVos, ;fdflhs,
cfly{s /  ;|f] t ;fwgx¿af/ ] 
hfgsf/ L /  To;sf]  gS;f;d] t
cfaZos kb{5 . oL ;"rgfx¿ xfdLn] 
ufpFFFFjf;Lx¿sf] k|ToIf ;xeflutfdf
;+sng / gS;fÍg ug] { sfd ug'{
kb{5 . pgLx¿sf] ;xeflutf lagf
tof/  kfl/ Psf]  tYofÍ, k|ltj] bg jf
gS;fsf]  of]  k|lqmofdf s'g}  dxŒj
gx'g]  dfq xf] Og To;n]  Osf] len] hsf] 
lgdf{0f ug] { k|lqmofnfO{ g} nueu
;dfKt kfl/ lbG5 . csf] { zJbdf
ufpFFFFjf;Lx¿sf]  ;xeflutfa] u/ 
;fdflhs gS;fÍg, ;j] {If0f jf kl5
uP/ cGo s'g} ultlalw ul/ of] jf ug{
yflnof]  eg]  To;n]  ufpFFFFjf;Lx¿nfO{
lgis[o kfg{ yfNb5 . la:tf/ } uP/ 
k/Dk/fut ufpFnfO{ Osf]len]hdf ¿kfGt/0fM lgb]{lzsf 27
kl/ jt{gsf]  k|lqmofdf k"0f{lj/ fd
nfUg ;Sb5 . To;} n] ;xhstf{x¿n] 
/ ;DalGwt ;+:yfn] o; s'/ fnfO{
Psbd} Wofg lbg' cfaZos 5 .
;fdflhs tyf ;|f] t gS;fÍg ubf{
ufpFFFFjf;Lx¿nfO{ g}  cufl8 ;f/ ] / 
;fg;fgf sfd ug{ nufpFFg' kb{5 .
;aeGbf klxnf t To:tf] gS;f
e'OFdf sf] / ] /  agfpg' kg] { ePsf] n] 
gS;f s'g 7fpFdf agfpg] xf] , To;sf] 
lgSof} {n ufpFFFFjf;Ln]  5nkmnkZrft
ug'{ kb{5 . gS;f agfpg :yfgLo
:t/ df ;lhn} kfpg ;lsg] a:t'x¿
h:t} ;fgf lu66L, ds} , s] / fp jf
rgfsf u] 8fx¿, To;}  u/ L ;] tf] ,
/ ftf] , kx] +nf] , jf xl/ of]  / +ux¿, ;fgf
;fgf kftx¿, ;fgf ;fgf sf7sf
6'qmfx¿sf] k|of] u ul/ g' kb{5 . oL
;fdu|Lx¿sf] Joj:yf gS;fÍgsf] 
k|lqmof ;'? x'g' cl3 g} lszf] / L, o'jf jf
jfn ;d"xsf ;b:ox¿dfkm{t u/ fpg'
kb{5 . ;fdflhs ;|f] t gS;fÍgsf] 
;'?jft ufpFFFFsf] ;aeGbf klxnf] 
3/ w'/ Laf6 u/ ] /  clGtd 3/ w'/ Ldf
k'uL 6'+Uofpg' kb{5 . x/ ] s 3/w'/ Lsf
ef} lts ;+/ rgfx¿ h:t}  3/ , uf] 7,
rkL{, wf/ f, afof] Uof;, s/ ] ;faf/ L
OToflbnfO{ ;+s] t ug{ lu66L, ds} ,
s] / fp, /  rgfsf]  u] 8f, sf7sf
6'qmf, ;fgf kft OToflbsf] k|of] u
ug'{ kb{5 . v] taf/ Lsf] lsl;dsf
-df6f] sf]  / +u jf l;+lrt/ cl;+lrt_
nflu laleGg a:t' / / +ux¿sf] k|of] u
ul/ g' kb{5 . To;} u/ L ;fj{hlgs
:yfg jf ;|f] t s] Gb|x¿ h:t} lzz'
:ofxf/  s] Gb|, :s'n, sn] h, ahf/ ,
xf6 nfUg] :yfg, ;fd'bflos :jf:Yo
s] Gb|, :ffd'bflos tflnd tyf ;|f] t
s] Gb|, lhNnf c:ktfn, s[lif ;] jf
s] Gb|, kz' ;] jf s] Gb|, ;fa{hlgs
wf/ f]  jf k+w] / f] , a; kfs{, lkl;cf] ,
lkmNd xnnfO{ klg gS;fdf b] vfOg'
kb{5 . o;sf cltl/ St ;8s, gbL
jf vf] nf, jg jf ;fd'bflos jgnfO{
klg gS;fdf b] vfOg' kb{5 .
e'OFdf ;a} ufpFFFFaf;Lsf] ;xeflutfdf
gS;f tof/  ul/ ;s] kl5 ;a}  3/ w'/ Lsf
d'nL jf k|ltlglwnfO{ gS;fdf cfˆgf]
3/ / ;|f] t ;fwgx¿ l7s 5 ls 5} g
x] / L atfpg] ;do lbOg' kb{5 . ;a} n] 
cfˆgf] / fo lbO{ cfaZos ;'wf/ ul/ 
;s] kl5 Tof] gS;fnfO{ ;xhstf{n] 
7"nf] rf6{ k] k/ df x'ax' ptfg'{ kb{5 .
To;nfO{ e'O{+df km} nfP/  / fvL km] l/ 
;a} 3/ w'/ Lsf d'nL jf k|ltlglwnfO{
sfuhsf] gS;fdf cfˆgf] 3/ / ;|f] t
;fwgx¿ l7s 5 ls 5} g x] / L atfpg] 
;do lbg' kb{5 . ;a} n] cfˆgf]
;xdlt lbO ;s] kl5 Pp6f kmf]6f] klg
lvRg' kb{5 . To;kl5 gS;fÍgsf] 
sfd l;l4Psf] hfgsf/ L lb+b} wGojfb
lbg Osf] len] h Joj:yfkg ;ldltsf
cWoIfnfO{ cg'/ f] w ul/ g' kb{5 .
pxfFn] dgtJo / fvL wGojfb lbO
k/Dk/fut ufpFnfO{ Osf]len]hdf ¿kfGt/0fM lgb]{lzsf28
;s] kl5 ;xhstf{n]  ;+:yfsf] tkm{af6
wGojfb lb+b} s] xL lbgkl5 ul/ g] 
3/ w'/ L ;j] {If0fsf af/ ] df 5f] 6s/ Ldf
atfpg' kb{5 . 3/ w'/ L ;j] {If0f slxn] 
/  s;/ L ul/ g] 5 eGg]  af/ ]  atfpFb} 
pSt ;a] {If0fdf ;a}  3/ w'/ Ln]  ;lqmo
¿kdf ;xof] u ug{ lsg cfaZos 5
eGg] af/ ] atfpg' kb{5 .
r/ 0f # M ;d"xx¿sf] u7g jf
k'gu{7g / klxnf] aif{sf] sfo{ of] hgf
lgdf{0f
Osf] len] hdf ¿kfGt/ 0fsf nflu
5gf] 6 ePsf] ufpFFFFdf dlxnf ;d"x,
ls;fg ;d"x, s[ifs ;xsf/ L, afn
;d"x, lszf] / L ;d"x, o'jf ;d"x, Osf] 
Snj, k|f} 9 gful/ s ;dfh h:tf ;d"x
/  ;xsf/ Lx¿ u7g e} ;s] sf /  sfd
ul/ / x] sf x'g ;Sb5g . o:tf ;a} 
;d"x lqmofzLn 5g eg] Psbd} / fd|f] 
eof]  . s] xL ;d"x / ;xsf/ L 5g t/ 
Osf] len] hsf p2] Zocg'¿k sfd ug] {
vfnsf 5} gg eg] To:tf ;d"xnfO{
;b:ox¿sf] ;xdltdf k'gu{7g
jf gofF u7g ug{ ;lsG5 . dfly
pNn] v ul/ Psf sltko ;d"x 5Fb} 
5} gg eg] To:tf ;d"xx¿ u7g ug'{
kg] { x'G5 . h:t} afn clwsf/ Sna,
dlxnf ;d"x, Osf] Sna, o'jf Sna,
lszf] / L ;d"x, k|f} 9 gful/ s ;dfh,
k|f+ufl/ s s[lif ;xsf/ L, gub] afnL
;xsf/ L, vfB k|zf] wg ;xsf/ L,
;fd'bflos dWo:ytf ;ldlt, dlxnf
:jf:Yo clwsf/ ;ldlt, OToflb .
Osf] len] hdf oL ;a} Sna / ;d"xsf
cf-cfˆg} lhDd] jf/ L / e"ldsf x'G5g .
To;} n]  o:tf ;d"x /  ;xsf/ Lx¿sf] 
u7g /  k'gu{7g 3/ w'/ L ;a] {If0fkZrft
ul/ xfNg' kb{5 . ;d"x u7g ug'{
cl3 x/ ] s ;d"xsf sfd, st{Jo / 
Osf] len] hdf ltgLx¿sf e"ldsfsf
af/ ] df df] 6fdf] 6L ;xdlt ul/ g'sf
;fy} ltgnfO{ a} 7s k'l:tsfdf ;d] t
clen] lvs[t ul/ g' h?/ L x'G5 .
Osf] len] hdf laleGg sfd jf
ultlalwnfO{ Jojl:yt¿kdf
l56f] 5l/ tf]  ug{/ u/ fpg klxnf]  aif{
-!@ dlxgfdf_ ul/ g] sfdx¿sf] 
;"rL tof/ kfl/ g' kb{5 . o:tf] ;"rL
klxnf] a} 7sdf k|d'v ;|f] t JolQmn] 
lbPsf]  cled'vLs/ 0fsf] ]  cfwf/ df
tof/ kfl/ g' kb{5 . ;fwf/ 0ftof
o:tf]  ;"rLsf]  k|fyldstfdf
qmdzM dlxnf / lszf] / L :jf:Yo
/  clwsf/ , afnaflnsfsf]  :jf:Yo
/ clwsf/ , o'jf ;zQmLs/ 0f tyf
kof{j/ 0f /  ufpFFFFsf]  jftfj/ 0f,
hnjfo' / s[lif, ;3gh} ljs v] tL
k|0ffnL / hLljsf] kfh{g, :j:ys/ 
s[lif pTkfbg /  k|zf] wg, ;/ sf/ L
lgsfo;Fu ;fem] bf/ L /  ;dGjo,
ahf/  Aoj:yfkg, ;~rf/  /  aflx/ L
hut;Fu ;dGjo tyf ;xsfo{
k/Dk/fut ufpFnfO{ Osf]len]hdf ¿kfGt/0fM lgb]{lzsf 29
kb{5g . oL laifox¿nfO{ ;Daf] wg
ug{ agfOg] sfo{ of] hgf tLg aif{sf] 
x'g] 5 . klxnf] aif{d} tLg aif{sf] 
df] 6fdf] 6L sfo{ of] hgf klg agfpg
;lsG5 . t/ klxnf] aif{sf] sfo{
of] hgfdf eg] ToxL aif{df ug{ ;lsg] 
sfdx¿nfO{ dfq ;d] 6g'kb{5 .
o;sf nflu cWofo # df lbOPsf] 
Osf] len] hsf ;"rsfÍx¿sf cfwf/ df
agfpFbf pQd x'G5 .
r/ 0f $ M ;3g h} las v] tL k|0ffnLaf/ ] 
tflnd tyf cled'vLs/ 0fx¿
;3g h} las v] tL k|0ffnL lsg <
•	 Jofj;flos / f;folgs s[lif
k|0ffnLsf] t'ngfdf ;3g
h} las v] tL k|0ffnL ckgfpFbf
Ps} If] qkmnaf6 $ u'0ff;Dd
a9L pTkfbg x'G5 eGg] tYofÍ
k|sflzt ePsf] 5 .
•	To;}  u/ L ;3g h} las v] tL
k|0ffnLdf l;rfOsf] nflu
Jofj;flos s[lifdfeGbf sd
kfgL rflxG5 . Ps ;o ju{dL6/ 
If] qkmndf ;3g h} las v] tL
k|0ffnL ckgfpFbf $)) ln6/ kfgL
rflxG5 eg] TolQs} If] qkmn, pxL
:yfg, pxL afnL / pxL df} ;ddf
Jofj;flos v] tL ubf{ l;rfOsf
nflu &%) ln6/ kfgL rflxG5 .
•	;3g h} las v] tL k|0ffnLdf
afnL nufpFFFbf cln glhs
glhs nufOG5 tfls Pp6f
af] 6n]  csf] {nfO{ clnslt 5fofF
kf/ f] ;  . 5fofFn]  jf] 6 lj?jfaf6
x'g]  jfikLs/ 0f (evaporation) df
^# k|ltztn] sdL cfpF5 . ;3g
h} las v] tL k|0ffnLn]  df6f] df
pj{/ tf /  k|f+ufl/ s tTjx¿sf] 
dfqf cfjZostf cg';f/ ;+t'lnt
/ fVg d2t ub{5 . To;} sf/ 0f af] 6
lj?jfsf]  kftaf6 / ;fpg]  lqmof
-transpiration_ sd x'G5 . v] t
af/ Lsf]  df6f] sf]  kfgLdf kf] ifs
tTjx¿ ;+t'lnt dfqfdf ePdf
/ ;fpg]  lqmofdf -transpiration_
&% k|ltzt;Dd sdL cfpF5 .
jfikLs/ 0f tyf / ;fpg]  lqmofdf
sdL x'g' eg] sf] kfgL sd v] / 
hfg' xf] cyf{t af] 6la?jfsf] a[l4
lasf;sf nflu sd kfgL rflxg'
xf]  . s[lif pTkfbgdf hlt w] / } kfgL
nfU5 Tolt w] / } k} ;f vr{ x'G5 .
•	;3g h} las v] tL k|0ffnL
ckgfpFbf df6f] sf]  ;+/ rgf / 
pj{/ tf lalu|g kfpFb} g h:tf] ls
Jofj;flos v] tL k|0ffnLdf x'g] 
ub{5 . Jofj;flos v] tL k|0ffnLdf
k|of] u ul/ g]  / f;folgs dnx¿sf
sf/ 0f df6f] df k|f+ufl/ s tTjx¿
sd x'Fb}  hfg]  /  df6f] sf]  ;+/ rgf
lalu|g] x'G5 . v] taf/ L hf] Tg jf
vGg ufxf/ f] x'g] x'G5 . 8Nnfx¿sf] 
k/Dk/fut ufpFnfO{ Osf]len]hdf ¿kfGt/0fM lgb]{lzsf30
;fOh 7"nf] 7"nf] x'Fb} hfG5 .
8Nnf k'm6fNg dxfef/ t o'4 n8] 
h:t} x'G5 . To;sf ;fy} df6f] sf] 
cDnLokgf klg a9] / hfG5 .
df6f] sf] kLPr ^– & x'g' kg] { 7fpFdf
Tof] 36b} uP/ # – $ x'G5 . To:tf] 
cDnLokgf w] / }  jfnLgfnLsf]  a[l4
lasf;sf lgldQ pko'Qm x'Fb} g .
csf] {lt/  ;3g h} las v] tL k|0ffnL
ckgfpFbf df6f] sf]  dflyNnf]  ;tx
-!! OGr_ df To;sf] cfotgsf] 
@ k|ltzteGbf a9L k|f+ufl/ s tTj
sfod x'g hfG5 . kmn:j¿k
df6f] sf]  agf] 6 /  kLPr afnLgfnLsf
nflu pko'Qm / lx/ xG5 .
•	Jofj;flos v] tL k|0ffnLdf laleGg
vfnsf / f;folgs laiffbLx¿sf] 
k|of] u x'G5 . laiffbLn] xfjf / 
kfgLnfO{ b"lift agfpF5 . dflg;,
ufO{a:t' / k+IfLx¿sf] :jf:Yodf
k|lts"n c;/ kfb{5 . df6f] sf
z'IdhLjf0f' / u8of} nf clg cl/ Ëfn
/  dfx'/ L h:tf pkof] uL ls/ fx¿sf] 
;+Vof w] / } sd x'g hfG5 . ;3g
h} las v] tL k|0ffnLn]  o;k|sf/ sf
k|lts"n c;/ x¿ kfb} {g .
•	;3g h} las v] tL k|0ffnL ckgfP/ 
pTkfbg ul/ Psf vfBa:t'x¿
-cGg, bfn, t/ sf/ L_ sf] cfˆgf]
;'uGw / :jfb sfod / xG5 . To:tf
s'/ fx¿ ksfpg klg sd OGwg / 
;do nfUb5 . sd OGwg nfUg'
eg] sf] sd vr{ x'g' xf]  .
•	Jofj;flos v] tL k|0ffnLn]  h} ljs
lalawtfdf k|lts"n c;/ kfb{5 .
o;sf] 7Ls pN6f] ;3g h} las
v] tL k|0ffnLn]  h} ljs lalawtf
-af] 6la?jf tyf jfnLgfnLsf
hftx¿ / hgfj/ x¿sf k|hftL
tyf hftx¿_ sf] ;+/ If0f / 
lasf;df dxŒjk"0f{ of] ubfg ub{5 .
•	jftfj/ 0f / :jf:Yodf kfg] { k|lts"n
c;/ x¿nfO{ jf:tf gug] { xf] eg] 
Jofj;flos v] tL k|0ffnL w] / }  hUuf
hdLg ePsf ls;fgx¿sf nflu
cfocfh{g ug{ dfq plrt 5 .
t/ ;fgf ls;fgx¿sf nflu of] 
v] tL k|0ffnL pko'Qm 5} g . ;fgf
ls;fgx¿sf]  vfB /  hLljsf] kfh{g
;'/ Iff / cfo cfh{gsf nflu ;3g
h} las v] tL k|0ffnL pko'Qm 5 .
•	;3g h} las v] tL k|0ffnLn]  / } yfg] 
1fg /  k/ Dk/ fut k|lalwsf]  hu] gf{,
lasf;, k|j4{g / ;b'kof] u ub{5 .
k/Dk/fut ufpFnfO{ Osf]len]hdf ¿kfGt/0fM lgb]{lzsf 31
t/ Jofj;flos v] tL k|0ffnLn] 
To;nfO{ dxŒj lb+b} g . kmn:j¿k
tL 1fg / k|lalw x/ fP/ hfg]
hf]lvd 5g .
;3g h} las v] tL k|0ffnLn] d"ne"t
¿kdf lgDglnlvt laifoa:t'x¿nfO{
;d] 6b5M
!=	;fd'bflos ;zQmLs/ 0f / 
kl/ jt{g,
@= a} 1flgs afnLrqm / To;sf] 
Joj:yfkg,
#= 	afnL ;3gtfdf a[l4,
$= 	PsLs[t zq'hLj Joj:yfkg,
%= 	 df6f] sf]  ;+/ rgf /  pj{/ f zlQmsf] 
k|j4{g,
^= k|f+ufl/ s tyf h} ljs dn / 
laiffbLx¿sf] pTkfbg, k|of] u / 
laqmL,
&=	:yfgLo jLpx¿sf] ;+sng,
ljsf;, k|of] u, ;+/ If0f / k|j4{g,
*= :yfgLo kz'x¿sf] gZn ;'wf/ 
tyf uf] 7 / kf] if0f Joj:yfkg
tyf ltgLx¿sf] pTkfbsTj / 
pTkfbgdf a[l4,
(= 	:yfgLo k+IfLx¿sf] gZn ;'wf/ / 
pTkfbsTjdf a[l4,
!)=	 k|f+ufl/ st/ sf/ L/ kmnk"mnx¿sf] 
pTkfbsTj / pTkfbgdf a[l4,
!!=	 Osf] len] hsf pTkfbgx¿sf] 
k|;f] wg /  ahf/  Joj:yfkg,
!@=	 hnjfo' kl/ jt{gsf r'gf} tLx¿sf] 
laZn] if0f, / :ffdgf ug] { / 0fgLlt .
of] ;a} sf nflu cfaZos kg] { ;xof] u
u} /  ;/ sf/ L ;+:yf /  ;DalGwt
;/ sf/ L lgsfox¿af6 pknJw
u/ fOg' kb{5 .
oL / cGo ;DalGwt laifox¿df
Osf] len] hsf ls;fg /  o'jfx¿nfO{
;Lkjfg / ;lqmo agfpg ;do
;dodf ;3g h} las v] tL k|0ffnLsf
tŒjx¿af/ ] tflnd/ cled'vLs/ 0fx¿
lbg' cTofjZos x'G5 . To:tf tflnd
/  cled'vLs/ 0fx¿ k"j{ of] hgfsf
cfwf/ df cfof] hgf ul/ g' pQd x'G5 .
To:tf]  of] hgf Osf] len] h;DaGwL
k|flalws ;Nnfxsf/ ;Fu k/ fdz{
u/ L sfo{qmd ;+of] hs / sfo{qmd
clws[tx¿n] :yfgLo ufpFFFFjf;Lx¿sf
cfaZostfx¿nfO{ Wofgdf / fvL
th'{df ug'{ kb{5 . o:tf] sfo{ of] hgf
klxnf] aif{d} tof/ kf/ L tflnd / 
cled'vLs/ 0f klg ;'? ul/ xfNg'
kb{5 .
r/ 0f % M ;3g h} las v] tL k|0ffnLsf] 
sfof{Gjog
r/ 0f $ df pNn] v ul/ P cg';f/ sf
;3g h} las v] tL k|0ffnLn]  ;d] 6g] 
laifosf sfdx¿ tflndkZrft ;'?
ul/ g' kb{5 . o;;DaGwL sltko
;"rsfÍx¿ cWofo # df lbO{Psf
5g . ltgsf] cfwf/ df sfo{ ;Dkfbg
of] hgf agfO{ sfof{Gjog ubf{ pQd
k/Dk/fut ufpFnfO{ Osf]len]hdf ¿kfGt/0fM lgb]{lzsf32
x'G5 . ;3g h} ljs v] tL k|0ffnL;DaGwL
la:t[t 1fgsf nflu cf] / ] s g] kfnåf/ f
k|sflzt æ;3g h} ljs v] tL k|0ffnLÆ
gfds k':ts k9g / ;f] xLcg';f/ 
sfof{Gjog ug{ ;'emfj lbOG5 .
aif{ b'O{ M
r/ 0f ^ M klxnf] aif{sf sfd / 
pknlJwx¿sf]  k'g/ fjnf] sg / 
bf] ;|f] aif{sf] sfo{ of] hgf lgdf{0f / 
sfof{Gjog
Osf] len] hdf laleGg sfd jf
ultlalwnfO{ Jojl:yt¿kdf
l56f] 5l/ tf]  ug{ /  u/ fpg klxnf]  aif{
-!@ dlxgf_ df ul/ Psf sfdx¿sf
pknlJwx¿nfO{ k'g/ fjnf] sg ul/ g'
kb{5 /  bf] ;|f]  aif{sf]  sfo{ of] hgf
tof/ kfg'{ kb{5 . o:tf] sfdsf] 
;"rL k|d'v ;|f] t JolQmn] lbPsf] 
cled'vLs/ 0fsf] ]  cfwf/ df tof/ 
kfl/ g' kb{5 . ;fwf/ 0ftof o:tf] 
;"rLsf] k|fyldstfdf klxnf] aif{df
em} + dlxnf / lszf] / L :jf:Yo / 
clwsf/ , afnaflnsfsf]  :jf:Yo
/ clwsf/ , o'jf ;zQmLs/ 0f tyf
kof{j/ 0f /  ufpFFFFsf]  jftfj/ 0f, hnjfo'
/ s[lif, ;3gh} ljs v] tL k|0ffnL / 
hLljsf] kfh{g, :j:ys/ pTkfbg / 
k|zf] wg, ;/ sf/ L lgsfo;Fu ;fem] bf/ L
/ ;dGjo, ahf/ Aoj:yfkg, ;~rf/ 
/ aflx/ L hut;Fu ;dGjo tyf
;xsfo{ kb{5g . dfly g} pNn] v
ul/ ;lsPsf] 5 ls oL laifox¿nfO{
;Daf] wg ug{ agfOg] sfo{ of] hgf
tLg aif{sf] x'g] 5 . klxnf] aif{d} tLg
aif{sf]  df] 6fdf] 6L of] hgf klg agfpg
;lsG5 . t/ bf] ;|f] aif{sf] sfo{
of] hgfdf ToxL aif{df ug{ ;lsg] 
sfdx¿nfO{ dfq ;d] 6g' kb{5 . bf] ;|f] 
aif{df ljleGg ;d"x / ;xsf/ LnfO{
lbOg]  tflnd, cled'vLs/ 0f,
;d'bfonfO{ lbOg] laleGg ;xof] u / 
;dGjosf nflu ul/ g] sfox{?nfO{
sfo{ of] hgfdf ;d] l6g' kb{5 .
cWofo # df lbOPsf] Osf] len] hsf
;"rsfÍx¿sf cfwf/ df lj:t[t sfo{
of] hgf agfOg' pko'Qm x'G5 .
r/ 0f	 & M ;/ sf/ L lgsfosf
k|ltlglwx¿;Fu 5nkmn / ;xsfo{
Osf] len] hsf ;"rsfÍx¿nfO{ x] bf{
kf7sx¿nfO{ :ki6 e} ;s] sf] x'g' kb{5
ls g] kfn h:tf]  b] zdf k/ Dk/ fut
ufpFFF+nfO{ Osf] len] hdf ¿kfGt/ 0f
ug] { sfd ufpFFF+af;Lx¿af6 dfq jf
cf] / ] s g] kfn h:tf u} /  ;/ sf/ L
;+:yfsf] PSnf] k|of;af6 dfq
;Dej x'Fb} g . To;sfnflu sltko
;/ sf/ L lgsfox¿;Fu klg ;xsfo{
ug'{ / ;xof] u lng' cfjZos x'G5 .
pbfx/ 0fsf nflu s[lif;Fu ;DalGwt
sltko sfdx¿ lhNnf s[lif lasf;
sfof{no, lhNnf kz' ;] jf sfof{no
tyf lhNnf jg sfof{nosf ;fy} 
k/Dk/fut ufpFnfO{ Osf]len]hdf ¿kfGt/0fM lgb]{lzsf 33
lhNnf l;+rfO sfof{no, e";+/ If0f / 
hnfwf/ lasf; sfof{no / ;fgf
l;rfO sfof{no;Fu ;dGjo u/ ] / / 
;xof] u lnP/ ug'{ kg] { x'G5 . dlxnf
;zQmLs/ 0fsf] sfd lhNnf dlxnf
lasf; sfof{no;Fu ;dGjo u/ L ug'{
kg] { x'G5 . k|f/ lDes afn lasf;sf] 
sfd lhNnf lzIff sfof{no, :yfgLo
lasf; sfof{no -lhlj; / uflj;_
/ lhNnf dlxnf lasf; sfof{no;+Fu
;dGjo u/ L ug'{ kg] { x'G5 . s'g sfdsf
nflu s'g ;/ sf/ L sfof{no;Fu
s;/ L ;dGjo ug] { /  s:tf]  ;xof] u
slxn] / s;/ L lng ;lsG5 eGg] 
af/ ] df ufpFFF+af;Lx¿ tyf pgLx¿sf
;d"x / ;xsf/ LnfO{ sd} yfxf x'G5 .
;/ sf/ L lgsfo / ufpFFF+af;L tyf
pgLx¿sf ;ª3;+:yfx¿aLr / x] sf] 
of] vf8nnfO{ sd ug{ :yfgLo
u} / ;/ sf/ L ;+:yfx¿n]  cxd e"ldsf
lgaf{x ug'{ kb{5 . :ki6 zJbdf eGbf
:yfgLo ls;fg ;d"x, dlxnf ;d"x,
o'jf Sna, lszf] / L ;d"x, Osf] Sna,
ax'd'vL s[lif ;xsf/ L ;+:yfx¿nfO{
;DalGwt lhNnf sfof{nox¿df
btf{ u/ fpg / cfaZos ;DaGw / 
;dGjo :yflkt ug{ ;xof] u ug'{
jfG5gLo x'G5 . of] sfo{nfO{ bf] ;|f] 
aif{df / flvP klg of] sfd x/ ] s aif{
lg/ Gt/ ul/ g' kb{5 .
r/ 0f * M ;fd'bflos ;+:yf Pjd
;d"xx¿sf]  ;zQmLs/ 0f /  kl/ rfng
klxnf]  aif{df pNn] v ul/ Psf
sltko ;d"xnfO{ k'gu{7g / sltko
gofF ;d"xx¿ u7g ul/ ;s] kl5
pgLx¿nfO{ sfo{ bIftfsf nflu
sltko tflnd / cled'vLs/ 0fx¿
lbg' kg] { x'G5 . klxnf] aif{df u7g
jf k'gu{7g ePsf ;d"xx¿df afn
Sna, dlxnf ;d"x, Osf] Sna, o'jf
Sna, lszf] / L ;d"x, k|f} 9 gful/ s
;dfh, k|f+ufl/ s s[lif ;xsf/ L,
gub] afnL ;xsf/ L, vfB k|zf] wg
;xsf/ L OToflb kb{5g . gfdaf6} 
yfxf kfOG5 ls Osf] len] hdf oL
;a} Sna, ;d"x / ;xsf/ Lsf cf-
cfˆg} lhDd] jf/ L / e"ldsf x'G5g .
;d"x u7g jf k'gu{7g ug'{cl3 x/ ] s
;d"x jf ;xsf/ Lsf sfd, st{Jo / 
Osf] len] hdf ltgLx¿sf e"ldsfsf
af/ ] df ;xdlt ul/ g' kb{5 / To;nfO{
a} 7s k'l:tsfdf ;d] t clen] lvs[t
ul/ g' h?/ L x'G5 .
bf] ;|f] aif{df laleGg ;d"x, Sna tyf
;xsf/ Lx¿nfO{ pgLx¿sf] ;Lk / sfo{
bIftfnfO{ k|j4{g ug{sf nflu laleGg
tflnd / cled'vLs/ 0fx¿ lbOg'
kb{5 . t;y{ bf] ;|f] aif{ ;'? x'g'cl3
g} s'g ;d"x, Sna jf ;xsf/ LnfO{
s'g tflnd jf cled'vLs/ 0f slxn] 
lbg]  eGg]  af/ ] df la:t[t sfo{ of] hgf
agfO;s] sf] x'g' kb{5 . Tof] sfo{
of] hgfsf]  sfof{Gjog bf] ;|f]  /  t] ;|f] 
aif{df ul/ g' kb{5 .
k/Dk/fut ufpFnfO{ Osf]len]hdf ¿kfGt/0fM lgb]{lzsf34
:yfgLo ;d"x, Sna / 
;xsf/ LnfO{ lgDglnlvt tflnd / 
cled'vLs/ 0fx¿ lbOg' kb{5 M
!=	 Osf] len] hdf ;d"x kl/ rfng
lsg / s;/ L <
@=	 kof{j/ 0f, :yfgLo ;|f] t /  h} ljs
lalawtfsf] ;+/ If0f, k|j4{g / 
pkof] udf o'jf / afnaflnsfsf] 
e"ldsf
#=	 Osf] len] hsf]  ;kmfOdf o'jf Sna
/  lszf] / L ;d"xx¿sf]  bfloTj / 
e"ldsf
$=	 dlxnf :jf:Yo / afn clwsf/ af/ ] 
hgr] tgf clej[l4sf nflu
dlxnf ;d"x, lszf] / L ;d"x / 
o'jf Snjx¿sf] e"ldsf
%=	 k|f+ufl/ s t/ sf/ L pTkfbg, u|] l8ª
/  ahf/  Aoj:yfkg
^=	 t/ sf/ L /  kmnk"mnx¿sf]  k|zf] wg
/  ahf/  Aoj:yfkg
&=	b'Uw kbfy{sf] pTkfbg, u'0f:t/ 
Joj:yfkg /  ahf/ Ls/ 0f
*=	cfod"ns Joj;fosf] k|j4{g / 
jhf/ Ls/ 0f
(= 	s'l6/ pBf] u k|j4{g
!)= a} slNks phf{ s] , lsg / 
s;/ L <
!!=	;3g h} ljs v] tL k|0ffnL / 
s[ifs clwsf/ ;'lglZrttfsf
nflu h] l6P, ls;fg ;d"x / 
dlxnf ;d"xx¿sf] bfloTj / 
e"ldsf
!@=	PsLs[t zq'hLj Joj:yfkgdf
h] l6P / cu'jf ls;fgx¿sf] 
e"ldsf
!#=	h} ljs dn / h} ljs laiffbL s] ,
lsg /  s;/ L<
!$=	cfly{s, ;fdflhs / ;f+:s[lts
tyf kof{j/ 0fLo clwsf/ x¿
!%=	s[ifs clwsf/ / lbuf] s[lif
;~hfn
dfly pNn] lvt sltko tflnd / 
cled'vLs/ 0fx¿ ;a}  Osf] len] hsf
afl;Gbf jf ;d"xx¿sf nflu Ps} 
x'g ;Sb5g . t/ tLdWo] sltko
tflnd jf cled'vLs/ 0fx¿ :yfgLo
afl;Gbfsf cfaZostfcg'¿k of] hgf
ul/ g' kb{5 . dfly pNn] lvt sltko
tflnd /  cled'vLs/ 0fx¿ kl/ of] hgf
lasf; ug] { jf sfof{Gjog ug] { u} ;;n] 
cfof] hgf ug'{ kg] { x'G5 eg] sltko
tflnd jf cled'vLs/ 0fx¿ lhNnfsf
;/ sf/ L lgsfox¿;Fu ;dGjo u/ ] / 
ug'{ kg] { x'G5 . clg sltko tflnd
/ cled'vLs/ 0fx¿ :yfgLo ;d"x jf
;xsf/ Lsf kbflwsf/ L tyf tflnd
k|fKt cu'jf ls;fgx¿n] ;~rfng
ug{ ;Sb5g .
;s] ;Dd ;xefuLx¿nfO{ Jofjxfl/ s
¿kdf v] taf/ L, s'l6/  pBf] u
wGbf jf Joj;fod} ;+nUg u/ fP/ 
tflndx¿ ul/ +bf pknlJwd"ns
x'G5 . pbfx/ 0fsf nflu tn s] xL
k/Dk/fut ufpFnfO{ Osf]len]hdf ¿kfGt/0fM lgb]{lzsf 35
tflnddf ug{ ;lsg] ultlalwx¿af/ ] 
;"rL k|:t't ul/ Psf] 5 .
cfocfh{gsf nflu s'l6/ pBf] u
k|j4{g tflndx¿ M
Osf]  len] hsf]  s'l6/  pBf] udf pTkfbg
ug{ ;lsg] vfB a:t'x¿ x'gMM blx,
lrh, u'Gb|'s jf l;GsL, crf/ x¿,
;'sfPsf t/ sf/ Lx¿ -d'nf, uf] ne] +8f,
ss{nf] , ufh/ , d:of} / f, l;dL,
OToflb_ / kmnx¿ -d] jf, cf?, sfFrf] 
cfFk, cdnf, s] / f, OToflb_, ;'sfPdf
df5f / df;' -s'v'/ f, v;L, Rof+u|f,
/ f+ufsf_ . tof/ ePsf ;fdu|Lx¿sf] 
u'0f:t/ k/ LIf0f, Koflsª / n] alnª .
;xefuLx¿nfO{ oL ultlalwx¿df
k|ToIf ¿kdf ;xefuL u/fOg' kb{5 .
r/ 0f ( Osf] len] hsf ;"rsfÍx¿
cg'¿k x/ ] s 3/ w'/ LcGtu{t ef} lts
;+/ rgfx¿sf]  lgdf{0f /  k'glgdf{0f
Osf] len] hsf x/ ] s 3/ w'/ Ldf
lgDglnlvt ef} lts ;+/ rgfx¿sf] 
lgdf{0f jf k'glgdf{0f ul/ g} kb{5M
•	 rlk{
•	 afof] Uof;
•	 ;'wfl/ Psf]  w'“jf/ lxt r'nf] 
•	 ufO{ tyf afv|fsf] ;'wfl/ Psf] 
uf] 7
•	 s'v'/ f /  xfF;sf]  ;'wfl/ Psf] ]  vf] / 
•	 sDkf] i6 vf8n jf h} ljs dn
tyf laiffbLsf] 8«d
rlk{ lsg <
v'nf lb;f lk;fa ug] { Jojxf/ 
c;Eotfsf] ;"rs dfq xf] Og Tof] 
Jojxf/ sf sf/ 0f xfd|f ufpFFFF3/ df
sltko ;?jf / f] ux¿n]  h/ f uf8] / 
a;] sf 5g . Tolt dfq xf] Og To;af6
xfdLn]  /  ufO{a:t'n]  lkpg]  kfgL;d] t
k|b'lift x'g]  u/ ] sf]  5  . Osf] len] h
k|fs[lts ;|f] t / ;Dkbfx¿sf] lbuf] 
Joj:yfkg ug{ k|ltj4 ePsf ;Eo
dflg;x¿sf] a:tL ePsfn] rlk{
lbuf]  Osf] len] hsf]  klxnf]  ;"rs
xf]  . xfn g] kfn ;/ sf/ n] klg o;sf
nflu laz] if sfo{qmd uDeL/tfsf
;fy nfu" ul/ / x] sf] 5 . sltko
ufpFFFFx¿nfO{ v'nf lb;fd'Qm ufpFFFF
/ a:tLsf ¿kdf 3f] if0ff ul/ Psf] 
kfOG5 . ;/ sf/ n] :yfgLo lasf;
sfof{noaf6 v'nf lb;fd'Qm ufpFFFF / 
a:tLsf hgtfsfnflu dfq cg'bfg / 
;xof] u lbg] gLlt agfO{ sfof{Gjog
ul/ / x] sf]  5  . ofb / fVg' kg] { s'/ f s] 
5 eg]  of]  ;/ sf/ sf]  / fli6«o sfo{qmd
xf]  . o;sf nflu o; kl/ of] hgfaf6
s'g} cfly{s cg'bfg jf ;kf] 6{ ug] {
Joj:yf 5} g . t;y{ Osf] len] hsf
afl;GbfnfO{ cfˆgf] ufpFFFFnfO{ v'nf
lb;fd'Qm ufpFFFFdf ¿kfGt/ 0f ug{
cfaZos ;/ ;NNffx /  cled'vLs/ 0f
lbg' jf~5gLo x'G5 .
k/Dk/fut ufpFnfO{ Osf]len]hdf ¿kfGt/0fM lgb]{lzsf36
afof] Uof; KnfG6 lsg <
h+un df;] /  bfp/ f afNg]  k/ Dk/ f
k'/ fgf]  xf]   . t/  To;n]  xfd|f] 
jftfj/ 0f /  hnjfo'df gsf/ fTds
c;/ kfb{5 eGg] s'/ f k|dfl0ft
e} ;s] sf]  5  . To;} n]  vfgf ksfpg
tyf hf8f] 7fpFdf sf] 7f tftf] kfg{
bfp/ fsf] ;66fdf cGo OGwgx¿sf] 
k|of] u ug{' kg] { ePsf] 5 . To:tf
a} slNks OGwgx¿dWo]  afof] Uof;
-uf] a/ Uof;_ klg Ps xf]  . afof] Uof;
pTkfbgsf nflu uf] a/ / rlk{ dn
klg k|of] u ug{ ;lsG5 . rlk{ dn
k|of] u ug{ lxlRsrfpg]  3/ kl/ jf/ n] 
uf] a/ dfq klg k|of] u ug{
;Sb5g . g] kfn
;/ sf/ n]  ufpFFFj:tLdf
afof] Uof; KnfG6
agfpg ;xof] u
ul/ / x] sf]  5  . ofb
/ fVg' kg] { s'/ f s]  5
eg]  of]  ;/ sf/ sf] 
/ fli6«o sfo{qmd
xf]  . o;sf nflu
o; kl/ of] hgfaf6
s'g} cfly{s cg'bfg
jf ;kf] 6{ ug] {
Joj:yf 5} g .
To;} n]  Osf] len] hsf
afl;GbfnfO{ o;
ljifodf cfaZos
;/ ;Nnfx / 
cled'vLs/ 0f dfq lbOg' cfaZos
5 .
g] kfndf Ps 3g ld6/ afof] Uof;
KnfG6 agfpg xfn ? &%)) b] lv
*%)) ;Dd nfUg] cg'dfg 5 .
qm=;+= phf{sf k|sf/ x¿ k|lt:yfkg kl/ df0f
! cNsf] xn !=! ln6/ 
@ UffO{sf]  u'OF7f !@=#) s] hL
# rfsf] {n !=$ s] hL
$ dl66t] n )=^@ ln6/ 
% l8h] n )=%@ ln6/ 
^ laB't $=& lsnf] jf6 cfj/ 
& bfp/ f #=$& s] hL
* PnlkhL -l;ln08/ sf] 
Uof;_
)=$% s] hL
( UffO{sf]  u'OF7f !@=#) s] hL
!) rfsf] {n -s8f sf] Onf_ !=$ s] hL
!! uf] n -g/ d sf] Onf_ !=^ s] hL
afof]Jof; KnfG6
Ps 3g ld6/ afof]Uof;n] k|lt:yflkt ug]{ cGo phf{sf
k|sf/x¿sf] kl/df0f
k/Dk/fut ufpFnfO{ Osf]len]hdf ¿kfGt/0fM lgb]{lzsf 37
!) 3gld6/  Ifdtfsf]  afof] Uof;
Knf06af6 dfl;s !$=@ s] hLsf
!) j6f PnlkhL -Uof;_ l;ln08/ n] 
hlQs} Uof; pTkfbg ub{5 . Ps 3g
ld6/  afof] Uof;n]  k|lt:yflkt ug] {
cGo OGwg jf phf{sf k|sf/ x¿sf] 
kl/ df0f lgDgfg';f/  5M
;'wfl/ Psf]  w'“jf/ lxt r'nf] lsg <
xfd|f]  k/ Dk/ fut r'nf] df bfp/ f
/ fd|/ L aNb} g /  efG;f k"/ }  w'jfFn] 
el/ G5 . To;/ L w'jfF el/ Psf] 
efG;fdf vfgf ksfpg] JolQm
vf;u/ L dlxnfsf]  :jf:Yodf g/ fd|f] 
c;/  kl/ / x] sf]  x'G5  . pgL kmf] S;f] 
/ Zjf;k|Zjf;;DaGwL lalaw
;d:ofaf6 kLl8t e} / x] sL x'lG5g .
csf] {tkm{ bfp/ f / fd|/ L gaNbf vfgf
ksfpg a9L ;do nfUg] x'G5 .
To;sf klg cfkmg} c;/ x¿ 5g h:t} 
sfa{g8fOcS;fO8sf]  pT;h{g w] / } 
kl/ df0fdf x'G5 . To;n] e"d08nLo
tfkdfg a9fpg d2t ub{5 . To;} n] 
Osf] len] hdf k/ Dk/ fut r'nf] x¿nfO{
w'jfF/ lxt r'nf] df ¿kfGt/ 0f ug'{
kb{5 . To;f] ul/ Pdf dfly pNn] lvt
;d:ofx¿sf]  ;Daf] wg /  ;dfwfg
x'G5  . xfd|f Osf] len] hx¿df w] / } 
3/ x¿df w'jfF/ lxt r'nf]  5g /  s] xL
dflg;nfO{ To:tf] r'nf] agfpg klg
cfpF5 . o;sf] nflu :yfgLo ;|f] t
eP k'U5 / x/ ] s 3/ n] clnslt ;do
lbP/  To:tf]  w'jfF/ lxt r'nf]  agfpg
;Sb5g . :yfgLo ;+:yfx¿n] o;nfO{
tbf?stfsf ;fy k"/ f ug'{ h?/ L 5 .
ufO{ tyf afv|fsf]  ;'wfl/ Psf]  uf] 7
lsg <
xfd|f] ufpFFFF3/ df ufO{, e} ++;L, afv|f,
e] +8f /  a+u'/  jf ;'+u'/ sf vf] / x¿
cAoal:yt x'G5g . To:tf vf] / x¿sf
sf/ 0f 3/ kfn'jfsf]  :jf:Yo gfh's
;'wfl/Psf] uf]7;'wfl/Psf] r'nf]
k/Dk/fut ufpFnfO{ Osf]len]hdf ¿kfGt/0fM lgb]{lzsf38
/ x] sf]  kfOG5  . t;y{ ;a}  k|sf/ sf
3/ kfn'jf a:t'efpsf] nflu kfgL
gr'lxg] , a:g]  7fpF cf] efgf]  /  Gofgf] 
x'g] , dn d"q hDdf eP/ lxnfDd] 
gx'g] , bfgfkfgL / fVg] ;kmf efF8f jf
8'F8x¿ ePsf vf] / x¿sf]  Joa:yf
ul/ g' kb{5 . ufO{sf] ;'wfl/ Psf] 
uf] 7df ux"Ft ;+sng x'g] gfnL / ;fgf] 
sG6] g/  jf 8«dsf]  Aoa:yf u/ ] sf] 
x'g' kb{5 . To;/ L hDdf ul/ Psf] 
ux"FtnfO{ kfgLdf ld;fO{ jf kmd] {G6] zg
u/ L kftnf] kf/ L -kfgLdf ld;fO{_
afnLgfnLdf dn jf laiffbLsf ¿kdf
k|of] u ug{ ;lsG5 . o;k|sf/ uf] 7
;'wf/  /  To;sf dxŒjk"0f{ kIfx¿
x'gM kf] if0f, ux"Ft ;+sng / k|of] u,
sDkf] i6, uf] a/ Uof; / vfgf ksfpg] 
OGwgsf ¿kdf uf] a/ sf]  ;d'lrt
k|of] u  . pTkfbgx¿sf]  clen] vLs/ 0f
/ plrt ahf/ Joj:yfkg .
s'v'/ f /  xfF;sf]  ;'wfl/ Psf]  vf] /  lsg <
xfd|f] ufpFFFF3/ df s'v'/ f / xfF;nfO{ ;fgf] 
xfjf gl5g] { vf] / df / ftLdf y'Gg]  /  c?
a] nfdf v'nf 5f] 8g] tyf c08f kfg] {
kf] yLsf nflu 3/ sf] s'gfdf Pp6f
8fnf] df k/ fn / fv] /  agfOPsf]  kfOG5  .
w] / }  ;do;Dd aflx/  v'nf 5f] l8g] 
ePsfn]  s'v'/ f /  xfF;n]  htftt}  kmf] x/ 
ug] {, af/ Lsf ;fu;JhLx¿ vfP/ w'?Ss} 
kfg] {, la/ fnf] , afh / cGo hGt' jf
lzsf/ L k+IfLx¿sf]  lzsf/  aGg k'Ug] ,
aiff{ ofddf kfgLdf leh] / la/ fdL kg] {,
kfgL lkpg gkfpg] tyf kmf] x/ kfgL
lkP/  la/ fdL kg] { /  ;?jf / f] ux¿
v'nf¿kdf ;g] { h:tf ;d:ofx¿ cfO
kb{5g . oL ;d:ofx¿sf] ;dfwfg
ug] { u/ L s'v'/ f /  xfF;sf]  vf] / df
;'wf/ ug'{ kg] { x'G5 . To:tf vf] / x¿df
lgDglnlvt Aoa:yf ul/ g' kb{5M
•	 / ftLdf ;'/ lIft ¿kdf -aGb
ug{ ;lsg] emofn 9f] sf ePsf] _
af; a:g ;Sg] xfjf v] Ng] 
Joj:yf;lxtsf]  vf] / 
•	 c08f kfg] { kf] yLx¿sf nflu
vf] / leq PsfGtdf c08f kfg] {
:yfgsf]  Aoa:yf
•	 aGb vf] / aflx/  xl/ of]  3fF;kftdf
rg{ / df6f] v] Ng kfpg] Aoa:yf
•	 aGb vf] / leq /  aflx/  :jR5
lkpg]  kfgLsf]  laz] if efF8f]  /  bfgf
/ fVg]  laz] if efF8f] sf]  Aoa:yf  .
s'v'/ f / xfF;sf cnfjf sltko
t/ fO{sf lhNnfx¿df s] xL ;d'bfon] 
;'wfl/Psf] xfF; / s'v'/f]sf] vf]/
k/Dk/fut ufpFnfO{ Osf]len]hdf ¿kfGt/0fM lgb]{lzsf 39
k/ ] jf kfng ug] { u/ ] sf]  kfOG5  . k/ ] jf
kfng g] kfnL s[lifsf] Ps cleGg
cªu / x] sf]  kfOG5  . k/ ] jf kfngaf6
klg ls;fgx¿n]  hLljsf] kfh{gnfO{
;xh kfg{ s] xL cfly{s pkfh{g ug] {
u/ ] sf 5g . t;y{ k/ ] jf kfngsf
nflu agfOg]  vf] /  ;'/ lIft -3fd
kfgL /  x'/ L jtf;af6 k/ ] jfsf]  ;'/ Iff
x'g] , rf] / x¿ /  lzsf/ L r/ f tyf
hgfj/ x¿af6 ;'/ Iff x'g] , c08f kfg] {
kf] yL k/ ] jf -k/ ] jL_ sf nflu plrt
Joj:yf_ x'g' kb{5 . To;sf ;fy} 
k/ ] jfx¿nfO{ lbgsf]  b'O{ k6s rf/ f] 
lbg] / :jR5 lkpg] kfgLsf] Joa:yf
klg ul/ g' kb{5 .
k+IfL -s'v'/ f, xfF;, k/ ] jf, OToflb_
pTkfbgsf kIfx¿ x'g vf] / 
Joj:yfkg, EoflS;g] zg, kf] if0f,
pTkfbg, k|f] ;] l;ª /  ahf/ 
Joj:yfkg .
sDkf] i6 vfN8f] jf h} ljs dn tyf
laiffbLsf] 8«d lsg <
Osf] len] hdf / f;folgs v] tL
k|0ffnLnfO{ :yfg x'Fb} g . Osf] len] hsf
;a}  ls;fgx¿n]  h} ljs jf k|f+ufl/ s
v] tL ug'{ kb{5 . To;sf lgldQ
ls;fgx¿n] cfkm} jf ;d"x / 
;xsf/ Ldfkm{t k|f+ufl/ s dn tyf
h} ljs dn tyf laiffbL pTkfbg ug'{
kb{5 . cfkmg} ufO{a:t'sf] dnd"q,
af/ L / sfNgfsf 3fF;kft, lkgf / 
v/ fgL nufotsf s'/ fx¿ ldnfP/ 
pRr u'0f:t/ Lo k|f+ufl/ s dn tyf
sDkf] i6 pTkfbg ug'{ kb{5 . To;} u/ L
ufO{sf]  uf] a/  -h'6sf]  af] / fdf kf] sf
kf/ ] /  / fVg] _, lalaw hl8a'6Lo
laz] iftf ePsf ?v la?jf -lgd,
asfOgf] , lr/ fOtf] , c;'/ f] , tLt] kftL,
lv/ f] {, l;:g', af] emf] , cfFv, l6d'/ , ;'lt{,
;okqL, uf] bfj/ L, 9'ª«L km"n, wt'/ f] ,
OToflb_ sf kft / kmnx¿nfO{ dl;gf] 
kf/ L sf6] /  8«ddf a/ fa/ dfqfdf
/ fVg] , /  ux"Ft -8«ddf / flvPsf
s'/ fx¿ 8'Ag] u/ L_ xfnL xfjf l5g{
gkfpg] u/ L lasf] { aGb u/ L # xk
mtf;Dd / fvL emf] n h} ljs dn tyf
laiffbL pTkfbg ug'{ kb{5 .
o:tf] h} ljs dn tyf laiffbLnfO{
a9L k|efjsf/ L kfg{ OPd -Okm] lS6e
dfOqmf] cu] {lgHd_ sf]  klg k|of] u ug{
;lsG5 . OPd gePdf @) ln6/ sf] 
8«ddf ! ln6/ blx -NoflS6s
JofS6] l/ ofsf]  ;|f] tsf ¿kdf_ /  Ps
lsnf] u|fd sf] ;] afnL af] 6 la?jfsf] 
luvf{x¿ ePsf h/ fx¿nfO{ dl;gf] 
u/ L sf6] /  -gfO6«f] hg l:y/ Ls/ 0f
JofS6] l/ ofsf nflu_ ld;fpg'
kb{5 . o; laifodf Osf] len] hsf
ls;fgx¿nfO{ h] l6P tyf s[lif
k/Dk/fut ufpFnfO{ Osf]len]hdf ¿kfGt/0fM lgb]{lzsf40
clws[tx¿af6 cfaZos Jofjxfl/ s
tflnd / cled'vLs/ 0f lbOg' kb{5 .
;f] tflnddf s] s] s'/ f slt slt
dfqfdf s;/ L / lsg ld;fP/ / fVg'
kb{5 clg slt ;dokl5 dn jf
laiffbL tof/ x'G5 / To;nfO{ s;/ L
k|of] u ug'{ kb{5 eGg] laifodf :k:6
u/ L a'emfpg' cfaZos x'G5 . o;
laifodf cfaZos hfgsf/ L / 1fgsf
nflu cf] / ] s g] kfnåf/ f k|sflzt
";3g h} las v] tL k|0ffnL" gfds
k':ts k9g ;lsG5 .
aif{ tLg M
r/ 0f !) M bf] ;|f] aif{sf sfd / 
pknlJwx¿sf]  k'g/ fjnf] sg / 
t] ;|f] aif{sf] sfo{ of] hgf lgdf{0f / 
sfof{Gjog
Osf] len] hdf laleGg sfd jf
ultlalwnfO{ Jojl:yt tyf
l56f] 5l/ tf]  ¿kdf ug{ /  u/ fpg
bf] ;|f] aif{df ul/ Psf sfd / 
pknlJwx¿nfO{ k'g/ fjnf] sg ul/ g'
kb{5 / t] ;|f] aif{sf] sfo{ of] hgf tof/ 
kfg'{ kb{5 . o:tf] sfo{ of] hgf k|d'v
;|f] t JolQmn]  lbPsf]  cled'vLs/ 0fsf] ] 
cfwf/ df tyf cWofo # df lbO{Psf] 
Osf] len] hsf ;"rsfÍx¿sf cfwf/ df
lj:t[t agfOg' pko'Qm x'G5 . o:tf
sfdx¿sf] k|fyldstfdf klxnf] / 
bf] ;|f]  aif{df em} + dlxnf /  lszf] / L
:jf:Yo / clwsf/ , afnaflnsfsf] 
:jf:Yo / clwsf/ , o'jf ;zQmLs/ 0f
tyf kof{j/ 0f /  ufpFFFFsf]  jftfj/ 0f,
hnjfo' / s[lif, ;3gh} ljs v] tL
k|0ffnL / hLljsf] kfh{g, :j:ys/ 
pTkfbg /  k|zf] wg, ;/ sf/ L
lgsfo;Fu ;fem] bf/ L /  ;dGjo,
ahf/  Aoj:yfkg, ;~rf/  /  aflx/ L
hut;Fu ;dGjo tyf ;xsfo{
kb{5g . dfly g} pNn] v ul/ ;lsPsf] 
5 ls oL laifox¿nfO{ ;Daf] wg
ug{ agfOg] sfo{ of] hgf tLg aif{sf] 
x'g] 5  . t] ;|f]  aif{sf]  sfo{ of] hgfdf
ToxL aif{df ug{ ;lsg] sfdx¿nfO{
dfq ;d] 6g'kb{5 . bf] ;|f] aif{df
ljleGg ;d"x / ;xsf/ LnfO{ lbOPsf
sltko tflnd, cled'vLs/ 0f, tyf
;d'bfonfO{ lbOPsf laleGg ;xof] u
/  ;/ sf/ L lgsfox¿;+u ;dGjosf
nflu ul/ g]  sfox{?nfO{ t] ;|f]  aif{sf] 
sfo{ of] hgfdf klg ;d] l6g' kb{5 .
r/ 0f !! M ;fd'bflos ;+/ rgfx¿sf] 
lgdf{0f /  pkof] u
Osf] len] hsf ;Defljt /  cfaZos
;fd'bflos ;+/ rgfx¿ cGtu{t
lgDglnlvt kb{5gM
•	 afn lasf; s] Gb|
•	 dlxnf :jf:Yo k/ fdz{ tyf ;|f] t
s] Gb|
•	 ;fd'bflos Sna jf ejg
•	 ;fd'bflos dgf] / ~hg :yn -v] n
k/Dk/fut ufpFnfO{ Osf]len]hdf ¿kfGt/0fM lgb]{lzsf 41
d} bfg, lkslgs :yn, kfsf
;b:ox¿sf] nflu la>fd :yn_
•	 ;fd'bflos ;~rf/  s] Gb|
•	 ;fd'bflos xf6 ahf/ 
•	 ;fj{hlgs wf/ f jf Ogf/ 
•	 ;fj{hlgs kf} jf jf kf6L
¿kfGt/ 0fsf]  r/ 0fdf / x] sf sltko
Osf] len] hdf dfly pNn] lvt s] xL
;+/ rgfx¿sf]  lgd{f0f e} ;s] sf]  5 eg] 
sltko Osf] len] hdf oLdWo]  s'g}  klg
;+/ rgf ag] sf 5} gg . oL ;+/ rgfx¿
:yfgLo cfaZostfcg';f/ ufpFFFFaf;L,
u} / ;/ sf/ L ;ª3;+:yf /  :yfgLo
;/ sf/ L lgsfox¿sf]  ;fem] bf/ Ldf
lgdf{0f ug'{ kb{5 . dfly pNn] lvt
;+/ rgfx¿sf] nflu plrt :yfgsf] 
5gf] 6 ;a} sf]  ;xdltdf cfjZos
sfg'gL k|lqmof k'/ ofO{ ul/ g' kb{5 .
afn lasf; s] Gb|, dlxnf :jf:Yo
k/ fdz{ tyf ;|f] t s] Gb| tyf
;fd'bflos ;~rf/ s] Gb| h:tf
;+/ rgfx¿sf]  lgdf{0f k|fs[lts
;fdu|Lx¿ /  ;'wfl/ Psf]  k/ Dk/ fut
k|lalwsf]  k|of] u u/ L ug'{ a] z
x'G5 . o:tf k|s[lts ;fdfu|Lx¿df
af+;, 9'+uf, df6f] , / sf7 kb{5g .
;'wfl/ Psf]  k/ Dk/ fut k|lalwdWo]  Ps
xf]  -kmnfd]  ;fFrf] df lyr] /  agfOPsf] 
df6f] sf]  sfFrf]  O66f Compressed
Stabilized Earth Blocks
(CSEB) . of] 3/ sf] kvf{nsf nflu
cfjZos O§f agfpg] / fd|f] k|ljlw
xf]   . of]  k/ Dk/ fut ksfPsf]  / ftf] 
O66feGbf km/ s / ;:tf] klg x'G5 .
o:tf O66faf6 agfOPsf 3/ x¿
hf8f] df} ;ddf Gofgf / udL{ ofddf
708f x'G5g .
Osf] len] hleq kfos kg] { :yfgdf
dlxnf :jf:Yo k/ fdz{ tyf ;|f] t
s] Gb| -d:jfk;|f] s] _ sf]  :yfkgf / 
;+rfng ug{ ;+:yf / Osf] len] h
Joj:yfkg ;ldltn]  dxŒjk"0f{
e"ldsf v] Ng' kb{5 . dlxnf :jf:Yo
k/ fdz{ tyf ;|f] t s] Gb| tflnd k|fKt
dgf] ;fdflhs k/ fdz{stf{n]  ;+rfng
ug'{ kb{5 . d:jfk;|f] s] df :yfgLo
h8La'6Lx¿ / laleGg :jf:Yo
;d:ofdf ltgsf] k|of] u lalwx¿ / 
;+/ If0faf/ ]  hfgsf/ L lbOg' kb{5  .
oL sfdx¿sf nflu cf] / ] s g] kfnn] 
lasf; u/ ] sf]  /  k|of] u ub} { cfPsf] 
k|lqmof, lalw / kmf/ fdx¿ ;a} 
Osf] len] hx¿df k|of] u ul/ g' kb{5 .
To;}  u/ L ;fd'bflos ;~rf/  s] Gb|
tyf ;fd'bflos xf6 ahf/ klg
:yfgLo cfaZostfcg';f/ ufpFFFFaf;L,
u} / ;/ sf/ L ;ª3;+:yf /  :yfgLo
;/ sf/ L lgsfox¿sf]  ;fem] bf/ Ldf
lgdf{0f ug'{ kb{5 . dfly pNn] lvt
k/Dk/fut ufpFnfO{ Osf]len]hdf ¿kfGt/0fM lgb]{lzsf42
;+/ rgfx¿sf] nflu plrt :yfgsf] 
5gf] 6 ;a} sf]  ;xdltdf cfjZos
sfg'gL k|lqmof k'/ ofO{ ul/ g' kb{5 .
r/ 0f !@ M ;3g h} las v] tL
k|0ffnLaf/ ] cfaZos tflnd / 
;xof] u
k|f+ufl/ s v] tL g] kfnL s[lifsf]  ;+:s[lt
xf]  . t/ cfh o;n] a9bf] / f;folgs
v] tL k|0ffnLsf]  Jofj;flos k|j4{g
/ To;n] lgDTofPsf kof{j/ 0fLo / 
:jf:YohGo ;d:of / r'gf} ltx¿sf] 
;fdgf ug'{ k/ ] sf] 5 . To;sf] 
nflu xfdLn] ;3g h} las v] tL
k|0ffnL h:tf lbuf] s[lifnfO{ k|j4{g
/ k|;f/ ug'{ afG5gLo ePsf] 5 .
;3g h} las v] tL k|0ffnL h:tf
lbuf] s[lifnfO{ k|j4{g u/ L ;fgf
ls;fgx¿sf]  hLljsf] kfh{g /  vfB
;'/ IffnfO{ ;'/ lIft kfg{ ;kmntf
kfOPsf 5g . To;afx] s ;3g
h} las v] tL k|0ffnLn]  jftfj/ 0fLo
;d:of, df6f] sf]  ;+/ rgf /  pj{/ tf,
dflg; / a:t'efpsf] :jf:Yo h:tf
s'/ fdf klg ;sf/ fTds k|efj kf/ ] sf] 
kfOPsf] 5 . To; laifodf dfly klg
xNsf 5nkmn e} ;s] sf] 5 .
;fd'bflos :jf:Yo lSnlgsn] 
Osf] len] h Joj:yfkg ;ldlt;Fu
;dGjo u/ L dlxnf, afnaflnsf / 
;d'bfosf cGo ;b:ox¿nfO{ k|fylds
:jf:Yo ;] jf pknJw u/ fpg' kb{5 .
kf] if0f /  hg:jf:Yosf b[li6sf] 0faf6
nfesf/ L t/ sf/ L -xl/ of ;fu;JhL,
lel08, ef06f, k/ jn, ss{nf] , ufh/ ,
d'nf, l;dL, OToflb_ / kmnkm"nx¿
-d] jf, s] / f, cDaf, gf:kftL, cfFk,
cdnf, sfutL, hfd'g, OToflb_ sf] 
pTkfbg Osf] len] hleqsf x/ ] s af/ L
jf s/ ] ;faf/ Lx¿df ug{ cfaZos
cled'vLs/ 0f, tflnd, ;xof] u / 
;/ sf/ L lhNnf sfof{nox¿;Fu
cfaZos ;dGjo ;+:yf / Osf] len] h
Joj:yfkg ;ldltx¿ b'a} n] ;lqmo
¿kdf ug'{ kb{5 .
r/ 0f !# M Osf] len] haf/ ]  cfˆg} 
j] a;fO6dfkm{t ;fj{hlgs hfgsf/ L
xfdL clxn] ;"rgf k|lalwsf] o'udf
5f} + . ;a} ;"rgf, hfgsf/ L / 1fgsf] 
;|f] t OG6g] {6 cyjf j] a;fO6x¿
ePsf 5g . j] a;fO6df k|jflxt
hfgsf/ L /  ;"rgf ;f/ f ;+;f/ e/ L
t'?Gt} / k|efjsf/ L ¿kdf k'Ub5 .
To;} n]  Osf] len] hn]  pknJw u/ fpg] 
;] jf /  ;'lawfx¿af/ ] sf]  hfgsf/ L
cfkmg}  j] a;fO6dfkm{t lbg]  Joj:yf
ul/ g' / fd|f]  x'G5  .
Osf] len] hsf]  j] a;fO6df s]  s:tf
;"rgf cyjf hfgsf/ Lx¿ x'g'
knf{ < Osf] len] hsf]  j] a;fO6x¿df
df] 6fdf] 6L ¿kdf tn lbOPsf
laifox¿df hfgsf/ L lbOPsf] kfOG5M
k/Dk/fut ufpFnfO{ Osf]len]hdf ¿kfGt/0fM lgb]{lzsf 43
•	 Osf] len] h sxfF 5 < slxn] / 
s;/ L :yfkgf ePsf]  xf] <
•	 Osf] len] hsf]  b[li6sf] 0f, bz{g / 
laz] if ultlalwx¿
•	 Osf] len] hsf]  ;fdflhs,
ef} uf] lns /  kof{j/ 0fLo ljj/ 0f
•	 Osf] len] h glhssf ko{6sLo
:yfg / cWoog cg';Gwfg ul/ g'
kg] { laifox¿af/ ]  hfgsf/ L
•	 Osf] len] hdf sfo{/ t laleGg
;d"x, Sna /  ;xsf/ Lx¿af/ ] 
hfgsf/ L
•	 Osf] len] hsf ;fj{hlgs
;+/ rgfx¿ -dfly pNn] v ul/ Psf
;a}  ;+/ rgfx¿_ af/ ]  hfgsf/ L
•	 Osf] len] hn]  cfˆgf ;b:o /  cGo
;d'bfosf ;b:ox¿nfO{ pknJw
u/ fpg]  ;] jf /  ;'ljwfx¿af/ ] 
hfgsf/ L
•	 Osf] len] hdf aGb] h nufOPsf
s'/ fx¿
•	 Osf] len] hleqsf]  ;'/ Iff Aoa:yf
•	 Osf] len] hdf :jod;] jsx¿sf
nflu :yfg, ;'ljwf / pgLx¿n] 
ug{'kg] { sfdx¿
•	 Osf] len] hdf cfpg] 
cg'';Gwfgstf{ jf kfx'gfsf
nflu ul/ Psf]  Joj:yf, ;] jf,
;'ljwf / z'Ns
•	 Osf] len] hdf :jod;] as,
cg';Gwfgstf{ jf kfx'gf e} 
cfpgsf nflu e/ ] /  k7fpg' kg] {
lgj] bg kmf/ fd
•	 lh1f;f / ;'emfjx¿sf] nflu
;Dks{ Od] n .
Osf] len] hx¿n]  cfˆgf] j] a;fO6df
of] eGbf afx] s cGo laifodf klg
hfgsf/ Lx¿ / fVg ;Sb5g . d'Vo
s'/ f s]  xf]  eg]  j] a;fO6 hlt w] / } 
hfgsf/ Ld"ns / cfsif{s x'G5 Tolt g} 
w] / }  To:tf Osf] len] hdf :jod;] as,
cg';Gwfgstf{ / kfx'gfx¿ cfpg] 
;Defjgf x'G5 . Osf] len] hdf
:jod;] as, cg';Gwfgstf{ / 
kfx'gfx¿ cfpg' eg] sf]  Osf] len] hsf
;b:ox¿sf] cfo{cfh{g a9g] ;fy} 
Osf] len] hsf]  cem Jofks k|rf/  x'g] 
;Defjgf klg xf]  .
Guidelines for Transforming Traditional Village into Eco-Village

More Related Content

What's hot

बालबिवाह के हो?
बालबिवाह के हो?बालबिवाह के हो?
बालबिवाह के हो?WOREC Nepal
 
बंगुरपालन ब्यवसाय पुस्तिका
बंगुरपालन ब्यवसाय पुस्तिका बंगुरपालन ब्यवसाय पुस्तिका
बंगुरपालन ब्यवसाय पुस्तिका Growel Agrovet Private Limited
 
नेपाली भाषामा बाख्रापालन पुस्तिका
नेपाली भाषामा बाख्रापालन पुस्तिका नेपाली भाषामा बाख्रापालन पुस्तिका
नेपाली भाषामा बाख्रापालन पुस्तिका Growel Agrovet Private Limited
 
लैङ्गिक विभेदमा आधारित हिंसा | Gender-based violence
लैङ्गिक विभेदमा आधारित हिंसा  | Gender-based violenceलैङ्गिक विभेदमा आधारित हिंसा  | Gender-based violence
लैङ्गिक विभेदमा आधारित हिंसा | Gender-based violenceWOREC Nepal
 
कुखुरा पालन पुस्तिका
कुखुरा पालन पुस्तिका कुखुरा पालन पुस्तिका
कुखुरा पालन पुस्तिका Growel Agrovet Private Limited
 
Nepal faecal sludge management and regulatory framework 2074
Nepal faecal sludge management and regulatory framework 2074Nepal faecal sludge management and regulatory framework 2074
Nepal faecal sludge management and regulatory framework 2074Bhim Upadhyaya
 
Nepal- Total sanitation guidelines 2073 ministry of water supply and sanitat...
Nepal- Total  sanitation guidelines 2073 ministry of water supply and sanitat...Nepal- Total  sanitation guidelines 2073 ministry of water supply and sanitat...
Nepal- Total sanitation guidelines 2073 ministry of water supply and sanitat...Bhim Upadhyaya
 
Aksharica - 027 (अक्षरिका - ०२७)
Aksharica - 027 (अक्षरिका - ०२७)Aksharica - 027 (अक्षरिका - ०२७)
Aksharica - 027 (अक्षरिका - ०२७)Rajesh Koirala
 
दाइजोप्रथा
दाइजोप्रथादाइजोप्रथा
दाइजोप्रथाWOREC Nepal
 
Returning home: Children and their parents talk about reintegration
Returning home: Children and their parents talk about reintegrationReturning home: Children and their parents talk about reintegration
Returning home: Children and their parents talk about reintegrationRamesh Bhandari
 
Aksharica - 034 (अक्षरिका - ०३४)
Aksharica - 034  (अक्षरिका - ०३४)Aksharica - 034  (अक्षरिका - ०३४)
Aksharica - 034 (अक्षरिका - ०३४)Rajesh Koirala
 
लैङ्गिक विभेदमा आधारित हिंसा र यसका प्रकार
लैङ्गिक विभेदमा आधारित हिंसा र यसका प्रकारलैङ्गिक विभेदमा आधारित हिंसा र यसका प्रकार
लैङ्गिक विभेदमा आधारित हिंसा र यसका प्रकारWOREC Nepal
 
Aksharica - 043 (अक्षरिका - ०४३)
Aksharica - 043 (अक्षरिका - ०४३)Aksharica - 043 (अक्षरिका - ०४३)
Aksharica - 043 (अक्षरिका - ०४३)Rajesh Koirala
 
Nc manifesto complete (small bytes)
Nc manifesto complete (small bytes)Nc manifesto complete (small bytes)
Nc manifesto complete (small bytes)Dammar Singh Saud
 

What's hot (20)

2nd issu sidhartha
2nd  issu sidhartha 2nd  issu sidhartha
2nd issu sidhartha
 
Third Eye Volunteer Nepal
Third Eye Volunteer NepalThird Eye Volunteer Nepal
Third Eye Volunteer Nepal
 
बालबिवाह के हो?
बालबिवाह के हो?बालबिवाह के हो?
बालबिवाह के हो?
 
बंगुरपालन ब्यवसाय पुस्तिका
बंगुरपालन ब्यवसाय पुस्तिका बंगुरपालन ब्यवसाय पुस्तिका
बंगुरपालन ब्यवसाय पुस्तिका
 
नेपाली भाषामा बाख्रापालन पुस्तिका
नेपाली भाषामा बाख्रापालन पुस्तिका नेपाली भाषामा बाख्रापालन पुस्तिका
नेपाली भाषामा बाख्रापालन पुस्तिका
 
लैङ्गिक विभेदमा आधारित हिंसा | Gender-based violence
लैङ्गिक विभेदमा आधारित हिंसा  | Gender-based violenceलैङ्गिक विभेदमा आधारित हिंसा  | Gender-based violence
लैङ्गिक विभेदमा आधारित हिंसा | Gender-based violence
 
कुखुरा पालन पुस्तिका
कुखुरा पालन पुस्तिका कुखुरा पालन पुस्तिका
कुखुरा पालन पुस्तिका
 
Nepal faecal sludge management and regulatory framework 2074
Nepal faecal sludge management and regulatory framework 2074Nepal faecal sludge management and regulatory framework 2074
Nepal faecal sludge management and regulatory framework 2074
 
Nepal- Total sanitation guidelines 2073 ministry of water supply and sanitat...
Nepal- Total  sanitation guidelines 2073 ministry of water supply and sanitat...Nepal- Total  sanitation guidelines 2073 ministry of water supply and sanitat...
Nepal- Total sanitation guidelines 2073 ministry of water supply and sanitat...
 
Aksharica - 027 (अक्षरिका - ०२७)
Aksharica - 027 (अक्षरिका - ०२७)Aksharica - 027 (अक्षरिका - ०२७)
Aksharica - 027 (अक्षरिका - ०२७)
 
दाइजोप्रथा
दाइजोप्रथादाइजोप्रथा
दाइजोप्रथा
 
Returning home: Children and their parents talk about reintegration
Returning home: Children and their parents talk about reintegrationReturning home: Children and their parents talk about reintegration
Returning home: Children and their parents talk about reintegration
 
Returning home: Children and their parents talk about reintegration
Returning home: Children and their parents talk about reintegrationReturning home: Children and their parents talk about reintegration
Returning home: Children and their parents talk about reintegration
 
Aksharica - 034 (अक्षरिका - ०३४)
Aksharica - 034  (अक्षरिका - ०३४)Aksharica - 034  (अक्षरिका - ०३४)
Aksharica - 034 (अक्षरिका - ०३४)
 
लैङ्गिक विभेदमा आधारित हिंसा र यसका प्रकार
लैङ्गिक विभेदमा आधारित हिंसा र यसका प्रकारलैङ्गिक विभेदमा आधारित हिंसा र यसका प्रकार
लैङ्गिक विभेदमा आधारित हिंसा र यसका प्रकार
 
Ram Sharan Mehta jiwani Nepali
Ram Sharan Mehta  jiwani NepaliRam Sharan Mehta  jiwani Nepali
Ram Sharan Mehta jiwani Nepali
 
Aksharica - 043 (अक्षरिका - ०४३)
Aksharica - 043 (अक्षरिका - ०४३)Aksharica - 043 (अक्षरिका - ०४३)
Aksharica - 043 (अक्षरिका - ०४३)
 
Vegetables manual
Vegetables manualVegetables manual
Vegetables manual
 
Prasashan 120
Prasashan 120Prasashan 120
Prasashan 120
 
Nc manifesto complete (small bytes)
Nc manifesto complete (small bytes)Nc manifesto complete (small bytes)
Nc manifesto complete (small bytes)
 

Viewers also liked

Pairabi Newsletter Issue 16
Pairabi Newsletter Issue 16Pairabi Newsletter Issue 16
Pairabi Newsletter Issue 16WOREC Nepal
 
बलात्कार विरुद्ध राष्ट्रिय अभियान
बलात्कार विरुद्ध राष्ट्रिय अभियानबलात्कार विरुद्ध राष्ट्रिय अभियान
बलात्कार विरुद्ध राष्ट्रिय अभियानWOREC Nepal
 
संक्रमणकालीन न्यायः महिलाको दृष्टिकोणबाट- राष्ट्रिय बहस – २१ सेप्टेम्बर २०१३
संक्रमणकालीन न्यायः महिलाको दृष्टिकोणबाट- राष्ट्रिय बहस – २१ सेप्टेम्बर २०१३संक्रमणकालीन न्यायः महिलाको दृष्टिकोणबाट- राष्ट्रिय बहस – २१ सेप्टेम्बर २०१३
संक्रमणकालीन न्यायः महिलाको दृष्टिकोणबाट- राष्ट्रिय बहस – २१ सेप्टेम्बर २०१३WOREC Nepal
 
Anbeshi 2012 : Status and Dimension of Violence against Women, Reality Revealed
Anbeshi 2012 : Status and Dimension of Violence against Women, Reality Revealed Anbeshi 2012 : Status and Dimension of Violence against Women, Reality Revealed
Anbeshi 2012 : Status and Dimension of Violence against Women, Reality Revealed WOREC Nepal
 
दिगो शान्ति र विकासका लागि सहज अभियान
दिगो शान्ति र विकासका लागि सहज अभियानदिगो शान्ति र विकासका लागि सहज अभियान
दिगो शान्ति र विकासका लागि सहज अभियानWOREC Nepal
 
Annual Report 2070 Nepali
Annual Report 2070 NepaliAnnual Report 2070 Nepali
Annual Report 2070 NepaliWOREC Nepal
 
Castaic California housing and real estate market
Castaic California housing and real estate marketCastaic California housing and real estate market
Castaic California housing and real estate marketConnor T. MacIVOR
 
Santa Clarita valley condo and townhome market update
Santa Clarita valley condo and townhome market updateSanta Clarita valley condo and townhome market update
Santa Clarita valley condo and townhome market updateConnor T. MacIVOR
 
Top questions to ask a real estate agent when interviewing
Top questions to ask a real estate agent when interviewingTop questions to ask a real estate agent when interviewing
Top questions to ask a real estate agent when interviewingConnor T. MacIVOR
 
Calendar on Violence Against Women (Nepali)
Calendar on Violence Against Women (Nepali)Calendar on Violence Against Women (Nepali)
Calendar on Violence Against Women (Nepali)WOREC Nepal
 
Advocacy Update 2013 Issue 1
Advocacy Update 2013 Issue 1Advocacy Update 2013 Issue 1
Advocacy Update 2013 Issue 1WOREC Nepal
 
Annual Report 2012
Annual Report 2012Annual Report 2012
Annual Report 2012WOREC Nepal
 
Anbeshi 2011: Status and Dimension of Violence against Women, Reality Revealed
Anbeshi 2011: Status and Dimension of Violence against Women, Reality RevealedAnbeshi 2011: Status and Dimension of Violence against Women, Reality Revealed
Anbeshi 2011: Status and Dimension of Violence against Women, Reality RevealedWOREC Nepal
 
Reproductive Tourism - Issues and Challenges
Reproductive Tourism - Issues and ChallengesReproductive Tourism - Issues and Challenges
Reproductive Tourism - Issues and ChallengesWOREC Nepal
 
Transitional Justice from Women’s Perspectives
Transitional Justice from Women’s PerspectivesTransitional Justice from Women’s Perspectives
Transitional Justice from Women’s PerspectivesWOREC Nepal
 
Where are Nepali Women in MDG
Where are Nepali Women in MDGWhere are Nepali Women in MDG
Where are Nepali Women in MDGWOREC Nepal
 
Sexual and reproductive health and rights of women in nepal (SRHR)
Sexual and reproductive health and rights of women in nepal (SRHR)Sexual and reproductive health and rights of women in nepal (SRHR)
Sexual and reproductive health and rights of women in nepal (SRHR)WOREC Nepal
 
Transformation of traditional village into eco-village
Transformation of traditional village into eco-villageTransformation of traditional village into eco-village
Transformation of traditional village into eco-villageWOREC Nepal
 
Worec english brouchure 2013
Worec english brouchure 2013Worec english brouchure 2013
Worec english brouchure 2013WOREC Nepal
 

Viewers also liked (20)

Pairabi Newsletter Issue 16
Pairabi Newsletter Issue 16Pairabi Newsletter Issue 16
Pairabi Newsletter Issue 16
 
Shahakarya
ShahakaryaShahakarya
Shahakarya
 
बलात्कार विरुद्ध राष्ट्रिय अभियान
बलात्कार विरुद्ध राष्ट्रिय अभियानबलात्कार विरुद्ध राष्ट्रिय अभियान
बलात्कार विरुद्ध राष्ट्रिय अभियान
 
संक्रमणकालीन न्यायः महिलाको दृष्टिकोणबाट- राष्ट्रिय बहस – २१ सेप्टेम्बर २०१३
संक्रमणकालीन न्यायः महिलाको दृष्टिकोणबाट- राष्ट्रिय बहस – २१ सेप्टेम्बर २०१३संक्रमणकालीन न्यायः महिलाको दृष्टिकोणबाट- राष्ट्रिय बहस – २१ सेप्टेम्बर २०१३
संक्रमणकालीन न्यायः महिलाको दृष्टिकोणबाट- राष्ट्रिय बहस – २१ सेप्टेम्बर २०१३
 
Anbeshi 2012 : Status and Dimension of Violence against Women, Reality Revealed
Anbeshi 2012 : Status and Dimension of Violence against Women, Reality Revealed Anbeshi 2012 : Status and Dimension of Violence against Women, Reality Revealed
Anbeshi 2012 : Status and Dimension of Violence against Women, Reality Revealed
 
दिगो शान्ति र विकासका लागि सहज अभियान
दिगो शान्ति र विकासका लागि सहज अभियानदिगो शान्ति र विकासका लागि सहज अभियान
दिगो शान्ति र विकासका लागि सहज अभियान
 
Annual Report 2070 Nepali
Annual Report 2070 NepaliAnnual Report 2070 Nepali
Annual Report 2070 Nepali
 
Castaic California housing and real estate market
Castaic California housing and real estate marketCastaic California housing and real estate market
Castaic California housing and real estate market
 
Santa Clarita valley condo and townhome market update
Santa Clarita valley condo and townhome market updateSanta Clarita valley condo and townhome market update
Santa Clarita valley condo and townhome market update
 
Top questions to ask a real estate agent when interviewing
Top questions to ask a real estate agent when interviewingTop questions to ask a real estate agent when interviewing
Top questions to ask a real estate agent when interviewing
 
Calendar on Violence Against Women (Nepali)
Calendar on Violence Against Women (Nepali)Calendar on Violence Against Women (Nepali)
Calendar on Violence Against Women (Nepali)
 
Advocacy Update 2013 Issue 1
Advocacy Update 2013 Issue 1Advocacy Update 2013 Issue 1
Advocacy Update 2013 Issue 1
 
Annual Report 2012
Annual Report 2012Annual Report 2012
Annual Report 2012
 
Anbeshi 2011: Status and Dimension of Violence against Women, Reality Revealed
Anbeshi 2011: Status and Dimension of Violence against Women, Reality RevealedAnbeshi 2011: Status and Dimension of Violence against Women, Reality Revealed
Anbeshi 2011: Status and Dimension of Violence against Women, Reality Revealed
 
Reproductive Tourism - Issues and Challenges
Reproductive Tourism - Issues and ChallengesReproductive Tourism - Issues and Challenges
Reproductive Tourism - Issues and Challenges
 
Transitional Justice from Women’s Perspectives
Transitional Justice from Women’s PerspectivesTransitional Justice from Women’s Perspectives
Transitional Justice from Women’s Perspectives
 
Where are Nepali Women in MDG
Where are Nepali Women in MDGWhere are Nepali Women in MDG
Where are Nepali Women in MDG
 
Sexual and reproductive health and rights of women in nepal (SRHR)
Sexual and reproductive health and rights of women in nepal (SRHR)Sexual and reproductive health and rights of women in nepal (SRHR)
Sexual and reproductive health and rights of women in nepal (SRHR)
 
Transformation of traditional village into eco-village
Transformation of traditional village into eco-villageTransformation of traditional village into eco-village
Transformation of traditional village into eco-village
 
Worec english brouchure 2013
Worec english brouchure 2013Worec english brouchure 2013
Worec english brouchure 2013
 

Similar to Guidelines for Transforming Traditional Village into Eco-Village

School Improvement Plan 2072
School Improvement Plan 2072School Improvement Plan 2072
School Improvement Plan 2072Shiv Kandel
 
10. epidemics dks 10
10.  epidemics dks 1010.  epidemics dks 10
10. epidemics dks 10DIPECHO Nepal
 
10. epidemics dks 10
10.  epidemics dks 1010.  epidemics dks 10
10. epidemics dks 10DPNet
 
Case study dipecho v upca
Case study dipecho v upcaCase study dipecho v upca
Case study dipecho v upcaDIPECHO Nepal
 
1. app covid 19 book nepali ndrc
1. app covid 19 book nepali ndrc1. app covid 19 book nepali ndrc
1. app covid 19 book nepali ndrcNdrc Nepal
 
परदेशीको कथा
परदेशीको कथापरदेशीको कथा
परदेशीको कथाUmesh Maharjan
 
Vegetables manual for ffs
Vegetables manual for ffsVegetables manual for ffs
Vegetables manual for ffsKrishna Tiwari
 
3. sd for disaster dks 3
3. sd for disaster dks 33. sd for disaster dks 3
3. sd for disaster dks 3DPNet
 
Article world habitat day 2012
Article   world habitat day 2012Article   world habitat day 2012
Article world habitat day 2012Prabin Tandan
 
Nepalese Cooperative act 2072, My opinion and sugestion
Nepalese Cooperative act 2072, My opinion and sugestionNepalese Cooperative act 2072, My opinion and sugestion
Nepalese Cooperative act 2072, My opinion and sugestionDr. Gyanendra Prasad Paudel
 
Okra production (रामतोरिया / भिन्दी)
Okra production (रामतोरिया / भिन्दी)Okra production (रामतोरिया / भिन्दी)
Okra production (रामतोरिया / भिन्दी)Lokendra Badu
 
9. drought dks 9
9. drought dks 99. drought dks 9
9. drought dks 9DPNet
 
Daana padartha
Daana padarthaDaana padartha
Daana padarthaDPNet
 
12. fire dks 12
12. fire dks 1212. fire dks 12
12. fire dks 12DPNet
 
right to food act 2073
right to food act 2073right to food act 2073
right to food act 2073Anjana Paudel
 
National fedratation of disabled nepal eastern regional half yearly publicati...
National fedratation of disabled nepal eastern regional half yearly publicati...National fedratation of disabled nepal eastern regional half yearly publicati...
National fedratation of disabled nepal eastern regional half yearly publicati...Uttam Siwakoti
 
Aksharica - 011 (अक्षरिका - ०११)
Aksharica - 011 (अक्षरिका - ०११)Aksharica - 011 (अक्षरिका - ०११)
Aksharica - 011 (अक्षरिका - ०११)Rajesh Koirala
 

Similar to Guidelines for Transforming Traditional Village into Eco-Village (20)

School Improvement Plan 2072
School Improvement Plan 2072School Improvement Plan 2072
School Improvement Plan 2072
 
10. epidemics dks 10
10.  epidemics dks 1010.  epidemics dks 10
10. epidemics dks 10
 
10. epidemics dks 10
10.  epidemics dks 1010.  epidemics dks 10
10. epidemics dks 10
 
Case study dipecho v upca
Case study dipecho v upcaCase study dipecho v upca
Case study dipecho v upca
 
1. app covid 19 book nepali ndrc
1. app covid 19 book nepali ndrc1. app covid 19 book nepali ndrc
1. app covid 19 book nepali ndrc
 
परदेशीको कथा
परदेशीको कथापरदेशीको कथा
परदेशीको कथा
 
Vegetables manual for ffs
Vegetables manual for ffsVegetables manual for ffs
Vegetables manual for ffs
 
3. sd for disaster dks 3
3. sd for disaster dks 33. sd for disaster dks 3
3. sd for disaster dks 3
 
Article world habitat day 2012
Article   world habitat day 2012Article   world habitat day 2012
Article world habitat day 2012
 
Nepalese Cooperative act 2072, My opinion and sugestion
Nepalese Cooperative act 2072, My opinion and sugestionNepalese Cooperative act 2072, My opinion and sugestion
Nepalese Cooperative act 2072, My opinion and sugestion
 
Cooperative Act 2072
Cooperative Act 2072Cooperative Act 2072
Cooperative Act 2072
 
Okra production (रामतोरिया / भिन्दी)
Okra production (रामतोरिया / भिन्दी)Okra production (रामतोरिया / भिन्दी)
Okra production (रामतोरिया / भिन्दी)
 
9. drought dks 9
9. drought dks 99. drought dks 9
9. drought dks 9
 
12. fire dks 12
12. fire dks 1212. fire dks 12
12. fire dks 12
 
Daana padartha
Daana padarthaDaana padartha
Daana padartha
 
12. fire dks 12
12. fire dks 1212. fire dks 12
12. fire dks 12
 
9. drought dks 9
9. drought dks 99. drought dks 9
9. drought dks 9
 
right to food act 2073
right to food act 2073right to food act 2073
right to food act 2073
 
National fedratation of disabled nepal eastern regional half yearly publicati...
National fedratation of disabled nepal eastern regional half yearly publicati...National fedratation of disabled nepal eastern regional half yearly publicati...
National fedratation of disabled nepal eastern regional half yearly publicati...
 
Aksharica - 011 (अक्षरिका - ०११)
Aksharica - 011 (अक्षरिका - ०११)Aksharica - 011 (अक्षरिका - ०११)
Aksharica - 011 (अक्षरिका - ०११)
 

More from WOREC Nepal

Socio-Economic Impact Of COVID-19 On Returnee Migrant Women Workers In Nepa
Socio-Economic Impact Of COVID-19 On Returnee Migrant Women Workers In NepaSocio-Economic Impact Of COVID-19 On Returnee Migrant Women Workers In Nepa
Socio-Economic Impact Of COVID-19 On Returnee Migrant Women Workers In NepaWOREC Nepal
 
२८ औं अन्तराष्ट्रिय १६ दिने लैंगिक हिंसा बिरुद्धको अभियान २०१९ अवधारणा पत्र अन्र
२८ औं अन्तराष्ट्रिय १६ दिने लैंगिक हिंसा बिरुद्धको अभियान २०१९ अवधारणा पत्र अन्र२८ औं अन्तराष्ट्रिय १६ दिने लैंगिक हिंसा बिरुद्धको अभियान २०१९ अवधारणा पत्र अन्र
२८ औं अन्तराष्ट्रिय १६ दिने लैंगिक हिंसा बिरुद्धको अभियान २०१९ अवधारणा पत्र अन्रWOREC Nepal
 
बालयौन दुरुपयोग
बालयौन दुरुपयोगबालयौन दुरुपयोग
बालयौन दुरुपयोगWOREC Nepal
 
Say no to violence
Say no to violenceSay no to violence
Say no to violenceWOREC Nepal
 
Women and health : Key facts in Nepal
Women and health : Key facts in NepalWomen and health : Key facts in Nepal
Women and health : Key facts in NepalWOREC Nepal
 
याैन हिंसा तथा घरेलु हिंसा सम्बन्धी सूचना सामग्री
याैन हिंसा तथा घरेलु हिंसा सम्बन्धी सूचना सामग्रीयाैन हिंसा तथा घरेलु हिंसा सम्बन्धी सूचना सामग्री
याैन हिंसा तथा घरेलु हिंसा सम्बन्धी सूचना सामग्रीWOREC Nepal
 
सहयोगी – लैङ्गिक विभेदमा आधारित हिंसा र महिला स्वास्थ्य फ्लिप चार्ट | Flip ch...
सहयोगी – लैङ्गिक विभेदमा आधारित हिंसा र महिला स्वास्थ्य फ्लिप चार्ट | Flip ch...सहयोगी – लैङ्गिक विभेदमा आधारित हिंसा र महिला स्वास्थ्य फ्लिप चार्ट | Flip ch...
सहयोगी – लैङ्गिक विभेदमा आधारित हिंसा र महिला स्वास्थ्य फ्लिप चार्ट | Flip ch...WOREC Nepal
 
हाम्रो शरीर हाम्रै हो भाग ३ | Our bodies ourselves Part Three
हाम्रो शरीर हाम्रै हो भाग ३ | Our bodies ourselves Part Threeहाम्रो शरीर हाम्रै हो भाग ३ | Our bodies ourselves Part Three
हाम्रो शरीर हाम्रै हो भाग ३ | Our bodies ourselves Part ThreeWOREC Nepal
 
हाम्रो शरीर हाम्रै हो भाग २ | Our bodies ourselves Part Two
हाम्रो शरीर हाम्रै हो भाग २ | Our bodies ourselves Part Twoहाम्रो शरीर हाम्रै हो भाग २ | Our bodies ourselves Part Two
हाम्रो शरीर हाम्रै हो भाग २ | Our bodies ourselves Part TwoWOREC Nepal
 
Annual report 1991
Annual report 1991Annual report 1991
Annual report 1991WOREC Nepal
 
Pairabi WOREC Newsletter
Pairabi WOREC NewsletterPairabi WOREC Newsletter
Pairabi WOREC NewsletterWOREC Nepal
 
A midterm Review Report on Economic, Social and Cultural Rights in Nepal: Wom...
A midterm Review Report on Economic, Social and Cultural Rights in Nepal: Wom...A midterm Review Report on Economic, Social and Cultural Rights in Nepal: Wom...
A midterm Review Report on Economic, Social and Cultural Rights in Nepal: Wom...WOREC Nepal
 
Rebuilding Bisdeutar, a Majhi community settlement in Sindhupalchok district
Rebuilding Bisdeutar, a Majhi community settlement in Sindhupalchok districtRebuilding Bisdeutar, a Majhi community settlement in Sindhupalchok district
Rebuilding Bisdeutar, a Majhi community settlement in Sindhupalchok districtWOREC Nepal
 
महिला पुनर्स्थापना केन्द्र (ओरेक) को परिचय
महिला पुनर्स्थापना केन्द्र (ओरेक) को परिचयमहिला पुनर्स्थापना केन्द्र (ओरेक) को परिचय
महिला पुनर्स्थापना केन्द्र (ओरेक) को परिचयWOREC Nepal
 
Introduction to Women's Rehabilitation Centre (WOREC)
Introduction to Women's Rehabilitation Centre (WOREC)Introduction to Women's Rehabilitation Centre (WOREC)
Introduction to Women's Rehabilitation Centre (WOREC)WOREC Nepal
 
Annual Report 2074/075 Nepali
Annual Report 2074/075 NepaliAnnual Report 2074/075 Nepali
Annual Report 2074/075 NepaliWOREC Nepal
 
Anbeshi 2018 - status and dimensions of Violence against womeni Nepal
Anbeshi 2018 - status and dimensions of Violence against womeni NepalAnbeshi 2018 - status and dimensions of Violence against womeni Nepal
Anbeshi 2018 - status and dimensions of Violence against womeni NepalWOREC Nepal
 
Introduction to eco village programme
Introduction to eco village programmeIntroduction to eco village programme
Introduction to eco village programmeWOREC Nepal
 
Looking back and beyond health through women’s eyes
Looking back and beyond health through women’s eyesLooking back and beyond health through women’s eyes
Looking back and beyond health through women’s eyesWOREC Nepal
 

More from WOREC Nepal (20)

Socio-Economic Impact Of COVID-19 On Returnee Migrant Women Workers In Nepa
Socio-Economic Impact Of COVID-19 On Returnee Migrant Women Workers In NepaSocio-Economic Impact Of COVID-19 On Returnee Migrant Women Workers In Nepa
Socio-Economic Impact Of COVID-19 On Returnee Migrant Women Workers In Nepa
 
Anbeshi 2076
Anbeshi 2076Anbeshi 2076
Anbeshi 2076
 
२८ औं अन्तराष्ट्रिय १६ दिने लैंगिक हिंसा बिरुद्धको अभियान २०१९ अवधारणा पत्र अन्र
२८ औं अन्तराष्ट्रिय १६ दिने लैंगिक हिंसा बिरुद्धको अभियान २०१९ अवधारणा पत्र अन्र२८ औं अन्तराष्ट्रिय १६ दिने लैंगिक हिंसा बिरुद्धको अभियान २०१९ अवधारणा पत्र अन्र
२८ औं अन्तराष्ट्रिय १६ दिने लैंगिक हिंसा बिरुद्धको अभियान २०१९ अवधारणा पत्र अन्र
 
बालयौन दुरुपयोग
बालयौन दुरुपयोगबालयौन दुरुपयोग
बालयौन दुरुपयोग
 
Say no to violence
Say no to violenceSay no to violence
Say no to violence
 
Women and health : Key facts in Nepal
Women and health : Key facts in NepalWomen and health : Key facts in Nepal
Women and health : Key facts in Nepal
 
याैन हिंसा तथा घरेलु हिंसा सम्बन्धी सूचना सामग्री
याैन हिंसा तथा घरेलु हिंसा सम्बन्धी सूचना सामग्रीयाैन हिंसा तथा घरेलु हिंसा सम्बन्धी सूचना सामग्री
याैन हिंसा तथा घरेलु हिंसा सम्बन्धी सूचना सामग्री
 
सहयोगी – लैङ्गिक विभेदमा आधारित हिंसा र महिला स्वास्थ्य फ्लिप चार्ट | Flip ch...
सहयोगी – लैङ्गिक विभेदमा आधारित हिंसा र महिला स्वास्थ्य फ्लिप चार्ट | Flip ch...सहयोगी – लैङ्गिक विभेदमा आधारित हिंसा र महिला स्वास्थ्य फ्लिप चार्ट | Flip ch...
सहयोगी – लैङ्गिक विभेदमा आधारित हिंसा र महिला स्वास्थ्य फ्लिप चार्ट | Flip ch...
 
हाम्रो शरीर हाम्रै हो भाग ३ | Our bodies ourselves Part Three
हाम्रो शरीर हाम्रै हो भाग ३ | Our bodies ourselves Part Threeहाम्रो शरीर हाम्रै हो भाग ३ | Our bodies ourselves Part Three
हाम्रो शरीर हाम्रै हो भाग ३ | Our bodies ourselves Part Three
 
हाम्रो शरीर हाम्रै हो भाग २ | Our bodies ourselves Part Two
हाम्रो शरीर हाम्रै हो भाग २ | Our bodies ourselves Part Twoहाम्रो शरीर हाम्रै हो भाग २ | Our bodies ourselves Part Two
हाम्रो शरीर हाम्रै हो भाग २ | Our bodies ourselves Part Two
 
Annual report 1991
Annual report 1991Annual report 1991
Annual report 1991
 
Pairabi WOREC Newsletter
Pairabi WOREC NewsletterPairabi WOREC Newsletter
Pairabi WOREC Newsletter
 
A midterm Review Report on Economic, Social and Cultural Rights in Nepal: Wom...
A midterm Review Report on Economic, Social and Cultural Rights in Nepal: Wom...A midterm Review Report on Economic, Social and Cultural Rights in Nepal: Wom...
A midterm Review Report on Economic, Social and Cultural Rights in Nepal: Wom...
 
Rebuilding Bisdeutar, a Majhi community settlement in Sindhupalchok district
Rebuilding Bisdeutar, a Majhi community settlement in Sindhupalchok districtRebuilding Bisdeutar, a Majhi community settlement in Sindhupalchok district
Rebuilding Bisdeutar, a Majhi community settlement in Sindhupalchok district
 
महिला पुनर्स्थापना केन्द्र (ओरेक) को परिचय
महिला पुनर्स्थापना केन्द्र (ओरेक) को परिचयमहिला पुनर्स्थापना केन्द्र (ओरेक) को परिचय
महिला पुनर्स्थापना केन्द्र (ओरेक) को परिचय
 
Introduction to Women's Rehabilitation Centre (WOREC)
Introduction to Women's Rehabilitation Centre (WOREC)Introduction to Women's Rehabilitation Centre (WOREC)
Introduction to Women's Rehabilitation Centre (WOREC)
 
Annual Report 2074/075 Nepali
Annual Report 2074/075 NepaliAnnual Report 2074/075 Nepali
Annual Report 2074/075 Nepali
 
Anbeshi 2018 - status and dimensions of Violence against womeni Nepal
Anbeshi 2018 - status and dimensions of Violence against womeni NepalAnbeshi 2018 - status and dimensions of Violence against womeni Nepal
Anbeshi 2018 - status and dimensions of Violence against womeni Nepal
 
Introduction to eco village programme
Introduction to eco village programmeIntroduction to eco village programme
Introduction to eco village programme
 
Looking back and beyond health through women’s eyes
Looking back and beyond health through women’s eyesLooking back and beyond health through women’s eyes
Looking back and beyond health through women’s eyes
 

Guidelines for Transforming Traditional Village into Eco-Village

  • 1.
  • 2. k/ Dk/ fut ufpFnfO{ Osf] len] hdf ¿kfGt/ 0fM lgb] {lzsf Guidelines for Transforming Traditional Village into Eco-Village cf]/]s g]kfn
  • 3. k/Dk/fut ufpFnfO{ Osf]len]hdf ¿kfGt/0fM lgb]{lzsf2 k/ Dk/ fut ufpFnfO{ Osf] len] hdf ¿kfGt/ 0fM lgb] {lzsf n] vsM 8f= ljgfos k|;fb / fhe08f/ L Guidelines for Transforming Traditional Village into Eco-Village -Binayak P Rajbhandari n] cfp6 M s[i0f s'df/L rf}w/L k|yd ;+:s/0fM @)&) -;g @)!#_ cf] / ] s g] kfn afns'df/ L, nlntk'/ kf] =aS; g+= !#@## sf7df8f} +, g] kfn j] j : www.worecnepal.org  cfly{s ;xof] u Mk|sfzs M POcfO{, nSh] Dau{ (AEI, Luxembourg)
  • 4. k/Dk/fut ufpFnfO{ Osf]len]hdf ¿kfGt/0fM lgb]{lzsf 3 laifo;"rL e"ldsf $ != Osf] len] hsf] cjwf/ 0ff % @= Osf] len] hsf dfkb08x¿ !^ #= Osf] len] hsf ;"rsfÍx¿ @) $= k/ Dk/ fut ufpFnfO{ Osf] len] hdf ¿kfGt/ 0f ug] { r/ 0fa4 tl/ sfx¿ aif{ PsM @# r/ 0f ! u|fdL0f ;d'bfo;Fu 5nkmn / cjwf/ 0ffut cled'vLs/ 0f @# r/ 0f @ :ffdflhs tyf ;|f] t gS;fÍg /  3/ w'/ L ;j] {If0f @^ r/ 0f # ;d"xx¿sf] u7g jf k'gu{7g / klxnf] aif{sf] sfo{ of] hgf lgdf{0f @* r/ 0f $ ;3g h} las v] tL k|0ffnLaf/ ] tflnd tyf cled'vLs/ 0fx¿ @( r/ 0f % ;3g h} las v] tL k|0ffnLsf] sfof{Gjog #! aif{ b'O{M #@ r/ 0f ^ klxnf]  aif{sf sfd /  pknlJwx¿sf]  k'g/ fjnf] sg /  bf] ;|f]  aif{sf] sfo{ of] hgf lgdf{0f / sfof{Gjog #@ r/ 0f & ;/ sf/ L lgsfosf k|ltlglwx¿;Fu 5nkmn / ;xsfo{ #@ r/ 0f * ;fd'bflos ;+:yf Pjd ;d"xx¿sf] ;zQmLs/ 0f / kl/ rfng ## r/ 0f ( Osf] len] hsf ;"rsfÍx¿ cg'¿k x/ ] s 3/ w'/ LcGtu{t ef} lts ;+/ rgfx¿sf]  lgdf{0f /  k'glgdf{0f #% aif{ tLgM $) r/ 0f !) bf] ;|f]  aif{sf sfd /  pknlJwx¿sf]  k'g/ fjnf] sg /  t] ;|f]  aif{sf] sfo{ of] hgf lgdf{0f / sfof{Gjog $) r/ 0f !! ;fd'bflos ;+/ rgfx¿sf] lgdf{0f / pkof] u $) r/ 0f !@ ;3g h} las v] tL k|0ffnLaf/ ] cfaZos tflnd, cled'vLs/ 0f / ;xof] u $@ r/ 0f !# Osf] len] hn]  pknJw u/ fpg]  ;] jf /  ;'lawfx¿af/ ]  cfkmg}  j] a;fO6dfkm{t ;fj{hlgs hfgsf/ L $@ @#
  • 5. k/Dk/fut ufpFnfO{ Osf]len]hdf ¿kfGt/0fM lgb]{lzsf4 e"ldsf cf] / ] sn] jl/i7 s[lifljb 8f= ljgfos k|;fb /fhe08f/LHo"sf] cu|;/ tfdf u|fdL0f ;d'bfosf ;LdfGts[t tyf ;fgf ls;fgx¿sf] hLljsf] kfh{gnfO{ ;xh kfg] { / :yfgLo :t/ df s[lifsf]  lalawLs/ 0f / lbuf] k4ltdfkm{t pTkfbgdf a[l4 ug] { p2] Zo / fvL ldh] l/ o/ hd{gLsf]  cfly{s ;xof] udf g'jfsf] 6df ;3g h} ljs v] tL k|0ffnL k|j4{g sfo{qmd ;g !((& b] lv ;'? u/ ] sf]  lyof]   . ;f]  sfo{qmd g'jfsf] 6sf]  lzv/ j] zL, £ofªkm] bL /  / fn'sfb] jL uflj;x¿df ;'? ul/ Psf] lyof]  . Ps aif{kl5 ;g !((* b] lv ;f] sfo{qmd pbok'/ df klg ;~rfng ul/ Psf] lyof]  . ;f] sfo{qmdsf pT;fxhgs pknlJwx¿ lyP / 5g . To;n] ul/ aL lgjf/ 0f, vfB ;'/ Iff tyf hLljsf] kfh{gsf] ;xhLs/ 0fdf lglZrt ;sf/ fTds c;/ x¿ kf/ ] sf] 5 /  kfl/ / x] sf] 5 . t/ ;f] sfo{qmd 5gf] 6 ul/ Psf] ufpFsf s] xL 5flgPsf 3/ w'/ Ldf dfq nfu" ul/ Psf]  lyof]   . To;n]  ubf{ 5gf] 6df gk/ ] sf cGo 3/ w'/ Lsf]  v] taf/ Ldf / f;folgs dn /  / f;folgs laiffbLx¿sf]  k|of] u ul/ +bf 5] j} sf]  ;3g h} ljs v] tL k|0ffnL nfu" ul/ Psf]  v] taf/ Ldf sL/ fx¿sf]  k|sf] k sfa'aflx/ }  / xg]  u/ ] sf]  kfOof]   . csf] {tkm{ nlIft ufla; tyf ufpFx¿df ;fd'bflos ;+u7g / ;d"xx¿sf] ;zQmLs/ 0fsf sf/ 0fn] ubf{, ;3g h} ljs v] tL k|0ffnLsf ;sf/ fTds pknlJw / c;/ x¿af6 k|efljt e} pQm sfo{qmdsf] df+u a9] / uof]  . nlIft ufla; tyf ufpFx¿df hLljsf] kfh{g ;'/ IffnfO{ / kof{j/ 0fLo ;/ f] sf/ Pad hnjfo' kl/ jt{gsf r'gf} ltx¿nfO{ Ps} ;fy ;Daf] wg ug'{ cfjZos / x] sf] ;Gbe{df Ans ck|f] r cyf{t ;dli6ut ;f] rcg'¿k sfo{qmd lasf; / ;~rfng ug'{ jf~5gLo b] lvg uof]  . To;} s'/ fnfO{ Wofgdf / fvL cf] / ] sn] k'gM 8f= ljgfos k|;fb /fhe08f/LHo"sf] cu|;/ tfdf Osf] len] hsf] cjwf/ 0ff lasf; u/ L To;nfO{ Ps sfo{qmdsf ¿kdf sfof{Gjog ug{ ;'? u/ ] sf]  xf]   . of] cleofg cfly{s, ;fdflhs / ;f+:s[lts clwsf/ x¿sf] ;'lglZrttf, ;3g h} ljs v] tL k|0ffnLsf] lj:tf/ / lbuf] hLljsf] kfh{gsf] ;'lglZrttfsf nflu :yfgLo ;d'bfonfO{ ;Ifd / kl/ rflnt x'g ;xhLs/ 0f ug] { clek|fon] ;~rflnt ePsf] xf]  . of] cleofg k/ Dk/ fut ufpFnfO{ Osf] len] hdf ¿kfGt/ 0f ug] { sfo{df s] lGb|t 5 . cGo d'n's / :yfgdf Osf] len] hsf lgldQ ePsf k|of;x¿eGbf of] k|of; o; cy{df leGg 5 ls o;nfO{ dfgjclwsf/ d'vL ;f] raf6 ;3g h} ljs v] tL k|0ffnLsf] l;4fGt / sfo{z} nL cg'¿k lasf; ul/ Psf] 5 . afa'/ fd uf} td sfo{sf/ L lgb] {zs
  • 6. k/Dk/fut ufpFnfO{ Osf]len]hdf ¿kfGt/0fM lgb]{lzsf 5 Osf] len] hsf]  cjwf/ 0ff! k|s[lt;Fu nf] eafx] s xfd|f cGo ;a} cfaZostfx¿ k"/ f ug] { ;fdYo{ 5 . –dxfTdf s/ drGb ufGwL jf:tjdf ;d:t dfgj hfltn]  xfdL cfˆgf] hLjgnfO{ Ps csf{ /  k|s[lt;Fusf]  ;DaGwnfO{ ;d] t Wofgdf / fvL s;/ L Aoal:yt ug{ rfxG5f} + / To;sf cfwf/ df Ps csf{sf kl/ k"/ s x'g]  tj/ n]  s:tf k|lalwx¿ / cfly{s k|0ffnLx¿ lasf; ug{ rfxG5f} + To; laifodf uxg larf/ tyf 5nkmn ug] { / lg0f{o ug] { a] nf cfO;s] sf] 5 . cg'ejn] s]  b] vfPsf] 5 eg] :yfgLo ;fgf] u|fdL0f :t/ sf]  cu|;/ tf dflysf]  ;Gbe{df Hofb}  dxŒjk"0f{ x'G5 . ;fdfGotof s] eGg] ul/ G5 eg]  xfdLn] clxn] h] hlt vfG5f} + jf pkef] u ub{5f} + To;nfO{ ToxL ¿kdf sfod / fVg k[YjL hqf tLgj6f u|x rflxG5 . t/ xfdL tLgj6f u|x t agfpg ;Sb} gf} +  . csf] {lt/  xfdLnfO{ cfˆgf cfjZostfx¿ k"/ f gul/ klg ePsf] 5} g . To;f] eP s] ug] { t < To;sf nflu Ps dfq pkfo 5 Tof] xf]  xfdLn]  xfd|f]  pkef] unfO{ lbuf] :t/  df emfg] { jf Jojl:yt ug]  { . csf] { zJbdf eGbf xfdLn] xfd|f k|fs[lts ;|f] tx¿sf]  bf] xg -w] / }  gfkmf sdfpg]  nf] e_ xf] Og lbuf] Joj:yfkg -efjL k':tfsf nflu klg pTkfbgzLn ;|f] tx¿ af“sL / flv lbg] _ u/ L xfd|f]  hLljsf] kfh{gnfO{ ;xh / lbuf] agfpg ;Sb5f} + . o;sf lgldQ xfdLn] xfd|f] hLjg bz{g, ;dfh, ;d'bfo, k|s[lt /  pTkfbgzLn k|fs[lts ;|f] tx¿ /  kof{j/ 0fk|ltsf]  xfd|f]  k'/ fgf]  Wj+;sf/ L gfkmfd'vL dfGotfdf kl/ jt{g ug'{ cfaZos x'G5 . xfdL nf] e /  k|lt:kwf{sf]  ;+:s[ltdf cfwfl/ t ;dfhsf] ;66fdf k|] d, ;befjgf, cfk;L ;xof] u / ;fdflhs Gofodf cfwfl/ t gofF ;dfh agfpg k|lta4 x'g'kb{5 . kof{j/ 0fd} qL ufpF cyf{t
  • 7. k/Dk/fut ufpFnfO{ Osf]len]hdf ¿kfGt/0fM lgb]{lzsf6 Osf] len] hsf]  ;f] r o;}  dfGotf /  hLjg bz{gdf cfwfl/ t 5 . Osf] len] hsf]  Pp6f dfq kl/ efiff 5} g  . tyflk xfdLn]  Osf] len] hnfO{ To:tf] ufpF jf dfgj a:tL dfg] sf 5f} + hxfFsf afl;Gbfx¿ k|s[lt tyf kof{j/ 0fd} qL Jojxf/  /  k|lalwsf]  k|of] u ;fd"lxs lg0f{osf cfwf/ df u/ L pknJw ;|f] t / ;Dkbfsf] lbuf]  Joj:yfkg ub{5g / hxfF pgLx¿sf ;fdflhs, efjgfTds, cfTdut, ef} lts / cfly{s cfaZostfx¿ k"/ f ePsf x'G5g / cgGt sfn;Dd lbuf]  ¿kdf k"/ f x'g] 5g . af:tjdf Osf] len] hsf]  ;f] r xfd|f]  b} lgs hLjgsf] Ps lx:;f aGg' kb{5 . o;nfO{ xfd|f] lbgrof{sf] efiff, nf] s ;flxTo / nf] s ;+:s[ltn] an lbg' kb{5, ;xof] u ug'{ kb{5 . csf] { zJbdf eGbf kof{j/ 0fd} qL ufpFsf]  hLjg bz{g, d'No / dfGotfnfO{ xfd|f] b} lgs efiff, nf] s ;flxTo /  nf] s ;+:s[ltsf] s] Gb| laGb' agfOg' kb{5 . o;nfO{ k|f/ lDes afn lasf; s] Gb|b] lv ljBfno;Dd ;n{Ss}  lkmhfOg' kb{5 . ToxfFsf u'?cfdf / u'?afx¿n] clg o'jf / kfsf cfdfafafx¿n] To:tf] lhDdf clgjfo{ ¿kdf lng' kb{5 . u} / ;/ sf/ L /  ;/ sf/ L ;ª3;+:yfx¿n]  cfaZos ;xof] usf]  of] hgf agfP/  ufpF, a:tL / :s'nx¿df sfo{qmd nfg' kb{5 . o'jf /  lszf] / Lx¿, afnaflnsf / dlxnfx¿, pgLx¿sf Sna /  ;ldltx¿ tL sfo{qmddf cf-cfˆgf :ki6 e"ldsfsf ;fy sDd/ s;] /  cufl8 ;g'{ kb{5 . clg dfq cfzf ul/ Psf]  kl/ jt{g Nofpg ;Dej x'g] 5  . xfdLn]  rfx] sf]  ¿kfGt/ 0f JolQmut :t/ b] lv ;dfh;Dd cfaZos x'G5 / To;sf] ;'?jft JolQmut kl/ jt{gb] lv x'g' kb{5 . cf] / ] s g] kfn /  cGo u} / ;/ sf/ L ;ª3 ;+:yfdfkm{t k/ Dk/ fut ufpFnfO{ Osf] len] hdf ¿kfGt/ 0f ug] { of]  cjwf/ 0ff PsLs[t dfgjclwsf/ jfbL ;f] r /  lbuf]  ;3g h} ljs v] tL k|0ffnLsf]  cjwf/ 0ff /  sfo{z} nLdf cfwfl/ t 5  . of]  o'/ f] k, cd] l/ sf tyf cGo d'n'sdf agfOg]  Osf] len] hsf]  cjwf/ 0ff / dfkb08x¿eGbf leGg 5 . o'/ f] k /  ci6«] lnofsf sltko Osf] len] hx¿sf]  cjnf] sgkZrft Osf] len] hsf lalaw kIfsf ;DaGwdf lxN8/ HofS;gn] !) j6f dxŒjk"0f{ j'+bfx¿nfO{ o;/ L / fv] sf 5gM != dfgj ;Eotf / xfd|f] w/ tL dftf -k[YjL_ sf] eljiosf lgldQ JolQmut ¿kfGt/ 0f ;aeGbf dxŒjk"0f{ s'/ f] xf]  . cfqmfds,
  • 8. k/Dk/fut ufpFnfO{ Osf]len]hdf ¿kfGt/0fM lgb]{lzsf 7 l/ ;fxf, k|lt:kwL{, PsnsfF6]  dflg;x¿n]  zfGt, ;xof] uL, lbuf] / Gofok"0f{ ;dfh sbflk agfpg ;Sb} gg . @= TolQs}  dxŒjk"0f{ 5 k|] dk"0f{ ;DaGwx¿sf] l;h{gf . To:tf]  k|] dk"0f{ ;DaGw xfd|f cfˆgf aLrdf, xfd|f]  kl/ jf/ leq, ;d'bfox¿aLr, xfd|f] k|fs[lts ;Dkbf / jftfj/ 0f, dfgjtf /  k[YjLk|lt klg cfaZos x'G5 . To;nfO{ ;d'bfo, ;dfh /  kl/ jf/ sf s'g} klg ;b:o, ju{, /  lnËdfly k/ Dk/ fut¿kdf e} / x] sf]  jf x'g]  cTofrf/ , lje] b, lx+;f, / zf] if0f, tyf k[YjL -:yn, hn, / afo'd08n_ sf tTjx¿ -hldg, h+un, h} ljs lalawtf, hn;|f] t, hnjfo'_ dfly k/ Dk/ fut¿kdf e} / x] sf]  bf] xgsf]  cGTo /  lbuf]  Joj:yfkgsf ¿kdf klg a'emg ;lsG5 . #= JolQmut ¿kfGt/ 0f /  k|] dk"0f{ ;DaGw :yfkgfsf lgldQ of] u cEof; / Wofg ug'{ Hofb}  pkof] uL x'G5 . xfdLn] cfˆgf] cfGtl/ s zlQm jf Ifdtf klxrfg ug{, gofF b[li6sf] 0f lasf; ug{, ;+r] tgf /  laa] ssf]  clea[l4sf lgldQ ;d] t of] u cEof; /  Wofg Psbd} pkof] uL lalw xf]  . o;n] xfd|f] l/ ; / fudf klg sdL NofpF5 . $= sfd xfd|f] b} lgs hLjgsf]  clgjfo{ lx:;f xf] , t/ To;nfO{ xfdLn]  s;/ L k"/ f ub{5f} + eGg]  s'/ fn] 7"nf] leGgtf NofpF5 . nufj /  k|] dn]  jf:tjd}  s'g}  klg vfnsf]  sfdsf]  ¿kfGt/ 0fdf ;3fp k'/ ofpF5 . vf;u/ L sfdsf]  u'0f:t/ df w] / }  / fd|f]  glthf cfpF5 . hLjgsf] u'0f:t/  / dfgj ;DaGwdf t emg} / fd|f]  c;/ kfOG5 . %= dflg;x¿ hlt;'s} k|lt:kwL{ ePklg cyjf dfgj ;DaGwsf laifodf hlt;'s} bIf ePklg JolQmut åGå jf dgd'6fj cfpg' t :jfeflas} x'G5 . To;} n]  a] nfd}  k|efjsf/ L tl/ sfn]  åGå Joj:yfkg ug{ l;Sg' JolQmut ;DaGw tyf ;d'bfosf] lxtdf dxŒjk"0f{ x'G5 . ^= ;d'bfodf s'g} klg laifodf lg0f{o ug] { sfd ;aeGbf ufxf/ f]  kIfx¿dWo] Ps xf]  . t/ ;Fu}  of] ufEof; / Wofg ug] { ;d"xx¿n]  eg]  of]  sfd ;xh}  ug] { u/ ] sf]  kfOof]   . &= Osf] len] hsf]  bz{gsf kIfw/  ;d'bfosf]  tof/ Lsf lgldQ
  • 9. k/Dk/fut ufpFnfO{ Osf]len]hdf ¿kfGt/0fM lgb]{lzsf8 ;docefj /  w} o{sf]  efjgf Psbd}  dxŒjk"0f{ x'G5 . oxfFg] /  k|of] u ul/ Psf]  ;docefjsf]  efjgf k[YjLsf]  eljiosf af/ ] df ul/ g' kg] { sfdsf] cfaZostf /  dxŒjnfO{ cg'ej ug] { laifo;Fu ;DalGwt 5 . *= Osf] len] hsf nflu cfly{s :jtGqtf Hofb}  dxŒjk"0f{ ;jfn xf]  . k|fs[lts / JolQmut z} nLcg'¿ksf]  Wofgof] uL tyf Hofb} sd dfgl;s bafa ePsf]  hLjg k4lt To:tf] ;d'bfodf dfq ;Dej x'G5, hxfF ;d'bfosf ;b:ox¿sf]  hLljsf] kfh{g ufpFaflx/ uP/ sfd gubf{ klg ;'lglZrt x'G5 . (= lbuf] hLjg k4lt / :jtGq cy{tGq lgdf{0fdf ;aeGbf 7"nf]  afwfsf]  ¿kdf df] 6/  ufl8 / x] sf]  kfOof]  . s] xL ;d'bfon] o;df / fd|f]  ;kmntf xfl;n u/ ] sf 5g t/  Osf] len] hx¿n]  of]  ;d:ofsf] ;fdgf ;kmntfk"j{s ug{ g;s] df pgLx¿sf p2] Zox¿ k"/ f x'g]  5} gg  . !)= sltko Osf] len] hx¿ dfgj dnd"qsf] c;/ sd ug{ sfo{/ t 5g t/  w] / }  Osf] len] hx¿ o;nfO{ 9nd} aufOlbg' kb{5 eGg]  larf/ d}  5g  . sDkf] i6 agfOg] vfnsf] rlk{ agfPdf -uf] a/  Uof; 6of+sdf hf] l8Psf] _ dnd"qnfO{ 9ndf aufpg /  To;kl5 l6«6d] 06 KnfG6 lgdf{0f ug{ cfaZos kg] { kfgL / cGo ;|f] tx¿ laNs'n} rflx+b} gg . o;df tn pNn] v ul/ Psf s] xL a'Fbfx¿ xfdLn] yKg' kg] { x'G5 . tL o;k|sf/  5gM • j} slNks phf{ jf OGwgsf ;DaGwdf • / } yfg]  1fg /  k|ljlwsf af/ ] df • ;f+:s[lts klxrfg, hu] gf{ /  k|j4{gsf ;DaGwdf • h} ljs lalawtfsf]  ;+/ If0f /  pkof] usf af/ ] df • pTkfbgzLn k|fs[lts ;|f] tx¿sf]  lbuf]  Joj:yfkgaf/ ]  • ;|f] t ;fwg / lg0f{o k|lqmofdf dlxnf / k'?ifx¿sf] ;dfg kx'“r /  ;xeflutfaf/ ]   . xfdLn] dfly pNn] lvt ;a} a'+bfx¿nfO{ b[li6utu/ LOsf] len] hsfdfkb08x¿ lgwf{/ 0f u/ ] sf 5f} + . tL dfkb08x¿ lgdf{0f ubf{ ;'?sf Osf] len] hsf ;b:ox¿sf]  ;lqmo ;xeflutf / x] sf]  lyof]   . Osf] len] hsf dfkb08x¿af/ ]  xfdL tn a] Un} 5nkmn ug] {5f} + .
  • 10. k/Dk/fut ufpFnfO{ Osf]len]hdf ¿kfGt/0fM lgb]{lzsf 9 clt xflgsf/ s / f;folgs ljiffbLx¿sf]  k|of] u u/ L w] / }  vfB pTkfbg u/ ] /  cyjf lbgx'“ ul/ i6 vfgfsf cg] s kl/ sf/ x¿ w] / }  vfP/  jf vfg g;sL kmfn] / s'g} klg ls;fg jf dflg; 7"nf] x'‘b} g . To;} u/ L cfˆgf nflu k|fªufl/ s vfB pTkfbg -cGg, bnxg, t/ sf/ L, kmnkm"n OToflb_ ug] { / c?sf nflu jf a] Rgsf nflu / f;folgs k4ltaf6 laiff0f'o'Qm vfB pTkfbg / a] rlavg u/ L wgfh{g ug] { ls;fg klg ;Ddfgof] Uo x'g ;Sb} g . To:tf dflg; jf ls;fgnfO{ ;Ddfg ug'{ kg] { sf/ 0f x'‘b} g . To;f] eP s:tf dflg; jf ls;fgnfO{ ;Ddfg ug] { t < xfdLn] To:tf ls;fg jf dflg;nfO{ ;Ddfg ug'{[ kb{5 h;n]  :yfgLo ;|f] t ;fwg /  / } yfg]  1fg tyf k|ljlwsf]  ;d] t ;b'kof] u u/ L jftfj/ 0f / :jf:Yodf s'g} xflg jf gsf/ fTds c;/  gkf/ L ;f/ f hutsf nflu cyjf ;dfhsf x/ ] s ;b:osf nflu kf} li6s / :j:ys/ vfB pTkfbg, k|;f] wg / a] rlavg ub{5 . xfdLn] To:tf dflg;nfO{ ;Ddfg ug'{ kb{5 h;n]  cfk"mn]  vf‘bf c?sf]  / f] u, zf] s / ef] ssf laifodf klg ;f] Rb5 / c?nfO{ ;xof] u ug{ ;b} a tTk/  x'G5, x/ ] s 5fsdf vfgf ksfpg'cl3 g} s] xL cGg sd ub{5 / vfgf v] /  kmfNb} g . o;} k|;+udf xfd|f dxfslj nIdLk|;fb b] jsf] 6fn]  ;d] t cfˆgf] ljZjljVoft v08 sfJo d'gfdbgdf ;7Ls cfzo JoQm u/ ] sf lyPM æIf] qLsf]  5f] / f]  of]  kfp 5'G5 l3gn] 5'“b} g dflg; 7"nf] lbnn] x'G5 hftn] x'“b} g .Æ x/ ] s 3/ sf ;a}  ;b:on]  o;/ L ;f] lr lbP s]  x'GYof]  xf] nf < x/ ] s 3/ sf ;b:ox¿n]  o;/ L ;f] rL If] qLsf]  5f] / f]  of]  kfp 5'G5 l3gn]  5'“b} g, dflg; 7"nf] lbnn] x'G5 hftn] x'“b} g . –dxfslj nIdLk|;fb b] jsf] 6f dflg; 7"nf] s;/ L x'G5 <
  • 11. k/Dk/fut ufpFnfO{ Osf]len]hdf ¿kfGt/0fM lgb]{lzsf10 Jojxf/ df nfu" ul/ lbP xfn xfdLn]  ef] lu/ fv] sf]  vfB c;'/ Iffsf]  l:yltdf s] xL ;'wf/ cfp‘bf] xf]  . xfn xfd|f]  d'n'ssf] hg;+Vof @,^^,)),))) /  s"n 3/ w'/ L;+Vof %$,@&,#)@ 5 . aif] {gL vfBfGg ;d:of a] xf] g'{ gkg] { 3/ w'/ L ;ªVof sl/ a $),&),))) 5 . xfdLnfO{ ;g @))*/ ( /  @))(/ !) df qmdzM !,#@,(!) d] l6«s 6g / #,@(,(&@ d] l6«s 6g vfBfGg ck'u ePsf] lyof] eg] ;g @)!)/ !! df $,$#,)%& d] l6«s 6g vfBfGg art ePsf] lyof]  . aif] {gL a] xf] g'{ kg] { vfBfGg c;'/ Iffsf]  ;d:ofnfO{ ;Daf] wg ug'{ xfd|f nflu kmnfdsf]  Ro'/ f rkfP;/ x sl7g ePsf]  5  . aif] {gL x/ ] s 3/ w'/ Ln]  Ps lbgdf %) u|fd -laxfg / a] n'sf Ps Ps d'7L_ vfBfGg art ug] { xf]  eg]  To;sf]  b} lgs s"n kl/ df0f @)# d] l6«s 6g x'g hfg] 5 . Ps aif{df To;/ L ;l~rt vfBfGgsf]  s"n kl/ df0f &$,)(% d] l6«s 6g x'g] 5 . aif{lbgdf o;/ L hf] ufOPsf]  vfBfGgnfO{ “ul/ aL lgaf/ 0fsf nflu ;fd'bflos kxn" cyjf "d'7Lbfg" h:tf sfo{qmddfkm{t ufp‘a:tLdf nfg ;s]  3/ kl/ jf/ sf]  vfBfGg c;'/ Iffsf] ;d:of s] xL dfqfdf eP klg ;dfwfg x'g] lyof]  . Osf] len] hdf :yfgLo ;d"x / ;ldltx¿n] o:tf ;f] rx¿nfO{ d't{ ¿k lbg ;Sb5g / ;Sg' klg kb{5 . kl5 uP/  To;sf]  cg's/ 0f / fli6«o :t/ df x'g ;Sb5 . Osf] len] hdf o:tf]  ;f] rsf]  ;lx sfof{Gjogaf6 ef] vd/ L lgld6ofGg ePkl5 / fHon]  b] ze/ L cyjf w] / }  ufp‘df o:tf]  sfo{qmd lsg nfu" gug] { <
  • 12. k/Dk/fut ufpFnfO{ Osf]len]hdf ¿kfGt/0fM lgb]{lzsf 11 xfnsf] tyfslyt d"n k|jfxsf] s[lif k|0ffnLcGtu{t / f;folgs dn /  laiffbLx¿sf]  k|of] un]  ubf{ jftfj/ 0f k|b"lift x'g] , dflg; / a:t'efpsf]  :jf:Yodf k|lts"n c;/  kg] { u/ ] sf] , /  h} ljs lalawtf gi6 x'Fb} uPsf] 5 . To;} u/ L pQm s[lif k|0ffnLcGtu{t t/ fO{sf v] tx¿nfO{ tf/ Gtf/  6ofS6/ n]  hf] Tgfn]  df6f] sf]  ;+/ rgf lalu|+b} / pj{/ f zlQm emg emg sd x'“b}  u} / x] sf]  5 .  Ps jfnL k4ltn]  ubf{ gofF gofF / f] u ls/ fx¿sf]  k|sf] k a9b}  u} / x] sf]  5  . tyfslyt d"n k|jfxsf] s[lif k|0ffnL nf] esf]  ;+:s[ltdf cfwfl/ t 5 . Tof] nf] e eg] sf] k|lt PsfO hldgaf6 a9LeGbf a9L pTkfbg lngsf nflu w] / } eGbf w] / }  / f;folgs dn, / f;folgs laiffbL tyf xla{;fO8x¿sf] k|of] u ug{‘ xf]  . To:tf] k|lalw / cEof;af6 df6f] sf]  ;+/ rgf lau|g] , pj{/ tf gi6 x'g] , df6f] sf hLjf0f'x¿sf]  ;+Vof cToflws Go"g x'g] , h} ljs lalawtf gi6 x'g] s'/ fdf To:tf] s[lif k|0ffnLsf kIfw/ x¿nfO{ ;/ f] sf/  5}  g  . pgLx¿nfO{ s] jn gfkmf;Fu dfq dtna 5 . w] / } wg sdfP/ dfgl;s zflGt k|fKt ug{ ;ls+b} g a? Tof]  u'dfOG5 eGg] 1fg klg pgLx¿nfO{ 5} g . zfob To:tf] k|j[lttkm{ ;+s] t u/ L n] v] sf lyP xfd|f sljlz/ f] d0fL n] vgfy kf} 8ofnn]  “d} vfpF d} nfpF ;'v;on jf df] h d u?F, d} gfr'F d}  xfF;' c? ;a d?g b'a{nx¿ . " laiffbLo'Qm vfB kbfy{x¿af6 tof/  kfl/ Psf cg] sf}  kl/ sf/ x¿ h:t}  eft, kmnk"mn, t/ sf/ L, bfn, df;', cyjf b'w vfP/ / f] uL hLjg afFRg' s'g} klg cy{df / fd|f] x'g ;Sb} g . a? :j:ys/ vfgfsf] Pp6f jf b'O{6f kl/ sf/ vfO{ :j:y / xg' /  dfgl;s zflGt k|fKt ug'{ a'l4dfgL xf]  . dxfslj nIdLk|;fb b] jsf] 6fn]  Psbd 7Ls eg] sf 5g "xftsf]  d} nf ;'gsf] y} nf s] ug'{ wgn] , ;fu /  xftsf]  d} nf ;'gsf]  y} nf s]  ug'{ wgn] , ;fu / l;:g" vfPsf] a] z cfgGbL dgn]  . –dxfslj nIdLk|;fb b] jsf] 6f s[lif, jftfj/ 0f /  hLljsf] kfh{g
  • 13. k/Dk/fut ufpFnfO{ Osf]len]hdf ¿kfGt/0fM lgb]{lzsf12 l;:g" vfPsf] a] z cfgGbL dgn] ". To;f] eP s] ug] { t < cfkmgf nflu cfaZos vfB kbfy{ :yfgLo :t/ df g} pTkfbg ug] {, k|fªufl/ s pTkfbg ug] { :yfgLo ls;fgx¿nfO{ ;Ddfg /  ;xfotf ug] {, xfd|f cfˆgf / } yfg] 1fg vfB e08f/ 0f k|ljlw /  k/ Dk/ fnfO{ k'ghL{ljt / ;Dj4{g ug] { . ls;fgnfO{ s[lifsf] cfw'lgsLs/ 0f /  Jofj;flosLs/ 0fsf]  gfddf laiffbL k|of] u u/ L v] tL ug{ / hgtfnfO{ laiffbLo'Qm vfgf vfg afWo kfg] { gLlt / sfo{qmdx¿nfO{ oyflz3| vf/ ] h ug]{  . cg'jf+lzs¿kdf ¿kfGtl/ t -h] g] l6sNnL df] l8kmfO8_ vfB pTkfbg k|ljlwsf]  k|of] uaf6 afnLgfnLsf] k|lt PsfO pTkfbg cToflws dfqfdf a9fpg ;lsG5 . pQm k|lalwsf] k|of] uaf6 afnLgfnLdf / f] u /  sL/ fx¿sf]  lgoGq0f klg / fd|f] ;Fu ug{ ;lsG5 . a} 1flgs lx;fa lstfadf Tof] s'/ f ;xL xf]  . Tof]  ;'Gbf / fd|}  s'/ f xf]  h:tf]  klg nfUb5 . t/ To:tf] k|ljlwn] xfd|f / } yfg]  jfnLgfnLsf lglZrt hftx¿ x/ fpg] , To;;Fu ;DalGwt / } yfg]  1fg, k|ljlw /  k/ Dk/ f x/ fpg]  k|jn ;Defjgf / xG5 . To:tf] k|ljlw ckgfpg]  ax'/ fli6«o 7"nf lab] zL sDklgx¿n]  gk'+;s -a0f{z+s/ _ aLpx¿sf] pTkfbg ub{5g . To:tf]  aLp u/ fpg bzsf} +;Dd lg/ Gt/  cg';Gwfg ug'{ kb{5 . To;sf nflu ax'/ fli6«o sDklgx¿n]  c/ af} + ?lkofF nufgL ub{5g . ;+;f/ e/ sf ls;fgx¿nfO{ To:tf aLp cfˆgf ahf/ ;~hfndfkm{t pknJw u/ fpFb5g . To:tf 7"nf lab] zL ax'/fli6«o sDklgx¿df dG;fG6f] , 8'kf] 06 / ;] Gh] 06f gfd'b 5g . 7"nf lab] zL sDklgx¿n]  pTkfbg u/ ] sf]  aLp k|of] u ug{ yfn] kl5 ls;fgx¿n]  sd pTkfbg lbg] cfˆgf] aLp / fVg 5f] 8b5g . gk'+;s aLpx¿ k|of] u ug] { ls;fgx¿n]  sfnfGt/ df x/ ] s ;fn ax'/ fli6«o sDklgx¿n]  tf] s] hlt w] / }  d'No -/ sd_ ltg'{ kg] { ca:yf cfpg] 5 . To;nfO{ lasf;f] Gd'v jf cNk lasl;t d'n'ssf ls;fgx¿sf nflu aflx/ L k|fljlws-cfly{s em8sf elgG5 . :yfgLo :t/ df cfˆgf] aLp / fVg 5f] 8] kl5 xfd|f cfˆgf afnLgfnLsf hftsf aLpx¿ t nf] k e} ;s] sf x'g] 5g  . To;} n]  xfd|f ls;fgx¿n] klg To:tf] em8sfsf]  ;fdgf ug} { kg] { x'G5 . pgLx¿sf] 
  • 14. k/Dk/fut ufpFnfO{ Osf]len]hdf ¿kfGt/0fM lgb]{lzsf 13 hLljsf] kfh{gsf lgldQ Tof] cToGt r'gf} ltk"0f{ x'g] 5 . clxn] g} xfdLn]  sf7df8f} +df yfkflrlgof jf tf} nL wfg nufpg rfx] df aLp kfOFb} g . bfª /  t/ fO{ e"efudf l;D7f/ f]  -/ ftf]  rfdnsf] Ps hft_ / clGb -cglb_ wfg nufpg rfx] df aLp kfpg d'l:sn e} ;s] sf] 5 . ;fgf ls;fgsf]  afx'Notf ePsf] xfd|f] h:tf] cNk ljsl;t d'n'ssf]  ;/ sf/  /  ;DalGwt ;ª3 ;+:yf / lj1x¿n] of] s'/ fnfO{ uDeL/ ¿kdf lng' kb{5 . Tolt dfq xf] Og ;/ sf/ n]  o; ;DaGwdf :ki6 gLlt / sfo{qmd th'{df ug'{ h?/ L 5 / ls;fg ju{nfO{ ;To tYo hfgsf/ L lbg' af~5gLo 5 . sltko ca:yfdf h] g] l6sNnL df] l8kmfO8 afnLgfnLsf hftx¿ xla{;fO8 -emf/ kft dfg] { / ;fog_ lg/ f] ws x'G5g . To;sf] cy{ s] xf]  eg] To:tf afnLgfnLdf emf/ kft lgoGq0f ug{ ls;fgx¿n] xla{;fO8 -emf/ kft dfg] { / ;fog_ k|of] u ug'{ kg] { x'G5 . xla{;fO8n] df6f] / kfgLdf k|j] z u/ L jftfj/ 0f k|b"lift ug] { dfq xf] Og xfd|f] vfB rqmdf ;d] t k|j] z kfpF5g . To;af6 dflg;sf]  /  ufO{a:t'sf]  :jf:Yodf gsf/ fTds c;/ kb{5 . kl5Nnf s] xL bzsx¿df hnjfo' kl/ jt{g / fli6«o /  cGt/ fli6«o :t/ df Ps uDeL/  ;/ f] sf/ sf]  laifo ag] sf]  5 . dflg;n] cfˆgf] ;'v ;'lawfsf nflu k|of] u ug] { lalaw k|lalwx¿sf sf/ 0f hnjfo' kl/ jt{gn]  7"nf]  ¿k lng k'u] sf]  5  . o'/ f] k /  cd] l/ sfsf lasl;t d'n'sx¿df dfq xf] Og lasf;f] Gd'v elgg]  rLg, ef/ t, a|flhn, blIf0f clk|msf, ;fpbL c/ a /  s'a] t h:tf b] zx¿df ;d] t xl/ t u[xaf6 pT;h{g x'g] sfj{g 8fOcS;fO8, ;Nkm/ 8fOcS;fO8, ldy] g, gfO6«; cS;fO8, k/ km nf] / f] sfa{g, xfO8«f]  kmnf] / f] sfa{g, tyf ;Nkm/  x] Shfˆnf] / fO8 h:tf xl/ t u[x Uof;x¿sf] dfqf jftfj/ 0fdf a9b}  u} / x] sf]  5  . cf} Bf] lus lasf;sf]  qmd ;'? x'g'cl3 xfd|f] jfo'd08ndf sfa{g8fOcS;fO8sf] dfqf a9]/ @*) kLkLPd -!) nfvdf c+z_ ePsf] df æd} vfpF d} nfpF ;'v;on jf df] h d u?F, d} gfr'F d} xfF;' c? ;a d?g b'a{nx¿ .Æ –sljlz/ f] d0fL n] vgfy kf} 8ofn
  • 15. k/Dk/fut ufpFnfO{ Osf]len]hdf ¿kfGt/0fM lgb]{lzsf14 ;g @)!! df Tof] dfqf #(!=&^ kLkLPd k'u] sf]  tYof° k|sflzt ePsf]  5  . To;} u/ L cf} Bf] lus lasf;sf] qmd ;'? x'g'cl3 xfd|f] jfo'd08ndf ldy] gsf] dfqf a9]/ &!% kLkLPd lyof] eg] ;g @)!! df Tof] dfqf !&&$ kLkLPd k'u] sf] 5 . xl/ t u[x Uof; pT;h{gdf t] n phf{ -@%=%)%_, pBf] uwGbf -!(=$)%_, aglagfz -!&=$)%_, s[lifsf]  cfw'lgsLs/ 0f -!#=%)%_, oftfoft -!#=!)%_, Jofj;flos ejg -&=@_ /  k|b"if0fsf]  -@=*_ e"ldsf / x] sf]  tYo k|sflzt ePsf] 5 . xl/ t Uof; pT;h{gn] hnjfo' kl/ jt{gnfO{ emg emg ;d:ofu|:t u/ fpFb}  nu] sf]  5 . kmn:j¿k cgfj[li6, cNkj[li6, cyjf v08a[li6 x'g] , af9L cfpg]  /  k} / f]  hfg] , tfkqmddf a[l4 x'Fb}  hfg]  e} / x] sf]  5  . To;} sf sf/ 0f Psflt/  jfnLgfnLsf]  pTkfbg sd x'“b}  u} / x] sf]  5 eg]  csf] {lt/  dflg;sf] hLljsf] kfh{g emg si6s/  /  r'gf} ltk"0f{ x'Fb}  u} / x] sf]  5  . ;fdfGotof Ps lbgdf cyjf laxfgb] lv / ftL;Dd tfkqmddf s] xL l8u|Lsf] kl/ jt{g x'G5 . To;} n] $ l8u|Lsf]  kl/ jt{g eGg]  s'/ faf6 w] / }  dflg;nfO{ 8/ nfUb} g . t/ ;+;f/ e/  ;fnfvfnf ! l8u|Lsf] kl/ jt{g x'g dxf;fu/ sf]  kfgLsf] , afo'd08nsf]  /  hldgsf] 7"nf] efu crfSnL tflQg' kb{5 . cfheGbf @),))) aif{cl3sf]  t'ngfdf laZjsf] afo'd08nsf]  tfkqmd # l8u|Ln] dfq a9] sf]  5 . t/ clxn] b] lvPsf] hnjfo' kl/ jt{gnfO{ Wofg lbg]  xf]  eg]  s] xL bzsd} Tof] tfkqmd c? $ l8u|Ln]  a9g] 5 . xfd|f] afo'd08nsf]  tfkqmd $ l8u|Ln] a9g' eg] sf] 7"nf]  s'/ f xf]  . h} ljs k|hfltsf dflg;, hgfj/ , k+IfL, ;'IdhLjf0'f, hnr/ , af] 6la?jf, OToflbsf]  cl:tTjsf nflu hfnjfojLo cfwf/ g} ;dfKt ePkl5 s] x'g ;Sb5, Tof] sNkgf u/ f} +  . To;} n]  hnjfo' kl/ jt{g xfd|f] u|xsf] Ps ;femf / cToGt dxŒjk"0f{ r'gf} tL ag] sf] 5 . o;sf]  ;fdgf xfdL ;a} k[YjLjf;Lx¿ ldn] /  ug'{ jf~5gLo ePsf] 5 . o;af6 plDsg s[lifsf]  Jofj;foLs/ 0f, cf} Bf] lusLs/ 0f, gfkmf, tyf lasl;t d'n'sn] ckgfPsf] af6f] g} 7Ls xf]  / ToxL af6f] lx+8g' kb{5 eGg] h:tf dfGotf / ts{nfO{ :yfg lbg ;lsg]  ca:yf ca afFsL / x] g . ;a} n] cf- cfˆgf] t] ;|f] cfFvf tyf r] tgfsf] b[li6 vf] Ng]  a] nf cfO;s] sf]  5  .
  • 16. k/Dk/fut ufpFnfO{ Osf]len]hdf ¿kfGt/0fM lgb]{lzsf 15 • dfly pNn] lvt ;d:ofx¿ /  r'gf} ltx¿af6 hf] lug tyf kof{j/ 0f /  k|s[lt ;+/ If0fnfO{ k|j4{g ug{ ;3g h} ljs v] tL k|0ffnL h:tf lbuf] s[lif k4ltx¿nfO{ hLjg bz{gsf ¿kdf ckgfpg]  . • ;fdflhs Gofosf] :yfkgf /  hLjgf] kof] uL ;f+:s[lts d'No dfGotfx¿sf] hu] gf{ tyf k|j4{g ;a} txdf ug{ k|oTg/ t / xg]  . • cfk"m afrf} + tyf c?nfO{ klg afFRg ;3fcf} +, cfk"m vfpF /  c?nfO{ klg v'jfcf} + eGg] hLjg bz{gnfO{ Jojxf/ df ckgfpg]  . • To;sf nflu cfaZos kg] { ;fdflhs /  ef} lts ;+/ rgfx¿ ;a} hgf ldn] /  agfcf} +, kl/ rflnt u/ f} + / To;nfO{ emg dha't agfpg]  sfd u/ f} +  . Osf] len] hsf]  cjwf/ 0ffn]  ;d] 6] sf df] 6fdf] 6L laifox¿ log} x'g . To;f] eP s] ug] { t < • hdLg s:sf] xf] < • hdLg, h+un / kfgLsf]  ;+/ If0f lsg ug] {< • hdLg, h+un, hn, h} las lalawtf / hghLljsfaLr s:tf] cGt/ ;DaGw 5 < dl:t:s dGyg /  ;d"xut 5nkmnsf nflu s] xL k|Zgx¿ • of]  cGt/ ;DaGwnfO{ s;/ L sfod / fVg] jf s;/ L emg dha't / pTkfbgzLn agfpg] < • Tof]  sfddf Osf] len] hsf ;b:ox¿sf] e"ldsf / bfloTj s]  s] x'G5 <
  • 17. k/Dk/fut ufpFnfO{ Osf]len]hdf ¿kfGt/0fM lgb]{lzsf16 Osf] len] hn]  xfn xfdLn]  ef] lu/ x] sf kof{j/ 0fLo, ;fdflhs, ;f+:s[lts, cfly{s / k|flalws laifdtf Pjd cl:y/ tfx¿nfO{ lbuf]  ;+/ rgf, Jojxf/ tyf ;dtfk"0f{ ;f] rdfkm{t ;Daf] wg ub{5  . g] kfnL kl/ k|] Ifdf xfdLn]  Osf] len] hsf cfwf/ e"t dfkb08x¿nfO{ df] 6fdf] 6L ¿kdf tn k|:t't u/ ] sf 5f} +  . gd'gf Osf] len] h sxlng tn pNn] lvt ca:yfx¿sf]  l;h{gf /  lgdf{0f e} ;s] sf]  x'g' kb{5 . oL dfkb08x¿ k"/ f ug] { qmddf lgdf{0fflwg Osf] len] hn]  r/ 0fj4 ¿kdf laleGg ;+/ rgf /  d'No dfGotfx¿sf] lasf; ub} { hfg' kb{5 . tL pknlJwx¿sf] cg'udg tyf d'Nof°gsf nflu laleGg ;"rsfÍx¿sf]  pkof] u ul/ G5  . To;nfO{ cWofo # df ;dfa] z ul/ Psf]  5  . Osf] len] hsf cfwf/ e"t dfkb08x¿ != dlxnfdfly x'g]  u/ ] sf ;a}  k|sf/ sf lx+;fsf] cGTo ePsf] ca:yf @= afnaflnsfx¿dfly x'g]  u/ ] sf ;a}  k|sf/ sf lje] bsf]  cGTo ePsf]  ca:yf #= lzIffdf ;a} sf] ;dfg kx'Fr ;'lglZrt ePsf] ca:yf $= k|fylds :jf:Yodf ;a} sf] ;dfg kx"+r ;'lglZrt /  s'kf] if0f/ lxt ;dfhsf] l;h{gf ePsf] ca:yf %= dlxnfsf laz] if :jf:Yo cfjZostfx¿ ;Daf] wg ePsf]  cj:yf ^= k|fs[lts ;|f] t tyf åGå Joj:yfkgdf ;d'bfosf] ;lqmo ;xeflutf ePsf]  ca:yf &= gjLs/ 0fLo phf{sf] clwstd pkof] u ePsf]  ca:yf Osf] len] hsf dfkb08x¿@
  • 18. k/Dk/fut ufpFnfO{ Osf]len]hdf ¿kfGt/0fM lgb]{lzsf 17 *= ;3g h} ljs v] tL k|0ffnLsf]  k|j4{g /  Jofj;flosLs/ 0f ePsf]  ca:yf (= ;d'bfosf ;f+:s[lts klxrfg :yflkt / ;+/ lIft ePsf] ca:yf !)= / } yfg]  1fg /  k/ Dk/ fut k|ljlwsf]  ljsf;, ;+/ If0f / k|j4{g ePsf]  ca:yf !!= hnjfo' kl/ jt{g /  jftfj/ 0fLo ljifdtfx¿nfO{ ;fd"lxs¿kdf ;Daf] wg ug{ ;d'bfo ;lqmotfk"j{s nfluk/ ] sf]  ca:yf . !@= ;fd"lxs g] t[Tj lasf; tyf Gofok"0f{ ;dfhsf] ca:yf . oL dfkb08x¿df :yfg /  kl/ j] zcg'¿k s] xL yk36 x'g ;Sb5 . t/ o;sf dfgjclwsf/  -vf;u/ L dlxnf, afnaflnsf /  ;LdfGts[t ;d'bfosf clwsf/ x¿_ ;Fu ;DalGwt tyf k|fs[lts ;|f] tx¿sf]  lbuf] , kof{j/ 0fd} qL Joj:yfkg;Fu ;DalGwt kIfx¿nfO{ eg] 36fpg jf sf‘65f‘6 ug{ ldNb} g . To:tf kIfx¿nfO{ la:tfl/ t ug{ jf yKg rflx“ ldN5 . dfgjclwsf/ x¿sf]  ;'lglZrttf;lxtsf]  a} slNks lbuf]  s[lif -;3g h} las v] tL k|0ffnL_, gjLs/ 0fLo phf{, kmf] x/ d} nfsf]  lbuf]  Joj:yfkg, ;fdflhs ;zQmLs/ 0f tyf dfgj / kof{j/ 0faLr :j:y cGt/ ;DaGwsf]  k|j4{g ug'{ Osf] len] hsf d"ne"t kIfx¿ x'g . gjLs/ 0fLo phf{n] lgDglnlvt rf/  If] qdf k/ Dk/ fut phf{nfO{ la:yflkt ub{5M != ljB't pTkfbg -;f} o{ phf{, atf;]  phf{ (wind mill) /  h} ljs Uof; (biogas) af6_, @= kfgL jf sf] 7f ttfpg -;f} o{ phf{, atf;] phf{ / h} ljs Uof;af6_, #= df] 6/  ufl8sf]  OGwg -afg:klts t] naf6_, /  $= u|fdL0f phf{ ;] jf -;f} o{ phf{, atf;] phf{ / h} ljs Uof;af6_ . To;} n]  xfdLn]  k/ Dk/ fut ufpFaf6 Osf] len] hnfO{ 5'6ofpg]  dfkb08x¿ dfly pNn] lvt kIfx¿;‘u ;DalGwt x'g' kb{5 . o; egfO / ;f] r;‘u ;DalGwt 5nkmn rnfO{ :ki6tf Nofpgsf nflu oxf“g] /  s] xL pbfx/ 0fx¿ k|:t't ul/ Psf 5g . pbfx/ 0f ! M dfgf} + Pp6f ufpFdf dfly pNn] lvt w] / } h;f]  dfkb08x¿ k"/ f ePsf 5g
  • 19. k/Dk/fut ufpFnfO{ Osf]len]hdf ¿kfGt/0fM lgb]{lzsf18 t/ ToxfF Ps rf} yfO{ -@%%_ 3/ w'/ L o:tf 5g, hxfF rkL{ / ;'wfl/ Psf]  r'nf] 5} g . h+un jf ;fd'bflos jgaf6 c?n] yfxf gkfpg] u/ L ?v jf a'6f sf6] / NofO{ bfp/ f agfpg]  /  To;} n]  vfgf ksfpg]  ul/ G5  . afnaflnsfsf nflu ;fFemdf k9g, n] Vg jf v] Ng cfaZos kg] { pHofnf]  -aQL_ sf] Joa:yf ul/ Psf] 5} g . s] xL 3/ df eg]  dl66t] nsf]  6'sL jf nfnl6g aflnG5 . To:tf] ufpFnfO{ Osf] len] h dfGg ;lsG5 < o;sf]  l;wf hjfkm x'G5 ==;ls+b} g . Tof]  ufpFnfO{ Osf] len] h agfpg s] s]  sfd ug'{ kb{5 xf] nf < xfdLn] ;f] rf} + /  atfcf} +  . pbfx/ 0f @ M dfgf} + Pp6f ufpFdf dfly pNn] lvt w] / } h;f]  dfkb08x¿ k"/ f ePsf 5g t/ ToxfF Ps rf} yfO{ -@%%_ hlt 3/ w'/ Ln]  v] taf/ Ldf / f;folgs dn, / f;folgs laiffbL / gk'+;s aLpx¿sf]  k|of] u ul/ / x] sf 5g  . ljiffbLo'Qm vfB pTkfbg ahf/ df nu] /  a] Rb5g /  / fd|}  wgfh{g ul/ / x] sf 5g  . t/  w] / }  h;f]  3/ df rkL{ / ;'wfl/ Psf] r'nf] 5} g . To:tf]  ufpFnfO{ Osf] len] h dfGg ;lsG5 < o;sf] l;wf hjfkm x'G5 ==;ls+b} g . Tof] ufpFnfO{ Osf] len] h agfpg s]  s] sfd ug'{ kb{5 xf] nf < xfdLn]  ;f] rf} + /  5nkmn u/ f} +  . pbfx/ 0f # M dfgf} + Pp6f ufpFdf dfly pNn] lvt w] / } h;f]  dfkb08x¿ k"/ f ePsf 5g t/ ToxfF bzdf Ps -!)%_ 3/ w'/ Ldf dlxnfdfly lalaw lx+;f x'g]  u/ ] sf]  5  . 3/ leqsf]  ;a}  lg0f{o k'?ifn] dfq ug] { kl/ kf6L 5 . 3/ sf]  ;|f] t Joj:yfkg, cfly{s pkfh{g, / vr{;DaGwL s'g} klg lg0f{o ubf{ dlxnfx¿nfO{ ;l/ s u/ fOFb} g  . To:tf]  ufpFnfO{ Osf] len] h dfGg ;lsG5 < o;sf] l;wf hjfkm x'G5 ==;ls+b} g  . Tof]  ufpFnfO{ Osf] len] h agfpg s] s] sfd ug'{ kb{5 xf] nf < xfdLn]  ;f] rf} + /  atfcf} +  . pbfx/ 0f $ M dfgf} + Pp6f ufpFdf dfly pNn] lvt w] / } h;f]  dfkb08x¿ k"/ f ePsf 5g t/ Toxf“ bzdf Ps 3/ w'/ Ldf -!)%_ afnaflnsfdfly lalaw lje] b e} / x] sf]  5  . s] xL 3/ w'/ Ln]  afnaflnsfnfO{ :s'n k7fpFb} gg a? ufO{afv|f r/ fpg k7fpF5g . s;} n]  5f] / LnfO{ csf{sf]  leQf 6fNg]  hft eGb}  :s'n k7fp+b} gg t/  5f] / f] n] 
  • 20. k/Dk/fut ufpFnfO{ Osf]len]hdf ¿kfGt/0fM lgb]{lzsf 19 d/ ] kl5 j} t/ 0fL tf5{ eg] /  :s'n k7fpF5g . s] xL 3/ w'/ Ln]  cfˆgf] k'/ fgf]  k/ Dk/ fnfO{ k5ofP/  afnlaafx ul/  lbg] jf !$ aif{d'lgsf 5f] / fx¿nfO{ wgfh{gsf nflu ef/ t k7fpg]  ub{5g . ;Nofgsf s] xL ufla;x¿df o:tf unt Jojxf/ x¿ cfh klg e} / x] sf]  s'/ f k|sfzdf cfPsf 5g  . oL Jojxf/ nfO{ xfd|f]  sfg'gn]  ;d] t jGb] h nufPsf] 5 . t/ k/ Dk/ f /  ;+:s[ltsf gfddf afnaflnsfdfly o:tf lje] bx¿ sfod} 5g . To:tf]  ufpFnfO{ Osf] len] h dfGg ;lsG5 < o;sf] l;wf hjfkm x'G5 ==;ls+b} g . Tof] ufpFnfO{ Osf] len] h agfpg s– s;n] s] s] sfd ug'{ kb{5 xf] nf < xfdLn]  5nkmn u/ f} + /  atfcf} +  . cWoogn]  s]  b] vfPsf]  5 eg]  w] / } h;f]  Osf] len] hx¿sf]  ;aeGbf 7"nf]  r'gf} lt eg] sf]  Osf] len] hsf ;b:ox¿n]  ;a} ;Fu ldn] /  a:g, Ps csf{nfO{ ;Ddfg / dfof u/ L ldn] /  sfd ug{ l;Sg' g} xf]  . o; ;DaGwdf lgDglnlvt ;jfnx¿ dxŒjk"0f{ 5g • xfd|f] k/Dk/fut ;fdflhs dfGotf cg'?k Ps csf{nfO{ uf/ f] ;f/ f]  kbf{ ;xof]u / x] / larf/  ug] { tyf ;|f] tx¿sf]  cfbfgk|bfg ug] { dfGotf / Jojxf/ ePsf]  ;d'bfosf]  l;h{gf ug] {, • kl/ jf/ b] lv ufpF;Dd ;a}  k|sf/ sf lg0f{ox¿ ;fd"lxs ¿kdf dfq ug] {, • Osf] len] hleq x'g}  ;a}  k|sf/ sf åGåx¿sf] Joj:yfkg ufpFleq}  laz] if ;+/ rgf -;fd'bflos dWo:ytf ;ldlt_ dfkm{t kLl8td'vL Gofo k4lt cg'¿k ug] {, • Osf] len] hleq sfo{/ t lalaw ;d"x, Sna, ;xsf/ L / ;fdflhs ahf/ x¿sf]  sfo{;DaGwL lawfg, d'No, dfGotf / ahf/ efp tyf C0f / Aofh;DaGwL Joa:yf d'n'sdf k|rlnt sfg'gsf]  bfo/ fleq / xL Osf] len] hsf ;Dk"0f{ ;b:ox¿sf] ;xeflutfdf lgwf{/ 0f ug] { /  To;sf]  kfngf ug] {, • d"n k|jfxsf] cy{tGqaf6 :jtGq :yfgLo :jfjnDaL cy{tGqsf]  lasf; ug{ k|oTg/ t / xg]  . o;sf lgldQ ;DalGwt laifosf la1x¿;Fu Osf] len] hsf pBdL o'jf, dlxnf / k|f} 9 ;b:ox¿n]  sfo{zfnf u/ L :yfgLo :jfjnDaL cy{tGqsf] pko'Qm gd'gf lasf; ug] { /  To;sf]  k|rf/  k|;f/  ug] {  .
  • 21. k/Dk/fut ufpFnfO{ Osf]len]hdf ¿kfGt/0fM lgb]{lzsf20 Osf] len] hleqsf x/ ] s 3/ w'/ Ldf x'g}  kg] { ;"rsfÍ tyf ef} lts ;+/ rgfx¿ lgDglnlvt 5g . Osf] len] hdf oL ;+/ rgf jf ;"rsfÍx¿sf]  k|flKtsf lgldQ kl/ of] hgfsf k|flalws ;xfos, ;fdflhs kl/ rfns /  kl/ of] hgf ;+of] hs nufot cGo ;DalGwt sd{rf/ Lx¿ ;lqmo ¿kdf sfo{/ t x'g' afG5gLo 5 . oL ;"rsfÍx¿sf cfwf/df Osf] len] hsf ;b:ox¿ cfkm} n]  xfdL Osf] len] h lgdf{0fsf]  of] hgfa4 sfd ul/ / x] sf 5f} + ls 5} gf} + egL n] vfhf] vf ug{ ;Ifd x'g] 5g . • k|f/ lDes afn lasf; s] Gb| lgdf{0f tyf afnaflnsfdfly x'g]  lae] bsf]  cGTosf]  k|lqmof • dlxnf ;b:ox¿dfly x'g]  u/ ] sf lalaw lae] b /  lx+;fsf]  cGTosf]  k|lqmof • Osf] len] hsf lalaw sfo{df 3/ sf x/ ] s ;b:osf]  ;lqmo ;xeflutf • Osf] len] h lgdf{0fsf nflu ;d"x tyf ;xsf/ Lsf] u7g /  ;xeflutf • ;+:s[lt, snf /  k/ Dk/ fut k|lalwx¿sf]  ;+/ If0f /  kl/ rfng • k|fylds :jf:Yo tyf dlxnf :jf:Yo k/ fdz{ s] Gb|sf]  :yfkgf /  pkof] u • tfhf t/ sf/ L tyf kmnk"mn ;+sng s] Gb|, Pjd ;fdflhs ahf/  lgdf{0f /  pkof] u • :jfjnDaL ufx{:Yo cy{tGqsf]  Osf] len] hsf ;"rsfÍx¿#
  • 22. k/Dk/fut ufpFnfO{ Osf]len]hdf ¿kfGt/0fM lgb]{lzsf 21 lgdf{0ftkm{ cu|;/ tf • ;fd'bflos dgf] / ~hg /  cfWoflTds :ynsf] lgdf{0f • rlk{ lgdf{0f / k|of] u • afof] Uof; jf uf]a/Uof; lgdf{0f /  k|of] u • ;'wfl/ Psf]  w'“jf/ lxt r'nf]  lgdf{0f /  k|of] u • ufO{ tyf afv|fsf] ;'wfl/ Psf]  uf] 7 lgdf{0f /  k|of] u • s'v'/ f /  xfF;sf]  ;'wfl/ Psf]  vf] /  lgdf{0f /  k|of] u • sDkf] i6 jf h} ljs dn tyf laiffbL pTkfbg / k|of] u • ;3g h} ljs v] tL k|0ffnLdf cfwfl/ t ax'cfoflds v] tLkftL . Osf] len] h jf ;d'bfosf pknlJwx¿nfO{ tn lbOPsf]  rf6{cg'¿k n] vfhf] vf ug{ ;lsG5 . pQm rf6{df xfdLn] k|fKt ug{ vf] h] sf pknlJwx¿nfO{ cyf{t dfkb08x¿nfO{ df] 6fdf] 6L rf/  kIfdf afFl8Psf] 5 . tL kIfx¿ x'gM != kof{j/ 0f -k[YjL_, @= ;fdflhs ;+/ rgf -cUgL_, #= ;+:s[lt / cfWofTd -jfo'_, $= ef} lts ;+/ rgf -hn_ . rf6{df x/ ] s If] qdf rf/  rf/  j6f j[t lbOPsf] 5 / x/ ] snfO{ rf/  rf/ efudf ljeflht ul/ Psf] 5 . Osf] len] hsf]  n] vfhf] vf ubf{ x/ ] s efunfO{ / +ufP/  c° lbOG5 . of] rf6{ cg';f/  n] vfhf] vfsf]  k"0ff{° ^$ 5 /  Osf] len] h sxlngsf nflu cf} ;tdf $* c° k|fKt ug'{ kg] { x'G5 . To;sf ;fy}  o; n] vfhf] vfaf6 Osf] len] hdf s] –s] sfd x'g afFsL 5 Tof] ;"rgf klg k|fKt x'G5 . rf6{df lbOPsf sltko ;+/ rgf tyf n] vfhf] vf ul/ g]  laifoa:t' dfly lbOPsf] dfkb08 tyf ;"rsfÍdf 7ofSs} ToxL zAbdf gk/ ] sf klg x'g ;Sb5g .
  • 23. k/Dk/fut ufpFnfO{ Osf]len]hdf ¿kfGt/0fM lgb]{lzsf22 Osf] len]hsf] JolQmut tyf ;fd"lxs n]vfhf]vf k|0ffnL kfgL ]fs¿xt]f|;]fsLgfk=! f0fI/+; {fhpoLf0/sLjgt[sLsP=@ _6i]fkDs,;foU]fofa,{o}f;-Lnff0|k fgkfy:fgr/+;solfb'df;=# fdn]d{Ofyt;Sfoˆ,g]fmk=$ rF'xk LjY[k != :j:y vfBfGg /fw';fd{tl"kfc Lbffijl/ndsjl}h÷s/lfu+f|k=@ u]fokp/gbfkTp ;foU]fofa/{Lkr=# Lnff0|kLt]vsjl}hg3;=$ ckgfPsf] cfuf] sn"dftulfex;=! fomql|ko{f0gl tl|kqGt{ycLjDnjfj:]fubl=@ ft4jtl|k fnxld÷fj];y:fj:sdlyf|k=# :jf:Yo k/fdz{ t/lfwfcfdoN"dshlfdf;=$ fj'o/ffIzlnfj kl/rfng xfjf ;fsjltumQloJ,fns,fg{h;l=! stl[s:+f;,tlL/tuf/kD/k=@ ljljwtf f0]fs6il[bFfog=# $= zflGt, dfof tyf ljZjJofkL fomql|kv'dGp{mktfgt]r+; dTfoWfc÷tl[s:+; fgr/+;stl}fe f0/j{fok fgr/+;shlfdf;
  • 24. k/Dk/fut ufpFnfO{ Osf]len]hdf ¿kfGt/0fM lgb]{lzsf 23 k/ Dk/ fut ufpFFF“nfO{ Osf] len] hdf ¿kfGt/ 0f ug] { k|d'v sfdx¿nfO{ r/ 0fa4 ¿kdf tLg aif{leq ug] { cln dxTjfsf+IfL of] hgfsf ;fy tn k|:t't ul/ Psf] 5 . oxfF pNn] v ePsf hlt sfdx¿ tLg aif{leq ug{ ;lsPdf w] / }  / fd|f] , kfFr aif{leq ug{ ;lsPdf / fd|f] , / ;ft jif{leq ug{ ;lsPdf ;Gtf] ifhgs pknlJw dflgg] 5 . aif{ Ps r/ 0f ! M u|fdL0f ;d'bfo;Fu 5nkmn /  cjwf/ 0ffut cled'vLs/ 0f Osf] len] hsf ;b:ox¿sf]  ;femf p2] Zo xf]  - pgLx¿nfO{ cfaZos kg] { vfg] s'/ f, phf{ / kfgLdf zt k|ltzt cfTd lge{/ x'g' . To;sf nflu pgLx¿n] h] hlt / h] h:tf sfo{x¿ ub{5g To;sf] k|lts"n cyjf g/ fd|f]  c;/ df6f] , kfgL, hnjfo', h+un, h} ljs lalawtf, / z'IdhLjf0f'sf ;fy} dflg; / ufO{j:t'sf] :jf:Yodf klg kg'{ x'Fb} g  . Osf] len] hsf x/ ] s ;b:on]  csf] { ;b:onfO{ o;af/ ]  a'emfpg] , ;Demfpg]  /  To;cg'¿k sfd ug{ pTk|] / 0ff lbg] sfo{ ug'{ kb{5 . of] p2] Zo k|flKtsf nflu pgLx¿n] gofF k|ljlw -;f} o{ phf{sf Kofgndfkm{t laB't pTkfbg_ nfO{ k'/ fgf jf / } yfg]  k/ Dk/ fut k|lalw;Fu PsLs[t ug'{ kb{5 . To:tf k'/ fgf k|ljlwdf aiff{bsf]  kfgL kf] v/ Ldf ;+sng, aLp ;+/ If0f -cfˆgf nflu cfaZos jLp cfkm}  5gf] 6 u/ ] /  / fVg] _, OToflb kb{5g . oL k|ljlwnfO{ k|fs[lts k4ltx¿sf]  -h:t}  u8of} n]  dn, h} ljs k/ Dk/ fut ufp“nfO{ Osf] len] hdf ¿kfGt/ 0f ug] { r/ 0fa4 sfdx¿$
  • 25. k/Dk/fut ufpFnfO{ Osf]len]hdf ¿kfGt/0fM lgb]{lzsf24 / afg:klts laiffbL_ lbuf]  Joj:yfkgsf nflu ;dli6ut sfo{z} nL -h:t}  ;3g h} ljs v] tL k|0ffnL_ ;Fu PsLs[t ug'{ cfaZos x'G5 . oL sfdx¿ ug{ Osf] len] hdf laleGg vfn] ;d"x, Sna, ;+:yf /  ;xsf/ Lx¿sf] u7g h?/ L x'G5 . UffpFaf;Lx¿n]  of]  s'/ f]  a'emL ;d"x jf Snax¿ u7g ug{ pT;'stf b] vfPdf u} ;;n] To:tf ;d"x jf Snax¿ -h:t} x] Ny Sna, of] ufSna, Osf] Sna, ;f+:s[lts Sna, ;fOa/  Sna, OToflb_ u7g ug{ ;xhLs/ 0f ug'{ kb{5 . s] s'/ f] Wofgdf / fVg' cfaZos 5 eg] o:tf Snax¿ ufpFFFFjf;Ln] cfaZostf dx;'; u/ ] cg';f/ u7g ul/ g' kb{5 . ;a}  jf w] / } Sna jf ;d"xx¿ Ps} kN6 u7g ul/ g' cfaZos x'“b} g . ;d"x jf Snax¿ u7g ul/ g' cfkm} df sfd xf] Og t/ :yfgLo afl;GbfnfO{ To;sf]  dxŒj / cfaZostf af] w u/ fO{ pgLx¿s} kxndf ;d"x jf Snax¿ u7g ul/ g' Ps dxŒjk"0f{ pknlJw eg] xf]  . To;nfO{ ;fdflhs- cfly{s kl/ jt{gtkm{sf]  klxnf]  kfOnf dfGg ;lsG5 . cfˆgf] k/ Dk/ fut ufpFFFFnfO{ Osf] len] hdf ¿kfGt/ 0f ug{ ufpFFFFaf;Lx¿ ;xdt ePdf ;aeGbf klxnf Osf] len] h Joj:yfkg ;ldlt u7g ul/ g' kb{5 . To:tf]  ;ldltdf dlxnf, k'?if, afn aflnsf, lszf] / lszf] / L, o'jf /  k|f} 9x¿sf]  ;dfg'kflts k|ltlglwTj u/ fOg' afG5gLo x'G5 . To:tf] k|ltlglwTj ePsf]  ;ldltn]  / fd|/ L sfd ug{ ;Sb5 To;f] ePdf ¿kfGt/ 0fsf]  sfddf / fd|f] hg;xeflutf ;'lglZrt x'g ;Sb5 . To;kl5 csf] { dxŒjk"0f{ ;ldlt xf]  Osf] Sna . Osf] Snadf klg o'jf, lszf] / lszf] / L, afnaflnsf /  :s'n jf sn] hdf k9g]  ljBfyL{x¿nfO{ ;d] t ;+nUg u/ fP/ u7g ul/ g' kb{5 . To;f] ePdf pQm Snan] kof{j/ 0f, hnjfo' kl/ jt{g, ;/ ;kmfO{, k|fs[lts ;|f] t /  h} ljs ljljwtfsf]  ;+/ If0f, h} ljs v] tL k|0ffnL h:tf ljifox¿df hg;+r] tgfd"ns sfo{ s'zntfk"j{s ug{ ;Sg] 5 . t] ;|f] cfaZos ;d"x xf] - ls;fg ;d"x jf ;xsf/ L . ls;fg ;d"x jf ;xsf/ Lsf] d"n bfloTj / sfd xf]  - ;3g h} ljs v] tL k4lt ckgfP/  k|lt PsfO If] qkmn -k|lt s67f jf k|lt / f] kgL_ :j:ys/ lalaw vfB kbfy{ -cGg, bnxg, t/ sf/ L, kmnk"mn, df5f, df;', c08f, b'w, 3f+F;, OToflb_ / ;Dej eP;Dd w] / }  pTkfbg ug] {, To;;DaGwL k|ljlws 1fg, ;"rgf / cg'ej l5d] sLx¿;Fu cfbfg k|bfg ug] {, / 
  • 26. k/Dk/fut ufpFnfO{ Osf]len]hdf ¿kfGt/0fM lgb]{lzsf 25 cfˆgf :j:ys/ pTkfbgx¿ ahf/ df nuL a] rlavg ug] { . ;3g h} ljs v] tL k|0ffnLsf cu'jf ls;fgx¿sf]  bfloTjcGtu{t cfˆgf] gd'gf k|bz{gL kmfd{df gf} nf k|ljlw, aLp ljhg /  ;fdu|Lx¿sf] cg';Gwfg, canf] sg /  clen] vLs/ 0f ug] { /  To; laifodf s[ifs kf7zfnf ;~rfng ug] { sfd kb{5 . s[ifs kf7zfnfdfkm{t gf} nf]  k|ljlw / ;fdu|Lx¿sf af/ ] df ;xefuL ls;fgx¿nfO{ cg'ej / 1fg cfbfg k|bfg ul/ G5 . gf} nf k|ljlwcGtu{t ;3g h} ljs v] tL k|0ffnLn]  ;d] 6g]  lgDglnlvt laifo / k|ljlwx¿ kb{5gM • a} 1flgs afnLrqm / To;sf]  Joj:yfkg, • afnL ;3gtfdf a[l4, • PsLs[t zq'hLj Joj:yfkg, • df6f] sf]  ;+/ rgf /  pj{/ f zlQmsf]  k|j4{g, • k|f+ufl/ s tyf h} ljs dn /  laiffbLx¿sf] pTkfbg, k|of] u /  laqmL, • :yfgLo jLpx¿sf] ;+sng, ljsf;, k|of] u, ;+/ If0f / k|j4{g, • :yfgLo kz'x¿sf] gZn ;'wf/  tyf uf] 7 /  kf] if0f Joj:yfkgdfkm{t pTkfbsTj /  pTkfbgdf a[l4, • :yfgLo k+IfLx¿sf] gZn ;'wf/ /  pTkfbsTjdf a[l4, • k|f+ufl/ st/ sf/ L/ kmnk"mnx¿sf]  pTkfbsTj / pTkfbgdf a[l4, • Osf] len] hsf pTkfbgx¿sf]  k|;f] wg /  ahf/  Joj:yfkg, OToflb . To;sf nflu cfaZos kg] { cGo ;xof] u u} / ;/ sf/ L ;+:yfaf6 cyf{t lhNnfsf ;DalGwt ;/ sf/ L lgsfox¿af6 pknJw u/ fOg' kb{5 . Osf] len] hdf ¿kfGt/ 0f ug{ 5gf] 6 ul/ Psf]  ufpFFFFsf ;a}  3/ w'/ Lsf 3/ d'nL jf k|ltlglwx¿sf]  ;xeflutfdf cfof] hgf ul/ g]  klxnf]  5nkmn / cled'vLs/ 0f sfo{qmddf df] 6fdf] 6L oL laifox¿df 5nkmn /  ;xdlt ag] kl5 pQm 5gf] 6 ul/ Psf]  ufpFFFFnfO{ Ps :j:y / lbuf] a:tLsf ¿kdf kl/ sNkgf u/ L Osf] len] hdf ¿kfGt/ 0f ug] { ;a{;Ddt lg0f{o kfl/ t ul/ g' kb{5 . klxnf] a} 7sd} ;a{;Ddt lg0f{oaf6 Osf] len] h Joj:yfkg ;ldltsf] klg u7g ul/ g' kb{5 . pQm ;ldltnfO{ ( jf !! ;b:oLo agfpg ;lsG5 . kbflwsf/ Lx¿sf]  5gf] 6 ubf{ dlxnf ;d"x, ls;fg ;d"x, o'jf ;d"x, lszf] / L ;d"x, afn ;d"x / k|f} 9 gful/ s ;d"xaf6 k|ltlglwTj u/ fOg' kb{5 . ;ldltdf dlxnfx¿sf]  ;+Vof k'?ifx¿sf] eGbf sd x'g' x'Fb} g a? Pshgf a9L g} x'g' kb{5 . lsgeg] 3/ leq, v] taf/ L / 
  • 27. k/Dk/fut ufpFnfO{ Osf]len]hdf ¿kfGt/0fM lgb]{lzsf26 uf] 7df k'?ifx¿eGbf dlxnfx¿n] a9L sfd ub{5g t/ xfd|f] k/ Dk/ fut d'No dfGotfn] dlxnfnfO{ ;w}  k'?ifeGbf k5fl8 / fv] sf] 5 . Tolt dfq xf] Og dlxnfx¿n] 3/ leq /  aflx/ u/ ] sf sfdx¿nfO{ klg dfGotf lbOPsf] 5} g cyf{t cjd'Nog ug] { ul/ Psf]  5  . To:tf]  k/ Dk/ fx¿df kl/ jt{g Nofpg dlxnfx¿nfO{ lg0f{o k|lqmofdf ;fy}  kl/ jt{gsf]  sfddf cufl8 ;fg'{ lgtfGt h?/ L 5 . pQm lg0f{odf ;a} ;xefuLx¿sf] x:tfIf/  clgjfo{ ¿kdf ul/ g' kb{5 . a} 7ssf]  lg0f{o k'l:tsf a} 7s ;xhLs/ 0f ug] { ;+:yf /  JolQmn]  klxn] b] lv g}  Joj:yf ul/ / fv] sf]  x'g' kb{5 . Osf] len] h Joj:yfkg ;ldlt u7g ePkl5 pQm a} 7s k'l:tsf ;lrjsf]  lhDdfdf lbOg' kb{5 / cfufdL a} 7s sxfF, slxn] slt ah] nfO{ / fVg] eGg]  jf/ ] df klg ;f] xL a} 7sdf lg0f{o ul/ g' kb{5 . ;xhstf{n]  a} 7ssf ;xefuLx¿nfO{ a} 7ssf]  cGTocl3 klxnf]  aif{sf sfdx¿af/ ]  r/ 0fut ¿kdf hfgsf/ L lbg' kb{5 . xfd|f] casf] sfd eg] sf]  ;fdflhs tyf ;|f] t gS;fÍg /  3/ w'/ L ;j] {If0f xf]  eg] /  atfpg' kb{5 . tL ultlalwx¿ s;n] , s;/ L, / lsg ub{5 / To;df ufpFFFFsf ;b:o /  x/ ] s 3/ w'/ Lsf]  s:tf]  ;xeflutf cfaZos x'G5 eGg] af/ ] df klg atfpg'' kb{5  . To;f]  ul/ of]  eg]  x/ ] s 3/ w'/ Lsf d'nL jf a} 7sdf efu lng]  k|ltlglwn] cfk"mnfO{ dfgl;s ¿kdf tof/ kfg'{sf ;fy} cfufdL a} 7sdf cfaZos kg] { ;"rgfx¿ tof/ kf/ L Nofpg ;Sb5g . r/ 0f @ M :ffdflhs tyf ;|f] t gS;fÍg /  3/ w'/ L ;j] {If0f 5gf] 6 ul/ Psf]  ufpFFFFnfO{ Osf] len] hdf ¿kfGt/ 0f ug{sf nflu of] hgf tof/ kfg{ ;fy} eljiodf s] s:tf ;"rsfÍx¿df s] s:tf c;/ x¿ k/ ]  eGg] cf+sng jf d'NofÍg ug{ ;a}  3/ w'/ Lsf]  cnu cnu /  ;dli6ut ¿kdf hfg;f+lVos, ;fdflhs, cfly{s /  ;|f] t ;fwgx¿af/ ]  hfgsf/ L /  To;sf]  gS;f;d] t cfaZos kb{5 . oL ;"rgfx¿ xfdLn]  ufpFFFFjf;Lx¿sf] k|ToIf ;xeflutfdf ;+sng / gS;fÍg ug] { sfd ug'{ kb{5 . pgLx¿sf] ;xeflutf lagf tof/  kfl/ Psf]  tYofÍ, k|ltj] bg jf gS;fsf]  of]  k|lqmofdf s'g}  dxŒj gx'g]  dfq xf] Og To;n]  Osf] len] hsf]  lgdf{0f ug] { k|lqmofnfO{ g} nueu ;dfKt kfl/ lbG5 . csf] { zJbdf ufpFFFFjf;Lx¿sf]  ;xeflutfa] u/  ;fdflhs gS;fÍg, ;j] {If0f jf kl5 uP/ cGo s'g} ultlalw ul/ of] jf ug{ yflnof]  eg]  To;n]  ufpFFFFjf;Lx¿nfO{ lgis[o kfg{ yfNb5 . la:tf/ } uP/ 
  • 28. k/Dk/fut ufpFnfO{ Osf]len]hdf ¿kfGt/0fM lgb]{lzsf 27 kl/ jt{gsf]  k|lqmofdf k"0f{lj/ fd nfUg ;Sb5 . To;} n] ;xhstf{x¿n]  / ;DalGwt ;+:yfn] o; s'/ fnfO{ Psbd} Wofg lbg' cfaZos 5 . ;fdflhs tyf ;|f] t gS;fÍg ubf{ ufpFFFFjf;Lx¿nfO{ g}  cufl8 ;f/ ] /  ;fg;fgf sfd ug{ nufpFFg' kb{5 . ;aeGbf klxnf t To:tf] gS;f e'OFdf sf] / ] /  agfpg' kg] { ePsf] n]  gS;f s'g 7fpFdf agfpg] xf] , To;sf]  lgSof} {n ufpFFFFjf;Ln]  5nkmnkZrft ug'{ kb{5 . gS;f agfpg :yfgLo :t/ df ;lhn} kfpg ;lsg] a:t'x¿ h:t} ;fgf lu66L, ds} , s] / fp jf rgfsf u] 8fx¿, To;}  u/ L ;] tf] , / ftf] , kx] +nf] , jf xl/ of]  / +ux¿, ;fgf ;fgf kftx¿, ;fgf ;fgf sf7sf 6'qmfx¿sf] k|of] u ul/ g' kb{5 . oL ;fdu|Lx¿sf] Joj:yf gS;fÍgsf]  k|lqmof ;'? x'g' cl3 g} lszf] / L, o'jf jf jfn ;d"xsf ;b:ox¿dfkm{t u/ fpg' kb{5 . ;fdflhs ;|f] t gS;fÍgsf]  ;'?jft ufpFFFFsf] ;aeGbf klxnf]  3/ w'/ Laf6 u/ ] /  clGtd 3/ w'/ Ldf k'uL 6'+Uofpg' kb{5 . x/ ] s 3/w'/ Lsf ef} lts ;+/ rgfx¿ h:t}  3/ , uf] 7, rkL{, wf/ f, afof] Uof;, s/ ] ;faf/ L OToflbnfO{ ;+s] t ug{ lu66L, ds} , s] / fp, /  rgfsf]  u] 8f, sf7sf 6'qmf, ;fgf kft OToflbsf] k|of] u ug'{ kb{5 . v] taf/ Lsf] lsl;dsf -df6f] sf]  / +u jf l;+lrt/ cl;+lrt_ nflu laleGg a:t' / / +ux¿sf] k|of] u ul/ g' kb{5 . To;} u/ L ;fj{hlgs :yfg jf ;|f] t s] Gb|x¿ h:t} lzz' :ofxf/  s] Gb|, :s'n, sn] h, ahf/ , xf6 nfUg] :yfg, ;fd'bflos :jf:Yo s] Gb|, :ffd'bflos tflnd tyf ;|f] t s] Gb|, lhNnf c:ktfn, s[lif ;] jf s] Gb|, kz' ;] jf s] Gb|, ;fa{hlgs wf/ f]  jf k+w] / f] , a; kfs{, lkl;cf] , lkmNd xnnfO{ klg gS;fdf b] vfOg' kb{5 . o;sf cltl/ St ;8s, gbL jf vf] nf, jg jf ;fd'bflos jgnfO{ klg gS;fdf b] vfOg' kb{5 . e'OFdf ;a} ufpFFFFaf;Lsf] ;xeflutfdf gS;f tof/  ul/ ;s] kl5 ;a}  3/ w'/ Lsf d'nL jf k|ltlglwnfO{ gS;fdf cfˆgf] 3/ / ;|f] t ;fwgx¿ l7s 5 ls 5} g x] / L atfpg] ;do lbOg' kb{5 . ;a} n]  cfˆgf] / fo lbO{ cfaZos ;'wf/ ul/  ;s] kl5 Tof] gS;fnfO{ ;xhstf{n]  7"nf] rf6{ k] k/ df x'ax' ptfg'{ kb{5 . To;nfO{ e'O{+df km} nfP/  / fvL km] l/  ;a} 3/ w'/ Lsf d'nL jf k|ltlglwnfO{ sfuhsf] gS;fdf cfˆgf] 3/ / ;|f] t ;fwgx¿ l7s 5 ls 5} g x] / L atfpg]  ;do lbg' kb{5 . ;a} n] cfˆgf] ;xdlt lbO ;s] kl5 Pp6f kmf]6f] klg lvRg' kb{5 . To;kl5 gS;fÍgsf]  sfd l;l4Psf] hfgsf/ L lb+b} wGojfb lbg Osf] len] h Joj:yfkg ;ldltsf cWoIfnfO{ cg'/ f] w ul/ g' kb{5 . pxfFn] dgtJo / fvL wGojfb lbO
  • 29. k/Dk/fut ufpFnfO{ Osf]len]hdf ¿kfGt/0fM lgb]{lzsf28 ;s] kl5 ;xhstf{n]  ;+:yfsf] tkm{af6 wGojfb lb+b} s] xL lbgkl5 ul/ g]  3/ w'/ L ;j] {If0fsf af/ ] df 5f] 6s/ Ldf atfpg' kb{5 . 3/ w'/ L ;j] {If0f slxn]  /  s;/ L ul/ g] 5 eGg]  af/ ]  atfpFb}  pSt ;a] {If0fdf ;a}  3/ w'/ Ln]  ;lqmo ¿kdf ;xof] u ug{ lsg cfaZos 5 eGg] af/ ] atfpg' kb{5 . r/ 0f # M ;d"xx¿sf] u7g jf k'gu{7g / klxnf] aif{sf] sfo{ of] hgf lgdf{0f Osf] len] hdf ¿kfGt/ 0fsf nflu 5gf] 6 ePsf] ufpFFFFdf dlxnf ;d"x, ls;fg ;d"x, s[ifs ;xsf/ L, afn ;d"x, lszf] / L ;d"x, o'jf ;d"x, Osf]  Snj, k|f} 9 gful/ s ;dfh h:tf ;d"x /  ;xsf/ Lx¿ u7g e} ;s] sf /  sfd ul/ / x] sf x'g ;Sb5g . o:tf ;a}  ;d"x lqmofzLn 5g eg] Psbd} / fd|f]  eof]  . s] xL ;d"x / ;xsf/ L 5g t/  Osf] len] hsf p2] Zocg'¿k sfd ug] { vfnsf 5} gg eg] To:tf ;d"xnfO{ ;b:ox¿sf] ;xdltdf k'gu{7g jf gofF u7g ug{ ;lsG5 . dfly pNn] v ul/ Psf sltko ;d"x 5Fb}  5} gg eg] To:tf ;d"xx¿ u7g ug'{ kg] { x'G5 . h:t} afn clwsf/ Sna, dlxnf ;d"x, Osf] Sna, o'jf Sna, lszf] / L ;d"x, k|f} 9 gful/ s ;dfh, k|f+ufl/ s s[lif ;xsf/ L, gub] afnL ;xsf/ L, vfB k|zf] wg ;xsf/ L, ;fd'bflos dWo:ytf ;ldlt, dlxnf :jf:Yo clwsf/ ;ldlt, OToflb . Osf] len] hdf oL ;a} Sna / ;d"xsf cf-cfˆg} lhDd] jf/ L / e"ldsf x'G5g . To;} n]  o:tf ;d"x /  ;xsf/ Lx¿sf]  u7g /  k'gu{7g 3/ w'/ L ;a] {If0fkZrft ul/ xfNg' kb{5 . ;d"x u7g ug'{ cl3 x/ ] s ;d"xsf sfd, st{Jo /  Osf] len] hdf ltgLx¿sf e"ldsfsf af/ ] df df] 6fdf] 6L ;xdlt ul/ g'sf ;fy} ltgnfO{ a} 7s k'l:tsfdf ;d] t clen] lvs[t ul/ g' h?/ L x'G5 . Osf] len] hdf laleGg sfd jf ultlalwnfO{ Jojl:yt¿kdf l56f] 5l/ tf]  ug{/ u/ fpg klxnf]  aif{ -!@ dlxgfdf_ ul/ g] sfdx¿sf]  ;"rL tof/ kfl/ g' kb{5 . o:tf] ;"rL klxnf] a} 7sdf k|d'v ;|f] t JolQmn]  lbPsf]  cled'vLs/ 0fsf] ]  cfwf/ df tof/ kfl/ g' kb{5 . ;fwf/ 0ftof o:tf]  ;"rLsf]  k|fyldstfdf qmdzM dlxnf / lszf] / L :jf:Yo /  clwsf/ , afnaflnsfsf]  :jf:Yo / clwsf/ , o'jf ;zQmLs/ 0f tyf kof{j/ 0f /  ufpFFFFsf]  jftfj/ 0f, hnjfo' / s[lif, ;3gh} ljs v] tL k|0ffnL / hLljsf] kfh{g, :j:ys/  s[lif pTkfbg /  k|zf] wg, ;/ sf/ L lgsfo;Fu ;fem] bf/ L /  ;dGjo, ahf/  Aoj:yfkg, ;~rf/  /  aflx/ L hut;Fu ;dGjo tyf ;xsfo{
  • 30. k/Dk/fut ufpFnfO{ Osf]len]hdf ¿kfGt/0fM lgb]{lzsf 29 kb{5g . oL laifox¿nfO{ ;Daf] wg ug{ agfOg] sfo{ of] hgf tLg aif{sf]  x'g] 5 . klxnf] aif{d} tLg aif{sf]  df] 6fdf] 6L sfo{ of] hgf klg agfpg ;lsG5 . t/ klxnf] aif{sf] sfo{ of] hgfdf eg] ToxL aif{df ug{ ;lsg]  sfdx¿nfO{ dfq ;d] 6g'kb{5 . o;sf nflu cWofo # df lbOPsf]  Osf] len] hsf ;"rsfÍx¿sf cfwf/ df agfpFbf pQd x'G5 . r/ 0f $ M ;3g h} las v] tL k|0ffnLaf/ ]  tflnd tyf cled'vLs/ 0fx¿ ;3g h} las v] tL k|0ffnL lsg < • Jofj;flos / f;folgs s[lif k|0ffnLsf] t'ngfdf ;3g h} las v] tL k|0ffnL ckgfpFbf Ps} If] qkmnaf6 $ u'0ff;Dd a9L pTkfbg x'G5 eGg] tYofÍ k|sflzt ePsf] 5 . • To;}  u/ L ;3g h} las v] tL k|0ffnLdf l;rfOsf] nflu Jofj;flos s[lifdfeGbf sd kfgL rflxG5 . Ps ;o ju{dL6/  If] qkmndf ;3g h} las v] tL k|0ffnL ckgfpFbf $)) ln6/ kfgL rflxG5 eg] TolQs} If] qkmn, pxL :yfg, pxL afnL / pxL df} ;ddf Jofj;flos v] tL ubf{ l;rfOsf nflu &%) ln6/ kfgL rflxG5 . • ;3g h} las v] tL k|0ffnLdf afnL nufpFFFbf cln glhs glhs nufOG5 tfls Pp6f af] 6n]  csf] {nfO{ clnslt 5fofF kf/ f] ;  . 5fofFn]  jf] 6 lj?jfaf6 x'g]  jfikLs/ 0f (evaporation) df ^# k|ltztn] sdL cfpF5 . ;3g h} las v] tL k|0ffnLn]  df6f] df pj{/ tf /  k|f+ufl/ s tTjx¿sf]  dfqf cfjZostf cg';f/ ;+t'lnt / fVg d2t ub{5 . To;} sf/ 0f af] 6 lj?jfsf]  kftaf6 / ;fpg]  lqmof -transpiration_ sd x'G5 . v] t af/ Lsf]  df6f] sf]  kfgLdf kf] ifs tTjx¿ ;+t'lnt dfqfdf ePdf / ;fpg]  lqmofdf -transpiration_ &% k|ltzt;Dd sdL cfpF5 . jfikLs/ 0f tyf / ;fpg]  lqmofdf sdL x'g' eg] sf] kfgL sd v] /  hfg' xf] cyf{t af] 6la?jfsf] a[l4 lasf;sf nflu sd kfgL rflxg' xf]  . s[lif pTkfbgdf hlt w] / } kfgL nfU5 Tolt w] / } k} ;f vr{ x'G5 . • ;3g h} las v] tL k|0ffnL ckgfpFbf df6f] sf]  ;+/ rgf /  pj{/ tf lalu|g kfpFb} g h:tf] ls Jofj;flos v] tL k|0ffnLdf x'g]  ub{5 . Jofj;flos v] tL k|0ffnLdf k|of] u ul/ g]  / f;folgs dnx¿sf sf/ 0f df6f] df k|f+ufl/ s tTjx¿ sd x'Fb}  hfg]  /  df6f] sf]  ;+/ rgf lalu|g] x'G5 . v] taf/ L hf] Tg jf vGg ufxf/ f] x'g] x'G5 . 8Nnfx¿sf] 
  • 31. k/Dk/fut ufpFnfO{ Osf]len]hdf ¿kfGt/0fM lgb]{lzsf30 ;fOh 7"nf] 7"nf] x'Fb} hfG5 . 8Nnf k'm6fNg dxfef/ t o'4 n8]  h:t} x'G5 . To;sf ;fy} df6f] sf]  cDnLokgf klg a9] / hfG5 . df6f] sf] kLPr ^– & x'g' kg] { 7fpFdf Tof] 36b} uP/ # – $ x'G5 . To:tf]  cDnLokgf w] / }  jfnLgfnLsf]  a[l4 lasf;sf lgldQ pko'Qm x'Fb} g . csf] {lt/  ;3g h} las v] tL k|0ffnL ckgfpFbf df6f] sf]  dflyNnf]  ;tx -!! OGr_ df To;sf] cfotgsf]  @ k|ltzteGbf a9L k|f+ufl/ s tTj sfod x'g hfG5 . kmn:j¿k df6f] sf]  agf] 6 /  kLPr afnLgfnLsf nflu pko'Qm / lx/ xG5 . • Jofj;flos v] tL k|0ffnLdf laleGg vfnsf / f;folgs laiffbLx¿sf]  k|of] u x'G5 . laiffbLn] xfjf /  kfgLnfO{ b"lift agfpF5 . dflg;, ufO{a:t' / k+IfLx¿sf] :jf:Yodf k|lts"n c;/ kfb{5 . df6f] sf z'IdhLjf0f' / u8of} nf clg cl/ Ëfn /  dfx'/ L h:tf pkof] uL ls/ fx¿sf]  ;+Vof w] / } sd x'g hfG5 . ;3g h} las v] tL k|0ffnLn]  o;k|sf/ sf k|lts"n c;/ x¿ kfb} {g . • ;3g h} las v] tL k|0ffnL ckgfP/  pTkfbg ul/ Psf vfBa:t'x¿ -cGg, bfn, t/ sf/ L_ sf] cfˆgf] ;'uGw / :jfb sfod / xG5 . To:tf s'/ fx¿ ksfpg klg sd OGwg /  ;do nfUb5 . sd OGwg nfUg' eg] sf] sd vr{ x'g' xf]  . • Jofj;flos v] tL k|0ffnLn]  h} ljs lalawtfdf k|lts"n c;/ kfb{5 . o;sf] 7Ls pN6f] ;3g h} las v] tL k|0ffnLn]  h} ljs lalawtf -af] 6la?jf tyf jfnLgfnLsf hftx¿ / hgfj/ x¿sf k|hftL tyf hftx¿_ sf] ;+/ If0f /  lasf;df dxŒjk"0f{ of] ubfg ub{5 . • jftfj/ 0f / :jf:Yodf kfg] { k|lts"n c;/ x¿nfO{ jf:tf gug] { xf] eg]  Jofj;flos v] tL k|0ffnL w] / }  hUuf hdLg ePsf ls;fgx¿sf nflu cfocfh{g ug{ dfq plrt 5 . t/ ;fgf ls;fgx¿sf nflu of]  v] tL k|0ffnL pko'Qm 5} g . ;fgf ls;fgx¿sf]  vfB /  hLljsf] kfh{g ;'/ Iff / cfo cfh{gsf nflu ;3g h} las v] tL k|0ffnL pko'Qm 5 . • ;3g h} las v] tL k|0ffnLn]  / } yfg]  1fg /  k/ Dk/ fut k|lalwsf]  hu] gf{, lasf;, k|j4{g / ;b'kof] u ub{5 .
  • 32. k/Dk/fut ufpFnfO{ Osf]len]hdf ¿kfGt/0fM lgb]{lzsf 31 t/ Jofj;flos v] tL k|0ffnLn]  To;nfO{ dxŒj lb+b} g . kmn:j¿k tL 1fg / k|lalw x/ fP/ hfg] hf]lvd 5g . ;3g h} las v] tL k|0ffnLn] d"ne"t ¿kdf lgDglnlvt laifoa:t'x¿nfO{ ;d] 6b5M != ;fd'bflos ;zQmLs/ 0f /  kl/ jt{g, @= a} 1flgs afnLrqm / To;sf]  Joj:yfkg, #= afnL ;3gtfdf a[l4, $= PsLs[t zq'hLj Joj:yfkg, %= df6f] sf]  ;+/ rgf /  pj{/ f zlQmsf]  k|j4{g, ^= k|f+ufl/ s tyf h} ljs dn /  laiffbLx¿sf] pTkfbg, k|of] u /  laqmL, &= :yfgLo jLpx¿sf] ;+sng, ljsf;, k|of] u, ;+/ If0f / k|j4{g, *= :yfgLo kz'x¿sf] gZn ;'wf/  tyf uf] 7 / kf] if0f Joj:yfkg tyf ltgLx¿sf] pTkfbsTj /  pTkfbgdf a[l4, (= :yfgLo k+IfLx¿sf] gZn ;'wf/ /  pTkfbsTjdf a[l4, !)= k|f+ufl/ st/ sf/ L/ kmnk"mnx¿sf]  pTkfbsTj / pTkfbgdf a[l4, !!= Osf] len] hsf pTkfbgx¿sf]  k|;f] wg /  ahf/  Joj:yfkg, !@= hnjfo' kl/ jt{gsf r'gf} tLx¿sf]  laZn] if0f, / :ffdgf ug] { / 0fgLlt . of] ;a} sf nflu cfaZos kg] { ;xof] u u} /  ;/ sf/ L ;+:yf /  ;DalGwt ;/ sf/ L lgsfox¿af6 pknJw u/ fOg' kb{5 . oL / cGo ;DalGwt laifox¿df Osf] len] hsf ls;fg /  o'jfx¿nfO{ ;Lkjfg / ;lqmo agfpg ;do ;dodf ;3g h} las v] tL k|0ffnLsf tŒjx¿af/ ] tflnd/ cled'vLs/ 0fx¿ lbg' cTofjZos x'G5 . To:tf tflnd /  cled'vLs/ 0fx¿ k"j{ of] hgfsf cfwf/ df cfof] hgf ul/ g' pQd x'G5 . To:tf]  of] hgf Osf] len] h;DaGwL k|flalws ;Nnfxsf/ ;Fu k/ fdz{ u/ L sfo{qmd ;+of] hs / sfo{qmd clws[tx¿n] :yfgLo ufpFFFFjf;Lx¿sf cfaZostfx¿nfO{ Wofgdf / fvL th'{df ug'{ kb{5 . o:tf] sfo{ of] hgf klxnf] aif{d} tof/ kf/ L tflnd /  cled'vLs/ 0f klg ;'? ul/ xfNg' kb{5 . r/ 0f % M ;3g h} las v] tL k|0ffnLsf]  sfof{Gjog r/ 0f $ df pNn] v ul/ P cg';f/ sf ;3g h} las v] tL k|0ffnLn]  ;d] 6g]  laifosf sfdx¿ tflndkZrft ;'? ul/ g' kb{5 . o;;DaGwL sltko ;"rsfÍx¿ cWofo # df lbO{Psf 5g . ltgsf] cfwf/ df sfo{ ;Dkfbg of] hgf agfO{ sfof{Gjog ubf{ pQd
  • 33. k/Dk/fut ufpFnfO{ Osf]len]hdf ¿kfGt/0fM lgb]{lzsf32 x'G5 . ;3g h} ljs v] tL k|0ffnL;DaGwL la:t[t 1fgsf nflu cf] / ] s g] kfnåf/ f k|sflzt æ;3g h} ljs v] tL k|0ffnLÆ gfds k':ts k9g / ;f] xLcg';f/  sfof{Gjog ug{ ;'emfj lbOG5 . aif{ b'O{ M r/ 0f ^ M klxnf] aif{sf sfd /  pknlJwx¿sf]  k'g/ fjnf] sg /  bf] ;|f] aif{sf] sfo{ of] hgf lgdf{0f /  sfof{Gjog Osf] len] hdf laleGg sfd jf ultlalwnfO{ Jojl:yt¿kdf l56f] 5l/ tf]  ug{ /  u/ fpg klxnf]  aif{ -!@ dlxgf_ df ul/ Psf sfdx¿sf pknlJwx¿nfO{ k'g/ fjnf] sg ul/ g' kb{5 /  bf] ;|f]  aif{sf]  sfo{ of] hgf tof/ kfg'{ kb{5 . o:tf] sfdsf]  ;"rL k|d'v ;|f] t JolQmn] lbPsf]  cled'vLs/ 0fsf] ]  cfwf/ df tof/  kfl/ g' kb{5 . ;fwf/ 0ftof o:tf]  ;"rLsf] k|fyldstfdf klxnf] aif{df em} + dlxnf / lszf] / L :jf:Yo /  clwsf/ , afnaflnsfsf]  :jf:Yo / clwsf/ , o'jf ;zQmLs/ 0f tyf kof{j/ 0f /  ufpFFFFsf]  jftfj/ 0f, hnjfo' / s[lif, ;3gh} ljs v] tL k|0ffnL /  hLljsf] kfh{g, :j:ys/ pTkfbg /  k|zf] wg, ;/ sf/ L lgsfo;Fu ;fem] bf/ L / ;dGjo, ahf/ Aoj:yfkg, ;~rf/  / aflx/ L hut;Fu ;dGjo tyf ;xsfo{ kb{5g . dfly g} pNn] v ul/ ;lsPsf] 5 ls oL laifox¿nfO{ ;Daf] wg ug{ agfOg] sfo{ of] hgf tLg aif{sf] x'g] 5 . klxnf] aif{d} tLg aif{sf]  df] 6fdf] 6L of] hgf klg agfpg ;lsG5 . t/ bf] ;|f] aif{sf] sfo{ of] hgfdf ToxL aif{df ug{ ;lsg]  sfdx¿nfO{ dfq ;d] 6g' kb{5 . bf] ;|f]  aif{df ljleGg ;d"x / ;xsf/ LnfO{ lbOg]  tflnd, cled'vLs/ 0f, ;d'bfonfO{ lbOg] laleGg ;xof] u /  ;dGjosf nflu ul/ g] sfox{?nfO{ sfo{ of] hgfdf ;d] l6g' kb{5 . cWofo # df lbOPsf] Osf] len] hsf ;"rsfÍx¿sf cfwf/ df lj:t[t sfo{ of] hgf agfOg' pko'Qm x'G5 . r/ 0f & M ;/ sf/ L lgsfosf k|ltlglwx¿;Fu 5nkmn / ;xsfo{ Osf] len] hsf ;"rsfÍx¿nfO{ x] bf{ kf7sx¿nfO{ :ki6 e} ;s] sf] x'g' kb{5 ls g] kfn h:tf]  b] zdf k/ Dk/ fut ufpFFF+nfO{ Osf] len] hdf ¿kfGt/ 0f ug] { sfd ufpFFF+af;Lx¿af6 dfq jf cf] / ] s g] kfn h:tf u} /  ;/ sf/ L ;+:yfsf] PSnf] k|of;af6 dfq ;Dej x'Fb} g . To;sfnflu sltko ;/ sf/ L lgsfox¿;Fu klg ;xsfo{ ug'{ / ;xof] u lng' cfjZos x'G5 . pbfx/ 0fsf nflu s[lif;Fu ;DalGwt sltko sfdx¿ lhNnf s[lif lasf; sfof{no, lhNnf kz' ;] jf sfof{no tyf lhNnf jg sfof{nosf ;fy} 
  • 34. k/Dk/fut ufpFnfO{ Osf]len]hdf ¿kfGt/0fM lgb]{lzsf 33 lhNnf l;+rfO sfof{no, e";+/ If0f /  hnfwf/ lasf; sfof{no / ;fgf l;rfO sfof{no;Fu ;dGjo u/ ] / /  ;xof] u lnP/ ug'{ kg] { x'G5 . dlxnf ;zQmLs/ 0fsf] sfd lhNnf dlxnf lasf; sfof{no;Fu ;dGjo u/ L ug'{ kg] { x'G5 . k|f/ lDes afn lasf;sf]  sfd lhNnf lzIff sfof{no, :yfgLo lasf; sfof{no -lhlj; / uflj;_ / lhNnf dlxnf lasf; sfof{no;+Fu ;dGjo u/ L ug'{ kg] { x'G5 . s'g sfdsf nflu s'g ;/ sf/ L sfof{no;Fu s;/ L ;dGjo ug] { /  s:tf]  ;xof] u slxn] / s;/ L lng ;lsG5 eGg]  af/ ] df ufpFFF+af;Lx¿ tyf pgLx¿sf ;d"x / ;xsf/ LnfO{ sd} yfxf x'G5 . ;/ sf/ L lgsfo / ufpFFF+af;L tyf pgLx¿sf ;ª3;+:yfx¿aLr / x] sf]  of] vf8nnfO{ sd ug{ :yfgLo u} / ;/ sf/ L ;+:yfx¿n]  cxd e"ldsf lgaf{x ug'{ kb{5 . :ki6 zJbdf eGbf :yfgLo ls;fg ;d"x, dlxnf ;d"x, o'jf Sna, lszf] / L ;d"x, Osf] Sna, ax'd'vL s[lif ;xsf/ L ;+:yfx¿nfO{ ;DalGwt lhNnf sfof{nox¿df btf{ u/ fpg / cfaZos ;DaGw /  ;dGjo :yflkt ug{ ;xof] u ug'{ jfG5gLo x'G5 . of] sfo{nfO{ bf] ;|f]  aif{df / flvP klg of] sfd x/ ] s aif{ lg/ Gt/ ul/ g' kb{5 . r/ 0f * M ;fd'bflos ;+:yf Pjd ;d"xx¿sf]  ;zQmLs/ 0f /  kl/ rfng klxnf]  aif{df pNn] v ul/ Psf sltko ;d"xnfO{ k'gu{7g / sltko gofF ;d"xx¿ u7g ul/ ;s] kl5 pgLx¿nfO{ sfo{ bIftfsf nflu sltko tflnd / cled'vLs/ 0fx¿ lbg' kg] { x'G5 . klxnf] aif{df u7g jf k'gu{7g ePsf ;d"xx¿df afn Sna, dlxnf ;d"x, Osf] Sna, o'jf Sna, lszf] / L ;d"x, k|f} 9 gful/ s ;dfh, k|f+ufl/ s s[lif ;xsf/ L, gub] afnL ;xsf/ L, vfB k|zf] wg ;xsf/ L OToflb kb{5g . gfdaf6}  yfxf kfOG5 ls Osf] len] hdf oL ;a} Sna, ;d"x / ;xsf/ Lsf cf- cfˆg} lhDd] jf/ L / e"ldsf x'G5g . ;d"x u7g jf k'gu{7g ug'{cl3 x/ ] s ;d"x jf ;xsf/ Lsf sfd, st{Jo /  Osf] len] hdf ltgLx¿sf e"ldsfsf af/ ] df ;xdlt ul/ g' kb{5 / To;nfO{ a} 7s k'l:tsfdf ;d] t clen] lvs[t ul/ g' h?/ L x'G5 . bf] ;|f] aif{df laleGg ;d"x, Sna tyf ;xsf/ Lx¿nfO{ pgLx¿sf] ;Lk / sfo{ bIftfnfO{ k|j4{g ug{sf nflu laleGg tflnd / cled'vLs/ 0fx¿ lbOg' kb{5 . t;y{ bf] ;|f] aif{ ;'? x'g'cl3 g} s'g ;d"x, Sna jf ;xsf/ LnfO{ s'g tflnd jf cled'vLs/ 0f slxn]  lbg]  eGg]  af/ ] df la:t[t sfo{ of] hgf agfO;s] sf] x'g' kb{5 . Tof] sfo{ of] hgfsf]  sfof{Gjog bf] ;|f]  /  t] ;|f]  aif{df ul/ g' kb{5 .
  • 35. k/Dk/fut ufpFnfO{ Osf]len]hdf ¿kfGt/0fM lgb]{lzsf34 :yfgLo ;d"x, Sna /  ;xsf/ LnfO{ lgDglnlvt tflnd /  cled'vLs/ 0fx¿ lbOg' kb{5 M != Osf] len] hdf ;d"x kl/ rfng lsg / s;/ L < @= kof{j/ 0f, :yfgLo ;|f] t /  h} ljs lalawtfsf] ;+/ If0f, k|j4{g /  pkof] udf o'jf / afnaflnsfsf]  e"ldsf #= Osf] len] hsf]  ;kmfOdf o'jf Sna /  lszf] / L ;d"xx¿sf]  bfloTj /  e"ldsf $= dlxnf :jf:Yo / afn clwsf/ af/ ]  hgr] tgf clej[l4sf nflu dlxnf ;d"x, lszf] / L ;d"x /  o'jf Snjx¿sf] e"ldsf %= k|f+ufl/ s t/ sf/ L pTkfbg, u|] l8ª /  ahf/  Aoj:yfkg ^= t/ sf/ L /  kmnk"mnx¿sf]  k|zf] wg /  ahf/  Aoj:yfkg &= b'Uw kbfy{sf] pTkfbg, u'0f:t/  Joj:yfkg /  ahf/ Ls/ 0f *= cfod"ns Joj;fosf] k|j4{g /  jhf/ Ls/ 0f (= s'l6/ pBf] u k|j4{g !)= a} slNks phf{ s] , lsg /  s;/ L < !!= ;3g h} ljs v] tL k|0ffnL /  s[ifs clwsf/ ;'lglZrttfsf nflu h] l6P, ls;fg ;d"x /  dlxnf ;d"xx¿sf] bfloTj /  e"ldsf !@= PsLs[t zq'hLj Joj:yfkgdf h] l6P / cu'jf ls;fgx¿sf]  e"ldsf !#= h} ljs dn / h} ljs laiffbL s] , lsg /  s;/ L< !$= cfly{s, ;fdflhs / ;f+:s[lts tyf kof{j/ 0fLo clwsf/ x¿ !%= s[ifs clwsf/ / lbuf] s[lif ;~hfn dfly pNn] lvt sltko tflnd /  cled'vLs/ 0fx¿ ;a}  Osf] len] hsf afl;Gbf jf ;d"xx¿sf nflu Ps}  x'g ;Sb5g . t/ tLdWo] sltko tflnd jf cled'vLs/ 0fx¿ :yfgLo afl;Gbfsf cfaZostfcg'¿k of] hgf ul/ g' kb{5 . dfly pNn] lvt sltko tflnd /  cled'vLs/ 0fx¿ kl/ of] hgf lasf; ug] { jf sfof{Gjog ug] { u} ;;n]  cfof] hgf ug'{ kg] { x'G5 eg] sltko tflnd jf cled'vLs/ 0fx¿ lhNnfsf ;/ sf/ L lgsfox¿;Fu ;dGjo u/ ] /  ug'{ kg] { x'G5 . clg sltko tflnd / cled'vLs/ 0fx¿ :yfgLo ;d"x jf ;xsf/ Lsf kbflwsf/ L tyf tflnd k|fKt cu'jf ls;fgx¿n] ;~rfng ug{ ;Sb5g . ;s] ;Dd ;xefuLx¿nfO{ Jofjxfl/ s ¿kdf v] taf/ L, s'l6/  pBf] u wGbf jf Joj;fod} ;+nUg u/ fP/  tflndx¿ ul/ +bf pknlJwd"ns x'G5 . pbfx/ 0fsf nflu tn s] xL
  • 36. k/Dk/fut ufpFnfO{ Osf]len]hdf ¿kfGt/0fM lgb]{lzsf 35 tflnddf ug{ ;lsg] ultlalwx¿af/ ]  ;"rL k|:t't ul/ Psf] 5 . cfocfh{gsf nflu s'l6/ pBf] u k|j4{g tflndx¿ M Osf]  len] hsf]  s'l6/  pBf] udf pTkfbg ug{ ;lsg] vfB a:t'x¿ x'gMM blx, lrh, u'Gb|'s jf l;GsL, crf/ x¿, ;'sfPsf t/ sf/ Lx¿ -d'nf, uf] ne] +8f, ss{nf] , ufh/ , d:of} / f, l;dL, OToflb_ / kmnx¿ -d] jf, cf?, sfFrf]  cfFk, cdnf, s] / f, OToflb_, ;'sfPdf df5f / df;' -s'v'/ f, v;L, Rof+u|f, / f+ufsf_ . tof/ ePsf ;fdu|Lx¿sf]  u'0f:t/ k/ LIf0f, Koflsª / n] alnª . ;xefuLx¿nfO{ oL ultlalwx¿df k|ToIf ¿kdf ;xefuL u/fOg' kb{5 . r/ 0f ( Osf] len] hsf ;"rsfÍx¿ cg'¿k x/ ] s 3/ w'/ LcGtu{t ef} lts ;+/ rgfx¿sf]  lgdf{0f /  k'glgdf{0f Osf] len] hsf x/ ] s 3/ w'/ Ldf lgDglnlvt ef} lts ;+/ rgfx¿sf]  lgdf{0f jf k'glgdf{0f ul/ g} kb{5M • rlk{ • afof] Uof; • ;'wfl/ Psf]  w'“jf/ lxt r'nf]  • ufO{ tyf afv|fsf] ;'wfl/ Psf]  uf] 7 • s'v'/ f /  xfF;sf]  ;'wfl/ Psf] ]  vf] /  • sDkf] i6 vf8n jf h} ljs dn tyf laiffbLsf] 8«d rlk{ lsg < v'nf lb;f lk;fa ug] { Jojxf/  c;Eotfsf] ;"rs dfq xf] Og Tof]  Jojxf/ sf sf/ 0f xfd|f ufpFFFF3/ df sltko ;?jf / f] ux¿n]  h/ f uf8] /  a;] sf 5g . Tolt dfq xf] Og To;af6 xfdLn]  /  ufO{a:t'n]  lkpg]  kfgL;d] t k|b'lift x'g]  u/ ] sf]  5  . Osf] len] h k|fs[lts ;|f] t / ;Dkbfx¿sf] lbuf]  Joj:yfkg ug{ k|ltj4 ePsf ;Eo dflg;x¿sf] a:tL ePsfn] rlk{ lbuf]  Osf] len] hsf]  klxnf]  ;"rs xf]  . xfn g] kfn ;/ sf/ n] klg o;sf nflu laz] if sfo{qmd uDeL/tfsf ;fy nfu" ul/ / x] sf] 5 . sltko ufpFFFFx¿nfO{ v'nf lb;fd'Qm ufpFFFF / a:tLsf ¿kdf 3f] if0ff ul/ Psf]  kfOG5 . ;/ sf/ n] :yfgLo lasf; sfof{noaf6 v'nf lb;fd'Qm ufpFFFF /  a:tLsf hgtfsfnflu dfq cg'bfg /  ;xof] u lbg] gLlt agfO{ sfof{Gjog ul/ / x] sf]  5  . ofb / fVg' kg] { s'/ f s]  5 eg]  of]  ;/ sf/ sf]  / fli6«o sfo{qmd xf]  . o;sf nflu o; kl/ of] hgfaf6 s'g} cfly{s cg'bfg jf ;kf] 6{ ug] { Joj:yf 5} g . t;y{ Osf] len] hsf afl;GbfnfO{ cfˆgf] ufpFFFFnfO{ v'nf lb;fd'Qm ufpFFFFdf ¿kfGt/ 0f ug{ cfaZos ;/ ;NNffx /  cled'vLs/ 0f lbg' jf~5gLo x'G5 .
  • 37. k/Dk/fut ufpFnfO{ Osf]len]hdf ¿kfGt/0fM lgb]{lzsf36 afof] Uof; KnfG6 lsg < h+un df;] /  bfp/ f afNg]  k/ Dk/ f k'/ fgf]  xf]   . t/  To;n]  xfd|f]  jftfj/ 0f /  hnjfo'df gsf/ fTds c;/ kfb{5 eGg] s'/ f k|dfl0ft e} ;s] sf]  5  . To;} n]  vfgf ksfpg tyf hf8f] 7fpFdf sf] 7f tftf] kfg{ bfp/ fsf] ;66fdf cGo OGwgx¿sf]  k|of] u ug{' kg] { ePsf] 5 . To:tf a} slNks OGwgx¿dWo]  afof] Uof; -uf] a/ Uof;_ klg Ps xf]  . afof] Uof; pTkfbgsf nflu uf] a/ / rlk{ dn klg k|of] u ug{ ;lsG5 . rlk{ dn k|of] u ug{ lxlRsrfpg]  3/ kl/ jf/ n]  uf] a/ dfq klg k|of] u ug{ ;Sb5g . g] kfn ;/ sf/ n]  ufpFFFj:tLdf afof] Uof; KnfG6 agfpg ;xof] u ul/ / x] sf]  5  . ofb / fVg' kg] { s'/ f s]  5 eg]  of]  ;/ sf/ sf]  / fli6«o sfo{qmd xf]  . o;sf nflu o; kl/ of] hgfaf6 s'g} cfly{s cg'bfg jf ;kf] 6{ ug] { Joj:yf 5} g . To;} n]  Osf] len] hsf afl;GbfnfO{ o; ljifodf cfaZos ;/ ;Nnfx /  cled'vLs/ 0f dfq lbOg' cfaZos 5 . g] kfndf Ps 3g ld6/ afof] Uof; KnfG6 agfpg xfn ? &%)) b] lv *%)) ;Dd nfUg] cg'dfg 5 . qm=;+= phf{sf k|sf/ x¿ k|lt:yfkg kl/ df0f ! cNsf] xn !=! ln6/  @ UffO{sf]  u'OF7f !@=#) s] hL # rfsf] {n !=$ s] hL $ dl66t] n )=^@ ln6/  % l8h] n )=%@ ln6/  ^ laB't $=& lsnf] jf6 cfj/  & bfp/ f #=$& s] hL * PnlkhL -l;ln08/ sf]  Uof;_ )=$% s] hL ( UffO{sf]  u'OF7f !@=#) s] hL !) rfsf] {n -s8f sf] Onf_ !=$ s] hL !! uf] n -g/ d sf] Onf_ !=^ s] hL afof]Jof; KnfG6 Ps 3g ld6/ afof]Uof;n] k|lt:yflkt ug]{ cGo phf{sf k|sf/x¿sf] kl/df0f
  • 38. k/Dk/fut ufpFnfO{ Osf]len]hdf ¿kfGt/0fM lgb]{lzsf 37 !) 3gld6/  Ifdtfsf]  afof] Uof; Knf06af6 dfl;s !$=@ s] hLsf !) j6f PnlkhL -Uof;_ l;ln08/ n]  hlQs} Uof; pTkfbg ub{5 . Ps 3g ld6/  afof] Uof;n]  k|lt:yflkt ug] { cGo OGwg jf phf{sf k|sf/ x¿sf]  kl/ df0f lgDgfg';f/  5M ;'wfl/ Psf]  w'“jf/ lxt r'nf] lsg < xfd|f]  k/ Dk/ fut r'nf] df bfp/ f / fd|/ L aNb} g /  efG;f k"/ }  w'jfFn]  el/ G5 . To;/ L w'jfF el/ Psf]  efG;fdf vfgf ksfpg] JolQm vf;u/ L dlxnfsf]  :jf:Yodf g/ fd|f]  c;/  kl/ / x] sf]  x'G5  . pgL kmf] S;f]  / Zjf;k|Zjf;;DaGwL lalaw ;d:ofaf6 kLl8t e} / x] sL x'lG5g . csf] {tkm{ bfp/ f / fd|/ L gaNbf vfgf ksfpg a9L ;do nfUg] x'G5 . To;sf klg cfkmg} c;/ x¿ 5g h:t}  sfa{g8fOcS;fO8sf]  pT;h{g w] / }  kl/ df0fdf x'G5 . To;n] e"d08nLo tfkdfg a9fpg d2t ub{5 . To;} n]  Osf] len] hdf k/ Dk/ fut r'nf] x¿nfO{ w'jfF/ lxt r'nf] df ¿kfGt/ 0f ug'{ kb{5 . To;f] ul/ Pdf dfly pNn] lvt ;d:ofx¿sf]  ;Daf] wg /  ;dfwfg x'G5  . xfd|f Osf] len] hx¿df w] / }  3/ x¿df w'jfF/ lxt r'nf]  5g /  s] xL dflg;nfO{ To:tf] r'nf] agfpg klg cfpF5 . o;sf] nflu :yfgLo ;|f] t eP k'U5 / x/ ] s 3/ n] clnslt ;do lbP/  To:tf]  w'jfF/ lxt r'nf]  agfpg ;Sb5g . :yfgLo ;+:yfx¿n] o;nfO{ tbf?stfsf ;fy k"/ f ug'{ h?/ L 5 . ufO{ tyf afv|fsf]  ;'wfl/ Psf]  uf] 7 lsg < xfd|f] ufpFFFF3/ df ufO{, e} ++;L, afv|f, e] +8f /  a+u'/  jf ;'+u'/ sf vf] / x¿ cAoal:yt x'G5g . To:tf vf] / x¿sf sf/ 0f 3/ kfn'jfsf]  :jf:Yo gfh's ;'wfl/Psf] uf]7;'wfl/Psf] r'nf]
  • 39. k/Dk/fut ufpFnfO{ Osf]len]hdf ¿kfGt/0fM lgb]{lzsf38 / x] sf]  kfOG5  . t;y{ ;a}  k|sf/ sf 3/ kfn'jf a:t'efpsf] nflu kfgL gr'lxg] , a:g]  7fpF cf] efgf]  /  Gofgf]  x'g] , dn d"q hDdf eP/ lxnfDd]  gx'g] , bfgfkfgL / fVg] ;kmf efF8f jf 8'F8x¿ ePsf vf] / x¿sf]  Joa:yf ul/ g' kb{5 . ufO{sf] ;'wfl/ Psf]  uf] 7df ux"Ft ;+sng x'g] gfnL / ;fgf]  sG6] g/  jf 8«dsf]  Aoa:yf u/ ] sf]  x'g' kb{5 . To;/ L hDdf ul/ Psf]  ux"FtnfO{ kfgLdf ld;fO{ jf kmd] {G6] zg u/ L kftnf] kf/ L -kfgLdf ld;fO{_ afnLgfnLdf dn jf laiffbLsf ¿kdf k|of] u ug{ ;lsG5 . o;k|sf/ uf] 7 ;'wf/  /  To;sf dxŒjk"0f{ kIfx¿ x'gM kf] if0f, ux"Ft ;+sng / k|of] u, sDkf] i6, uf] a/ Uof; / vfgf ksfpg]  OGwgsf ¿kdf uf] a/ sf]  ;d'lrt k|of] u  . pTkfbgx¿sf]  clen] vLs/ 0f / plrt ahf/ Joj:yfkg . s'v'/ f /  xfF;sf]  ;'wfl/ Psf]  vf] /  lsg < xfd|f] ufpFFFF3/ df s'v'/ f / xfF;nfO{ ;fgf]  xfjf gl5g] { vf] / df / ftLdf y'Gg]  /  c? a] nfdf v'nf 5f] 8g] tyf c08f kfg] { kf] yLsf nflu 3/ sf] s'gfdf Pp6f 8fnf] df k/ fn / fv] /  agfOPsf]  kfOG5  . w] / }  ;do;Dd aflx/  v'nf 5f] l8g]  ePsfn]  s'v'/ f /  xfF;n]  htftt}  kmf] x/  ug] {, af/ Lsf ;fu;JhLx¿ vfP/ w'?Ss}  kfg] {, la/ fnf] , afh / cGo hGt' jf lzsf/ L k+IfLx¿sf]  lzsf/  aGg k'Ug] , aiff{ ofddf kfgLdf leh] / la/ fdL kg] {, kfgL lkpg gkfpg] tyf kmf] x/ kfgL lkP/  la/ fdL kg] { /  ;?jf / f] ux¿ v'nf¿kdf ;g] { h:tf ;d:ofx¿ cfO kb{5g . oL ;d:ofx¿sf] ;dfwfg ug] { u/ L s'v'/ f /  xfF;sf]  vf] / df ;'wf/ ug'{ kg] { x'G5 . To:tf vf] / x¿df lgDglnlvt Aoa:yf ul/ g' kb{5M • / ftLdf ;'/ lIft ¿kdf -aGb ug{ ;lsg] emofn 9f] sf ePsf] _ af; a:g ;Sg] xfjf v] Ng]  Joj:yf;lxtsf]  vf] /  • c08f kfg] { kf] yLx¿sf nflu vf] / leq PsfGtdf c08f kfg] { :yfgsf]  Aoa:yf • aGb vf] / aflx/  xl/ of]  3fF;kftdf rg{ / df6f] v] Ng kfpg] Aoa:yf • aGb vf] / leq /  aflx/  :jR5 lkpg]  kfgLsf]  laz] if efF8f]  /  bfgf / fVg]  laz] if efF8f] sf]  Aoa:yf  . s'v'/ f / xfF;sf cnfjf sltko t/ fO{sf lhNnfx¿df s] xL ;d'bfon]  ;'wfl/Psf] xfF; / s'v'/f]sf] vf]/
  • 40. k/Dk/fut ufpFnfO{ Osf]len]hdf ¿kfGt/0fM lgb]{lzsf 39 k/ ] jf kfng ug] { u/ ] sf]  kfOG5  . k/ ] jf kfng g] kfnL s[lifsf] Ps cleGg cªu / x] sf]  kfOG5  . k/ ] jf kfngaf6 klg ls;fgx¿n]  hLljsf] kfh{gnfO{ ;xh kfg{ s] xL cfly{s pkfh{g ug] { u/ ] sf 5g . t;y{ k/ ] jf kfngsf nflu agfOg]  vf] /  ;'/ lIft -3fd kfgL /  x'/ L jtf;af6 k/ ] jfsf]  ;'/ Iff x'g] , rf] / x¿ /  lzsf/ L r/ f tyf hgfj/ x¿af6 ;'/ Iff x'g] , c08f kfg] { kf] yL k/ ] jf -k/ ] jL_ sf nflu plrt Joj:yf_ x'g' kb{5 . To;sf ;fy}  k/ ] jfx¿nfO{ lbgsf]  b'O{ k6s rf/ f]  lbg] / :jR5 lkpg] kfgLsf] Joa:yf klg ul/ g' kb{5 . k+IfL -s'v'/ f, xfF;, k/ ] jf, OToflb_ pTkfbgsf kIfx¿ x'g vf] /  Joj:yfkg, EoflS;g] zg, kf] if0f, pTkfbg, k|f] ;] l;ª /  ahf/  Joj:yfkg . sDkf] i6 vfN8f] jf h} ljs dn tyf laiffbLsf] 8«d lsg < Osf] len] hdf / f;folgs v] tL k|0ffnLnfO{ :yfg x'Fb} g . Osf] len] hsf ;a}  ls;fgx¿n]  h} ljs jf k|f+ufl/ s v] tL ug'{ kb{5 . To;sf lgldQ ls;fgx¿n] cfkm} jf ;d"x /  ;xsf/ Ldfkm{t k|f+ufl/ s dn tyf h} ljs dn tyf laiffbL pTkfbg ug'{ kb{5 . cfkmg} ufO{a:t'sf] dnd"q, af/ L / sfNgfsf 3fF;kft, lkgf /  v/ fgL nufotsf s'/ fx¿ ldnfP/  pRr u'0f:t/ Lo k|f+ufl/ s dn tyf sDkf] i6 pTkfbg ug'{ kb{5 . To;} u/ L ufO{sf]  uf] a/  -h'6sf]  af] / fdf kf] sf kf/ ] /  / fVg] _, lalaw hl8a'6Lo laz] iftf ePsf ?v la?jf -lgd, asfOgf] , lr/ fOtf] , c;'/ f] , tLt] kftL, lv/ f] {, l;:g', af] emf] , cfFv, l6d'/ , ;'lt{, ;okqL, uf] bfj/ L, 9'ª«L km"n, wt'/ f] , OToflb_ sf kft / kmnx¿nfO{ dl;gf]  kf/ L sf6] /  8«ddf a/ fa/ dfqfdf / fVg] , /  ux"Ft -8«ddf / flvPsf s'/ fx¿ 8'Ag] u/ L_ xfnL xfjf l5g{ gkfpg] u/ L lasf] { aGb u/ L # xk mtf;Dd / fvL emf] n h} ljs dn tyf laiffbL pTkfbg ug'{ kb{5 . o:tf] h} ljs dn tyf laiffbLnfO{ a9L k|efjsf/ L kfg{ OPd -Okm] lS6e dfOqmf] cu] {lgHd_ sf]  klg k|of] u ug{ ;lsG5 . OPd gePdf @) ln6/ sf]  8«ddf ! ln6/ blx -NoflS6s JofS6] l/ ofsf]  ;|f] tsf ¿kdf_ /  Ps lsnf] u|fd sf] ;] afnL af] 6 la?jfsf]  luvf{x¿ ePsf h/ fx¿nfO{ dl;gf]  u/ L sf6] /  -gfO6«f] hg l:y/ Ls/ 0f JofS6] l/ ofsf nflu_ ld;fpg' kb{5 . o; laifodf Osf] len] hsf ls;fgx¿nfO{ h] l6P tyf s[lif
  • 41. k/Dk/fut ufpFnfO{ Osf]len]hdf ¿kfGt/0fM lgb]{lzsf40 clws[tx¿af6 cfaZos Jofjxfl/ s tflnd / cled'vLs/ 0f lbOg' kb{5 . ;f] tflnddf s] s] s'/ f slt slt dfqfdf s;/ L / lsg ld;fP/ / fVg' kb{5 clg slt ;dokl5 dn jf laiffbL tof/ x'G5 / To;nfO{ s;/ L k|of] u ug'{ kb{5 eGg] laifodf :k:6 u/ L a'emfpg' cfaZos x'G5 . o; laifodf cfaZos hfgsf/ L / 1fgsf nflu cf] / ] s g] kfnåf/ f k|sflzt ";3g h} las v] tL k|0ffnL" gfds k':ts k9g ;lsG5 . aif{ tLg M r/ 0f !) M bf] ;|f] aif{sf sfd /  pknlJwx¿sf]  k'g/ fjnf] sg /  t] ;|f] aif{sf] sfo{ of] hgf lgdf{0f /  sfof{Gjog Osf] len] hdf laleGg sfd jf ultlalwnfO{ Jojl:yt tyf l56f] 5l/ tf]  ¿kdf ug{ /  u/ fpg bf] ;|f] aif{df ul/ Psf sfd /  pknlJwx¿nfO{ k'g/ fjnf] sg ul/ g' kb{5 / t] ;|f] aif{sf] sfo{ of] hgf tof/  kfg'{ kb{5 . o:tf] sfo{ of] hgf k|d'v ;|f] t JolQmn]  lbPsf]  cled'vLs/ 0fsf] ]  cfwf/ df tyf cWofo # df lbO{Psf]  Osf] len] hsf ;"rsfÍx¿sf cfwf/ df lj:t[t agfOg' pko'Qm x'G5 . o:tf sfdx¿sf] k|fyldstfdf klxnf] /  bf] ;|f]  aif{df em} + dlxnf /  lszf] / L :jf:Yo / clwsf/ , afnaflnsfsf]  :jf:Yo / clwsf/ , o'jf ;zQmLs/ 0f tyf kof{j/ 0f /  ufpFFFFsf]  jftfj/ 0f, hnjfo' / s[lif, ;3gh} ljs v] tL k|0ffnL / hLljsf] kfh{g, :j:ys/  pTkfbg /  k|zf] wg, ;/ sf/ L lgsfo;Fu ;fem] bf/ L /  ;dGjo, ahf/  Aoj:yfkg, ;~rf/  /  aflx/ L hut;Fu ;dGjo tyf ;xsfo{ kb{5g . dfly g} pNn] v ul/ ;lsPsf]  5 ls oL laifox¿nfO{ ;Daf] wg ug{ agfOg] sfo{ of] hgf tLg aif{sf]  x'g] 5  . t] ;|f]  aif{sf]  sfo{ of] hgfdf ToxL aif{df ug{ ;lsg] sfdx¿nfO{ dfq ;d] 6g'kb{5 . bf] ;|f] aif{df ljleGg ;d"x / ;xsf/ LnfO{ lbOPsf sltko tflnd, cled'vLs/ 0f, tyf ;d'bfonfO{ lbOPsf laleGg ;xof] u /  ;/ sf/ L lgsfox¿;+u ;dGjosf nflu ul/ g]  sfox{?nfO{ t] ;|f]  aif{sf]  sfo{ of] hgfdf klg ;d] l6g' kb{5 . r/ 0f !! M ;fd'bflos ;+/ rgfx¿sf]  lgdf{0f /  pkof] u Osf] len] hsf ;Defljt /  cfaZos ;fd'bflos ;+/ rgfx¿ cGtu{t lgDglnlvt kb{5gM • afn lasf; s] Gb| • dlxnf :jf:Yo k/ fdz{ tyf ;|f] t s] Gb| • ;fd'bflos Sna jf ejg • ;fd'bflos dgf] / ~hg :yn -v] n
  • 42. k/Dk/fut ufpFnfO{ Osf]len]hdf ¿kfGt/0fM lgb]{lzsf 41 d} bfg, lkslgs :yn, kfsf ;b:ox¿sf] nflu la>fd :yn_ • ;fd'bflos ;~rf/  s] Gb| • ;fd'bflos xf6 ahf/  • ;fj{hlgs wf/ f jf Ogf/  • ;fj{hlgs kf} jf jf kf6L ¿kfGt/ 0fsf]  r/ 0fdf / x] sf sltko Osf] len] hdf dfly pNn] lvt s] xL ;+/ rgfx¿sf]  lgd{f0f e} ;s] sf]  5 eg]  sltko Osf] len] hdf oLdWo]  s'g}  klg ;+/ rgf ag] sf 5} gg . oL ;+/ rgfx¿ :yfgLo cfaZostfcg';f/ ufpFFFFaf;L, u} / ;/ sf/ L ;ª3;+:yf /  :yfgLo ;/ sf/ L lgsfox¿sf]  ;fem] bf/ Ldf lgdf{0f ug'{ kb{5 . dfly pNn] lvt ;+/ rgfx¿sf] nflu plrt :yfgsf]  5gf] 6 ;a} sf]  ;xdltdf cfjZos sfg'gL k|lqmof k'/ ofO{ ul/ g' kb{5 . afn lasf; s] Gb|, dlxnf :jf:Yo k/ fdz{ tyf ;|f] t s] Gb| tyf ;fd'bflos ;~rf/ s] Gb| h:tf ;+/ rgfx¿sf]  lgdf{0f k|fs[lts ;fdu|Lx¿ /  ;'wfl/ Psf]  k/ Dk/ fut k|lalwsf]  k|of] u u/ L ug'{ a] z x'G5 . o:tf k|s[lts ;fdfu|Lx¿df af+;, 9'+uf, df6f] , / sf7 kb{5g . ;'wfl/ Psf]  k/ Dk/ fut k|lalwdWo]  Ps xf]  -kmnfd]  ;fFrf] df lyr] /  agfOPsf]  df6f] sf]  sfFrf]  O66f Compressed Stabilized Earth Blocks (CSEB) . of] 3/ sf] kvf{nsf nflu cfjZos O§f agfpg] / fd|f] k|ljlw xf]   . of]  k/ Dk/ fut ksfPsf]  / ftf]  O66feGbf km/ s / ;:tf] klg x'G5 . o:tf O66faf6 agfOPsf 3/ x¿ hf8f] df} ;ddf Gofgf / udL{ ofddf 708f x'G5g . Osf] len] hleq kfos kg] { :yfgdf dlxnf :jf:Yo k/ fdz{ tyf ;|f] t s] Gb| -d:jfk;|f] s] _ sf]  :yfkgf /  ;+rfng ug{ ;+:yf / Osf] len] h Joj:yfkg ;ldltn]  dxŒjk"0f{ e"ldsf v] Ng' kb{5 . dlxnf :jf:Yo k/ fdz{ tyf ;|f] t s] Gb| tflnd k|fKt dgf] ;fdflhs k/ fdz{stf{n]  ;+rfng ug'{ kb{5 . d:jfk;|f] s] df :yfgLo h8La'6Lx¿ / laleGg :jf:Yo ;d:ofdf ltgsf] k|of] u lalwx¿ /  ;+/ If0faf/ ]  hfgsf/ L lbOg' kb{5  . oL sfdx¿sf nflu cf] / ] s g] kfnn]  lasf; u/ ] sf]  /  k|of] u ub} { cfPsf]  k|lqmof, lalw / kmf/ fdx¿ ;a}  Osf] len] hx¿df k|of] u ul/ g' kb{5 . To;}  u/ L ;fd'bflos ;~rf/  s] Gb| tyf ;fd'bflos xf6 ahf/ klg :yfgLo cfaZostfcg';f/ ufpFFFFaf;L, u} / ;/ sf/ L ;ª3;+:yf /  :yfgLo ;/ sf/ L lgsfox¿sf]  ;fem] bf/ Ldf lgdf{0f ug'{ kb{5 . dfly pNn] lvt
  • 43. k/Dk/fut ufpFnfO{ Osf]len]hdf ¿kfGt/0fM lgb]{lzsf42 ;+/ rgfx¿sf] nflu plrt :yfgsf]  5gf] 6 ;a} sf]  ;xdltdf cfjZos sfg'gL k|lqmof k'/ ofO{ ul/ g' kb{5 . r/ 0f !@ M ;3g h} las v] tL k|0ffnLaf/ ] cfaZos tflnd /  ;xof] u k|f+ufl/ s v] tL g] kfnL s[lifsf]  ;+:s[lt xf]  . t/ cfh o;n] a9bf] / f;folgs v] tL k|0ffnLsf]  Jofj;flos k|j4{g / To;n] lgDTofPsf kof{j/ 0fLo /  :jf:YohGo ;d:of / r'gf} ltx¿sf]  ;fdgf ug'{ k/ ] sf] 5 . To;sf]  nflu xfdLn] ;3g h} las v] tL k|0ffnL h:tf lbuf] s[lifnfO{ k|j4{g / k|;f/ ug'{ afG5gLo ePsf] 5 . ;3g h} las v] tL k|0ffnL h:tf lbuf] s[lifnfO{ k|j4{g u/ L ;fgf ls;fgx¿sf]  hLljsf] kfh{g /  vfB ;'/ IffnfO{ ;'/ lIft kfg{ ;kmntf kfOPsf 5g . To;afx] s ;3g h} las v] tL k|0ffnLn]  jftfj/ 0fLo ;d:of, df6f] sf]  ;+/ rgf /  pj{/ tf, dflg; / a:t'efpsf] :jf:Yo h:tf s'/ fdf klg ;sf/ fTds k|efj kf/ ] sf]  kfOPsf] 5 . To; laifodf dfly klg xNsf 5nkmn e} ;s] sf] 5 . ;fd'bflos :jf:Yo lSnlgsn]  Osf] len] h Joj:yfkg ;ldlt;Fu ;dGjo u/ L dlxnf, afnaflnsf /  ;d'bfosf cGo ;b:ox¿nfO{ k|fylds :jf:Yo ;] jf pknJw u/ fpg' kb{5 . kf] if0f /  hg:jf:Yosf b[li6sf] 0faf6 nfesf/ L t/ sf/ L -xl/ of ;fu;JhL, lel08, ef06f, k/ jn, ss{nf] , ufh/ , d'nf, l;dL, OToflb_ / kmnkm"nx¿ -d] jf, s] / f, cDaf, gf:kftL, cfFk, cdnf, sfutL, hfd'g, OToflb_ sf]  pTkfbg Osf] len] hleqsf x/ ] s af/ L jf s/ ] ;faf/ Lx¿df ug{ cfaZos cled'vLs/ 0f, tflnd, ;xof] u /  ;/ sf/ L lhNnf sfof{nox¿;Fu cfaZos ;dGjo ;+:yf / Osf] len] h Joj:yfkg ;ldltx¿ b'a} n] ;lqmo ¿kdf ug'{ kb{5 . r/ 0f !# M Osf] len] haf/ ]  cfˆg}  j] a;fO6dfkm{t ;fj{hlgs hfgsf/ L xfdL clxn] ;"rgf k|lalwsf] o'udf 5f} + . ;a} ;"rgf, hfgsf/ L / 1fgsf]  ;|f] t OG6g] {6 cyjf j] a;fO6x¿ ePsf 5g . j] a;fO6df k|jflxt hfgsf/ L /  ;"rgf ;f/ f ;+;f/ e/ L t'?Gt} / k|efjsf/ L ¿kdf k'Ub5 . To;} n]  Osf] len] hn]  pknJw u/ fpg]  ;] jf /  ;'lawfx¿af/ ] sf]  hfgsf/ L cfkmg}  j] a;fO6dfkm{t lbg]  Joj:yf ul/ g' / fd|f]  x'G5  . Osf] len] hsf]  j] a;fO6df s]  s:tf ;"rgf cyjf hfgsf/ Lx¿ x'g' knf{ < Osf] len] hsf]  j] a;fO6x¿df df] 6fdf] 6L ¿kdf tn lbOPsf laifox¿df hfgsf/ L lbOPsf] kfOG5M
  • 44. k/Dk/fut ufpFnfO{ Osf]len]hdf ¿kfGt/0fM lgb]{lzsf 43 • Osf] len] h sxfF 5 < slxn] /  s;/ L :yfkgf ePsf]  xf] < • Osf] len] hsf]  b[li6sf] 0f, bz{g /  laz] if ultlalwx¿ • Osf] len] hsf]  ;fdflhs, ef} uf] lns /  kof{j/ 0fLo ljj/ 0f • Osf] len] h glhssf ko{6sLo :yfg / cWoog cg';Gwfg ul/ g' kg] { laifox¿af/ ]  hfgsf/ L • Osf] len] hdf sfo{/ t laleGg ;d"x, Sna /  ;xsf/ Lx¿af/ ]  hfgsf/ L • Osf] len] hsf ;fj{hlgs ;+/ rgfx¿ -dfly pNn] v ul/ Psf ;a}  ;+/ rgfx¿_ af/ ]  hfgsf/ L • Osf] len] hn]  cfˆgf ;b:o /  cGo ;d'bfosf ;b:ox¿nfO{ pknJw u/ fpg]  ;] jf /  ;'ljwfx¿af/ ]  hfgsf/ L • Osf] len] hdf aGb] h nufOPsf s'/ fx¿ • Osf] len] hleqsf]  ;'/ Iff Aoa:yf • Osf] len] hdf :jod;] jsx¿sf nflu :yfg, ;'ljwf / pgLx¿n]  ug{'kg] { sfdx¿ • Osf] len] hdf cfpg]  cg'';Gwfgstf{ jf kfx'gfsf nflu ul/ Psf]  Joj:yf, ;] jf, ;'ljwf / z'Ns • Osf] len] hdf :jod;] as, cg';Gwfgstf{ jf kfx'gf e}  cfpgsf nflu e/ ] /  k7fpg' kg] { lgj] bg kmf/ fd • lh1f;f / ;'emfjx¿sf] nflu ;Dks{ Od] n . Osf] len] hx¿n]  cfˆgf] j] a;fO6df of] eGbf afx] s cGo laifodf klg hfgsf/ Lx¿ / fVg ;Sb5g . d'Vo s'/ f s]  xf]  eg]  j] a;fO6 hlt w] / }  hfgsf/ Ld"ns / cfsif{s x'G5 Tolt g}  w] / }  To:tf Osf] len] hdf :jod;] as, cg';Gwfgstf{ / kfx'gfx¿ cfpg]  ;Defjgf x'G5 . Osf] len] hdf :jod;] as, cg';Gwfgstf{ /  kfx'gfx¿ cfpg' eg] sf]  Osf] len] hsf ;b:ox¿sf] cfo{cfh{g a9g] ;fy}  Osf] len] hsf]  cem Jofks k|rf/  x'g]  ;Defjgf klg xf]  .