SlideShare a Scribd company logo
1 of 28
Download to read offline
1
SofG;/ /f]u af/] hfgsf/L k'l:tsf
INFORMATION BOOKLET ON CANCER
k|sfzs tyf ljt/s M—
CANCER INFORMATION AND EDUCATION PROJECT
B.P. KOIRALA INSTITUTE OF HEALTH SCIENCES
DHARAN, SUNSARI, NEPAL
2
e"ldsf
SofG;/ /f]u ljZjs} hNbf] jNbf] ;fd'bflos :jf:Yo ;d:of xf] . k|To]s jif{
ljZjdf !) nfvf dflg;nfO{ SofG;/ /f]u nfUg' sf ;fy} ^ nfv dfG5]sf] d[To'
x'G5 . ljsf;f]Gd'v b]zx?df ljBdfg clzIff, u/LjL, c1fgtf / :jf:Yo ;]jf
sf] sld h:tf ;d:ofx? ljBdfg /xg' tyf SofG;/ /f]usf] /f]syfd d"ns w]/}
sd sfo{s||dx? /xg'n] cfufdL lbgx?df tL b]zx?df ljleGg k|sf/sf SofG;/
/f]uLx?sf] ;+Vof cem a9g] ;Defjgf 5 .
SofG;/ /f]usf] pkrf/ ax'cfoflds / ax'ljefluo k|of;af6 dfq} ;Dej x'g] /
d]l8sn tyf gl;{ª ;]jfsf] o;df dxTjk"0f{ e"ldsf /xg] ePsf]n] ;j} g;{x?df
eGbf …SofG;/ gl;{ªÚ sf] 1fg x'g' SofG;/ pkrf/sf] cfwf/e"t cfjZostf xf] .
gl;{ª k]zf ;+u ;DjlGwtx?n] SofG;/sf] ax'ljefluo pkrf/ k|s[ofnfO{ cfkmgf]
k|fljlws 1fgsf] pkof]u ul/ cem z;Qm ?kn] cufl8 a9fpg ;xof]u ub{5g .
g;{x?df sofG;/ /f]usf] h}ljs tyf dfgl;s tYox?sf] 1fg x'g' cToGt h?/L
5 . SofG;/ kLl8tx?sf] ;]jf ug]{, lj/fdL tyf pgsf kl/jf/nfO{ :jf:Yo lzIff
lbg], cg'zGwfg ug]{ / sofG;/ /f]u pkrf/sf] ;du| Joj:yfkg ug]{ sfo{df
g;{x?sf] tyf lrlsT;sx? dxTjk"0f{ e"ldsf x'G5 . cg'zGwfgd"ns gl;{ª ;]jf,
j}1flgs d]l8sn ;]jf tyf :jf:YosdL{x?df lg/Gt/ cWoog cWofkg åf/fg}
SofG;/ sf lj/fdLx?n] z;Qm ;]jf kfpg] s'/f pNn]v ug{ rfxG5' . t;y{
lrlsT;ssf] lgb]{zgdf g;{x?n] SofG;/ /f]usf] /f]syfd, pkrf/ tyf cgo
s'/fx?df oy]i6 ;xof]u ug{ ;Sb5 .
cGTodf SofG;/ /f]uyfd tyf k|rf/ k|;f/ ;ldlt, lj= kL= sf]= :jf= lj= k|= n]
k|sflzt ug{ nfu]sf] of] k'l:tsfn] sofG;/ /f]uaf/] hgr]tgf Nofpg 7"nf]
of]ubfg lbg cfzf /fv]sL 5' .
wGojfb
.........................................
8f) ;+lutf e+8f/L
P;f]l;P6 k|f]km];/
cWoIf, SofG;/ /f]u lgoGo0f tyf k|rf/ k|;f/ ;ldlt
lj=kL=sf]O/fnf :jf:Yo lj1fg k|lti7fg, w/fg, g]kfn
Photo
3
b'O{ zAb
SofG;/ k|f0f3fts g;g]{ /f]u xf] . ;+;f/df gofF SofG;/ /f]uL ;g @))@ df
!)=( s/f]8 lyof] eg] ;g @)@) df !^ s/f]8 k'Ug] cg'dfg ul/Psf] 5 .
SofG;/ /f]u nfu]sf *)Ü aRrfx? ljsf;]Gd'v b]zdf *)Ü b]lv ()Ü aRrfx?
lgsf] gx'g] cyjf clGtd cj:yfdf km]nf k5{g . ljZj:jf:Yo ;+u7gsf cg';f/
;g @)@) ;Dd SofG;/ sf gofF /f]uLx? sf] ^)Ü ljsf;f]Gd'v b]zdf x'g]5g .
k|t]s jif{ ;'tL{ ;]jgn] % s/f]8 dflg;sf] d[To' x'g] u/]sf] tYo ljZj:jf:Yo
;+u7gn] k|sf; df NofPsf] 5 . xfn ;Ddsf] cg';Gwfgaf6 s] ktfnfu]sf] 5
eg] #)Ü SofG;/ /f]uLx? nfO{ /f]u nfUg af6 arfpg ;lsG5 / #)Ü SofG;/
/f]u nfu]sf nfO{ pkrf/ ul/ lgsf] kfg{ ;lsG5 . olb o;nfO{ k|f/DeLs
cj:yfdf klxrfg ul/ pkrf/ ug{ ;s]sf] v08df /f]u lgd'{n kfg{ ;lsG5 .
y;y{ SofG;/ /f]uaf6 hg r]tgf km}nfpg' lgtfGt cfjZos ePsf] 5 .
o; k'l:tsfn] SofG;/ /f]u sf] klxrfg tyf /f]syfddf cxd e'ldsf v]Ng] 5
eGg] d}n] cfzf lnPsf] 5' .
wGojfb
k|f) 8f) k|Nxfb sfsL{
c:ktfn lgb]{zs tyf k|d'v, d]l8l;g ljefu
jL) kL) sf]O/fnf :jf) lj) k|lti7fg
w/fg, g]kfn .
kmf]6f]
4
CANCER INFORMATION AND EDUCATION
PROJECT IMPLEMENTATION COMMITTEE
B.P. KOIRALA INSTITUTE OF HEALTH SCIENCES
DHARAN, SUNSARI, NEPAL
PROJECT ADVISORS:
1. Prof. (Dr.) Loke Bikram Thapa, Vice-chancellor
2. Prof. (Dr.) Prahlad Karki, Hospital director
3. Prof. (Dr.) Chandra Shekhar Agrawal, Dean, Academic
4. Dr. Balman Singh Karki, Director, BPKMCH
PROGRAMME IMPLEMENTATION COMMITTEE:
Chairperson : Dr. Sangita Bhandary
Members : Dr. C.B. Jha
Ms. Pushpa Parajuli
Mr. Dharnidhar Baral
Ms. Nirmala Pokhrel
Mr.Ramanand Chaudhary
Mr. Shyam Lamsal
Mr. Anil Kumar deo
Member secretary : Mr. Ram Sharan Mehta
FOR FURTHER INFORMATION PLEASE CONTACT:
MR. RAM SHARAN METHA
ASST. PROFESSOR
MEMBER SECRETORY
COLLEGE OF NURSING, MEDICAL-SURGICAL NURSING DEPARTMENT
PHONE NO: 025-525555 EXT. 2084, 2340,
Email: ramsharanmehta@yahoo.com
5
ljifo ;'rL
!= SofG;/ /f]u / o;sf] /f]syfd
@= SofG;/ /f]usf] sf/0fx?
#= SofG;/ s;/L lrGg]
$= SofG;/ nfO{ /f]syfd ug]{ pkfox?
%= lrlsT;s sf] ;Nnfx lng' kg]{ cj:yfx?
^= ef]hg / SofG;/sf] ;+j+w
&= SofG;/ /f]uLnfO{ xfl:k;sf] ;]jf
*= d'vsf] SofG;/
(= :tgsf] SofG;/
!)= cfkmgf] :tg cfkm}n] kl/If0f ug]{ ljwL
!!= kmf]S;f]sf] SofG;/
!@= uef{Zosf] SofG;/
!#= uefzosf]>fa kl/If0f
!$= k]6sf] SofG;/
!%= v}gLsf jf/]df clt v/f] tYox?
!^= s]df]y]/fkLaf/] s]xL hfgsf/L
6
!. SofG;/ /f]u / o;sf] /f]syfd
SofG;/ cyjf cj{'b /f]u Pp6f 3fts /f]u xf] . o; /f]udf clgolGqt ?kn] z/L/sf
sf]lifsfx? a9g uO{ l5§} 7"nf] cfsf/sf] luvf{ -8Nnf_ 3fp—vl6/fsf] ?k lnG5 . o;/L
z/L/sf cfGtl/s sf]if / c+ux?df SofG;/ sf] k|efj kbf{ ;DalGwt k|0ffnLsf sfdx?
;fljs adf]lhd x'g g;s]/ ljleGg nIf0fx? b]vf kg]{ x'G5g . ;/—;kmfO{, plrt vfglkg
tyf JjolQmut afgL Joxf]/fsf] ;'wf/af6 sltko SofG;/ /f]uaf6 hf]lug ;lsG5 . z'?s}
cj:yfdf SofG;/ /f]u kQf nufpg ;s]df o;nfO{ lgsf] kfg{ klg ;lsG5 . /f]uLsf]
;dod} u/fPsf] pkrf/af6 bL3f{o' / dfgjf]lrt hLjgofkgdf ;xof]u k'Ub5 .
@. SofG;/ x'g] sf/0fx? M
s_ j+zfg'ut sf/0f – % b]lv !)Ü SofG;/x? j+zfg'ut sf/0fn] x'G5g . o;df d'VotM
cf+vfsf] sofG;/, 5fnfsf] SofG;/, /utsf] SofG;/, d[uf}nfsf] SofG;/ cflb kb{5g .
v_ xfdf]{gsf] sf/0f – z/L/df pTkfbg x'g] O:6«f]hg xfdf]{gn] klg lgtDjsf] SofG;/,
kf7]3/sf] sofg;/, c08fzosf] SofG;/ cflb agfpg ;S5 . of] xfdf]{g cfjZostf eGbf
a9L pTkfbg ePdf SofG;/ u/fpg;S5 .
u_ /f;folgs tTjsf] sf/0f – r'/f]6, v}gL, u'6vf, /lS;, cf;]{lgs, kf]n]sf] vfg]s'/f
cflbdf kfOg] /f;folgs tTjx?n] SofG;/ u/fpg ;S5 .
3_ ljls/0fsf] sf/0f – ;"o{af6 cfpg] ljls/0f, / PS;–/] sf] ljls/0f af6 klg 5fnfsf] /
cf+vfsf] SofG;/ x'G5 .
ª_ Asbestos – Asbestos af6 klg Zjf; gnLsf], d[uf}nfsf], vfB gnLsf], lkmyf]sf]
SofG;/ x'G5 .
r_ EffO/;sf] sf/0f – ljleGg k|sf/sf efO/;x? h:t}M xlo{; efO/;, Koflknf]df efO/;
cflb sf] ;+Qmd0f ePdf sn]hf], 5fnf, d'v / /utsf] SofG;/ x'g ;S5 .
5_ vfgfsf] sf/0f – SofG;/ u/fpg] vfgfx? M
 ls/f dfg]{ cf}iflwsf] k|of]u ePsf] t/sf/L tyf kmnkm"n .
 /;folgs tTj k|of]u ul/Psf] a66fdf Kofs ul/Psf] vfgf .
 kf]n]sf] df;' tyf cGo vfgf .
h_ k'/fgf] 3fp – w]/} ;do;Dd wfpsf] pkrf/ gul/ /fv]df klg 3fp lalu|P/ SofG;/
x'g ;S5 .
SofG;/ /f]usf nIf0fx? M
 :jfb km]l/g] .
 nfdf] ;do;Dd 3fp lgsf] gx'g] .
 vfgf lguNg ufx|f] x'g] .
 sd ef]s nfUg] .
 lb;fdf /ut cfpg] .
 z/L/sf] s'g} klg efudf df;'sf] 8Nnf] a9g] .
 dlxgfjf/Ldf ;d:of cfpg] .
 Hj/f] cfpg] .
7
#. SofG;/ s;/L lrGg]
SofG;/ x'g] sf/0fx? M
SofG;/sf] sf/0f s] xf] elg 7f]s'jf ;fy eGg ;lsGg . ljleGg cËsf SofG;/sf leGbf
leGb} sf/0fx? x'g ;S5g . SofG;/nfO{ j+zfg's'n /f]u klg elgG5 . cyf{t cfdf afa'nfO{
eP 5f]/f 5f]/LnfO{ x'g] ;Defjgf a9L x'G5 . cfdfnfO{ :tgsf] sofG;/ ePdf 5f]/L jf
gftLgLnfO{ x'g] ;Defjgf a9L x'G5 . o:tf JolQmn] cem a9L ;ts{tf ckgfpg' h?/L
x'G5 . (High risk group) . lgDg –tflnsf g= !_ k|sf/sf /;folgs kbfy{sf]
;Dks{n] SofG;/ x'g;S5 .
oL -tflnsf g= !_ /;folgs kbfy{x? a/f]a/ ;Dks{df cfP sofG;/ x'g] ;+efjgf a95 .
w'd|kfg jf ;"tL{sf] ;]jg ug]{nfO{ kmf]S;f], d'v jf :jf;gnLsf] SofG;/ x'g ;S5 . a9L g"g
jf 6Lgdf /f]v]sf] df;' jf df5f vfg]nfO{ kfs:ynLsf] sofG;/ x'g ;S5 . ;8]sf
d'dkmnLdf ljBdfg Pkmfnf6f]lS;gn] sn]hf] jf kfs:ynLsf] SofG;/ x'g ;S5 .
x]kf6fOl6; aL efO/;sf] Ogkm]S;gn] sn]hf]sf] SofG;/ x'g ;S5 .
tflnsf M !
w'd|kfg jf w'jf+df kfO{g] 6f/ – a|f]+s;, 5fnf
w'd|kfgdf kfOg] a]hfy|]l;g – kmf]S;f]
s}G8 km'8df kfOg] g"g, gfO6«f];f]d – kfs:ynL
;8]sf] d'dkmnL Pkmnf6f]lS;g – kfs:ynL / sn]hf]
/]l8od – /ut, x88L
efO/; – x]kf6fO6L; aL–sn]hf]
xo"dg kflknf]df – kf7]3/sf] d'v
af];f], xdf]{g – :tg
P:j]:6; – Kn"/f–kmf]S;f]sf] aflx/L lemNnL_
z/L/ ljleGg sf]ifx?åf/f ag]sf] x'G5 . oL sf]ifx? a'9f] ePkl5 jf rf]6 k6s jf vl6/f
eO{ gi6 ePdf af+sL /x]sf] sf]ifsf] j[l4 eO{ To:tf gi6 ePsf sf]ifsf] k"lt{ x'G5 . o:tf]
j[l4 ;Gt'lnt x'G5 / gi6ePsf] sf]ifsf] kl/k"lt{ ePdf j[l4 aGb x'G5 . z/L/sf] s'g}
sf]ifsf] c;Gt'lnt j[l4 ePdf af+sL sf]ifx?n] sofG;/sf] ?k lng hfG5 . o:tf ax'nfPsf
sf]ifx?sf] j[l4 eO/xG5 . o:tf sf]ifn] k|s[ltsf] lgod kfng ug{ 5f85g / logn]
k|s[ltåf/f ckgfPsf lgod sfg"g dfGb}gg . z'?z'?df o:tf c;Gt'lnt j[l4 klg Ps}
7fp+df l;dLt x'G5 . o; a]nfdf plrt pkrf/ u/] gLsf] kfg{ ;lsG5 . t/ ;do vl:sb}
uP kl5 oL ax'nfPsf sf]ifx? cf;kf;sf c+udf lkmlhG5g . cem} kl5 uO{ oL ax'nfPsf
sf]if z/L/sf cGo efudf lkmlhb} hfG5g / pkrf/ gu/]df /f]uLsf] k|f0f} lnG5 .
To:t} kf7]3/sf] d'vdf x'g] Sofg;/sf nflu xo"dg kflknf]df efO/;nfO} bf]if lbOG5 .
P:j]:6;sf] 5fgf k|of]u u/]df kmf]s;f]sf] aflx/L lemNnL Kn"/fsf] sofG;/ b]lvG5 . a9L
df]6fPsL dlxnfnfO{ :tgsf] SofG;/ x'g ;S5 . ;fgf;fgf gfgLnfO{ af/Daf/ PS;/] u/]
oLgnfO{ tL ljs/0fsf] sf/0f eljiodf uO{ /utsf] Sofg;/ x'g ;S5 . o;} n]våf/f ;a}
g]kfnL hgdfg;nfO{ pk/f]Qm /;fogaf6 hf]lug cg'/f]w ug{ rfxG5' . o;f] u/]df w]/} h;f]
8
SofG;/af6 hf]lug ;lsG5 . SofG;/ ;DalGw s]xL ;"rgf PlG6cf]lS;8]G6 -lrof, sfutL,
6df6/, le6fdLg ;L O{ k|of]u u/]df SofG;/ x'g] ;Defjgf sd x'G5 .
!= SofG;/ j+zfg'ut x'g ;S5 ;?jf /f]u xf]O{g .
@= ;"tL{hGo kbfy{ k|of]u ug]{ nfO{ d'v, Zjf;gnLsf] sofG;/ x'g ;S5 .
#= dlb/fkfg jf x]kf6fOl6; aL O{Gkm]S;g ePdf sn]hf]sf] Sofg;/ x'g ;S5 .
$= xo"dg kflknf]df efO/;n] kf7]3/sf] d'vsf] SofG;/ x'g ;S5 .
%= cf/Dedf kQf nufO{ pkrf/ u/]df SofG;/ lgsf] x'g ;S5 .
SofG;/sf nIf0fx? M
z'?df gb'Vg', o; kfkL /f]usf] nIf0f xf] .
o; /f]u k|lt ;hu e} z'?d} kQf nufO{ plrt pkrf/ ePdf o; /f]uaf6 afFRg ;lsG5 .
!= ;fwf/0f pkrf/åf/f 3fp jf vl6/f lgsf] gePdf .
@= w'd|kfg ug]{nfO{ a/fa/ vf]sL nflu /x]df, af]nL wf]lqPdf, vsf/df /ut jf kLk cfPdf
#= pd]/ k'u]sfnfO{ ckr, slAhot ePdf .
$= z/L/df gb'Vg] luvf{ b]v]k/]df, luvf{ a9b} uPdf, dlxnfsf] :tgdf luvf{ ePdf .
%= sf]7Lsf] /+u, ?k, cfsf/df kl/jt{g ePdf .
^= z/L/sf ljleGgåf/af6 /Qm>fj jf kLk >fj ePdf .
&= ljgf sf/0f jhg 36b} uPdf .
SofG;/sf] lgbfg ug]{ t/Lsf M
!= /f]usf] Oltxf; a'emg] sxf+ lkm+hLof] <
@= hf+r ubf{ 3fp, vl6/f b]vf k/]df .
#= PS;/] u/L s'g} kl/jt{g ePsf] kfOPdf .
$= OG8f]:sf]kL u/L leqL efusf] hf+r ubf{ . 3fp, luvf{, vl6/f b]lvg ;lsG5 .
%= kmfO{g gL8n Pl:k/]zg ;fO6f]nf]hL (F.N.A.C.) ;fg' l;of]n] 8Nnf]af6 kfgL lemsL
hf+Rg]
^= jfoK;L u/L 6o"d/sf] hf+r ug]{ .
SofG;/sf] pkrf/sf tl/sfx? M
!= zNols|ofåf/f SofG;/sf] luvf{ jf 3fpnfO{ / ;Defljt ;g]{ 7fp+nfO{ sf6L kmflnlbg] .
@= /]l8of]y]/fkL – o; pkrf/df ljls/0fsf] k|of]uåf/f SofG;/sf sf]ifx?nfO{ gi6 ug]{ .
#= s]df]y]/fkL – ljleGg /;folgs kbfy{sf] k|of]uåf/f lkmlhPsf] sofG;/sf sf]ifx?nfO{
gi6 ug{] . oL /;fogx?n] SofG;/sf sf]ifdfq gi6 gu/L z/L/sf] clt cfjzos sf]ifnfO{
klg gi6 ug]{ ePsf]n] sl7gfO{ kfg{ ;S5 . To;sf/0f o;sf] k|of]udf ljz]if ;ts{tf
ckgfpg' h?/L 5 .
$= xdf]{g – sltko Sofg;/ j[l4sf] nflu z/L/df ljwdfg xdf]{gdf lge{/ ub{5 . o:tf
SofG;/sf] pkrf/ ubf{ xdf]{gsf] dfqfdf sld Nofpg SofG;/sf] j[l4df cj/f]w k'¥ofpg
;lsG5 .
;fgf;fgf gfgLnfO{ af/Daf/ PS;/] u/] oLgnfO{ tL ljs/0fsf] sf/0f eljiodf uO{ /utsf]
SofG;/ x'g ;S5 . o;} n]vfåf/f ;a} g]kfnL hgdfg;nfO{ pk/f]Qm /;fogaf6 hf]lug
cg'/f]w ug{ rfxG5' . o;f] u/]df w]/} h;f] SofG;/af6 hf]uLg ;lsg]5 . Sofg;/ ;DalGw
9
s]xL ;"rgfM PlG6cf]lS;8]G6 –lrof, sfutL, 6df6/, le6fdLg ;L, O{ k|of]u u/]df SofG;/
x'g] ;Defjgf sd x'G5 .
%= O{Do'gf]y]/fkL – sltko SofG;/ Odo'g l;:6dsf] sdLn] ubf{ x'g] ePsf]n] O{Do'gL6L
a9fPdf SofG;/sf] a[l4df sdL Nofpg ;lsG5 .
^= dfof+ ddtf, gb'Vg] cf}iflwsf] k|of]uaf6 SofG;/ kLl8t /f]uLnfO{ s]xL xb ;Dd cf/fd
lbg ;lsG5 .
pgsf] clGtd cj:yfdf x'g] si6df sdL Nofpg ;lsG5 .
;"tL{ tyf dfbs kbfy{ ;]jg gu/f}, cd'No hLjgnfO{ :jf:Yo /fvf}+ .
$. SofG;/nfO{ /f]syfd ug]{ pkfox?
 r'/f]6, la+8L, tDafv', ;'tL{, v}gL tyf nfu"kbfy{ ;]jg gug]{ .
 af;L tyf 9';L k/]sf] cGg / u]8fu'8L gvfg] .
 kf]n]/ 89]sf vfg]s'/f gvfg] .
 vfgf vfO;s]kl5 d'v ;w}+ ;kmf /fVg] .
 tfhf xl/of] ;fu kft / kmnkm"n lbgx"+ vfg]
 jftfj/0fLo k|b"if0faf6 hf]lug] .
 @) jif{ pd]/ k'lu;s]sf dlxnfx?n] lrlsT;såf/f k|To]s jif{ cfˆgf] kf7]3/sf]
hf+r (Pap Smear) u/fpg] .
 w]/} hgf;+u of}g ;Dks{ /fVg' SofG;/sf] Ps sf/s tTj ePsf] x''gfn] ;f]af6
hf]lug] .
 w]/} a]/;Dd n'uf km'sfnL 6G6nfk'/ 3fddf ga:g] . SofG;/ /f]u c?nfO{ ;b}{g t/
klg dfly pNn]v ul/Psf cj:yfx? Affx]s cfkm"nfO{ z+sf nfu]df
:jf:YosdL{x?sf] ;Nnfx lng' cToGt cfjZos 5 .
 df]6f]kg 3tfpg] .
 lgoldt Jofofd ug]{ .
%. lrlsT;ssf] ;Nnfx lng' kg]{ cj:yfx? M
 z/L/ s'g} klg efudf b'Vg] jf gb'Vg] gof+ luvf{, uf+7f—u'7L km]nf k/]df jf klxn]
b]lv/x]sf] luvf{, ufF7f]–u'7L PSsf;La9]df .
 z/L/sf] s'g} klg efusf] 3fp nfdf] ;do;Dd lgsf] gePdf .
 z/L/sf] s'g} klg 7fp+df ePsf] sfnf] sf]7L a9b} uPdf .
 :tgdf uf+7f—u'7L km]nf k/]df tyf :tgaf6 k6s—k6s /ut ldl;Psf] b"w
cfPdf .
 nfdf] ;do;Dd slAhot, kftnf] lbzf, ckr ePdf ;fy} k]6df b]lvg]u/L uf]nf —
uf+7f] rn]df .
 dlxgfjf/L gePsf] a]nfdf kfgL h:tf] t/n jf ;]tf] kbfy{ cyjf /ut alu/x]df .
 ;fwf/0f sfd ubf{ klg lgs} ysfO{ nfu]df .
10
 z/L/df /utsf] sdL b]lvPdf .
 w]/} lbg;Dd 6fpsf] b'Vg], l/+u6f nfUg] tyf afGtf cfpg] e}/x]df .
 ef]s k6Ss} gnfUg] ePdf .
 5f]6f] ;dod} z/L/sf] tf}n lgs} 36]df .
 w]/} lbg;Dd vf]sL nflu/x]df tyf vsf/df /ut b]lvPdf .
 vfg]s'/f vf+bf lgNg ufx|f] x'g] ePdf . :j/ a;]df jf km/s -wf]qf]_ ePdf .
 w]/} lbg;Dd sdn lkQ -hl08;_ lgsf] gePdf .
^. ef]hg / Sofg;/sf] ;+j+w
s] tkfO{+ ;]s'jfsf] ;f}lvg x'g'x'G5 < jf tkfO{+ ;x/df au|]NtL v'n]sf kmf:6km'8 /]:6'/]+6df
hfg ?rfpg'x'G5 < cyjf ahf/df tof/L?kdf kfOg] vfg]s'/f lgoldt vfg'x'G5 < olb
To;f] xf] eg] tkfO{+nfO{ SofG;/ x'g] ;Defjgf cTolws 5 .
/ftf] df;' SofG;/sf] b[li6n] 3fts x'g]sf] ;fy} SofG;/sf] b[li6n] df;' pkof]uL x'+b}g, /f+uf,
e]8f, v;L, a+u'/h:tf hgfj/sf] df;' /ftf] ju{df kb{5 . To;sf] ;66fdf ;]tf] ju{df kg]{
df5f jf s'v'/fsf] df;' vfg' /fd|f] x'G5 . t/ Tof] klg Ps lbgdf ^) b]lv ! ;o u|fd;Dd
dfq vfg' kmfObf hgs x'G5 .
df;' dfq xf]Og, cTolws tfkdf tf/]/ jf e'6]/ tof/ ul/Psf s'g} klg vfB ;fdu|Lx?
:jf:Yosf] nflu xflgsf/s x'g] ljleGg cWoogx?n] k|dfl0ft u/]sf 5g . t/ pdfn]sf] jf
pl;g]sf] kl/sf/sf] xsdf eg] tfkqmdsf] c;/ To:tf] gx'g] ljZj :jf:Yo ;+u7gn]
hgfPsf] 5 .
dd, cdn]6 / kf]n]sf] ds} Tolt plrt xf]Og vf;u/L cTolws tfkdf tof/ ul/g]
cfn'lrK; jf cGo o:t} vfB;fdu|Lx? SofG;/sf b[li6n] x'G5 . Tolt dfq xf]Og, /]:6'/f+df
kfOg] k|mfO8 dd, k|mfO8 /fO;, cdn]6h:tf vfBkl/sf/ klg :jf:Yosf b[li6n] pko'Qm
x'b}g . kf]n]sf] ds}df klg sfa{go'Qm tQjx? x'G5g, h;n] z/L/df SofG;/ lgTofpg]
sfd ug{ ;S5 . To;}u/L ufp+3/df b"w ttfpg] s/fxLsf] lk+wdf 89]/ /x]sf] s'/fpgL vfg'
klg SofG;/sf b[li6n] pkof]uL x'+b}g . s'/fpgL elgg] 89]sf] Tof] kbfy{df klg sfa{go'Qm
/;fog cTolws x'g] ePsf]n] To;af6 SofG;/sf] ;Defjgf a9L x'G5 .
ahf/df tof/L?kdf kfOg] Kofs]6sf vfBkl/sf/x? klg :jf:Yosf b[li6n] vt/fd'Qm
gePsf]n] To;af6 6f9} /xg'k5{ / s'g} klg af;L vfg]s'/f ;s];Dd vfg'x'+b}g . af;L /
Kofs]6df kfOg] vfBkl/sf/x?df 9';L k/]sf] x'g ;S5, h;n] SofG;/sf] ;Defjgf x'G5 .
To:t} ldlt k'u]sf s'g} klg vfg]s'/fx? gvfg' g} :jf:Yosf b[li6n] nfek|b 5 .rfprfp /
rsf]{ g'g lxts/ 5}g kl5Nnf] ;do cTolws k|rngdf /x]sf] tof/L rfprfp klg
:jf:Yosf b[li6n] pkof]uL x'b}g . :jflbnf] agfpg rfprfpdf k|of]u ul/g] clhgf]df]6f]n]
:jf:Yodf k|lts"n c;/ kfb{5 . o;sf] lgoldt pkef]un] SofG;/ x'g ;S5 .
To:t} ljleGg /+ux? k|of]u u/L agfOPsf a'66]bf/ ld7fO{x?sf] lgoldt vfgkfgn] klg
SofG;/ x'g ;S5 . h+s km'8sf] gfd sdfO;s]sf] lkhf / lr;f] k]o kbfy{ klg :jf:Yosf
b[li6n] vt/fd'Qm 5}g .
To:t} csf]{ /f]rs s'/f s] 5 eg] ljZj SofG;/ cg';Gwfg sf]ifn] g'g a9L vfg] dflg;nfO{
k]6sf] SofG;/sf] ;Defjgf w]/} x'g] hgfPsf] 5 . To;}n] g'g s8f /flvPsf vfB;fdu|L
sd vfg' g} SofG;/af6 6f9f /xgsf nflu ul/g] ;fgf] t/ dxTjk"0f{ k|of; xf] .
11
af];f]sf] pkef]un] klg SofG;/ lgldTopg ;Sg]tkm{ sf]ifn] ;r]t u/fPsf] 5 . ljleGg
/;fog k|of]u u/L l6gsf] l8Aafleq aGb vfB;fdu|Lsf] sd k|of]utkm{ klg sf]ifn] ;'emfj
lbPsf] 5, h;af6 SofG;/ Go"gLs/0f ;Dej 5 .
lgoldt?kdf kmnkm"nsf] /; -h';_ lkpg'eGbf tfhf kmnkm"n vfg' g} SofG;/sf b[li6n]
pkof]uL x'g] ljZj :jf:Yo ;+u7gsf] k|ltj]bgdf pNn]v 5 . /];fo'Qm tfhf kmnkm"n /
t/sf/Lx? kof{Kt vfg] ugf{n] klg SofG;/ x'g] ;Defjgf sd x'G5 . To;df klg ufh/,
d"nf, xl/of] ;fu;AhL cflbn] z/L/nfO{ :j:y agfpg d2t ub{5 . To:t} kf]ln; u/]sf]
eGbf kf]ln; gul/Psf] rfdn / cGo ck|zf]lwt vfBfGg :jf:Yosf b[li6n] pko'Qm x'G5 .
s[lqd jf;gfaf6 ;fjwfg
ahf/sf vfB;fdu|Lx? hf] s[lqd?kdf jf;gfbf/ x'G5g, ltgsf] nuftf/sf] pkef]un]
SofG;/ x'g ;S5, ljleGg /;fogaf6 lgsflnPsf] Tof] jf;gf SofG;/sf] sf/s tTj klg
x'g ;S5 . To;}n] To:tf vfgf gvfg' /fd|f] x'G5 .
k|fs[lts vfB kbfy{x?sf] pkef]un] z/L/nfO{ :jfefljs cj:yfdf /fV5 eg] s[lqd vfB
kl/sf/x?n] z/L/sf] :jfefljs k|lqmofnfO{ c:jfefljstflt/ n}hfG5, a9bf] cfw'lgstf;+u}
3/df ag]sf :j:y vfB kl/sf/x? vfg 5f]8]/ ljleGg /;fog ld;fOPsf vfgfx? vfg]
k|rng a9]sf] 5, h;n] k|ToIf c;/ t k'/ofp+5 g}, sfnfGt/df SofG;/;d]t x'g ;S5 .
vfg]s'/f :jodn] SofG;/ nfUg] xf]Og, t/ To;nfO{ s;/L tof/ ul/Psf] 5 / To;df
s:tf /;fogx? /flvPsf 5g eGg] s'/faf6 g} vfBkl/sf/x? :jf:Yoj4{s jf
:jf:Yolj?4sf x'G5g eGg] yfxf x'G5,
vfgf g} SofG;/sf] cf}iflwM vfgfsf] sf/0faf6 SofG;/ x'g] dfq xf]Og, To;n] SofG;/
x'gaf6 arfp+5 klg . vfgfdf PlG6clS;8]G6 eGg] tTj klg x'G5, h;n] z/L/sf lalu|Psf
tGt'x?nfO{ k'/fg} cj:yfdf kmsf{pg d2t u5{ . vf;u/L tfhf kmnkm"n / ;fu;AhLdf
PlG6clS;8]G6 kfOG5 . To;df klg a|f]sfpnLdf o;sf] dfqf cTolws x'G5 .
SofG;/lj1x?sf cg';f/ df+;fxf/L ef]hg ug]{x?nfO{ eGbf ;fsfxf/L ef]hg ug]{x?nfO{ %)
k|ltzt sd SofG;/sf] ;Defjgf /xG5 . To;}n] olb SofG;/af6 aRg] xf] eg] ;fsfxf/L
ef]hgsf ;aeGb pko'St x'G5 .
vfgf / SofG;/sf] ;DaGw cToGt} 3lgi6 5 . t/ o; ljifodf xfdLsxf+ cWoog,
cg';Gwfg ePsf] 5}g .
s] vfg] jf s] gvfg] eGbf klg s;/L / s'g ;dodf vfg] eGg] g} dxQjk"0f{ x'G5,
lglZrt ;dodf ;Gt'lnt ef]hg ugf{n] SofG;/ lglDtg] ;Defjgf cToGt sd x'G5 .
vfgkfgsf] ;Gt'ng / lgoldttfn] SofG;/ nfUg] ;Defjgf Go"g 5 . w]/} kfgL lkpg'
:jf:Yosf] nflu kmfObf hgs x'G5 . lgoldt?kdf w]/} kfgL vfg] ubf{ z/L/df /x]sf
xflgsf/s tQjx? lk;faaf6 aflxl/G5, h;df SofG;/sf] tQj klg kg{ ;S5 .
SofG;/ ljljw sf/0fn] x'g ;S5 . To;dWo] vfgfs} sf/0faf6 slt SofG;/ x'G5 eGg]
cflwsfl/s tYof+s d'Vo?kdf ;'tL{ / dlb/f;]jg, j+zf0f'ut k|efj, ;/;kmfO /
/xg;xgdf nfk/afxL cflbaf6 klg SofG;/ x'g] u5{ . To;afx]s vf;u/L dlxnfx?nfO{
c:jfefljs of}g / k|hgg ultljlwaf6 klg SofG;/ x'g ;S5 . SofG;/ lgsf] kfg{
g;lsg] Pp6f 3fts /f]u xf] . o;sf] pkrf/sf nflu 7"nf] wg/flz vr{ x'G5, t}klg /f]u
lgsf] kfg{ g;sL SofG;/s} sf/0f dflg;sf] d[To' x'G5 . SofG;/ /f]u nflu;s]kl5
la/fdLnfO{ dfq xf]Og, kl/jf/sf cGo ;b:on] klg 7"nf] kL8f ef]Ug'k5{, ;fy} cfly{s
lx;fan] klg 7"nf] gf]S;fgL ef]Ug'k5{ . SofG;/nfO{ lgsf] kfg{ g;s] klg o;af6 aRg] s]xL
pkfox? 5g / o:tf pkfox? ckgfpg ;s] SofG;/ nfUg] ;DefjgfnfO{ lgs} sd ug{
;lsG5 .
12
&. SofG;/ /f]uLnfO{ xl:k;sf] ;]jf
SofG;/ Ps 8/nfUbf] /f]u xf], w]/} h;f] SofG;/sf] k"0f{ pkrf/ ;Dej 5}g . of] /f]un]
g]kfndf klg w]/} JolQm k|efljt 5g . clGtd cj:yfdf k'u]sf] a]nf cfw'lgs lrlsT;f
pkrf/n] klg /f]u lgsf] x'+b}g . ;'?s} cj:yfdf rflx+ s]xL la/fdLsf] pkrf/ x'G5 t/
w]/}h;f]sf] pkrf/kl5 klg SofG;/sf] s]xL c+z af+sL g} /xG5 . h'g kl5 uP/ z/L/el/ g}
km}lnG5 . o:tf] cj:yfdf /f]u lrlsT;ssf] kx'+r / lgoGq0feGbf aflx/ x'G5 . pkrf/af6
c;Dej b]v]kl5 pgLx? klg la/fdL la:tf/}–la:tf/} d[To'sf] d'vdf k'u]sf] x]g{ afWo x'G5g
. la/fdLnfO{ c:ktfndf /fv]/ pkrf/ ;Dej gePkl5 3/d} /fv]/ x]/rfx ug'{sf] ljsNk
/x+b}g .
t/ ca o; k|sf/sf la/fdL / cfkmGtsf] kL8f sd u/fpg g]kfnd} To:tf k|sf/sf
la/fdL /fVg] 3/sf] :yfkgf ul/Psf] 5 . xl:k; cyf{t SofG;/ /f]uL /fVg] 3/ /fhwfgLdf
sfo{/t s]xL lrlsT;ssf] ;lqmotfdf :yfkgf ul/Psf] xf] . ;g @))) af6 ;~rfng
ul/Psf] xl:k;df xfn ^ j6f ;fdfGo, Pp6f l;+uun / @ j6f 8an zoof /x]sf 5g .
ha SofG;/ zNolrlsT;f, /]l8of]y]/fkL jf cfw'lgs lrlsT;f k4ltsf] ks8eGbf aflx/
k'U5 To; a]nf af+sL lhGbuLnfO{ /fd|/L latfpg'sf] csf]{ ljsNk /x+b}g . la/fdLnfO{ 3/}df
/fVbf kL8f a9L x'g] / kl/jf/nfO{ klg b'Mvsf] ;fydf yk af]em kg{ hfG5 . xl:k; cyf{t
la/fdL /flvg] 5'66} 3/df /fv]/ ljz]if x]/rfx ul/g] a]nf oxL g} xf] . cGo d'n'sdf x/]s
/f]usf la/fdLsf nflu o:tf s]Gb| :yfkgf ul/P klg g]kfndf rflx+ klxnf] k6s SofG;/
/f]uLsf nflu sf7df8f}+df o:tf] s]Gb|sf] :yfkgf ul/Psf] 5 .
o; s]Gb|df SofG;/ /f]uaf6 kLl8t la/fdL h;sf] pkrf/ ;Dej 5}g, To; k|sf/sf /f]uL
/ pgLx?sf cfkmGt cfjZostfcg';f/ a:g ;S5g . xl:k;df a:g] la/fdLsf cfkmGt
ul/a kl/jf/sf] ePdf pgLx?sf nflu klg lgMz'Ns vfgf / cGosf nflu vfgf tof/ ug]{
;fdu|L xl:k;n] g} pknAw u/fPsf] 5 . pkrf/ c;Dej ePsf la/fdLsf nflu b'vfO
sd u/fp+b} x]/rfx ug]{ sfd oxf+ x'G5 . xfn xl:k;df $ hgf g;{n] rf}aL;} 306f
la/fdLsf] x]/rfx ul//x]sf x'G5g eg] 8fS6/x? klg x/]s lbg la/fdL / pgsf
cfkmGtnfO{ e]6g k'U5g .
xl:k; s'g} c:ktfnrflx+ xf]Og . c:ktfndf egf{ x'g] la/fdLnfO{ ug]{ vfnsf] pkrf/
cfjZos k/]df dfq oxf+af6 To:tf] pkrf/ ug]{ Joj:yf 5 . w]/}h;f] pkrf/ 3/d} ul/G5
. Kofn]l6e pkrf/ k4ltnfO{ ljZj :jf:Yo ;+u7gsf] ljz]if1 ;d"xn] cf}iflw pkrf/n]
7Ls x'g g;Sg] /f]u nfu]sf la/fdLnfO{ ;lqmo?kdf x]/rfx ug]{ ljlw egL kl/eflift
u/]sf] 5 . oxL k4lt g} xl:k6ndf ckgfOG5 . Kofn]l6e s]o/ klg cfw'lgs lrlsT;fsf]
Pp6f gof+ cjwf/0ff xf] . Kofn]l6e s]o/;DaGwL tflnd kfPsf 8fS6/ / g;{af6 g}
SofG;/ /f]uLsf] x]/rfx x'g] u5{ . o;sf] d'Vo p2]Zo la/fdL tyf la/fdLsf kl/jf/nfO{
;s];Dd /fd|f] hLjgofkg lbnfpg' /x]sf] xf] .
xl:k;df la/fdL / pgsf cfkmGt hlt ;do a;] klg x'G5 . la/fdLsf] d[To'cl3 p;nfO{
cf/fd;+u /flvlbg] sfd xl:k;n] ul//x]sf] 5 . 3/d} la/fdL /fVbf cfkmGtnfO{ kg]{ kL8f
sd u/fpg xl:k; g]kfn :yfkgf ePsf] xf] . la/fdLnfO{ p;sf] OR5fcg';f/ vfg
lbg'k5{, /f]usf] clGtd cj:yfdf cf}iflw dfq} v'jfP/ x'+b}g . o;af6 emg la/fdLnfO{ yk
si6 dfq} x'G5, To;}n] la/fdLsf] OR5feGbf afx]s p;nfO{ s/sfkn] cf}iflw gv'jfpg] a?
cGo tl/sfn] b'vfO sd u/fpg xl:k; cfjZos k5{ . hLjg /x];Dd cf/fdn] /fVg] sfd
xl:k;df x'G5 . c:ktfndf la/fdLsf] pkrf/ ubf{ub}{ klg la/fdLnfO{ xl:k;d} NofP/
13
/fVg ;lsG5 eg] Ps k6s SofG;/sf] ck|];g u/] klg /f]u k"0f{ lgsf] geP/ z/L/el/
km}ln;s]sf] cj:yfdf xl:k6n uP/ pkrf/ c;Dej x'+bf / /f]usf] clGtd cj:yfdf klg
la/fdLnfO{ xl:k;df /fVg ;lsG5 . 8fS6/x?sf] x]/rfxn] la/fdLx?n] s]xL dfqfdf eP
klg /f]u lgsf] ePsf] dx;'; u5{g .
xl:k;df a;]kl5 la/fdLsf cfkmGtx?n] s]xL dfqfdf eP klg /fxt dx;'; u5{g .
d[To'sf] d'vdf k'u]sf la/fdLsf] dfq} x]/rfx ubf{ Toxf+ sfo{/t g;{ klg 5'66} k|sf/sf]
dx;'; u5{g . hLjgz}nLnfO{ x]/]/ ;]jf ug'{kg]{ / /f]uLx?nfO{ /f]u sd x'G5 t/ lgsf] x'+b}g
.
;a} Ps} k|sf/sf la/fdL ePsf]n] hLjg ;w}+ /x+b}g eGb} pgLx?nfO{ lrGtf / /f]uaf6 d'Qm
u/fpg] k|of;df /xg'kg]{ x'G5 . lzlIft kl/jf/n] o;nfO{ /fd|f];+u a'emg] u/]sf] kfOG5 .
o;afx]s SofG;/ /f]uLnfO{ 3/3/d} uP/ cfjZos k/fdz{ / pkrf/ ;]jf k|bfg ug]{ ;f]r
xl:k; g]kfnn] agfPsf] 5 .
xl:k;df cfPsf la/fdL s]xL ;do a;]/ 3/ kms{G5g eg] emG8} $) k|ltztsf] ToxL+
d[To' x'G5 . o:tf] cj:yfdf ;+:yfn] g} zjjfxgdfkm{t zjnfO{ cfo{3f6;Dd k'/ofO{
bfx;+:sf/df ;d]t ;xof]u ug]{ u/]sf] 5 . jf:tjdf dg'{ klg af+Rg'h:t} lgoldt k|lqmof
ePsf]n] ;f; /x];Dd cf/fdn] af+Rg'k5{ eGg] dfGotf xl:k;sf] xf] . o;n] la/fdL dfq
geO{ la/fdLsf cfkmGtnfO{ klg ;xf/f lbPsf] 5 . la/fdLafx]s cfkmGt a:g] 5'66} zoof
tyf efG;fsf] ;d]t Joj:yf / cToGt kfl/jfl/s jftfj/0f xl:k;n] :yfkgf u/]sf] 5 .
:jR5 jftfj/0fdf ljz]if1 lrlsT;ssf] plrt k/fdz{, ;Nnfx, ;xof]u tyf g;{sf]
x]/rfxn] ;f+Rr} xl:k;df cfpg] la/fdLnfO{ kL8f la;f{pg d2t u/]sf] 5 . Ps lx;fan]
xl:k; SofG;/ /f]uLsf nflu /fd|f] ;xf/f ePsf] 5 .
*. d'vsf] SofG;/ (Oral Cancer)
d'vsf] s'g} klg efusf] sf]if—sf]lifsfx?df c;dfGo kl/jt{g x'g uO{ cgfjZos tyf
clgolGqt ?kn] a[l4 eP/ ljsf; x'g] uLvf{ jf lgsf] gx'g] 3fpnfO{ d'vsf] SofG;/
elgG5 . SofG;/ d'vsf] s'g} klg efudf nfUg ;S5 . SofG;/af6 cS;/ k|efljt x'g]
d'vsf efux?df cf]7, uLhf, tfn', lha|f], ¥ofnsf u|GoLx?, 6lG;n, d'vsf] tNnf] ;tx /
ufnfsf] leqL ;txx? x'g . d'vsf] SofG;/ vf;u/L blIf0f Pl;ofnL d'n'sx?df x'g] u/]sf]
kfOPsf] 5 . xfd|f] b]zdf klg d'vsf] SofG;/af6 kLl8t x'g]x?sf] ;+Vof 7"nf] /x]sf]
cg'dfg ul/Psf] 5 .
d'vsf] SofG;/ x'g] k|d'v sf/0fx? M
d'vsf] SofG;/ x'g] d'Vo sf/0fx? v}gL, ;"tL{, tDafv', r'/f]6, lj8L, kfg cflbsf] ;]jg xf] .
oL j:t'x?sf] k|of]un] d'v leq, cf]7, lha|f], uLhf, ufnf cflb efux?sf] SofG;/ x'g] ub{5
. dBkfg klg d'vsf] SofG;/sf] sf/s tTjx? dWo] Ps xf] . w'd|kfg / dBkfg b'j} ug]{
JolQmx?df d'vsf] SofG;/ x'g] ;Defjgf a9g hfG5 . SofG;/ x'g ;Sg] cGo sf/0fx?df
d'vsf] ;kmfO{df sld, d'v leq /flvPsf gldn]sf s[lqd b+ftx? (Denture) tyf
ef+lrPsf b+ftx? Klg x'g . o:tf b+ftx?n] d'v leq k6s—k6s agfpg] 3fp kl5
SofG;/df kl/0ft x'g ;Sb5 .
14
d'vsf] SofG;/df b]lvg] lrGx / nIf0fx? M
 cf]7sf] SofG;/df ;fwf/0f 3fpsf ?kdf z'? x'G5 . To:tf] 3fp cS;/ ;fdfGo
pkrf/af6 7Ls x'+b}g, nfdf] ;do;Dd /lx/G5 / la:tf/} km}lnG5 .
 lha|f]sf] SofG;/ x'+bf z'?df lha|f]df s]xL cK7of/f] ePsf], r:s]sf] jf 6f]s]sf]
h:tf] cg'ej x'G5 / lj/fdLnfO{ b'Vb5 . lha|f]sf] SofG;/sf sf/0f slxn] sf+xL
sfgdf klg kL8fsf] cg'ej x'G5 .
 d'v leq SofG;/ eof] eg] ;f; uGxfpg], 3f+6Ldf cK7of/f] x'g], b'Vg] / vfgf
lgNg uf¥xf] x'g] ub{5 .
 d'v leq ;]tf] (Leucoplakia) jf /ftf] bfu (Erythroplasia), ufnfsf]
leqL efu, lhj|f] jf uLhfdf SofG;/sf] z'?sf] nIf0fsf] ?kdf b]vf kg{ ;Sb5 .
d'vsf] SofG;/ kQf nufpg] tl/sfx? M
d'vsf] SofG;/nfO{ z'?s} cj:yfdf ;fwf/0f k|of;af6 kQf nufpg ;Dej ePsf]n] lgDg
s'/fx?df Wofg lbg cfjZos 5 M
cfˆgf] d'v leq, cf]7, ufnf, lha|f] cflb s'g} klg 7fp+df ghfg] ;]tf] jf /ftf] bfu k'/fgf]
3fp, vl6/f jf df;' a9]sf] 5 eg] lrlsT;saf6 cljnDa k/LIf0f u/fpg' ub{5 .
lrlsT;sn] cfjZos k/]df cGo k/LIf0fsf] ;fy} Biopsy -;fgf] 6'qmf df;' lgsfn]/
k/LIf0f_ u/L SofG;/sf] lgbfg ub{5 .
d'vsf] SofG;/sf] pkrf/ M
;dod} pkrf/ u/fPdf d'vsf] SofG;/ k"0f{ ?kn] 7Ls x'g ;Sb5 . t/ cfˆgf] :jf:Yo k|lt
x]nrs|ofO{ u/]df d'vsf] SofG;/ d[To'sf] sf/0f aGg k'Ub5 .
o; /f]udf ul/g] k|d'v pkrf/ ljlwx?lgDg 5g M
 zNolqmof M /f]u nfu]sf] efu jf c+unfO{ ck|]zg u/L lgsfNg] .
 /]l8of]y]/fkL M SofG;/ ePsf sf]lifsfx?nfO{ dfg{ ljls/0fsf] k|of]u .
 s]df]y]/fkL Mcf}iflw (Anti Cancer Drugs) sf] k|ofuåf/f pkrf/ .
 KoflnPl6e s]o/ Mj/fdLsf] b'vfO{ jf cGo c;'ljwfx? sd ug{ cfjZos pkrf/ .
d'vsf] SofG;/sf] k|sf/ / /f]uLsf] cj:yf x]/L cfjZostf cg';f/ Ps eGbf a9L
k4ltaf6 pkrf/ ul/G5 . o; afx]s lj/fdLsf] pkrf/df lj/fdLsf] :ofxf/ —;';f/,
kf}li6s vfgf / kfl/jfl/s :g]xsf] 7"nf] dxTj /x]sf] 5 .
d'vsf] SofG;/sf] /f]syfd M
d'vsf] SofG;/sf] /f]syfd ;/n Pj+ ;Dej 5 . o;sf nflu lgDg s'/fx?df Wofg lbO{
cfˆgf] hLjgz}nLdf kl/jt{g ug'{ cTofjZos 5 .
!= o; /f]uaf6 aRg] k|d'v pkfox?df v}gL, ;"tL{, tDafv', r'/f]6, lj8L, kfg cflbsf] ;]jg
slxNo} ug{ x'Gg .
@= cfˆgf] d'v / bf+t ;w} ;kmf /fVg' kb{5 . s[lqd bf+tx? (Dentures) ldnfP/
nufpg' kb{5 .
15
#= d'vleqsf] s'g} efudf nfdf] ;do;Dd 5fnf uP/ lgsf] gx'g] 3fp, /ftf] kq
(Erythroplasia), ;]tf] kq (Leukoplekia) cflb b]lvPdf lrlsT;s ;+u k/LIf0f
u/fO{ ;dod} pkrf/ u/fpg' kb{5 .
$= d'v leq cGo s'g} v/faL ePdf jf z+sf nfu]df lrlsT;s;+u t'?Gt k/LIf0f u/fpg'
kb{5 .
:j:Yo hLjgz}nLsf ;fy} tfhf ;fukft, kmnkm"n vfgfdf ;dfj]z ug{ ;s]df SofG;/
nufot cGo /f]ux?af6 aRg ;lsG5 .
ofb /fVg'xf]; SofG;/ /f]usf] ;dod} pkrf/ u/]df lgsf] x'g ;S5 .
(. :tg SofG;/ (Breast Cancer)
:tgdf ePsf sf]if —sf]lifsfx?df c;fdfGo kl/jt{g cfO{ ltgLx?sf] clgolGqt tyf
cgfjZos a[l4af6 aGg] luvf{, uf+7f—u'7L jf lgsf] gx'g] 3fpnfO{ :tg SofG;/ elgG5 .
xfd|f] b]zdf o; /f]uaf6 jif]{gL y'k|} dlxnfx? k|efljt x'g] u/]sf]n] :tg SofG;/ Ps k|d'v
:jf:Yo ;d:ofsf] ?kdf b]lvPsf] 5 . of] /f]u k|foM dlxnfx?nfO{ nfUb5 t/ slxn]sfxL
k'?ifx? klg o; /f]uaf6 k|efljt x'g] u/]sf 5g . u/LaL, clzIff / c1fgtfsf sf/0f
;dod} pkrf/ gugf{n] of] /f]u dlxnfx?sf] d[To'sf] Ps k|d'v sf/0f ePsf] 5 .
tn pNn]lvt cj:yfx?df of] /f]u nfUg] ;+efjgf a9L ePsf] kfO{G5 M
 cfdf, lbbL, alxgL, 5f]/L jf b'O{ jf b'O{eGbf ghLssf gft]bf/x?df :tg
SofG;/ ePdf .
 :tgdf klxn]b]lv g} uf7f+u'7L jf k'/fgf ;d:ofx? EPdf .
 #) aif{kl5 aRrf hGdfpg] dlxnfx?df .
 aRrf ghGdfPsf dlxnfx?df .
 :tgkfg gu/fpg] dlxnfx?df .
 :tgsf] lgoldt ;/;kmfO{ gug]{ dlxnfx?df .
 klxnf Pp6f :tgdf SofG;/ e};s]sf dlxnfx?sf] csf]{ :tgdf klg SofG;/
x'g] ;+efjgf a9L x'G5 .
:tgsf] SofG;/df b]lvg] lrGx / nIf0fx? M
 :tgdf luvf{ km]nf kg{' .
 :tgsf] cfsf/df kl/jt{g cfpg' .
 :tgsf] 5fnfsf] /+udf kl/jt{g x'g' .
 d'G6f] ufl8g' (Retracted nipple)
 :tgsf] s'g} klg efu jf d'G6f]df nfdf] ;do;Dd lgsf] gx'g] 3fp x'g' .
:tg SofG;/ z'?sf] cj:yfdf kQf nufpg] t/Lsf tyf lgbfgsf pkfox? M
:tg SofG;/ z'?s} cj:yfdf lgbfg u/L cfjZos pkrf/ u/]df k"0f{tof lgsf] kfg{
;lsG5 . /f]usf] z'?s} cj:yfdf kQf nufO{ lgbfg ug{] pkfox? M
16
:tg SofG;/ z'?s} cj:yfdf kQf nufpg lrlsT;s jf tfnLd k|fKt :jf:YosdL{x?af6
:tgsf] k/LIf0f u/fpg' kb{5 . ljif]z k|sf/sf] PS;—/]
-Dodf]u|fd_ af6 :tg SofG;/ z'?s} cj:yfdf kQf nufpg ;lsG5 . o;sf nflu $) aif{
pd]/ k'lu;s]sf dlxnfx?n] x/]s aif{ Dofdf]u|fkmL u/fO{ :tgsf] k/LIf0f u/fpg pko'Qm
x'G5 . t/ of] k|ljlw ;a{q pknAw gx'g] tyf cfly{s b[li6sf]0faf6 klg ;a}n] pkef]u ug{
g;Sg] ePsf]n] :tg SofG;/ kQf nufpg c? ljlwx?sf] ljsf; ul/Psf 5g . o;
ljlwdf dlxnfx?n] æcfˆgf] :tgsf] cfkm}n] k/LIf0fÆ u/L :tgdf c;fdfGo luvf{x? kQf
nufpg ;/n / ;Dej x'g] ePsf]n] cfˆgf] :tgsf] cfkm}n] k/LIf0f cyf{t Breast Self
Examination (BSE) eGg] t/Lsfsf] ljsf; e} k|rngdf cfPsf] 5 .
Dofdf]u|fkmL k/LIf0f (Mammography) M
Dofdf]u|fkmL k|ljlw :tg SofG;/ ga9]sf] cyf{t z'?s} cj:yfdf kQf nufpg] Ps ljif]z
k|sf/sf] PS;—/] k/LIf0f xf] .
:tg SofG;/sf] lgbfg—
Pkm= Pg= P= ;L= (FNAC) M :tgdf ePsf c:jefljs luvf{sf] sf]if—sf]lifsfx?sf]
cWoog (Cytology) u/L SofG;/ lgbfg ug{ of] k/LIf0f ul/G5 .
o; afx]s SofG;/ lgbfg ug{ cGo k/LIf0fx? klg cfjZostf cg';f/ ul/G5 .
:tg SofG;/sf] pkrf/ ljlw —
:tg SofG;/ dlxnfx?df k|foMh;f] pd]/ 9lNsb} uPkl5 nfu]sf] b]lvPsf] 5 .
lj/fdLsf] cj:yf, z/L/sf] cGo efudf SofG;/ km}lnPsf] jf gkm}lnPsf] (Spread)
cfwf/df lgDg pkrf/ ljlwx?sf] k|of]u ul/G5 .
!= zNolqmof M /f]u nfu]sf] efu jf c+unfO{ ck|]zg u/L lgsfNg] .
@= /]l8of]y]/fkL M SofG;/ ePsf sf]if—sf]lifsfx?nfO{ dfg{ ljls/0fsf] k|of]u .
#= s]Dkf]y]/fkL M cf}iflw (Anti Cancer Drugs) sf] k|of]uåf/f SofG;/ pkrf/ .
$= KoflnPl6e s]o/ M lj/fdLsf] kL8f / c;'ljwfx? sd ug{ ul/g] cfjZos pkrf/ .
lj/fdL / /f]usf] cj:yfsf] cfwf/df pk/f]Qm pkrf/ ljlwx?dWo] Ps jf Ps eGbf a9L
ljlwx?sf] k|of]u ul/G5 . kf}li6s cfxf/, lj/fdLsf] :ofxf/—;';f/ tyf kfl/jfl/s :g]xsf]
SofG;/ /f]usf] pkrf/df 7"nf] dxTj /x]sf] 5 .
:tg SofG;/sf] /f]syfd —
dlxnfx?n] cfˆgf] :tgsf] k/LIf0f cfkm}n] (BSE) dlxgfsf] PskN6 lgoldt ?kn]
ug'{kb{5 . olb :tgdf uf+7fu'7L, 8Nnf jf :tgsf] cfsf/, /+u kl/jt{g ePdf jf :tgaf6
lkk, /ut ldl;Psf] b'w cfPdf t'?Gt glhssf] :jf:Yo s]Gb| jf ;DalGwt c:ktfndf
hrfp+g' kb{5 .
 Aff];f]o'Qm vfg]s'/fx? tyf ;'tL{ ;]jg ug{' x'b}g .
 Dff]6f]kg 36fpg' kb{5 .
 AfRrfnfO{ -b'O{ aif{;Dd_ :tgkfg u/fpg' kb{5 .
 :tgsf] lgoldt ;/;kmfO{ ug{' kb{5 .
 lgoldt Jofofd ug{' kb{5 .
:tg SofG;/ z'?s} cj:yfdf kQf nufP/ pkrf/ u/]df lgsf] x'g ;S5 .
17
!). cfˆgf] :tg cfkm}n] k/LIf0f ug]{ ljlwx? (Breast Self
Examination) M
o; ljlwdf dlxnfx?n] k|To]s dlxgf lgoldt ?kn] cfˆgf] :tg cfkm}n] 5fd]/ k/LIf0f
ug{'kb{5 . :tgdf x'g] kl/jt{g ;a{k|yd dlxnfx? cfkm}n] yfxf kfp+5g . lgoldt ?kn]
cfˆgf] b'a} :tg /fd|/L 5fd]/ k/LIf0f ugf{n] :tgdf ePsf] kl/jt{g jf luvf{x? kQf
nufpg ;xof]u ldNb5 . pQfgf] klN6P/ jf a;]/ :tg k/LIf0f ubf{ ;fgfltgf luvf{
klg km]nf kfg{ ;lsG5 . P]gf cufl8 :tg k/LIf0f u/]df :tgsf] cfsf/ / 5fnfdf
ePsf] kl/jt{g b]Vg ;lsG5 .
k|To]s dlxgf cfˆgf] :tgsf] k/LIf0f ubf{ :tgsf] jl/kl/ -;Dk"0f{ efu_ / sf+vLd'gL s'g}
luvf{x? eP gePsf] 5fdL x]g{' kb{5 . o;sf ;fy} cfˆgf] :tgsf] :j?k / /+udf s'g}
kl/jt{g cfP gcfPsf] klg Vofn ug'{kb{5 . o;/L k/LIf0f ubf{ km]nf k/]sf luvf{x?
lrlsT;såf/f k/LIf0f u/fO{ :tg SofG;/ eP gePsf] lgbfg ug{' kb{5 .
!!. kmf]S;f]sf] SofG;/ (Lung Cancer)
dflg;sf] z/L/df Ps dxTjk"0f{ c+usf] ?kdf /x]sf] kmf]S;f]df ljleGg /f]ux? nfUg'sf ;fy}
SofG;/ klg nfUb5 . kmf]S;f]sf] s'g} klg efusf] sf]if—sf]lifsfx?df c;fdfGo kl/jt{g
cfO{ cgfjZos tyf clgolGqt ?kn] a[l4 eO{ uLvf{ jf nfdf] ;do;Dd lgsf] gx'g]
3fpnfO{ kmf]S;f]sf] SofG;/ elgG5 .
kmf]S;f]sf] SofG;/af6 ljZjel/ k|To]s jif{ nfvf} dflg;x? k|efljt x'g] u/]sf 5g . xfd|f]
b]zdf klg kmf]S;f]sf] SofG;/af6 y'k|} k'?if tyf dlxnfx? kLl8t x'g] u/]sf] kfOPsf] 5 .
w'd|kfgsf] ;d:of xfd|f] ;dfhdf JofKt /x]sf] / w'd|kfgsf cDdnLx?n] hg;+Vofsf] 7"nf]
efu cf]u6]sf] x'gfn] kmf]S;f]sf] SofG;/ xfd|f] b]zdf a9g] qmddf 5 .
kmf]S;f]sf] SofG;/df x'g] k|d'v sf/0fx? M
! w'd|dfg M r'/f]6, la8L, s+Ss8 tDafv' cflb ;NsfO{ d'vn] tfg]/ w'jf+ kfg ug]{
k|s[ofnfO{ w'd|kfg elgG5 . o; k|sf/sf] w'+jfdf nueu $,))) k|sf/sf :jf:YonfO{ xfgL
ug]{ /f;folgs tTjx? x'G5g . w'd|kfgaf6 emG8} *%Ü cj:yfdf kmf]S;f]sf] SofG;/ x'g]
;Defjgf x'G5 . kmf]S;f]sf] SofG;/ x'g] k|d'v sf/0fx? dWo] w'd|kfg Ps xf] .
@= jftfj/0fLo k|b'if0f M
 snsf/vfgfaf6 lg:sg] w'jf+ .
 ;jf/L ;fwfgx?af6 lg:sg] w'jf+ .
 jftfj/0fdf /x]sf w'jf+sf s0f / /]zfx? .
#= kmf]S;f] ;DaGwL bL3{ /f]ux? .
kmf]S;f]sf] SofG;/df b]lvg] lrGx / nIf0fx? M
 vsf/df /ut b]vf kg{' .
 nuftf/ ;'Vvf vf]sL nfUg' tyf bd a9g' .
18
 5ftL b'Vg', cK7of/f] x'g' .
 w]/} lbg;Dd Hj/f] cfO/xg' .
 ef]s gnfUg' .
 z/L/sf] jhg 36b} hfg' jf b'Anfpb} hfg' .
 ;fwf/0f sfd ubf{ klg ysfO{ nfUg', uNg' .
z'?sf] cj:yfdf kmf]S;f]sf] SofG;/sf k|i6 nIf0fx? b]vf kb]{g t/ SofG;/
a9b} hf+bf ljleGg nIf0fx? b]vf kg{ yfNb5g .
kmf]S;f]sf] SofG;/sf] lgbfgsf] nflu ul/g] k/LIf0fx? M
kmf]S;f]sf] SofG;/sf] lgbfg tn plNnlvt ljlwx?af6 ul/G5 .
!= PS;—/] M ;fwf/0f Pj+ ljz]if k|sf/sf PS;—/] k/LIf0fx?af6 kmf]S;f]sf] SofG;/
kQf nufpg d2t k'Ub5 .
@= a|f]Gsf]:sf]kL M ljif]z k|sf/sf] kfO{k Zjf; gnL / kmf]S;f] leq k;fP/ k/LIf0f
u/L SofG;/sf] lgbfg ul/G5 .
#= l;= l6= :Sofg M cfjZostf cg';f/ kmf]S;f]sf] SofG;/ lgbfg ug{ l;=l6=
:Sofg ul/G5 .
$= Pkm= Pg= P= ;L= M dl;gf] ;'O{sf] d2tn] SofG;/ k|efljt kmf]S;f]af6 sf]if—
sf]lifsfx? lgsfnL ul/g] k/LIf0f (Fine Needle Aspiration Cytology)
af6 klg SofG;/sf] lgbfg x'g ;S5 . To:t} vsf/sf] k/LIf0f (Sputum
Cytology) af6 Zjf; gnLleqsf] ¥ofnsf] k/LIf0f .
%= afof]K;L (Biopsy) M df;'sf] ;fgf] 6'qmfsf] k/LIf0f u/L SofG;/sf] lgbfg
ul/G5 .
lj/fdLsf] cj:yf tyf nIf0fx?sf cfwf/df pk/f]Qm k/LIf0f afx]s cGo k/LIf0fx?
klg ug{' kg]{ x'g ;Sb5 .
kmf]S;f]sf] SofG;/sf] pkrf/ ljlw
lj/fdLsf] cj:yf x]/L kmf]S;f]sf] SofG;/sf] pkrf/ ljlwx?sf] lgwf{/0f ul/G5 . z'?s}
cj:yfdf kmf]S;f]sf] SofG;/ kQf nufO{ pkrf/ u/]df of] /f]u lgsf] kfg{ ;lsG5 . o;
/f]udf ul/g] k|d'v pkrf/ ljlwx? lgDg 5g .
!= zNolqmof M /f]u nfu]sf] efu jf c+unfO{ ck|]zg u/L lgsfNg] .
@= /]l8of]y]/fkL M SofG;/ ePsf sf]if—sf]lifsfx?nfO{ dfg{ ljls/0fsf] k|of]u .
#= s]df]y]/fkL M cf}ifwL (Anti Cancer Drugs) sf] k|of]uåf/f SofG;/ pkrf/ .
$= KoflnPl6e s]o/ M /f]uLsf] b'vfO{ jf cGo c;'ljwfx? sd ug{ ul/g] pkrf/ .
lj/fdL / /f]usf] cj:yfsf] cfwf/df pk/f]Qm pkrf/ ljlwx? dWo] Ps jf Ps eGbf a9L
ljlwx?sf] k|of]u ul/G5 . z'?s} cj:yfdf /f]usf] lgbfg tyf cfjZos pkrf/ u/]df
lj/fdLsf] cfo' nDAofpg ;lsG5 .
kf}li6s cfxf/, lj/fdLsf] :ofxf/—;';f/ tyf kfl/jfl/s :g]xn] SofG;/ /f]usf] pkrf/df
7"nf] dxTj /x]sf] 5 .
kmf]S;f]sf] SofG;/sf] /f]syfd
19
kmf]S;f]sf] SofG;/ kQf nfUbf;Dd z/L/sf] c? efudf ;d]t km}ln;s]sf] x'g] x+'bf / o:tf]
cj:yfdf pkrf/af6 klg ck]lIft nfe sd x'g] sf/0fn] ubf{ of] /f]u nfUgaf6 aRg' g}
dxTjk"0f{ kIf dflgPsf] 5 . o;sf nflu lgDg /f]syfdsf pkfox? Ug{ cfjZos kb{5 .
 kmf]S;f]sf] SofG;/sf sf/0fx? dWo] w'd|kfgnfO{ Ps k|d'v sf/0fsf ?kdf lnOPsf]
5 . t;y{ w'd|kfg gug]{ xf] eg] kmf]S;f]sf] SofG;/af6 hf]lug ;lsG5 . o;sf
nflu w'd|kfg / ;"tL{hGo kbfy{sf] ;]jg ug{' x'+b}g .
 c?n] u/]sf] w'd|kfgsf] c;/n] w'd|kfg gug]{ JolQmnfO{ klg SofG;/ x'g;Sg] x+'bf
;fj{hlgs 7fp+x?df, oftfoftsf ;fwgdf w'd|kfg ug{' x+'b}g .
 snsf/vfgf nufot ;jf/L ;fwgx?af6 lg:sg] w+'jfaf6 hf]lug' kb{5 .
 ;'/lIft r'Nnf]xsf] k|of]u u/L w+'jfaf6 aRg' kb{5 .
o; afx]s x/]s lbgsf] vfgfdf tfhf ;fukft, kmnkm"n ;dfa]; ug{ ;s]df SofG;/
nufot cGo w]/} /f]ux?af6 klg aRg ;lsG5 .
SofG;/ /f]u z'?s} cj:yfdf kQf nufO{ pkrf/ u/]df lgsf] x'g ;S5 .
!@. kf7]3/ -uef{Zo_ sf] d'vsf] SofG;/
(Canceer of Uterine Cervix)
kf7]3/ -uef{zo_ sf] d'vsf] sf]if–sf]lifsfx?df c;fdfGo kl/jt{g x'g uO{ To+xfsf
cgfjZos tyf clgolGqt ?kn] a[l4 eP/ aGg] luvf{ (Tumour) jf lgsf] gx'g]
3fpnfO{ kf7]3/sf] SofG;/ elgG5 .
dlxnfx?df b]lvPsf SofG;/ /f]ux? dWo] kf7]3/sf] d'vsf] (Cervix) SofG;/ k|d'v
/x]sf] 5 . xfd|f] b]zsf] k|d'v c:ktfnx?sf] tYofÍ x]bf{ kf7]3/sf] d'vsf] sofG;/
cu|:yfgdf /x]sf] kfOPsf] 5 . c1fgtf lzIffsf] sdL tyf ul/aLsf sf/0f ;dod}
pkrf/ ug} g;Sbf kf7]3/sf] SofG;/af6 jif]{gL y'k|} dlxnfx?sf] d[To' x'g] u/]sf] 5 .
z'?s} cj:yfdf /f]u kQf nufO{ cfjZos pkrf/ u/]df of] /f]uaf6 aRg tyf
kf7]3/sf] SofG;/ lgsf] kfg{ ;lsG5 .
kf7]3/sf] d'vsf] SofG;/ x'g] k|d'v sf/0fx? M
 sd pd]/df ljjfx tyf of}g ;Dks{ .
 sd pd]/df aRrf hGdfpg' .
 w]/} aRrf hGdfPsf] cj:yf .
 u'KtfËsf] ;/;kmfO{df Wofg glbg' .
 r'/f]6, la8L, v}gL, tdfv' / ;"tL{hGo kbfy{sf] ;]jg .
 Ps eGb a9L JolQmx?;+u of}g ;Dks{ .
 ;'Id hLjf0f' (Human papilloma virus) sf] uef{zodf ;+qmd0f .
 of}g tyf u'KtfËsf bL3{ /f]ux? .
kf7]3/sf] d'vsf] SofG;/sf] nIf0f tyf lrGxx?
 dlxgfjf/L gePsf] ;dodf klg /ut b]vf kg'{ (Inter Menstrual
Bleeding) .
 of}g ;Dks{ kl5 /ut cfpg' (Contact Bleeding)
20
 pd]/ k'uL dlxgfjf/L aGb eO;s]sf dlxnfx?sf] of]lgaf6 /ut cfpg' (Post
Menopausal Bleeding) .
 u'KtfËaf6 c;fdfGo tyf c:jefljs t/n kbfy{ aUg' .
 dlxgfjf/L x'Fbf w]/} lbg;Dd jf a9L dfqfdf /ut aUg' .
 ;do–;dodf tNnf] k]6 b'Vg' .
pk/f]Qm s'g} klg nIf0f tyf lrGxx? b]vf k/]df t'/Gt ghLssf] :jf:Yo ;+:yf jf
;DalGwt c:ktfndf ;Dks{ /fVg' kb{5 .
kf7]3/sf] d'vsf] SofG;/ lgbfg M
kf7]3/sf] d'vsf] SofG;/sf] lgbfg tn pNn]lvt ljlwx?af6 ul/G5 .
!= Kofk :d]o/ -uef{zosf] >fj k/LIf0f_
kf7]3/sf] d'vsf] SofG;/ kQf nufpg uef{zosf] >fj k/LIf0f ug{' kb{5 . o;sf nflu
dlxnfx?n] k|To]s jif{ Kofk :d]o/ k/LIf0f ug{' clgjfo{ 5 . o; k/LIf0fdf uef{zosf]
d'vsf] sf]if–sf]lifsfx?df c;fdfGo kl/jt{g cWoog (Cytology) u/L Sofg;/ nfu]sf]
jf gnfu]sf] kQf nufO{G5 .
@= afof]K;L (Biopsy)
lrlsT;ssf] ;Nnfx cg';f/ kf7]3/sf] d'vaf6 df;'sf] ;fgf] 6'qmf lemsL k|of]uzfnfdf
Histopathological k/LIf0f u/L /f]usf] lgbfg (Final Diagnosis) ul/G5 .
kf7]3/sf] d'vsf] SofG;/sf] k|d'v pkrf/ ljlwx? M
z'?s} cj:yfdf of] /f]u kQf nufO{ ;d'lrt pkrf/ u/]df kf7]3/sf] d'vsf] sofG;/
k"0f{tof lgsf] kfg{ ;lsG5 . t/ /f]usf] k|s[lt, c? c+udf km}lnPsf] jf gkm}lnPsf]
cj:yfx? OToflbn] pkrf/sf] k|efjsfl/tf / kl/0ffd lge{/ ub{5 . t;y{ kf7]3/sf]
d'vsf] SofG;/ z'?s} cj:yfdf kQf nufO{ pkrf/ ug{ cfjzos 5 .
!= zNols|of M /f]u nfu]sf] efu jf c+unfO{ ck|]zg u/L lgsfNg] .
@= /]l8of]y]/fkL M SofG;/ ePsf sf]if–sf]lifsfx?nfO{ dfg{ ljls/0fsf] k|of]u ul/g]
pkrf/ljlw .
#= s]df]y]/f]kL M cf}ifwL (Anti cancer Drugs) sf] k|of]uåf/f SofG;/ ePsf sf]if–
sf]lifsfx? gf; ug]{ pkrf/ ljlw .
$= KoflnPl6e s]o/ M /f]uLsf] b'vfO{ jf cGo c;'ljwfx? sd ug{ ul/g] cfjZos pkrf/
ljlw .
la/fdL / /f]usf] k|s[ltsf] cfwf/df pk/f]Qm pkrf/ ljlwx? dWo] Ps jf Ps eGbf a9L
ljlwx?sf] k|of]u ul/G5 . kf}li6s cfxf/, la/fdLsf] :ofxf/–;';f/ tyf kfl/jfl/s :g]xsf]
SofG;/ /f]usf] pkrf/df 7"nf] dxTj /x]sf] 5 .
kf7]3/sf] d'vsf] SofG;/ /f]syfd M
kf7]3/sf] d'vsf] sofG;/ /f]syfd ug{ ;Dej ePsfn] lgDg lnlvt s'/fx? ug{ cfjZos
5 M
 sd pd]/df ljjfx ug{' x'b}g .
 dlxnfx?n] lgoldt :qL/f]u k/LIf0f / x/]s jif{ Kofk :d]o/ k/LIf0f u/fpg' kb{5
.
21
 w]/} hgf;+u of}g ;Dks{ ug{' sofG;/sf] Ps sf/s tTj ePsf] x'gfn] ;f]af6
hflug' kb{5 .
 u'KtfÍ ;DaGwL /f]ux?sf] ;dod} pkrf/ u/fpg' kb{5 .
 u'KtfÍ ;w}+ ;kmf /fVg' kb{5 .
 w]/} aRrf hGdfpg' x'b}g .
 r'/f]6 lj+8L, v|}gL, tdfv' h:tf ;"tL{hGo kbfy{x?sf] ;]jg ug{' x'b}g .
 :jf:Yo hLjgz}nL ckgfpgfn] SofG;/ nufot cGo /f]ux? nfUgaf6 ;d]t aRg
;lsG5 .
 kf7]3/sf] SofG;/ ;dod} k/LIf0f u/L pkrf/ u/]df k"0f{tof lgsf] x'g;S5 .
!#. uef{zo >fj k/LIf0f (PAP SMEAR TEST)
SofG;/ k|To]s dflg;sf] dgdf eo ;+rf/ u/fpg] /f]usf] gfd xf] . SofG;/ w]/} k|sf/sf
x'G5g, h;dWo] uef{zosf] d'vsf] -;le{S;_ SofG;/af6 w]/} dlxnfx?sf] d[To'eO;s]sf]
tYo ljleGg cWoog / cg';Gwfgn] hgfPsf] 5 . uef{zosf] d'vsf] SofG;/ z'?s}
cj:yfdf kQf nufO{ cfjZos pkrf/ u/fPdf k"0f{?kdf lgsf] kfg{ klg ;lsG5 .
uef{zosf] d'vsf] SofG;/ kQf nufpgsf] nflu >fj k/LIf0f ug{ h?/L 5 .
!= uef{zo >fj k/LIf0f eg]sf] s] xf] <
uef{zo >fj k/LIf0f Ps ;/n / 5l/tf] k/LIf0f xf] . o; k/LIf0faf6 uef{zosf]
d'vdf SofG;/ ePsf] 5 jf 5}g eGg] yfxf kfOG5 .
@= uef{zo >fj k/LIf0f lsg cfjjZos 5 <
uef{zo >fj k/LIf0f ug'{ cToGt cfjZos 5, lsgeg] o;n] uef{zosf sf]lifsfx?
;fdfGo /x]sf] jf g/x]sf] hfgsf/L u/fp+b5 . olb uef{zosf sf]lifsfx? c;fdfGo
/x]df t'?Gt pkrf/ ug{ ;lsG5 . To;}n] SofG;/ x'g'af6 aRg / z'?s} cj:yfdf /f]u
kQf nufP/ pkrf/ ug{sf] nflu uef{zo >fj k/LIf0f u/fpg' clt g} cfjZos 5 .
#= of] k/LIf0f s;nfO{ cfjZos 5 <
k|To]s ljjflxt dlxnf jf of}g hLjgdf cfa4 eO;s]sf dlxnfx? ;a}n] of] k/LIf0f
u/fpg' h?/L 5 .
$= of] k/LIf0f slt slt ;dodf u/fpg' k5{ <
of}g hLjgdf cfa4 dlxnfx?n] Ps—Ps jif{df of] k/LIf0f u/fpg' kb{5 . o; afx]s
lrlsT;ssf] ;Nnfxcg';f/ cfjZos k/]df klg of] k/LIf0f u/fpg' kb{5 .
%= of] k/LIf0f s;/L ul/G5 <
of] k/LIf0f ubf{ dlxnfx?nfO{ s'g} lsl;dsf] kL8f x+'b}g . cg'ejL :jf:YosdL{x?åf/f
Pp6f ;fwf/0f cf}hf/sf] ;xfotfn] uef{zosf] k/LIf0f u/L >fj ;+sng ul/G5 . o;/L
;+slnt >fj k/LIf0fsf nflu k|of]uzfnfdf k7fOG5 .
^= >fj k/LIf0fsf] glthf c;fwf/0f cfPdf s] ug]{ <
uef{zosf] >fj k/LIf0fsf] glthf c;fwf/0f (Abnormal) b]lvPdf lrlsT;ssf]
;Nnfx cg';f/ cfjZos cGo k/LIf0f Pj+ pkrf/ u/fpg' kb{5 .
xfd|f] b]zdf :jf:Yok|lt r]tgfsf] cefjsf sf/0f uef{zosf] SofG;/n] y'k|} dlxnfx?sf]
d[To' x'g] u/]sf] 5 . uef{zosf] >fj k/LIf0f u/]df cfˆgf] :jf:Yo l:yltaf/] hfgsf/L
22
ldNb5 . lgoldt ?kn] >fj k/LIf0f -k|To]s jif{_ u/]df uef{zosf] SofG;/ z'?sf]
cj:yfdf kQf nfUb5 . o:tf SofG;/x? pkrf/ u/fPdf k"0f{tof lgsf] x'g;Sb5 .
kf7]3/sf] SofG;/ ;dod} k/LIf0f u/L pkrf/ u/]df k"0f{tof lgsf] x'g';S5 .
23
!$. k]6 -cfdfzo_ sf] SofG;/ (Stomach Cancer)
cfdfzosf] s'g} klg efudf /x]sf sf]if–sf]lifsfx?df c;fdfGo kl/jt{g x'g uO{
cgfjZos tyf clGolGqt ?kn] a[l4 eP/ ljsf; x'g] uLvf{ jf lgsf] gx'g] 3fpnfO{
cfdfzosf] SofG;/ elgG5 . ljZjdf cfdfzosf] SofG;/sf /f]uLx?sf] ;+Vof lbgx'+
al9/x]sf] 5 . xfd|f] b]zdf klg cfdfzosf] SofG;/af6 lj/fdLx? k|z:t dfqfdf k|efljt
ePsf 5g . clzIff, c1fgtf, ul/aL, c:jf:Yos/ vfglkg tyf cfkmgf] :jf:Yo k|lt
;r]t gePsf sf/0f cfdfzosf] SofG;/af6 jif]{gL y'k|} dflg;x?sf] d[To' x'g] u/]sf] 5 .
cfdfzosf] Sofg;/sf sf/0fx? M
cfdfzosf] SofG;/ x'gdf vfglkgsf] k|d'v e"ldsf /x]sf] kfOG5 . xfd|f] vfgfdf
SofG;/sf sf/s tTjx? 5g eg] o;n] cfdfzosf] SofG;/ u/fp+5 .
tn pNn]lvt vfg]s'/fx? :jf:Yosf nflu xflgsf/s x'gfsf ;fy} sofG;/ u/fpgdf ;d]t
d2t k'¥ofpFb5g M
 af;L tyf 9';L k/]sf vfgfx? .
 7Ls t/Lsfn] e08f/0f (Storage) gul/Psf cGg tyf u]8f–u'8Ldf 9';L k/L
ckmnf6S;Lg (Aflatoxin) gfds Ps k|sf/sf] ljiffbL aGb5 h;n] sn]hf],
k]6 cflbsf] SofG;/ u/fpF|b5 .
 kf]n]/ 89]sf] df;', ;]s'jf cflb .
 89]sf vfg]s'/fx? .
 cvfB /+u k|of]u ul/Psf vfg]s'/fx? .
 r'/f]6, la8L, v}gL, ;"tL{, hf+8, /S;L cflbsf] ;]jg .
 nfdf] ;do ;Dd g"gdf tyf cldNofP/ /fv]sf vfB j:t'x? .
 sL6gfzs cf}ifwL tyf /f;folgs dn k|of]u ul/Psf vfB kbfy{x? .
 Helico bacter pylori gfdsf] ;'Id hLjf0f'sf] ;+qmd0faf6 klg cfdfzosf]
SofG;/ x'g ;Sb5 .
cfdfzosf] sofG;/df b]lvg] nIf0f tyf lrGxx? M
 ef]s gnfUg', vfgf k|lt ?lr gx'g' .
 k]6sf] dflyNnf] efudf kf]Ng', b'Vg' (Epigastric pain) jf cK7of/f]
(Discomfort) x'g' .
 k]6 8Dd km"n]sf] h:tf] cg'ej x'g' .
 vfgf /fd|/L gkRg' .
 jfs jfs nfUg', jfGtf x'g' .
 jfGtfdf /ut b]vf kg{' .
 lbzf sfnf] x'g' .
 z/L/sf] jhg sd xF'b} hfg' .
 cfdfzosf] 3fp (Gastric Ulcer) nfdf] ;do ;Dd lgsf] gx'g' .
SofG;/ /f]usf] ;aeGbf 7"nf] pkrf/ eg]sf] o;sf] ;dod} lgbfg, pkrf/ u/fpg' /
dgf]an a9fpg' xf] . Sofg;/ lgsf] x'g ;S5 .
24
dfly pNn]lvt nIf0f tyf lrGxx? b]vfk/]df lrlsT;ssf] ;Nnfx cjZo lng' kb{5 .
cfdfzosf] SofG;/sf] lgbfg M
cfdfzosf] SofG;/ lgbfg ug{sf nflu cfjZostf cg';f/ lgDg k/LIf0fx? ul/G5g M
 OG8f]:sf]kL (Endoscopy) M Ps ljz]if k|sf/sf] pks/0fsf] ;xfotfn]
cfdfzosf] ljleGg efusf] k/LIf0f u/L SofG;/ nfu]sf] jf gnfu]sf] kQf
nufOG5 .
 PS;–/] k/LIf0f (Barium Swaqllow) M lj/fdLnfO{ Ps k|sf/sf] cf}ifwL
v'jfP/ cfdfzosf] PS;–/] u/L Sofg;/ kQf nufpg d2t ldNb5 .
 l;= l6= :Sofg (CT-Scan) M k]6sf] l;= l6= :Sofg u/L lj:t[t cWoogåf/f
SofG;/ kQf nufpg ;lsG5 .
 cN6«f;f]gu|fkmL (Ultrasonography) M o; k/LIf0faf6 cfdfzodf
SofG;/sf] 8Nnf] eP gePsf] kQf nufpg d2t k'Ub5 .
 afof]K;L (Biopsy) M /f]un] k|efljt ePsf] efusf] ;fgf] df;'sf] k/LIf0f
u]// SofG;/ nfu]sf] lgbfg (Final diagnosis) ul/G5 .
pk/f]Qm k/LIf0f afx]s /f]u lgbfg tyf pkrf/sf nflu cfjZostf cg';f/ /ut, lbzf,
lk;fa cflbsf] k/LIf0fx? klg ul/G5 .
cfdfzosf] SofG;/sf] pkrf/ ljlwx? M
cfdfzosf] SofG;/sf] pkrf/ ufx|f] Pj+ r'gf}ltk"0f{ 5 . /f]usf] k|s[lt, k}mnfj6 tyf
lj/fdLsf] cj:yf x]/L tn pNn]v ul/Psf ljlwx?af6 o;sf] pkrf/ ul/G5 . z'?sf]
cj:yfdf k]6sf] SofG;/ (Early Gastric Cancer) kQf nufO{ cfjZos pkrf/
u/]df lgsf] kfg{ ;lsG5 .
 zNolqmof M /f]u nfu]sf] efunfO{ ck|]zg u/L lgsfNg] lrlsT;f ljlw .
 /]l8of]y]/fkL –ljls/0f lrlsT;f_ M SofG;/ ePsf sf]if–sf]lifsfx?nfO{ dfg{
ljls/0fsf] k|of]u .
 s]df]y]/fkL M cf}ifwLx? (Anti Cancer Drugs) sf] k|of]uåf/f pkrf/ .
 Palliative Care M lj/fdLsf] b'vfO{ P+j cGo c;'ljwfx?nfO{ sd ug{ ul/g]
pkrf/ ljlw .
kf}li6s cfxf/, :ofxf/–;';f/ / kfl/jfl/s :g]xn] pkrf/sf] k|efjsfl/tf cem j9fp+5 .
cfdfzosf] sofG;/sf] /f]syfd
cfdfzosf] jSofG;/sf] pkrf/ s7Lg ePsf] / pkrf/kl5 klg ck]lIft nfe sd x'g]
ePsf]n] o;nfO{ /f]syfd ug{'g} dxTjk"0f{ dflgPsf] 5 . cfdfzosf] SofG;/ x'gaf6
aRgsf nflu dfly pNn]lvt xflgsf/s vfg]s'/fx? vfg x'+b}g . tfhf ;fu, t/sf/L,
kmnkm"n, u]8f–u'8L lgoldt ?kn] vfgfdf ;dfa]z ugf{n] cfdfzosf] SofG;/sf] /f]syfd
ug{ d2t ldNb5 . o; afx]s s;}nfO{ cfdfzosf] k'/fgf ;d:ofx? 5g eg] jf dfly
pNn]lvt nIf0fx? b]lvPdf cljnDa lrlsT;ssf] ;Nnfx lng' kb{5 . :j:Yo hLjg–z}nL,
lgoldt Jofofd, tfhf kmnkm"n Pj+ :j:Yo vfglkgn] SofG;/ nufot cGo y'k|}
/f]ux?af6 klg aRg ;lsG5 .
ofb /fVg'xf]; sofG;/ /f]usf] ;dod} pkrf/ u/]df lgsf] x'g ;S5 .
25
!%. v}gLsfaf/]df clt v/f] tYox?
;"lt{ ;]jg :jf:Yosf nflu xflgsf/s 5 .v}gLsf k'l/ofdf n]lvPsf] æ;"lt{ ;]jg :jf:Yosf
nflu xflgsf/s 5Æ eGg] s'/f kTofpg' xf]; . o;n[] d'vsf[ SofG;/ u/fp+5 .
v}gLn] cf]7, ufnf, lha|f] / cGo k|sf/sf SofG;/ u/fp+5 . hlt w]/}aif{b]lv v}gL vfg
yflnPsf] xf] Toflt g} al9 d'vsf] SofG;/ x'g] vt/f x'G5 . o;n] luhfsf] /f]u nufp+5 /
cGttM yf]t] agfp+5 .
v}gLdf ePsf r'gf / cGo /;fogn] luhf kfl5g] u5{ / luhfsf] df;' knfp+g g;lsg]
u/L 3fp agfp+5 . o;sf] c;/n] leqL ufnfdf v}/]v}/f] ;]tf bfux? aG5g / tL bfux?
d'vsf] 3fpdf kl/0ft x'G5g . o:t} d'vsf] 3fpaf6 s/Lj () k|ltzt SofG;/ z'? x'g]
u/]sf] kfOPsf]5 . v}gLaf/] tkfO{ xfdLn] hfGg}kg]{ s'/fx? v}gL b'O{ lsl;dsf x'G5g Pp6f
tof/L v}gL / csf]{ df8]/ agfpg' kg]{ . v}gL pBf]ux?n] tof/L v}gLdf ;'uGw klg xfn]sf
x'G5g . To;}n] tof/L v}gLnfO{ ;'ulGwt v}gL eg]/ klg k|rf/ ul/Psf] x'G5 . df8]/
agfpg' kg]{ v}gLdf ;'Svf ;"lt{dfq x'G5 / r'gf ePsf] dg k5{ , s;}nfO{ v/f] kftsf]
v}gL dg k5{ .
tof/L v}gL / df8g] v}gLdf b'j}df lgsf]l6g gfds tTj x'G5 . lgsf]l6g nfu" tntn
nufpg] tTj xf] . of] tTjn] olt vfof] Tolt g} afgL kfb}{ nfg] / dfqf klg a9fpg kg]{
cj:yf agfOlbG5 . v}gL olt vfg yfNof] tntn klg a9g] / dfqf klg a9fp+b} nfg'kg]{
x'G5 . o;f] x+'bf v}gLsf] dfqf a9fp+g' kg]{ / l56f]l56f] vfg'kg]{ u/L tntn nfU5 .
d'vsf] sofG;/ u/fpg] k|dv sf/0fdWo] v}gL klg Ps xf] . d'vsf] sofG;/ kL8fbfos
x'G5 / lgsf] kfg{ g;lsg] ePsfn] Hofgdf/f klg xf] .
ofb u/f}+ <
 v}gLdf lgsf]l6g tTj xG5 . To;n] nt nufp+5 / lbg k|ltlbg dfqf a9fp+g
jfWo kf5{ .
 v}gL 5f]8g ;lsg] / 5f]8g} kg]{ ;"lt{hGo j:t' xf] .
 v}gL klg c? ;"lt{hGo j:t' h:t} xflgsf/s j:t' xf] .
 To;}n] o;sf] ;]jg z'? ub}{ gug{'xf]; / ug]{n] klg 5f]8g] k|oTg ug{'xf]; .
!^= s]df]y]/fkLaf/] s]xL hfgsf/L
s]df]y]/fkL (Chemotherapy)
s]df]y]/fkL eGgfn] cf}iflwx?sf] k|of]uåf/f SofG;/sf] pkrf/ ug'{ xf] . o; pkrf/ ljlwdf
ljz]if k|sf/sf cf}iflwx?sf] k|of]uaf6 SofG;/ ePsf sf]ifx?nfO{ gi6 ul/G5 .
s]df]y]/fkL lsg lbOG5 <
SofG;/ /f]u lgsf] kfg{ jf a9g glbg tyf cGo nIf0fx? sd u/fpg o;sf] k|of]u
ul/G5 .
26
s]df]y]/fkLn] s;/L lbOG5 <
s]df]y]/fkLsf] k|of]u cfjZostf x]l/ ;"O{ (Injection), SofK;'n jf vfg] rSsLsf] ?kdf
lbOG5 .
s]df]y]/fkLn] z/L/df s;/L sfd ub{5 <
;"O{ jf vfg] rSsLsf] ?kdf k|of]u ul/Psf SofG;/sf cf}iflwx? z/L/el/ km}lnG5g /
sofG;/ ePsf sf]ifx?nfO{ gi6 ub{5g .
To;sf ;fy} ;fdfGo sf]ifx?nfO{ klg c;/ ub{5 / dfb{5 . t;y{ s]df]y]/fkLsf] k|efjn]
gi6 ePsf ;fdfGo sf]ifx? k'gM aGg s]xL ;dosf] cfjZostf kg]{ x'gfn] #–$ xKtfsf]
cGt/df s]df]y]/fkL lbg] ul/G5 . ;fdfGotof s]df]y]/fkL lb+bf b'Vb}g . t/ ;"O{ nufPsf]
7fpFaf6 cf}iflw r'lxof] eg] To; 7fpFdf kf]n]sf] cg'ej x'G5 / kl5 To; 7fpFdf 3fp klg
x'g ;Sb5 . o:tf] cj:yfdf ;DalGwt :jf:YosdL{nfO{ t'?Gt vj/ ug{' kb{5 .
s]df]y]/fkLsf k|lts"n c;/x? M
sofG;/sf] pkrf/df s]df]y]/fkLsf] dxTjk"0f{ :yfg /xFbf /xFb} klg o;sf s]xL k|lts"n
c;/x? (Side Effects) klg 5g . oL k|lts"n c;/x?af/] lj/fdL tyf lj/fdLsf
cfkmGtn] yfxf kfpg' cfjzos 5 h'g lgDg cg';f/ 5g M
-s_ jfs–jfs nfUg' jf jfGtf cfpg' (Nausea, Vomiting) M
s]df]y]/fkL lbPsf] t'?Gt} jf s]xL ;dokl5 lj/fdLnfO{ jfs–jfs nfUg jf jfGtf cfpg
;Sb5 . o:tf] k|lts"n c;/nfO{ sd ug{ s]df]y]/fkL lng'eGbf Ps–b'O{ lbgcl3 b]lv g}
lj/fdLn] xNsf vfgf / emf]n kbfy{ oy]i6 dfqfdf vfg' kb{5 . o;sf ;fy}{ s]df]y]/fkL
kfO;s]kl5 klg s]xL ;do xNsf lrof, emf]n kbfy{ vfg] ug'{ kb{5 . o;f] u/]df jfs–jfs
nfUg] / afGtf cfpg] h:tf k|lts"n c;/x? sd x'G5g . t/ nuftf/ afGtf cfO/x]df
lrlsT;ssf] ;Nnfx lng cfjZos kb{5 .
-v_ slAhot ÷ uf]6fkg{' (Constipation) M
s]df]y]/fkLsf sf/0f la/fdLnfO{ slAhot x'g ;Sb5 . o:tf] la/fdLn] xl/of], tfhf
;fu;AhL, kmnkm"n tyf k|z:t dfqfdf emf]n kbfy{ / kfgL vfgfn] slAhot ;d:of x'Fb}g
. o;af6 klg uf]6fkg]{ sd gePdf ;DalGwt lrlsT;s;+u k/fdz{ ug{' kb{5 .
-u_ kvfnf (Diarrhoea) M
s]df]y]/fkL kZrft slxn]sfxLF ;fwf/0f vfnsf] kvfnf nfUg ;Sb5 . o;af6 hf]lug
lj/fdLn] vfglkg tyf ;/;kmfO{df ljz]if Wofg lbg' kb{5 . krfpg ufx|f] x'g] vfnsf
vfgfx? h:t} cldnf], kL/f], d;nf / af];f]o'Qm vfg] s'vfx? vfg xF'b}g . w]/} tftf] jf w]/}
rL;f] vfg]s'/feGbf dgtftf] vfgf pko'Qm x'G5 . lj/fdLnfO{ hLjghn, bfnsf] /;h:tf
emf]n kbfy{ v'jfO{/fVg' kb{5 . w]/} k6s kvfnf nflu/x]df :jf:YosdL{ jf ;DjlGwt
:jf:Yo ;+:yfdf pkrf/sf nflu ;Dks{ /fVg' kb{5 .
-3_ d'vsf] ;d:of (Oral Problems) M
27
s]df]y]/fkL kfO/x]sf jf kfO;s]sf la/fdLx?nfO{ slxn]sfxLF d'vleq 3fp cfpg], vfgf
vfFbf b'Vg]h:tf ;d:ofx? x'g] ub{5g . o:tf] cj:yfdf ;DalGwt lrlsT;ssf] ;/–
;Nnfxljgf s'g} klg cf}iflwsf] k|of]u ug{' x'Fb}g . d'vleq x'g] oL ;d:ofx?nfO{ sd ug{
lj/fdLn] vfglkgdf ljz]if Wofg k'¥ofpg' kb{5 . d'v ;kmf /fVg laxfg a]n'sL g/d
vfnsf] a|;n] bfFt dfemg' kb{5 . w]/} tftf], w]/} lr;f] jf d'v kf]Ng] vfnsf vfgf vfg'
x'Fb}g . d'vleq x'g] o; k|sf/sf ;d:ofx? sd ug{sf nflu Ps Unf; dgtftf] kfgLdf
cfwf rDrf g"g ldnfP/ lbsf] @–# k6s s'Nnf ug{' pko'Qm x'G5 .
-ª_ skfn emg]{ (Alopecia) M
s]df]y]/fkLsf] k|efjaf6 lj/fdLsf] skfn / z/L/sf] cGo efusf /f}+x? h:t}M k/]nf, cfFvL
tyf cGoqsf /f}+x? klg emb{5g / lj/fdLnfO{ lrGg ;d]t ufx|f] kg{ ;Sb5 . o:tf] a]nf
df};dcg';f/ 6fkL, ?dfn, sk8f jf jLu -s[lqd skfn_ sf] k|of]u u/L 6fpsf]nfO{
cTolws udL{ jf lr;f]af6 arfpg' kb{5 . o;/L em/]sf] skfn / /f}+x? s]xL dlxgfkl5
k'gM knfP/ cfpFb5g .
-r_ /utdf x'g] c;/x? M
/ut aGg] efu (Bone-Marrow) df s]df]y]/fkLsf] c;/n] ubf{ /Qms0fx?sf] ;+Vofdf
/ To;sf] sfo{Ifdtfdf sdL x'g ;Sb5 . o;n] ubf{ z/L/df /utsf] sdL (Anaemia)
x'g], lj/fdL sdhf]/ x'g], 5fnfdf gLn8fd kg]{ cflb ;d:ofx? x'g ;Sb5 . s]df]y]/fkLn]
dlxnfx?sf] l8Da / k'?ifx?sf] jLo{ aGg] k|lqmofdf klg v/fa c;/ kfb{5 . o:tf]
cj:yfdf ue{wf/0f ug{ pko'Qm gx'g] x'Fbf :jf:YosdL{sf] ;Nnfxcg';f/ ue{lg/f]ws
cf}iflwx?sf] k|of]u ug{' kb{5 .
pk/f]Qm c;/x? afx]s s]df]y]/fkLsf sf/0f xft v'§f emdemd ug{}, vfgf ?lr gx'g],
sdhf]/L x'g] cflb klg x'g ;Sb5 .
tn pNn]lvt s'g} klg cj:yfdf s]df]y]/fkL kfO/x]sf la/fdLx?n] cfkmgf] glhssf]
:jf:Yo ;+:yf jf ;DalGwt c:ktfndf t'?Gt ;Dks{ /fVg' kb{5 M
 z/Lsf] s'g} klg efu c;fwf/0f lsl;dn] b'v]df .
 @$ 306feGbf a9L ;do;Dd afGtf cfO/x]df .
 nfdf] ;do;Dd emf8f, kvfnf jf slAhot eO/x]df .
 z/L/sf] s'g} efuaf6 /ut cfpg] jf gLn8fd kg]{ ePdf .
 w]/} Hj/f] -#*)
;]= jf ;f]eGbf dfly_ cfPdf, hf8f] eO{ y/y/ sfk]df .
 l/+u6f nfUg], ysfO nfUg] jf ;fF; km'Ng] ePdf .
 lk;fa ubf{ kf]Ng], lk;fa sd x'g] jf /ut lkl;Psf] lk;fa cfPdf .
ofb /fVg'xf]; ;dod} pkrf/ u/]df SofG;/ lgsf] x'g ;S5 .
28
lgDg cg';f/ nIf0f tyf lrGx b]lvPdf st} SofG;/ t ePsf] xf]Og egL
glhssf] c:ktfndf ;Nnfx lncf}+ .
 dlxgfjf/L gePsf] a]nfdf /ut b]lvg', uGxfpg] ;]tf] kfgL aUg' dlxgfjf/L
/f]lsPsf dlxnfx?sf] k'gM /Qm;|fj x'g' .
 vsf/df /ut b]vfkg{' jf nfdf] ;do;Dd vf]sL lgsf] gx'g' .
 :tgdf ufF7fuF'7Lx? b]lvg' d'G6f]af6 /ut ldl;Psf] b"w cfpg' jf d'G6f] blag' .
 z/L/df luvf{, ufF7fu'7Lx? b]lvg' .
 sf]7L / d';fx?sf] /+u ablng' jf klxn] ePsfsf] cfsf/ a9b}hfg' jf cGoq km}lng' .
 nfdf] ;do ;Dd lgsf] gx'g] 3fp x'g' .
 vfgf lgNg ufx|f] x'g', :j/ kl/j{tg jf wf]b|f[] x'g' .
 nfdf] ;do;Dd uf]6f kg{' , kftnf] lb;f x'g' , lb;fdf /ut b]lvg' .
 5f]6f] ;dod} z/L/sf] jhg w]/} 36g' , /QmcNktf b]lvg' , Hj/f] cfO/xg' .
 gfs, d'v / z/L/sf] l5b| (Orifices) af6 /ut cfpg' .
 w]/} lbg;Dd 6fpsf] b'lv/xg' , afGtf x'g' , l/+u6f nfUg' , cfFvf wldnf] b]lvg' jf
sDkg -d[uL_ cfpg' .
lgDg pkfox? ckgfPdf SofG;/ /f]uaf6 aRg ;lsG5 M
 r'/f]6, la+8L, v}gL, ;'tL{, hfF8, /S;L / nfu'kbfy{ ;]jg gug]{ .
 af;L, ;8]un]sf] / 9';L k/]sf vfgfx? gvfg] .
 kf]n]/ 89]sf] df;' / cGo vfg]s'/f gvfg] .
 lrNnf] af];f]o'Qm vfg]s'/f / w]/} g'g gvfg] .
 cvfB /+u k|of]u ul/Psf vfg]s'/f gvfg] .
 w'nf], w'jfF tyf jftfj/0fLo k|b"if0faf6 hf]lug] .
 cfkmgf] u'KtfË ;w}+ ;kmf /fVg] .
 df};dcg';f/sf] xl/of] ;fukft, t/lsf/L / kmnkm"n lbgx"F vfg] .
 dlxnfx?n] cfkmgf] uef+{zo ;|fj k/LIf0f (Pap Smear) ug]{ .
 :tgdf luvf{, ufF7fuF'7L 5 – 5}g k|To]s dlxgf cfkm}n] /fd|/L 5fd]/ x]g]{ / km]nf
k/]df :jf:YosdL{;+u k/fdz{ lng] .
 lgoldt zf/Ll/s Jofofd ug]{, cgfjZos df]6f]kg 36fpg] .
FOR FURTHER INFORMATION PLEASE CONTACT:
( lj:t[t hfgsf/L sf] nfuL ;+ks{ 7]ufgf M)
MR. RAM SHARAN METHA (/fd z/0f d]xtf )
ASST. PROFESSOR (jL) kL) sf]O/fnf :jf) lj) k|lti7fg)
MEMBER SECRETORY
COLLEGE OF NURSING, MEDICAL-SURGICAL NURSING DEPARTMENT
PHONE NO: 025-525555 EXT. 2084, 2340,
Email: ramsharanmehta@yahoo.com

More Related Content

What's hot

The youth definition for Nepal
The youth definition for Nepal The youth definition for Nepal
The youth definition for Nepal Brabim Kumar
 
38 issue of paryawaran
38 issue of paryawaran38 issue of paryawaran
38 issue of paryawaranDPNet
 
3. sd for disaster dks 3
3. sd for disaster dks 33. sd for disaster dks 3
3. sd for disaster dks 3DIPECHO Nepal
 
National Health Policy first draft
National Health Policy first draft National Health Policy first draft
National Health Policy first draft Niraj Bartaula
 
8. landslide and its controll dks 8
8. landslide and its controll dks 88. landslide and its controll dks 8
8. landslide and its controll dks 8DIPECHO Nepal
 
Policy response to youth participation in Nepal
Policy response to youth participation in Nepal Policy response to youth participation in Nepal
Policy response to youth participation in Nepal Brabim Kumar
 
Jagga prapti-act
Jagga prapti-actJagga prapti-act
Jagga prapti-actDPNet
 
4 drr presentation[1]
4 drr presentation[1]4 drr presentation[1]
4 drr presentation[1]DIPECHO Nepal
 
आर्थिक स्वतंत्रता - एक परिचय
आर्थिक स्वतंत्रता - एक परिचयआर्थिक स्वतंत्रता - एक परिचय
आर्थिक स्वतंत्रता - एक परिचयAkash Shrestha
 
परदेशीको कथा
परदेशीको कथापरदेशीको कथा
परदेशीको कथाUmesh Maharjan
 
Lid policy nepali
Lid policy nepaliLid policy nepali
Lid policy nepaliPadma Shahi
 
Aksharica - 080 (अक्षरिका - ०८०)
Aksharica - 080 (अक्षरिका - ०८०)Aksharica - 080 (अक्षरिका - ०८०)
Aksharica - 080 (अक्षरिका - ०८०)Rajesh Koirala
 

What's hot (16)

Spices crops booklet
Spices crops bookletSpices crops booklet
Spices crops booklet
 
The youth definition for Nepal
The youth definition for Nepal The youth definition for Nepal
The youth definition for Nepal
 
38 issue of paryawaran
38 issue of paryawaran38 issue of paryawaran
38 issue of paryawaran
 
3. sd for disaster dks 3
3. sd for disaster dks 33. sd for disaster dks 3
3. sd for disaster dks 3
 
National Health Policy first draft
National Health Policy first draft National Health Policy first draft
National Health Policy first draft
 
8. landslide and its controll dks 8
8. landslide and its controll dks 88. landslide and its controll dks 8
8. landslide and its controll dks 8
 
Policy response to youth participation in Nepal
Policy response to youth participation in Nepal Policy response to youth participation in Nepal
Policy response to youth participation in Nepal
 
Jagga prapti-act
Jagga prapti-actJagga prapti-act
Jagga prapti-act
 
NC Manifesto Abridged
NC Manifesto AbridgedNC Manifesto Abridged
NC Manifesto Abridged
 
4 drr presentation[1]
4 drr presentation[1]4 drr presentation[1]
4 drr presentation[1]
 
Cauliflower cultivation (kauli)
Cauliflower cultivation (kauli)Cauliflower cultivation (kauli)
Cauliflower cultivation (kauli)
 
Booklet cancer
Booklet cancerBooklet cancer
Booklet cancer
 
आर्थिक स्वतंत्रता - एक परिचय
आर्थिक स्वतंत्रता - एक परिचयआर्थिक स्वतंत्रता - एक परिचय
आर्थिक स्वतंत्रता - एक परिचय
 
परदेशीको कथा
परदेशीको कथापरदेशीको कथा
परदेशीको कथा
 
Lid policy nepali
Lid policy nepaliLid policy nepali
Lid policy nepali
 
Aksharica - 080 (अक्षरिका - ०८०)
Aksharica - 080 (अक्षरिका - ०८०)Aksharica - 080 (अक्षरिका - ०८०)
Aksharica - 080 (अक्षरिका - ०८०)
 

Similar to Booklet cancer (2)

Cheli sandesh issue 6
Cheli sandesh issue 6Cheli sandesh issue 6
Cheli sandesh issue 6KI Nepal
 
रेविज रोग सम्बन्धि प्रस्नोत्तर
रेविज रोग सम्बन्धि प्रस्नोत्तर रेविज रोग सम्बन्धि प्रस्नोत्तर
रेविज रोग सम्बन्धि प्रस्नोत्तर Nabin Bist
 
HRDC Child Protection & Safeguarding Policy Field Modality 2018
HRDC Child Protection & Safeguarding Policy Field Modality 2018HRDC Child Protection & Safeguarding Policy Field Modality 2018
HRDC Child Protection & Safeguarding Policy Field Modality 2018Bikash Singh
 
10. epidemics dks 10
10.  epidemics dks 1010.  epidemics dks 10
10. epidemics dks 10DPNet
 
Aksharica - 025 (अक्षरिका - ०२५)
Aksharica - 025 (अक्षरिका - ०२५)Aksharica - 025 (अक्षरिका - ०२५)
Aksharica - 025 (अक्षरिका - ०२५)Rajesh Koirala
 
Singapore created by lee article written by bhim upadhyaya
Singapore created by  lee article written by bhim upadhyayaSingapore created by  lee article written by bhim upadhyaya
Singapore created by lee article written by bhim upadhyayaBhim Upadhyaya
 
Aksharica - 011 (अक्षरिका - ०११)
Aksharica - 011 (अक्षरिका - ०११)Aksharica - 011 (अक्षरिका - ०११)
Aksharica - 011 (अक्षरिका - ०११)Rajesh Koirala
 
E paper 5-aaha sanchar
E paper 5-aaha sancharE paper 5-aaha sanchar
E paper 5-aaha sancharmegraj khadka
 
Malpot minha
Malpot minhaMalpot minha
Malpot minhaDPNet
 
Aksharica - 043 (अक्षरिका - ०४३)
Aksharica - 043 (अक्षरिका - ०४३)Aksharica - 043 (अक्षरिका - ०४३)
Aksharica - 043 (अक्षरिका - ०४३)Rajesh Koirala
 
Case study dipecho v upca
Case study dipecho v upcaCase study dipecho v upca
Case study dipecho v upcaDIPECHO Nepal
 
Curriculum 11 12 (group-5)
Curriculum 11 12 (group-5)Curriculum 11 12 (group-5)
Curriculum 11 12 (group-5)sharadnp
 
Sampatti suddhikaran
Sampatti suddhikaranSampatti suddhikaran
Sampatti suddhikaranDPNet
 
Khanepani mahasul-nirdharan-aayog
Khanepani mahasul-nirdharan-aayogKhanepani mahasul-nirdharan-aayog
Khanepani mahasul-nirdharan-aayogDPNet
 
Curriculum 11 12 (group-2)
Curriculum 11 12 (group-2)Curriculum 11 12 (group-2)
Curriculum 11 12 (group-2)sharadnp
 
Unit 14 invertebrate class 10 (Nepali Language)
Unit 14 invertebrate class 10 (Nepali Language)Unit 14 invertebrate class 10 (Nepali Language)
Unit 14 invertebrate class 10 (Nepali Language)Manoj Ghimire
 

Similar to Booklet cancer (2) (20)

Cheli sandesh issue 6
Cheli sandesh issue 6Cheli sandesh issue 6
Cheli sandesh issue 6
 
रेविज रोग सम्बन्धि प्रस्नोत्तर
रेविज रोग सम्बन्धि प्रस्नोत्तर रेविज रोग सम्बन्धि प्रस्नोत्तर
रेविज रोग सम्बन्धि प्रस्नोत्तर
 
HRDC Child Protection & Safeguarding Policy Field Modality 2018
HRDC Child Protection & Safeguarding Policy Field Modality 2018HRDC Child Protection & Safeguarding Policy Field Modality 2018
HRDC Child Protection & Safeguarding Policy Field Modality 2018
 
10. epidemics dks 10
10.  epidemics dks 1010.  epidemics dks 10
10. epidemics dks 10
 
Child rights in School
Child rights in SchoolChild rights in School
Child rights in School
 
Aksharica - 025 (अक्षरिका - ०२५)
Aksharica - 025 (अक्षरिका - ०२५)Aksharica - 025 (अक्षरिका - ०२५)
Aksharica - 025 (अक्षरिका - ०२५)
 
Singapore created by lee article written by bhim upadhyaya
Singapore created by  lee article written by bhim upadhyayaSingapore created by  lee article written by bhim upadhyaya
Singapore created by lee article written by bhim upadhyaya
 
Aksharica - 011 (अक्षरिका - ०११)
Aksharica - 011 (अक्षरिका - ०११)Aksharica - 011 (अक्षरिका - ०११)
Aksharica - 011 (अक्षरिका - ०११)
 
E paper 5-aaha sanchar
E paper 5-aaha sancharE paper 5-aaha sanchar
E paper 5-aaha sanchar
 
Empowring working children
Empowring working childrenEmpowring working children
Empowring working children
 
Malpot minha
Malpot minhaMalpot minha
Malpot minha
 
Aksharica - 043 (अक्षरिका - ०४३)
Aksharica - 043 (अक्षरिका - ०४३)Aksharica - 043 (अक्षरिका - ०४३)
Aksharica - 043 (अक्षरिका - ०४३)
 
Tomato flipchart
Tomato flipchartTomato flipchart
Tomato flipchart
 
Case study dipecho v upca
Case study dipecho v upcaCase study dipecho v upca
Case study dipecho v upca
 
Curriculum 11 12 (group-5)
Curriculum 11 12 (group-5)Curriculum 11 12 (group-5)
Curriculum 11 12 (group-5)
 
Sampatti suddhikaran
Sampatti suddhikaranSampatti suddhikaran
Sampatti suddhikaran
 
Khanepani mahasul-nirdharan-aayog
Khanepani mahasul-nirdharan-aayogKhanepani mahasul-nirdharan-aayog
Khanepani mahasul-nirdharan-aayog
 
Curriculum 11 12 (group-2)
Curriculum 11 12 (group-2)Curriculum 11 12 (group-2)
Curriculum 11 12 (group-2)
 
Third Eye Volunteer Nepal
Third Eye Volunteer NepalThird Eye Volunteer Nepal
Third Eye Volunteer Nepal
 
Unit 14 invertebrate class 10 (Nepali Language)
Unit 14 invertebrate class 10 (Nepali Language)Unit 14 invertebrate class 10 (Nepali Language)
Unit 14 invertebrate class 10 (Nepali Language)
 

More from BP KOIRALA INSTITUTE OF HELATH SCIENCS,, NEPAL

More from BP KOIRALA INSTITUTE OF HELATH SCIENCS,, NEPAL (20)

M.Sc. Nursing Orientation Programme 2015.ppsx
M.Sc. Nursing Orientation Programme 2015.ppsxM.Sc. Nursing Orientation Programme 2015.ppsx
M.Sc. Nursing Orientation Programme 2015.ppsx
 
Paradigm shift in nursing research by RS MEHTA
Paradigm shift in nursing research by RS MEHTAParadigm shift in nursing research by RS MEHTA
Paradigm shift in nursing research by RS MEHTA
 
Jiwani of RS Mehta book.pdf
Jiwani of RS Mehta book.pdfJiwani of RS Mehta book.pdf
Jiwani of RS Mehta book.pdf
 
Ph.D. Thesis on HBC by RS Mehta.pdf
Ph.D. Thesis on HBC by RS Mehta.pdfPh.D. Thesis on HBC by RS Mehta.pdf
Ph.D. Thesis on HBC by RS Mehta.pdf
 
M. Sc. Nursing Thesis by RS Mehta.pdf
M. Sc. Nursing Thesis  by RS Mehta.pdfM. Sc. Nursing Thesis  by RS Mehta.pdf
M. Sc. Nursing Thesis by RS Mehta.pdf
 
Ph.D. Thesis on HBC by RS Mehta.pdf
Ph.D. Thesis on HBC by RS Mehta.pdfPh.D. Thesis on HBC by RS Mehta.pdf
Ph.D. Thesis on HBC by RS Mehta.pdf
 
bsc pancreatitis 8.pptx
bsc pancreatitis 8.pptxbsc pancreatitis 8.pptx
bsc pancreatitis 8.pptx
 
12-lead EKG Interpretation1.pdf
12-lead EKG Interpretation1.pdf12-lead EKG Interpretation1.pdf
12-lead EKG Interpretation1.pdf
 
4. Advocacy in Nursing.pdf
4. Advocacy in Nursing.pdf4. Advocacy in Nursing.pdf
4. Advocacy in Nursing.pdf
 
3. Legal Aspects in Nursing.pdf
3. Legal Aspects in Nursing.pdf3. Legal Aspects in Nursing.pdf
3. Legal Aspects in Nursing.pdf
 
1. Ethics and Values.pdf
1. Ethics and Values.pdf1. Ethics and Values.pdf
1. Ethics and Values.pdf
 
2. ICN Code for Nursing Ethics.pdf
2. ICN Code for Nursing Ethics.pdf2. ICN Code for Nursing Ethics.pdf
2. ICN Code for Nursing Ethics.pdf
 
RS MEHTA Photos 24 yrs in BPKIHS.ppsx
RS MEHTA Photos 24 yrs in BPKIHS.ppsxRS MEHTA Photos 24 yrs in BPKIHS.ppsx
RS MEHTA Photos 24 yrs in BPKIHS.ppsx
 
9. Experiences of Singapore CGH.ppsx
9. Experiences of Singapore CGH.ppsx9. Experiences of Singapore CGH.ppsx
9. Experiences of Singapore CGH.ppsx
 
International Visit by RS MEHTA.ppsx
International  Visit by RS MEHTA.ppsxInternational  Visit by RS MEHTA.ppsx
International Visit by RS MEHTA.ppsx
 
Ram Sharan Mehta Jiwani
Ram Sharan Mehta Jiwani Ram Sharan Mehta Jiwani
Ram Sharan Mehta Jiwani
 
4. advocacy in nursing
4. advocacy in nursing4. advocacy in nursing
4. advocacy in nursing
 
3. legal aspects in nursing
3. legal aspects in nursing3. legal aspects in nursing
3. legal aspects in nursing
 
2. icn code for nursing ethics
2. icn code for nursing ethics2. icn code for nursing ethics
2. icn code for nursing ethics
 
1. ethics and values
1. ethics and values1. ethics and values
1. ethics and values
 

Recently uploaded

Call Girls Electronic City Just Call 7001305949 Top Class Call Girl Service A...
Call Girls Electronic City Just Call 7001305949 Top Class Call Girl Service A...Call Girls Electronic City Just Call 7001305949 Top Class Call Girl Service A...
Call Girls Electronic City Just Call 7001305949 Top Class Call Girl Service A...narwatsonia7
 
Call Girls Service Surat Samaira ❤️🍑 8250192130 👄 Independent Escort Service ...
Call Girls Service Surat Samaira ❤️🍑 8250192130 👄 Independent Escort Service ...Call Girls Service Surat Samaira ❤️🍑 8250192130 👄 Independent Escort Service ...
Call Girls Service Surat Samaira ❤️🍑 8250192130 👄 Independent Escort Service ...CALL GIRLS
 
College Call Girls Pune Mira 9907093804 Short 1500 Night 6000 Best call girls...
College Call Girls Pune Mira 9907093804 Short 1500 Night 6000 Best call girls...College Call Girls Pune Mira 9907093804 Short 1500 Night 6000 Best call girls...
College Call Girls Pune Mira 9907093804 Short 1500 Night 6000 Best call girls...Miss joya
 
Asthma Review - GINA guidelines summary 2024
Asthma Review - GINA guidelines summary 2024Asthma Review - GINA guidelines summary 2024
Asthma Review - GINA guidelines summary 2024Gabriel Guevara MD
 
Call Girls Service in Bommanahalli - 7001305949 with real photos and phone nu...
Call Girls Service in Bommanahalli - 7001305949 with real photos and phone nu...Call Girls Service in Bommanahalli - 7001305949 with real photos and phone nu...
Call Girls Service in Bommanahalli - 7001305949 with real photos and phone nu...narwatsonia7
 
VIP Call Girls Pune Vrinda 9907093804 Short 1500 Night 6000 Best call girls S...
VIP Call Girls Pune Vrinda 9907093804 Short 1500 Night 6000 Best call girls S...VIP Call Girls Pune Vrinda 9907093804 Short 1500 Night 6000 Best call girls S...
VIP Call Girls Pune Vrinda 9907093804 Short 1500 Night 6000 Best call girls S...Miss joya
 
Call Girls Hosur Just Call 7001305949 Top Class Call Girl Service Available
Call Girls Hosur Just Call 7001305949 Top Class Call Girl Service AvailableCall Girls Hosur Just Call 7001305949 Top Class Call Girl Service Available
Call Girls Hosur Just Call 7001305949 Top Class Call Girl Service Availablenarwatsonia7
 
Low Rate Call Girls Mumbai Suman 9910780858 Independent Escort Service Mumbai
Low Rate Call Girls Mumbai Suman 9910780858 Independent Escort Service MumbaiLow Rate Call Girls Mumbai Suman 9910780858 Independent Escort Service Mumbai
Low Rate Call Girls Mumbai Suman 9910780858 Independent Escort Service Mumbaisonalikaur4
 
Call Girl Koramangala | 7001305949 At Low Cost Cash Payment Booking
Call Girl Koramangala | 7001305949 At Low Cost Cash Payment BookingCall Girl Koramangala | 7001305949 At Low Cost Cash Payment Booking
Call Girl Koramangala | 7001305949 At Low Cost Cash Payment Bookingnarwatsonia7
 
Kesar Bagh Call Girl Price 9548273370 , Lucknow Call Girls Service
Kesar Bagh Call Girl Price 9548273370 , Lucknow Call Girls ServiceKesar Bagh Call Girl Price 9548273370 , Lucknow Call Girls Service
Kesar Bagh Call Girl Price 9548273370 , Lucknow Call Girls Servicemakika9823
 
Call Girl Service Bidadi - For 7001305949 Cheap & Best with original Photos
Call Girl Service Bidadi - For 7001305949 Cheap & Best with original PhotosCall Girl Service Bidadi - For 7001305949 Cheap & Best with original Photos
Call Girl Service Bidadi - For 7001305949 Cheap & Best with original Photosnarwatsonia7
 
College Call Girls Vyasarpadi Whatsapp 7001305949 Independent Escort Service
College Call Girls Vyasarpadi Whatsapp 7001305949 Independent Escort ServiceCollege Call Girls Vyasarpadi Whatsapp 7001305949 Independent Escort Service
College Call Girls Vyasarpadi Whatsapp 7001305949 Independent Escort ServiceNehru place Escorts
 
Call Girls Frazer Town Just Call 7001305949 Top Class Call Girl Service Avail...
Call Girls Frazer Town Just Call 7001305949 Top Class Call Girl Service Avail...Call Girls Frazer Town Just Call 7001305949 Top Class Call Girl Service Avail...
Call Girls Frazer Town Just Call 7001305949 Top Class Call Girl Service Avail...narwatsonia7
 
High Profile Call Girls Jaipur Vani 8445551418 Independent Escort Service Jaipur
High Profile Call Girls Jaipur Vani 8445551418 Independent Escort Service JaipurHigh Profile Call Girls Jaipur Vani 8445551418 Independent Escort Service Jaipur
High Profile Call Girls Jaipur Vani 8445551418 Independent Escort Service Jaipurparulsinha
 
Housewife Call Girls Hoskote | 7001305949 At Low Cost Cash Payment Booking
Housewife Call Girls Hoskote | 7001305949 At Low Cost Cash Payment BookingHousewife Call Girls Hoskote | 7001305949 At Low Cost Cash Payment Booking
Housewife Call Girls Hoskote | 7001305949 At Low Cost Cash Payment Bookingnarwatsonia7
 
Russian Call Girls Chickpet - 7001305949 Booking and charges genuine rate for...
Russian Call Girls Chickpet - 7001305949 Booking and charges genuine rate for...Russian Call Girls Chickpet - 7001305949 Booking and charges genuine rate for...
Russian Call Girls Chickpet - 7001305949 Booking and charges genuine rate for...narwatsonia7
 
Call Girl Coimbatore Prisha☎️ 8250192130 Independent Escort Service Coimbatore
Call Girl Coimbatore Prisha☎️  8250192130 Independent Escort Service CoimbatoreCall Girl Coimbatore Prisha☎️  8250192130 Independent Escort Service Coimbatore
Call Girl Coimbatore Prisha☎️ 8250192130 Independent Escort Service Coimbatorenarwatsonia7
 
Call Girls Kanakapura Road Just Call 7001305949 Top Class Call Girl Service A...
Call Girls Kanakapura Road Just Call 7001305949 Top Class Call Girl Service A...Call Girls Kanakapura Road Just Call 7001305949 Top Class Call Girl Service A...
Call Girls Kanakapura Road Just Call 7001305949 Top Class Call Girl Service A...narwatsonia7
 
Bangalore Call Girls Marathahalli 📞 9907093804 High Profile Service 100% Safe
Bangalore Call Girls Marathahalli 📞 9907093804 High Profile Service 100% SafeBangalore Call Girls Marathahalli 📞 9907093804 High Profile Service 100% Safe
Bangalore Call Girls Marathahalli 📞 9907093804 High Profile Service 100% Safenarwatsonia7
 

Recently uploaded (20)

sauth delhi call girls in Bhajanpura 🔝 9953056974 🔝 escort Service
sauth delhi call girls in Bhajanpura 🔝 9953056974 🔝 escort Servicesauth delhi call girls in Bhajanpura 🔝 9953056974 🔝 escort Service
sauth delhi call girls in Bhajanpura 🔝 9953056974 🔝 escort Service
 
Call Girls Electronic City Just Call 7001305949 Top Class Call Girl Service A...
Call Girls Electronic City Just Call 7001305949 Top Class Call Girl Service A...Call Girls Electronic City Just Call 7001305949 Top Class Call Girl Service A...
Call Girls Electronic City Just Call 7001305949 Top Class Call Girl Service A...
 
Call Girls Service Surat Samaira ❤️🍑 8250192130 👄 Independent Escort Service ...
Call Girls Service Surat Samaira ❤️🍑 8250192130 👄 Independent Escort Service ...Call Girls Service Surat Samaira ❤️🍑 8250192130 👄 Independent Escort Service ...
Call Girls Service Surat Samaira ❤️🍑 8250192130 👄 Independent Escort Service ...
 
College Call Girls Pune Mira 9907093804 Short 1500 Night 6000 Best call girls...
College Call Girls Pune Mira 9907093804 Short 1500 Night 6000 Best call girls...College Call Girls Pune Mira 9907093804 Short 1500 Night 6000 Best call girls...
College Call Girls Pune Mira 9907093804 Short 1500 Night 6000 Best call girls...
 
Asthma Review - GINA guidelines summary 2024
Asthma Review - GINA guidelines summary 2024Asthma Review - GINA guidelines summary 2024
Asthma Review - GINA guidelines summary 2024
 
Call Girls Service in Bommanahalli - 7001305949 with real photos and phone nu...
Call Girls Service in Bommanahalli - 7001305949 with real photos and phone nu...Call Girls Service in Bommanahalli - 7001305949 with real photos and phone nu...
Call Girls Service in Bommanahalli - 7001305949 with real photos and phone nu...
 
VIP Call Girls Pune Vrinda 9907093804 Short 1500 Night 6000 Best call girls S...
VIP Call Girls Pune Vrinda 9907093804 Short 1500 Night 6000 Best call girls S...VIP Call Girls Pune Vrinda 9907093804 Short 1500 Night 6000 Best call girls S...
VIP Call Girls Pune Vrinda 9907093804 Short 1500 Night 6000 Best call girls S...
 
Call Girls Hosur Just Call 7001305949 Top Class Call Girl Service Available
Call Girls Hosur Just Call 7001305949 Top Class Call Girl Service AvailableCall Girls Hosur Just Call 7001305949 Top Class Call Girl Service Available
Call Girls Hosur Just Call 7001305949 Top Class Call Girl Service Available
 
Low Rate Call Girls Mumbai Suman 9910780858 Independent Escort Service Mumbai
Low Rate Call Girls Mumbai Suman 9910780858 Independent Escort Service MumbaiLow Rate Call Girls Mumbai Suman 9910780858 Independent Escort Service Mumbai
Low Rate Call Girls Mumbai Suman 9910780858 Independent Escort Service Mumbai
 
Call Girl Koramangala | 7001305949 At Low Cost Cash Payment Booking
Call Girl Koramangala | 7001305949 At Low Cost Cash Payment BookingCall Girl Koramangala | 7001305949 At Low Cost Cash Payment Booking
Call Girl Koramangala | 7001305949 At Low Cost Cash Payment Booking
 
Kesar Bagh Call Girl Price 9548273370 , Lucknow Call Girls Service
Kesar Bagh Call Girl Price 9548273370 , Lucknow Call Girls ServiceKesar Bagh Call Girl Price 9548273370 , Lucknow Call Girls Service
Kesar Bagh Call Girl Price 9548273370 , Lucknow Call Girls Service
 
Call Girl Service Bidadi - For 7001305949 Cheap & Best with original Photos
Call Girl Service Bidadi - For 7001305949 Cheap & Best with original PhotosCall Girl Service Bidadi - For 7001305949 Cheap & Best with original Photos
Call Girl Service Bidadi - For 7001305949 Cheap & Best with original Photos
 
College Call Girls Vyasarpadi Whatsapp 7001305949 Independent Escort Service
College Call Girls Vyasarpadi Whatsapp 7001305949 Independent Escort ServiceCollege Call Girls Vyasarpadi Whatsapp 7001305949 Independent Escort Service
College Call Girls Vyasarpadi Whatsapp 7001305949 Independent Escort Service
 
Call Girls Frazer Town Just Call 7001305949 Top Class Call Girl Service Avail...
Call Girls Frazer Town Just Call 7001305949 Top Class Call Girl Service Avail...Call Girls Frazer Town Just Call 7001305949 Top Class Call Girl Service Avail...
Call Girls Frazer Town Just Call 7001305949 Top Class Call Girl Service Avail...
 
High Profile Call Girls Jaipur Vani 8445551418 Independent Escort Service Jaipur
High Profile Call Girls Jaipur Vani 8445551418 Independent Escort Service JaipurHigh Profile Call Girls Jaipur Vani 8445551418 Independent Escort Service Jaipur
High Profile Call Girls Jaipur Vani 8445551418 Independent Escort Service Jaipur
 
Housewife Call Girls Hoskote | 7001305949 At Low Cost Cash Payment Booking
Housewife Call Girls Hoskote | 7001305949 At Low Cost Cash Payment BookingHousewife Call Girls Hoskote | 7001305949 At Low Cost Cash Payment Booking
Housewife Call Girls Hoskote | 7001305949 At Low Cost Cash Payment Booking
 
Russian Call Girls Chickpet - 7001305949 Booking and charges genuine rate for...
Russian Call Girls Chickpet - 7001305949 Booking and charges genuine rate for...Russian Call Girls Chickpet - 7001305949 Booking and charges genuine rate for...
Russian Call Girls Chickpet - 7001305949 Booking and charges genuine rate for...
 
Call Girl Coimbatore Prisha☎️ 8250192130 Independent Escort Service Coimbatore
Call Girl Coimbatore Prisha☎️  8250192130 Independent Escort Service CoimbatoreCall Girl Coimbatore Prisha☎️  8250192130 Independent Escort Service Coimbatore
Call Girl Coimbatore Prisha☎️ 8250192130 Independent Escort Service Coimbatore
 
Call Girls Kanakapura Road Just Call 7001305949 Top Class Call Girl Service A...
Call Girls Kanakapura Road Just Call 7001305949 Top Class Call Girl Service A...Call Girls Kanakapura Road Just Call 7001305949 Top Class Call Girl Service A...
Call Girls Kanakapura Road Just Call 7001305949 Top Class Call Girl Service A...
 
Bangalore Call Girls Marathahalli 📞 9907093804 High Profile Service 100% Safe
Bangalore Call Girls Marathahalli 📞 9907093804 High Profile Service 100% SafeBangalore Call Girls Marathahalli 📞 9907093804 High Profile Service 100% Safe
Bangalore Call Girls Marathahalli 📞 9907093804 High Profile Service 100% Safe
 

Booklet cancer (2)

  • 1. 1 SofG;/ /f]u af/] hfgsf/L k'l:tsf INFORMATION BOOKLET ON CANCER k|sfzs tyf ljt/s M— CANCER INFORMATION AND EDUCATION PROJECT B.P. KOIRALA INSTITUTE OF HEALTH SCIENCES DHARAN, SUNSARI, NEPAL
  • 2. 2 e"ldsf SofG;/ /f]u ljZjs} hNbf] jNbf] ;fd'bflos :jf:Yo ;d:of xf] . k|To]s jif{ ljZjdf !) nfvf dflg;nfO{ SofG;/ /f]u nfUg' sf ;fy} ^ nfv dfG5]sf] d[To' x'G5 . ljsf;f]Gd'v b]zx?df ljBdfg clzIff, u/LjL, c1fgtf / :jf:Yo ;]jf sf] sld h:tf ;d:ofx? ljBdfg /xg' tyf SofG;/ /f]usf] /f]syfd d"ns w]/} sd sfo{s||dx? /xg'n] cfufdL lbgx?df tL b]zx?df ljleGg k|sf/sf SofG;/ /f]uLx?sf] ;+Vof cem a9g] ;Defjgf 5 . SofG;/ /f]usf] pkrf/ ax'cfoflds / ax'ljefluo k|of;af6 dfq} ;Dej x'g] / d]l8sn tyf gl;{ª ;]jfsf] o;df dxTjk"0f{ e"ldsf /xg] ePsf]n] ;j} g;{x?df eGbf …SofG;/ gl;{ªÚ sf] 1fg x'g' SofG;/ pkrf/sf] cfwf/e"t cfjZostf xf] . gl;{ª k]zf ;+u ;DjlGwtx?n] SofG;/sf] ax'ljefluo pkrf/ k|s[ofnfO{ cfkmgf] k|fljlws 1fgsf] pkof]u ul/ cem z;Qm ?kn] cufl8 a9fpg ;xof]u ub{5g . g;{x?df sofG;/ /f]usf] h}ljs tyf dfgl;s tYox?sf] 1fg x'g' cToGt h?/L 5 . SofG;/ kLl8tx?sf] ;]jf ug]{, lj/fdL tyf pgsf kl/jf/nfO{ :jf:Yo lzIff lbg], cg'zGwfg ug]{ / sofG;/ /f]u pkrf/sf] ;du| Joj:yfkg ug]{ sfo{df g;{x?sf] tyf lrlsT;sx? dxTjk"0f{ e"ldsf x'G5 . cg'zGwfgd"ns gl;{ª ;]jf, j}1flgs d]l8sn ;]jf tyf :jf:YosdL{x?df lg/Gt/ cWoog cWofkg åf/fg} SofG;/ sf lj/fdLx?n] z;Qm ;]jf kfpg] s'/f pNn]v ug{ rfxG5' . t;y{ lrlsT;ssf] lgb]{zgdf g;{x?n] SofG;/ /f]usf] /f]syfd, pkrf/ tyf cgo s'/fx?df oy]i6 ;xof]u ug{ ;Sb5 . cGTodf SofG;/ /f]uyfd tyf k|rf/ k|;f/ ;ldlt, lj= kL= sf]= :jf= lj= k|= n] k|sflzt ug{ nfu]sf] of] k'l:tsfn] sofG;/ /f]uaf/] hgr]tgf Nofpg 7"nf] of]ubfg lbg cfzf /fv]sL 5' . wGojfb ......................................... 8f) ;+lutf e+8f/L P;f]l;P6 k|f]km];/ cWoIf, SofG;/ /f]u lgoGo0f tyf k|rf/ k|;f/ ;ldlt lj=kL=sf]O/fnf :jf:Yo lj1fg k|lti7fg, w/fg, g]kfn Photo
  • 3. 3 b'O{ zAb SofG;/ k|f0f3fts g;g]{ /f]u xf] . ;+;f/df gofF SofG;/ /f]uL ;g @))@ df !)=( s/f]8 lyof] eg] ;g @)@) df !^ s/f]8 k'Ug] cg'dfg ul/Psf] 5 . SofG;/ /f]u nfu]sf *)Ü aRrfx? ljsf;]Gd'v b]zdf *)Ü b]lv ()Ü aRrfx? lgsf] gx'g] cyjf clGtd cj:yfdf km]nf k5{g . ljZj:jf:Yo ;+u7gsf cg';f/ ;g @)@) ;Dd SofG;/ sf gofF /f]uLx? sf] ^)Ü ljsf;f]Gd'v b]zdf x'g]5g . k|t]s jif{ ;'tL{ ;]jgn] % s/f]8 dflg;sf] d[To' x'g] u/]sf] tYo ljZj:jf:Yo ;+u7gn] k|sf; df NofPsf] 5 . xfn ;Ddsf] cg';Gwfgaf6 s] ktfnfu]sf] 5 eg] #)Ü SofG;/ /f]uLx? nfO{ /f]u nfUg af6 arfpg ;lsG5 / #)Ü SofG;/ /f]u nfu]sf nfO{ pkrf/ ul/ lgsf] kfg{ ;lsG5 . olb o;nfO{ k|f/DeLs cj:yfdf klxrfg ul/ pkrf/ ug{ ;s]sf] v08df /f]u lgd'{n kfg{ ;lsG5 . y;y{ SofG;/ /f]uaf6 hg r]tgf km}nfpg' lgtfGt cfjZos ePsf] 5 . o; k'l:tsfn] SofG;/ /f]u sf] klxrfg tyf /f]syfddf cxd e'ldsf v]Ng] 5 eGg] d}n] cfzf lnPsf] 5' . wGojfb k|f) 8f) k|Nxfb sfsL{ c:ktfn lgb]{zs tyf k|d'v, d]l8l;g ljefu jL) kL) sf]O/fnf :jf) lj) k|lti7fg w/fg, g]kfn . kmf]6f]
  • 4. 4 CANCER INFORMATION AND EDUCATION PROJECT IMPLEMENTATION COMMITTEE B.P. KOIRALA INSTITUTE OF HEALTH SCIENCES DHARAN, SUNSARI, NEPAL PROJECT ADVISORS: 1. Prof. (Dr.) Loke Bikram Thapa, Vice-chancellor 2. Prof. (Dr.) Prahlad Karki, Hospital director 3. Prof. (Dr.) Chandra Shekhar Agrawal, Dean, Academic 4. Dr. Balman Singh Karki, Director, BPKMCH PROGRAMME IMPLEMENTATION COMMITTEE: Chairperson : Dr. Sangita Bhandary Members : Dr. C.B. Jha Ms. Pushpa Parajuli Mr. Dharnidhar Baral Ms. Nirmala Pokhrel Mr.Ramanand Chaudhary Mr. Shyam Lamsal Mr. Anil Kumar deo Member secretary : Mr. Ram Sharan Mehta FOR FURTHER INFORMATION PLEASE CONTACT: MR. RAM SHARAN METHA ASST. PROFESSOR MEMBER SECRETORY COLLEGE OF NURSING, MEDICAL-SURGICAL NURSING DEPARTMENT PHONE NO: 025-525555 EXT. 2084, 2340, Email: ramsharanmehta@yahoo.com
  • 5. 5 ljifo ;'rL != SofG;/ /f]u / o;sf] /f]syfd @= SofG;/ /f]usf] sf/0fx? #= SofG;/ s;/L lrGg] $= SofG;/ nfO{ /f]syfd ug]{ pkfox? %= lrlsT;s sf] ;Nnfx lng' kg]{ cj:yfx? ^= ef]hg / SofG;/sf] ;+j+w &= SofG;/ /f]uLnfO{ xfl:k;sf] ;]jf *= d'vsf] SofG;/ (= :tgsf] SofG;/ !)= cfkmgf] :tg cfkm}n] kl/If0f ug]{ ljwL !!= kmf]S;f]sf] SofG;/ !@= uef{Zosf] SofG;/ !#= uefzosf]>fa kl/If0f !$= k]6sf] SofG;/ !%= v}gLsf jf/]df clt v/f] tYox? !^= s]df]y]/fkLaf/] s]xL hfgsf/L
  • 6. 6 !. SofG;/ /f]u / o;sf] /f]syfd SofG;/ cyjf cj{'b /f]u Pp6f 3fts /f]u xf] . o; /f]udf clgolGqt ?kn] z/L/sf sf]lifsfx? a9g uO{ l5§} 7"nf] cfsf/sf] luvf{ -8Nnf_ 3fp—vl6/fsf] ?k lnG5 . o;/L z/L/sf cfGtl/s sf]if / c+ux?df SofG;/ sf] k|efj kbf{ ;DalGwt k|0ffnLsf sfdx? ;fljs adf]lhd x'g g;s]/ ljleGg nIf0fx? b]vf kg]{ x'G5g . ;/—;kmfO{, plrt vfglkg tyf JjolQmut afgL Joxf]/fsf] ;'wf/af6 sltko SofG;/ /f]uaf6 hf]lug ;lsG5 . z'?s} cj:yfdf SofG;/ /f]u kQf nufpg ;s]df o;nfO{ lgsf] kfg{ klg ;lsG5 . /f]uLsf] ;dod} u/fPsf] pkrf/af6 bL3f{o' / dfgjf]lrt hLjgofkgdf ;xof]u k'Ub5 . @. SofG;/ x'g] sf/0fx? M s_ j+zfg'ut sf/0f – % b]lv !)Ü SofG;/x? j+zfg'ut sf/0fn] x'G5g . o;df d'VotM cf+vfsf] sofG;/, 5fnfsf] SofG;/, /utsf] SofG;/, d[uf}nfsf] SofG;/ cflb kb{5g . v_ xfdf]{gsf] sf/0f – z/L/df pTkfbg x'g] O:6«f]hg xfdf]{gn] klg lgtDjsf] SofG;/, kf7]3/sf] sofg;/, c08fzosf] SofG;/ cflb agfpg ;S5 . of] xfdf]{g cfjZostf eGbf a9L pTkfbg ePdf SofG;/ u/fpg;S5 . u_ /f;folgs tTjsf] sf/0f – r'/f]6, v}gL, u'6vf, /lS;, cf;]{lgs, kf]n]sf] vfg]s'/f cflbdf kfOg] /f;folgs tTjx?n] SofG;/ u/fpg ;S5 . 3_ ljls/0fsf] sf/0f – ;"o{af6 cfpg] ljls/0f, / PS;–/] sf] ljls/0f af6 klg 5fnfsf] / cf+vfsf] SofG;/ x'G5 . ª_ Asbestos – Asbestos af6 klg Zjf; gnLsf], d[uf}nfsf], vfB gnLsf], lkmyf]sf] SofG;/ x'G5 . r_ EffO/;sf] sf/0f – ljleGg k|sf/sf efO/;x? h:t}M xlo{; efO/;, Koflknf]df efO/; cflb sf] ;+Qmd0f ePdf sn]hf], 5fnf, d'v / /utsf] SofG;/ x'g ;S5 . 5_ vfgfsf] sf/0f – SofG;/ u/fpg] vfgfx? M  ls/f dfg]{ cf}iflwsf] k|of]u ePsf] t/sf/L tyf kmnkm"n .  /;folgs tTj k|of]u ul/Psf] a66fdf Kofs ul/Psf] vfgf .  kf]n]sf] df;' tyf cGo vfgf . h_ k'/fgf] 3fp – w]/} ;do;Dd wfpsf] pkrf/ gul/ /fv]df klg 3fp lalu|P/ SofG;/ x'g ;S5 . SofG;/ /f]usf nIf0fx? M  :jfb km]l/g] .  nfdf] ;do;Dd 3fp lgsf] gx'g] .  vfgf lguNg ufx|f] x'g] .  sd ef]s nfUg] .  lb;fdf /ut cfpg] .  z/L/sf] s'g} klg efudf df;'sf] 8Nnf] a9g] .  dlxgfjf/Ldf ;d:of cfpg] .  Hj/f] cfpg] .
  • 7. 7 #. SofG;/ s;/L lrGg] SofG;/ x'g] sf/0fx? M SofG;/sf] sf/0f s] xf] elg 7f]s'jf ;fy eGg ;lsGg . ljleGg cËsf SofG;/sf leGbf leGb} sf/0fx? x'g ;S5g . SofG;/nfO{ j+zfg's'n /f]u klg elgG5 . cyf{t cfdf afa'nfO{ eP 5f]/f 5f]/LnfO{ x'g] ;Defjgf a9L x'G5 . cfdfnfO{ :tgsf] sofG;/ ePdf 5f]/L jf gftLgLnfO{ x'g] ;Defjgf a9L x'G5 . o:tf JolQmn] cem a9L ;ts{tf ckgfpg' h?/L x'G5 . (High risk group) . lgDg –tflnsf g= !_ k|sf/sf /;folgs kbfy{sf] ;Dks{n] SofG;/ x'g;S5 . oL -tflnsf g= !_ /;folgs kbfy{x? a/f]a/ ;Dks{df cfP sofG;/ x'g] ;+efjgf a95 . w'd|kfg jf ;"tL{sf] ;]jg ug]{nfO{ kmf]S;f], d'v jf :jf;gnLsf] SofG;/ x'g ;S5 . a9L g"g jf 6Lgdf /f]v]sf] df;' jf df5f vfg]nfO{ kfs:ynLsf] sofG;/ x'g ;S5 . ;8]sf d'dkmnLdf ljBdfg Pkmfnf6f]lS;gn] sn]hf] jf kfs:ynLsf] SofG;/ x'g ;S5 . x]kf6fOl6; aL efO/;sf] Ogkm]S;gn] sn]hf]sf] SofG;/ x'g ;S5 . tflnsf M ! w'd|kfg jf w'jf+df kfO{g] 6f/ – a|f]+s;, 5fnf w'd|kfgdf kfOg] a]hfy|]l;g – kmf]S;f] s}G8 km'8df kfOg] g"g, gfO6«f];f]d – kfs:ynL ;8]sf] d'dkmnL Pkmnf6f]lS;g – kfs:ynL / sn]hf] /]l8od – /ut, x88L efO/; – x]kf6fO6L; aL–sn]hf] xo"dg kflknf]df – kf7]3/sf] d'v af];f], xdf]{g – :tg P:j]:6; – Kn"/f–kmf]S;f]sf] aflx/L lemNnL_ z/L/ ljleGg sf]ifx?åf/f ag]sf] x'G5 . oL sf]ifx? a'9f] ePkl5 jf rf]6 k6s jf vl6/f eO{ gi6 ePdf af+sL /x]sf] sf]ifsf] j[l4 eO{ To:tf gi6 ePsf sf]ifsf] k"lt{ x'G5 . o:tf] j[l4 ;Gt'lnt x'G5 / gi6ePsf] sf]ifsf] kl/k"lt{ ePdf j[l4 aGb x'G5 . z/L/sf] s'g} sf]ifsf] c;Gt'lnt j[l4 ePdf af+sL sf]ifx?n] sofG;/sf] ?k lng hfG5 . o:tf ax'nfPsf sf]ifx?sf] j[l4 eO/xG5 . o:tf sf]ifn] k|s[ltsf] lgod kfng ug{ 5f85g / logn] k|s[ltåf/f ckgfPsf lgod sfg"g dfGb}gg . z'?z'?df o:tf c;Gt'lnt j[l4 klg Ps} 7fp+df l;dLt x'G5 . o; a]nfdf plrt pkrf/ u/] gLsf] kfg{ ;lsG5 . t/ ;do vl:sb} uP kl5 oL ax'nfPsf sf]ifx? cf;kf;sf c+udf lkmlhG5g . cem} kl5 uO{ oL ax'nfPsf sf]if z/L/sf cGo efudf lkmlhb} hfG5g / pkrf/ gu/]df /f]uLsf] k|f0f} lnG5 . To:t} kf7]3/sf] d'vdf x'g] Sofg;/sf nflu xo"dg kflknf]df efO/;nfO} bf]if lbOG5 . P:j]:6;sf] 5fgf k|of]u u/]df kmf]s;f]sf] aflx/L lemNnL Kn"/fsf] sofG;/ b]lvG5 . a9L df]6fPsL dlxnfnfO{ :tgsf] SofG;/ x'g ;S5 . ;fgf;fgf gfgLnfO{ af/Daf/ PS;/] u/] oLgnfO{ tL ljs/0fsf] sf/0f eljiodf uO{ /utsf] Sofg;/ x'g ;S5 . o;} n]våf/f ;a} g]kfnL hgdfg;nfO{ pk/f]Qm /;fogaf6 hf]lug cg'/f]w ug{ rfxG5' . o;f] u/]df w]/} h;f]
  • 8. 8 SofG;/af6 hf]lug ;lsG5 . SofG;/ ;DalGw s]xL ;"rgf PlG6cf]lS;8]G6 -lrof, sfutL, 6df6/, le6fdLg ;L O{ k|of]u u/]df SofG;/ x'g] ;Defjgf sd x'G5 . != SofG;/ j+zfg'ut x'g ;S5 ;?jf /f]u xf]O{g . @= ;"tL{hGo kbfy{ k|of]u ug]{ nfO{ d'v, Zjf;gnLsf] sofG;/ x'g ;S5 . #= dlb/fkfg jf x]kf6fOl6; aL O{Gkm]S;g ePdf sn]hf]sf] Sofg;/ x'g ;S5 . $= xo"dg kflknf]df efO/;n] kf7]3/sf] d'vsf] SofG;/ x'g ;S5 . %= cf/Dedf kQf nufO{ pkrf/ u/]df SofG;/ lgsf] x'g ;S5 . SofG;/sf nIf0fx? M z'?df gb'Vg', o; kfkL /f]usf] nIf0f xf] . o; /f]u k|lt ;hu e} z'?d} kQf nufO{ plrt pkrf/ ePdf o; /f]uaf6 afFRg ;lsG5 . != ;fwf/0f pkrf/åf/f 3fp jf vl6/f lgsf] gePdf . @= w'd|kfg ug]{nfO{ a/fa/ vf]sL nflu /x]df, af]nL wf]lqPdf, vsf/df /ut jf kLk cfPdf #= pd]/ k'u]sfnfO{ ckr, slAhot ePdf . $= z/L/df gb'Vg] luvf{ b]v]k/]df, luvf{ a9b} uPdf, dlxnfsf] :tgdf luvf{ ePdf . %= sf]7Lsf] /+u, ?k, cfsf/df kl/jt{g ePdf . ^= z/L/sf ljleGgåf/af6 /Qm>fj jf kLk >fj ePdf . &= ljgf sf/0f jhg 36b} uPdf . SofG;/sf] lgbfg ug]{ t/Lsf M != /f]usf] Oltxf; a'emg] sxf+ lkm+hLof] < @= hf+r ubf{ 3fp, vl6/f b]vf k/]df . #= PS;/] u/L s'g} kl/jt{g ePsf] kfOPdf . $= OG8f]:sf]kL u/L leqL efusf] hf+r ubf{ . 3fp, luvf{, vl6/f b]lvg ;lsG5 . %= kmfO{g gL8n Pl:k/]zg ;fO6f]nf]hL (F.N.A.C.) ;fg' l;of]n] 8Nnf]af6 kfgL lemsL hf+Rg] ^= jfoK;L u/L 6o"d/sf] hf+r ug]{ . SofG;/sf] pkrf/sf tl/sfx? M != zNols|ofåf/f SofG;/sf] luvf{ jf 3fpnfO{ / ;Defljt ;g]{ 7fp+nfO{ sf6L kmflnlbg] . @= /]l8of]y]/fkL – o; pkrf/df ljls/0fsf] k|of]uåf/f SofG;/sf sf]ifx?nfO{ gi6 ug]{ . #= s]df]y]/fkL – ljleGg /;folgs kbfy{sf] k|of]uåf/f lkmlhPsf] sofG;/sf sf]ifx?nfO{ gi6 ug{] . oL /;fogx?n] SofG;/sf sf]ifdfq gi6 gu/L z/L/sf] clt cfjzos sf]ifnfO{ klg gi6 ug]{ ePsf]n] sl7gfO{ kfg{ ;S5 . To;sf/0f o;sf] k|of]udf ljz]if ;ts{tf ckgfpg' h?/L 5 . $= xdf]{g – sltko Sofg;/ j[l4sf] nflu z/L/df ljwdfg xdf]{gdf lge{/ ub{5 . o:tf SofG;/sf] pkrf/ ubf{ xdf]{gsf] dfqfdf sld Nofpg SofG;/sf] j[l4df cj/f]w k'¥ofpg ;lsG5 . ;fgf;fgf gfgLnfO{ af/Daf/ PS;/] u/] oLgnfO{ tL ljs/0fsf] sf/0f eljiodf uO{ /utsf] SofG;/ x'g ;S5 . o;} n]vfåf/f ;a} g]kfnL hgdfg;nfO{ pk/f]Qm /;fogaf6 hf]lug cg'/f]w ug{ rfxG5' . o;f] u/]df w]/} h;f] SofG;/af6 hf]uLg ;lsg]5 . Sofg;/ ;DalGw
  • 9. 9 s]xL ;"rgfM PlG6cf]lS;8]G6 –lrof, sfutL, 6df6/, le6fdLg ;L, O{ k|of]u u/]df SofG;/ x'g] ;Defjgf sd x'G5 . %= O{Do'gf]y]/fkL – sltko SofG;/ Odo'g l;:6dsf] sdLn] ubf{ x'g] ePsf]n] O{Do'gL6L a9fPdf SofG;/sf] a[l4df sdL Nofpg ;lsG5 . ^= dfof+ ddtf, gb'Vg] cf}iflwsf] k|of]uaf6 SofG;/ kLl8t /f]uLnfO{ s]xL xb ;Dd cf/fd lbg ;lsG5 . pgsf] clGtd cj:yfdf x'g] si6df sdL Nofpg ;lsG5 . ;"tL{ tyf dfbs kbfy{ ;]jg gu/f}, cd'No hLjgnfO{ :jf:Yo /fvf}+ . $. SofG;/nfO{ /f]syfd ug]{ pkfox?  r'/f]6, la+8L, tDafv', ;'tL{, v}gL tyf nfu"kbfy{ ;]jg gug]{ .  af;L tyf 9';L k/]sf] cGg / u]8fu'8L gvfg] .  kf]n]/ 89]sf vfg]s'/f gvfg] .  vfgf vfO;s]kl5 d'v ;w}+ ;kmf /fVg] .  tfhf xl/of] ;fu kft / kmnkm"n lbgx"+ vfg]  jftfj/0fLo k|b"if0faf6 hf]lug] .  @) jif{ pd]/ k'lu;s]sf dlxnfx?n] lrlsT;såf/f k|To]s jif{ cfˆgf] kf7]3/sf] hf+r (Pap Smear) u/fpg] .  w]/} hgf;+u of}g ;Dks{ /fVg' SofG;/sf] Ps sf/s tTj ePsf] x''gfn] ;f]af6 hf]lug] .  w]/} a]/;Dd n'uf km'sfnL 6G6nfk'/ 3fddf ga:g] . SofG;/ /f]u c?nfO{ ;b}{g t/ klg dfly pNn]v ul/Psf cj:yfx? Affx]s cfkm"nfO{ z+sf nfu]df :jf:YosdL{x?sf] ;Nnfx lng' cToGt cfjZos 5 .  df]6f]kg 3tfpg] .  lgoldt Jofofd ug]{ . %. lrlsT;ssf] ;Nnfx lng' kg]{ cj:yfx? M  z/L/ s'g} klg efudf b'Vg] jf gb'Vg] gof+ luvf{, uf+7f—u'7L km]nf k/]df jf klxn] b]lv/x]sf] luvf{, ufF7f]–u'7L PSsf;La9]df .  z/L/sf] s'g} klg efusf] 3fp nfdf] ;do;Dd lgsf] gePdf .  z/L/sf] s'g} klg 7fp+df ePsf] sfnf] sf]7L a9b} uPdf .  :tgdf uf+7f—u'7L km]nf k/]df tyf :tgaf6 k6s—k6s /ut ldl;Psf] b"w cfPdf .  nfdf] ;do;Dd slAhot, kftnf] lbzf, ckr ePdf ;fy} k]6df b]lvg]u/L uf]nf — uf+7f] rn]df .  dlxgfjf/L gePsf] a]nfdf kfgL h:tf] t/n jf ;]tf] kbfy{ cyjf /ut alu/x]df .  ;fwf/0f sfd ubf{ klg lgs} ysfO{ nfu]df .
  • 10. 10  z/L/df /utsf] sdL b]lvPdf .  w]/} lbg;Dd 6fpsf] b'Vg], l/+u6f nfUg] tyf afGtf cfpg] e}/x]df .  ef]s k6Ss} gnfUg] ePdf .  5f]6f] ;dod} z/L/sf] tf}n lgs} 36]df .  w]/} lbg;Dd vf]sL nflu/x]df tyf vsf/df /ut b]lvPdf .  vfg]s'/f vf+bf lgNg ufx|f] x'g] ePdf . :j/ a;]df jf km/s -wf]qf]_ ePdf .  w]/} lbg;Dd sdn lkQ -hl08;_ lgsf] gePdf . ^. ef]hg / Sofg;/sf] ;+j+w s] tkfO{+ ;]s'jfsf] ;f}lvg x'g'x'G5 < jf tkfO{+ ;x/df au|]NtL v'n]sf kmf:6km'8 /]:6'/]+6df hfg ?rfpg'x'G5 < cyjf ahf/df tof/L?kdf kfOg] vfg]s'/f lgoldt vfg'x'G5 < olb To;f] xf] eg] tkfO{+nfO{ SofG;/ x'g] ;Defjgf cTolws 5 . /ftf] df;' SofG;/sf] b[li6n] 3fts x'g]sf] ;fy} SofG;/sf] b[li6n] df;' pkof]uL x'+b}g, /f+uf, e]8f, v;L, a+u'/h:tf hgfj/sf] df;' /ftf] ju{df kb{5 . To;sf] ;66fdf ;]tf] ju{df kg]{ df5f jf s'v'/fsf] df;' vfg' /fd|f] x'G5 . t/ Tof] klg Ps lbgdf ^) b]lv ! ;o u|fd;Dd dfq vfg' kmfObf hgs x'G5 . df;' dfq xf]Og, cTolws tfkdf tf/]/ jf e'6]/ tof/ ul/Psf s'g} klg vfB ;fdu|Lx? :jf:Yosf] nflu xflgsf/s x'g] ljleGg cWoogx?n] k|dfl0ft u/]sf 5g . t/ pdfn]sf] jf pl;g]sf] kl/sf/sf] xsdf eg] tfkqmdsf] c;/ To:tf] gx'g] ljZj :jf:Yo ;+u7gn] hgfPsf] 5 . dd, cdn]6 / kf]n]sf] ds} Tolt plrt xf]Og vf;u/L cTolws tfkdf tof/ ul/g] cfn'lrK; jf cGo o:t} vfB;fdu|Lx? SofG;/sf b[li6n] x'G5 . Tolt dfq xf]Og, /]:6'/f+df kfOg] k|mfO8 dd, k|mfO8 /fO;, cdn]6h:tf vfBkl/sf/ klg :jf:Yosf b[li6n] pko'Qm x'b}g . kf]n]sf] ds}df klg sfa{go'Qm tQjx? x'G5g, h;n] z/L/df SofG;/ lgTofpg] sfd ug{ ;S5 . To;}u/L ufp+3/df b"w ttfpg] s/fxLsf] lk+wdf 89]/ /x]sf] s'/fpgL vfg' klg SofG;/sf b[li6n] pkof]uL x'+b}g . s'/fpgL elgg] 89]sf] Tof] kbfy{df klg sfa{go'Qm /;fog cTolws x'g] ePsf]n] To;af6 SofG;/sf] ;Defjgf a9L x'G5 . ahf/df tof/L?kdf kfOg] Kofs]6sf vfBkl/sf/x? klg :jf:Yosf b[li6n] vt/fd'Qm gePsf]n] To;af6 6f9} /xg'k5{ / s'g} klg af;L vfg]s'/f ;s];Dd vfg'x'+b}g . af;L / Kofs]6df kfOg] vfBkl/sf/x?df 9';L k/]sf] x'g ;S5, h;n] SofG;/sf] ;Defjgf x'G5 . To:t} ldlt k'u]sf s'g} klg vfg]s'/fx? gvfg' g} :jf:Yosf b[li6n] nfek|b 5 .rfprfp / rsf]{ g'g lxts/ 5}g kl5Nnf] ;do cTolws k|rngdf /x]sf] tof/L rfprfp klg :jf:Yosf b[li6n] pkof]uL x'b}g . :jflbnf] agfpg rfprfpdf k|of]u ul/g] clhgf]df]6f]n] :jf:Yodf k|lts"n c;/ kfb{5 . o;sf] lgoldt pkef]un] SofG;/ x'g ;S5 . To:t} ljleGg /+ux? k|of]u u/L agfOPsf a'66]bf/ ld7fO{x?sf] lgoldt vfgkfgn] klg SofG;/ x'g ;S5 . h+s km'8sf] gfd sdfO;s]sf] lkhf / lr;f] k]o kbfy{ klg :jf:Yosf b[li6n] vt/fd'Qm 5}g . To:t} csf]{ /f]rs s'/f s] 5 eg] ljZj SofG;/ cg';Gwfg sf]ifn] g'g a9L vfg] dflg;nfO{ k]6sf] SofG;/sf] ;Defjgf w]/} x'g] hgfPsf] 5 . To;}n] g'g s8f /flvPsf vfB;fdu|L sd vfg' g} SofG;/af6 6f9f /xgsf nflu ul/g] ;fgf] t/ dxTjk"0f{ k|of; xf] .
  • 11. 11 af];f]sf] pkef]un] klg SofG;/ lgldTopg ;Sg]tkm{ sf]ifn] ;r]t u/fPsf] 5 . ljleGg /;fog k|of]u u/L l6gsf] l8Aafleq aGb vfB;fdu|Lsf] sd k|of]utkm{ klg sf]ifn] ;'emfj lbPsf] 5, h;af6 SofG;/ Go"gLs/0f ;Dej 5 . lgoldt?kdf kmnkm"nsf] /; -h';_ lkpg'eGbf tfhf kmnkm"n vfg' g} SofG;/sf b[li6n] pkof]uL x'g] ljZj :jf:Yo ;+u7gsf] k|ltj]bgdf pNn]v 5 . /];fo'Qm tfhf kmnkm"n / t/sf/Lx? kof{Kt vfg] ugf{n] klg SofG;/ x'g] ;Defjgf sd x'G5 . To;df klg ufh/, d"nf, xl/of] ;fu;AhL cflbn] z/L/nfO{ :j:y agfpg d2t ub{5 . To:t} kf]ln; u/]sf] eGbf kf]ln; gul/Psf] rfdn / cGo ck|zf]lwt vfBfGg :jf:Yosf b[li6n] pko'Qm x'G5 . s[lqd jf;gfaf6 ;fjwfg ahf/sf vfB;fdu|Lx? hf] s[lqd?kdf jf;gfbf/ x'G5g, ltgsf] nuftf/sf] pkef]un] SofG;/ x'g ;S5, ljleGg /;fogaf6 lgsflnPsf] Tof] jf;gf SofG;/sf] sf/s tTj klg x'g ;S5 . To;}n] To:tf vfgf gvfg' /fd|f] x'G5 . k|fs[lts vfB kbfy{x?sf] pkef]un] z/L/nfO{ :jfefljs cj:yfdf /fV5 eg] s[lqd vfB kl/sf/x?n] z/L/sf] :jfefljs k|lqmofnfO{ c:jfefljstflt/ n}hfG5, a9bf] cfw'lgstf;+u} 3/df ag]sf :j:y vfB kl/sf/x? vfg 5f]8]/ ljleGg /;fog ld;fOPsf vfgfx? vfg] k|rng a9]sf] 5, h;n] k|ToIf c;/ t k'/ofp+5 g}, sfnfGt/df SofG;/;d]t x'g ;S5 . vfg]s'/f :jodn] SofG;/ nfUg] xf]Og, t/ To;nfO{ s;/L tof/ ul/Psf] 5 / To;df s:tf /;fogx? /flvPsf 5g eGg] s'/faf6 g} vfBkl/sf/x? :jf:Yoj4{s jf :jf:Yolj?4sf x'G5g eGg] yfxf x'G5, vfgf g} SofG;/sf] cf}iflwM vfgfsf] sf/0faf6 SofG;/ x'g] dfq xf]Og, To;n] SofG;/ x'gaf6 arfp+5 klg . vfgfdf PlG6clS;8]G6 eGg] tTj klg x'G5, h;n] z/L/sf lalu|Psf tGt'x?nfO{ k'/fg} cj:yfdf kmsf{pg d2t u5{ . vf;u/L tfhf kmnkm"n / ;fu;AhLdf PlG6clS;8]G6 kfOG5 . To;df klg a|f]sfpnLdf o;sf] dfqf cTolws x'G5 . SofG;/lj1x?sf cg';f/ df+;fxf/L ef]hg ug]{x?nfO{ eGbf ;fsfxf/L ef]hg ug]{x?nfO{ %) k|ltzt sd SofG;/sf] ;Defjgf /xG5 . To;}n] olb SofG;/af6 aRg] xf] eg] ;fsfxf/L ef]hgsf ;aeGb pko'St x'G5 . vfgf / SofG;/sf] ;DaGw cToGt} 3lgi6 5 . t/ o; ljifodf xfdLsxf+ cWoog, cg';Gwfg ePsf] 5}g . s] vfg] jf s] gvfg] eGbf klg s;/L / s'g ;dodf vfg] eGg] g} dxQjk"0f{ x'G5, lglZrt ;dodf ;Gt'lnt ef]hg ugf{n] SofG;/ lglDtg] ;Defjgf cToGt sd x'G5 . vfgkfgsf] ;Gt'ng / lgoldttfn] SofG;/ nfUg] ;Defjgf Go"g 5 . w]/} kfgL lkpg' :jf:Yosf] nflu kmfObf hgs x'G5 . lgoldt?kdf w]/} kfgL vfg] ubf{ z/L/df /x]sf xflgsf/s tQjx? lk;faaf6 aflxl/G5, h;df SofG;/sf] tQj klg kg{ ;S5 . SofG;/ ljljw sf/0fn] x'g ;S5 . To;dWo] vfgfs} sf/0faf6 slt SofG;/ x'G5 eGg] cflwsfl/s tYof+s d'Vo?kdf ;'tL{ / dlb/f;]jg, j+zf0f'ut k|efj, ;/;kmfO / /xg;xgdf nfk/afxL cflbaf6 klg SofG;/ x'g] u5{ . To;afx]s vf;u/L dlxnfx?nfO{ c:jfefljs of}g / k|hgg ultljlwaf6 klg SofG;/ x'g ;S5 . SofG;/ lgsf] kfg{ g;lsg] Pp6f 3fts /f]u xf] . o;sf] pkrf/sf nflu 7"nf] wg/flz vr{ x'G5, t}klg /f]u lgsf] kfg{ g;sL SofG;/s} sf/0f dflg;sf] d[To' x'G5 . SofG;/ /f]u nflu;s]kl5 la/fdLnfO{ dfq xf]Og, kl/jf/sf cGo ;b:on] klg 7"nf] kL8f ef]Ug'k5{, ;fy} cfly{s lx;fan] klg 7"nf] gf]S;fgL ef]Ug'k5{ . SofG;/nfO{ lgsf] kfg{ g;s] klg o;af6 aRg] s]xL pkfox? 5g / o:tf pkfox? ckgfpg ;s] SofG;/ nfUg] ;DefjgfnfO{ lgs} sd ug{ ;lsG5 .
  • 12. 12 &. SofG;/ /f]uLnfO{ xl:k;sf] ;]jf SofG;/ Ps 8/nfUbf] /f]u xf], w]/} h;f] SofG;/sf] k"0f{ pkrf/ ;Dej 5}g . of] /f]un] g]kfndf klg w]/} JolQm k|efljt 5g . clGtd cj:yfdf k'u]sf] a]nf cfw'lgs lrlsT;f pkrf/n] klg /f]u lgsf] x'+b}g . ;'?s} cj:yfdf rflx+ s]xL la/fdLsf] pkrf/ x'G5 t/ w]/}h;f]sf] pkrf/kl5 klg SofG;/sf] s]xL c+z af+sL g} /xG5 . h'g kl5 uP/ z/L/el/ g} km}lnG5 . o:tf] cj:yfdf /f]u lrlsT;ssf] kx'+r / lgoGq0feGbf aflx/ x'G5 . pkrf/af6 c;Dej b]v]kl5 pgLx? klg la/fdL la:tf/}–la:tf/} d[To'sf] d'vdf k'u]sf] x]g{ afWo x'G5g . la/fdLnfO{ c:ktfndf /fv]/ pkrf/ ;Dej gePkl5 3/d} /fv]/ x]/rfx ug'{sf] ljsNk /x+b}g . t/ ca o; k|sf/sf la/fdL / cfkmGtsf] kL8f sd u/fpg g]kfnd} To:tf k|sf/sf la/fdL /fVg] 3/sf] :yfkgf ul/Psf] 5 . xl:k; cyf{t SofG;/ /f]uL /fVg] 3/ /fhwfgLdf sfo{/t s]xL lrlsT;ssf] ;lqmotfdf :yfkgf ul/Psf] xf] . ;g @))) af6 ;~rfng ul/Psf] xl:k;df xfn ^ j6f ;fdfGo, Pp6f l;+uun / @ j6f 8an zoof /x]sf 5g . ha SofG;/ zNolrlsT;f, /]l8of]y]/fkL jf cfw'lgs lrlsT;f k4ltsf] ks8eGbf aflx/ k'U5 To; a]nf af+sL lhGbuLnfO{ /fd|/L latfpg'sf] csf]{ ljsNk /x+b}g . la/fdLnfO{ 3/}df /fVbf kL8f a9L x'g] / kl/jf/nfO{ klg b'Mvsf] ;fydf yk af]em kg{ hfG5 . xl:k; cyf{t la/fdL /flvg] 5'66} 3/df /fv]/ ljz]if x]/rfx ul/g] a]nf oxL g} xf] . cGo d'n'sdf x/]s /f]usf la/fdLsf nflu o:tf s]Gb| :yfkgf ul/P klg g]kfndf rflx+ klxnf] k6s SofG;/ /f]uLsf nflu sf7df8f}+df o:tf] s]Gb|sf] :yfkgf ul/Psf] 5 . o; s]Gb|df SofG;/ /f]uaf6 kLl8t la/fdL h;sf] pkrf/ ;Dej 5}g, To; k|sf/sf /f]uL / pgLx?sf cfkmGt cfjZostfcg';f/ a:g ;S5g . xl:k;df a:g] la/fdLsf cfkmGt ul/a kl/jf/sf] ePdf pgLx?sf nflu klg lgMz'Ns vfgf / cGosf nflu vfgf tof/ ug]{ ;fdu|L xl:k;n] g} pknAw u/fPsf] 5 . pkrf/ c;Dej ePsf la/fdLsf nflu b'vfO sd u/fp+b} x]/rfx ug]{ sfd oxf+ x'G5 . xfn xl:k;df $ hgf g;{n] rf}aL;} 306f la/fdLsf] x]/rfx ul//x]sf x'G5g eg] 8fS6/x? klg x/]s lbg la/fdL / pgsf cfkmGtnfO{ e]6g k'U5g . xl:k; s'g} c:ktfnrflx+ xf]Og . c:ktfndf egf{ x'g] la/fdLnfO{ ug]{ vfnsf] pkrf/ cfjZos k/]df dfq oxf+af6 To:tf] pkrf/ ug]{ Joj:yf 5 . w]/}h;f] pkrf/ 3/d} ul/G5 . Kofn]l6e pkrf/ k4ltnfO{ ljZj :jf:Yo ;+u7gsf] ljz]if1 ;d"xn] cf}iflw pkrf/n] 7Ls x'g g;Sg] /f]u nfu]sf la/fdLnfO{ ;lqmo?kdf x]/rfx ug]{ ljlw egL kl/eflift u/]sf] 5 . oxL k4lt g} xl:k6ndf ckgfOG5 . Kofn]l6e s]o/ klg cfw'lgs lrlsT;fsf] Pp6f gof+ cjwf/0ff xf] . Kofn]l6e s]o/;DaGwL tflnd kfPsf 8fS6/ / g;{af6 g} SofG;/ /f]uLsf] x]/rfx x'g] u5{ . o;sf] d'Vo p2]Zo la/fdL tyf la/fdLsf kl/jf/nfO{ ;s];Dd /fd|f] hLjgofkg lbnfpg' /x]sf] xf] . xl:k;df la/fdL / pgsf cfkmGt hlt ;do a;] klg x'G5 . la/fdLsf] d[To'cl3 p;nfO{ cf/fd;+u /flvlbg] sfd xl:k;n] ul//x]sf] 5 . 3/d} la/fdL /fVbf cfkmGtnfO{ kg]{ kL8f sd u/fpg xl:k; g]kfn :yfkgf ePsf] xf] . la/fdLnfO{ p;sf] OR5fcg';f/ vfg lbg'k5{, /f]usf] clGtd cj:yfdf cf}iflw dfq} v'jfP/ x'+b}g . o;af6 emg la/fdLnfO{ yk si6 dfq} x'G5, To;}n] la/fdLsf] OR5feGbf afx]s p;nfO{ s/sfkn] cf}iflw gv'jfpg] a? cGo tl/sfn] b'vfO sd u/fpg xl:k; cfjZos k5{ . hLjg /x];Dd cf/fdn] /fVg] sfd xl:k;df x'G5 . c:ktfndf la/fdLsf] pkrf/ ubf{ub}{ klg la/fdLnfO{ xl:k;d} NofP/
  • 13. 13 /fVg ;lsG5 eg] Ps k6s SofG;/sf] ck|];g u/] klg /f]u k"0f{ lgsf] geP/ z/L/el/ km}ln;s]sf] cj:yfdf xl:k6n uP/ pkrf/ c;Dej x'+bf / /f]usf] clGtd cj:yfdf klg la/fdLnfO{ xl:k;df /fVg ;lsG5 . 8fS6/x?sf] x]/rfxn] la/fdLx?n] s]xL dfqfdf eP klg /f]u lgsf] ePsf] dx;'; u5{g . xl:k;df a;]kl5 la/fdLsf cfkmGtx?n] s]xL dfqfdf eP klg /fxt dx;'; u5{g . d[To'sf] d'vdf k'u]sf la/fdLsf] dfq} x]/rfx ubf{ Toxf+ sfo{/t g;{ klg 5'66} k|sf/sf] dx;'; u5{g . hLjgz}nLnfO{ x]/]/ ;]jf ug'{kg]{ / /f]uLx?nfO{ /f]u sd x'G5 t/ lgsf] x'+b}g . ;a} Ps} k|sf/sf la/fdL ePsf]n] hLjg ;w}+ /x+b}g eGb} pgLx?nfO{ lrGtf / /f]uaf6 d'Qm u/fpg] k|of;df /xg'kg]{ x'G5 . lzlIft kl/jf/n] o;nfO{ /fd|f];+u a'emg] u/]sf] kfOG5 . o;afx]s SofG;/ /f]uLnfO{ 3/3/d} uP/ cfjZos k/fdz{ / pkrf/ ;]jf k|bfg ug]{ ;f]r xl:k; g]kfnn] agfPsf] 5 . xl:k;df cfPsf la/fdL s]xL ;do a;]/ 3/ kms{G5g eg] emG8} $) k|ltztsf] ToxL+ d[To' x'G5 . o:tf] cj:yfdf ;+:yfn] g} zjjfxgdfkm{t zjnfO{ cfo{3f6;Dd k'/ofO{ bfx;+:sf/df ;d]t ;xof]u ug]{ u/]sf] 5 . jf:tjdf dg'{ klg af+Rg'h:t} lgoldt k|lqmof ePsf]n] ;f; /x];Dd cf/fdn] af+Rg'k5{ eGg] dfGotf xl:k;sf] xf] . o;n] la/fdL dfq geO{ la/fdLsf cfkmGtnfO{ klg ;xf/f lbPsf] 5 . la/fdLafx]s cfkmGt a:g] 5'66} zoof tyf efG;fsf] ;d]t Joj:yf / cToGt kfl/jfl/s jftfj/0f xl:k;n] :yfkgf u/]sf] 5 . :jR5 jftfj/0fdf ljz]if1 lrlsT;ssf] plrt k/fdz{, ;Nnfx, ;xof]u tyf g;{sf] x]/rfxn] ;f+Rr} xl:k;df cfpg] la/fdLnfO{ kL8f la;f{pg d2t u/]sf] 5 . Ps lx;fan] xl:k; SofG;/ /f]uLsf nflu /fd|f] ;xf/f ePsf] 5 . *. d'vsf] SofG;/ (Oral Cancer) d'vsf] s'g} klg efusf] sf]if—sf]lifsfx?df c;dfGo kl/jt{g x'g uO{ cgfjZos tyf clgolGqt ?kn] a[l4 eP/ ljsf; x'g] uLvf{ jf lgsf] gx'g] 3fpnfO{ d'vsf] SofG;/ elgG5 . SofG;/ d'vsf] s'g} klg efudf nfUg ;S5 . SofG;/af6 cS;/ k|efljt x'g] d'vsf efux?df cf]7, uLhf, tfn', lha|f], ¥ofnsf u|GoLx?, 6lG;n, d'vsf] tNnf] ;tx / ufnfsf] leqL ;txx? x'g . d'vsf] SofG;/ vf;u/L blIf0f Pl;ofnL d'n'sx?df x'g] u/]sf] kfOPsf] 5 . xfd|f] b]zdf klg d'vsf] SofG;/af6 kLl8t x'g]x?sf] ;+Vof 7"nf] /x]sf] cg'dfg ul/Psf] 5 . d'vsf] SofG;/ x'g] k|d'v sf/0fx? M d'vsf] SofG;/ x'g] d'Vo sf/0fx? v}gL, ;"tL{, tDafv', r'/f]6, lj8L, kfg cflbsf] ;]jg xf] . oL j:t'x?sf] k|of]un] d'v leq, cf]7, lha|f], uLhf, ufnf cflb efux?sf] SofG;/ x'g] ub{5 . dBkfg klg d'vsf] SofG;/sf] sf/s tTjx? dWo] Ps xf] . w'd|kfg / dBkfg b'j} ug]{ JolQmx?df d'vsf] SofG;/ x'g] ;Defjgf a9g hfG5 . SofG;/ x'g ;Sg] cGo sf/0fx?df d'vsf] ;kmfO{df sld, d'v leq /flvPsf gldn]sf s[lqd b+ftx? (Denture) tyf ef+lrPsf b+ftx? Klg x'g . o:tf b+ftx?n] d'v leq k6s—k6s agfpg] 3fp kl5 SofG;/df kl/0ft x'g ;Sb5 .
  • 14. 14 d'vsf] SofG;/df b]lvg] lrGx / nIf0fx? M  cf]7sf] SofG;/df ;fwf/0f 3fpsf ?kdf z'? x'G5 . To:tf] 3fp cS;/ ;fdfGo pkrf/af6 7Ls x'+b}g, nfdf] ;do;Dd /lx/G5 / la:tf/} km}lnG5 .  lha|f]sf] SofG;/ x'+bf z'?df lha|f]df s]xL cK7of/f] ePsf], r:s]sf] jf 6f]s]sf] h:tf] cg'ej x'G5 / lj/fdLnfO{ b'Vb5 . lha|f]sf] SofG;/sf sf/0f slxn] sf+xL sfgdf klg kL8fsf] cg'ej x'G5 .  d'v leq SofG;/ eof] eg] ;f; uGxfpg], 3f+6Ldf cK7of/f] x'g], b'Vg] / vfgf lgNg uf¥xf] x'g] ub{5 .  d'v leq ;]tf] (Leucoplakia) jf /ftf] bfu (Erythroplasia), ufnfsf] leqL efu, lhj|f] jf uLhfdf SofG;/sf] z'?sf] nIf0fsf] ?kdf b]vf kg{ ;Sb5 . d'vsf] SofG;/ kQf nufpg] tl/sfx? M d'vsf] SofG;/nfO{ z'?s} cj:yfdf ;fwf/0f k|of;af6 kQf nufpg ;Dej ePsf]n] lgDg s'/fx?df Wofg lbg cfjZos 5 M cfˆgf] d'v leq, cf]7, ufnf, lha|f] cflb s'g} klg 7fp+df ghfg] ;]tf] jf /ftf] bfu k'/fgf] 3fp, vl6/f jf df;' a9]sf] 5 eg] lrlsT;saf6 cljnDa k/LIf0f u/fpg' ub{5 . lrlsT;sn] cfjZos k/]df cGo k/LIf0fsf] ;fy} Biopsy -;fgf] 6'qmf df;' lgsfn]/ k/LIf0f_ u/L SofG;/sf] lgbfg ub{5 . d'vsf] SofG;/sf] pkrf/ M ;dod} pkrf/ u/fPdf d'vsf] SofG;/ k"0f{ ?kn] 7Ls x'g ;Sb5 . t/ cfˆgf] :jf:Yo k|lt x]nrs|ofO{ u/]df d'vsf] SofG;/ d[To'sf] sf/0f aGg k'Ub5 . o; /f]udf ul/g] k|d'v pkrf/ ljlwx?lgDg 5g M  zNolqmof M /f]u nfu]sf] efu jf c+unfO{ ck|]zg u/L lgsfNg] .  /]l8of]y]/fkL M SofG;/ ePsf sf]lifsfx?nfO{ dfg{ ljls/0fsf] k|of]u .  s]df]y]/fkL Mcf}iflw (Anti Cancer Drugs) sf] k|ofuåf/f pkrf/ .  KoflnPl6e s]o/ Mj/fdLsf] b'vfO{ jf cGo c;'ljwfx? sd ug{ cfjZos pkrf/ . d'vsf] SofG;/sf] k|sf/ / /f]uLsf] cj:yf x]/L cfjZostf cg';f/ Ps eGbf a9L k4ltaf6 pkrf/ ul/G5 . o; afx]s lj/fdLsf] pkrf/df lj/fdLsf] :ofxf/ —;';f/, kf}li6s vfgf / kfl/jfl/s :g]xsf] 7"nf] dxTj /x]sf] 5 . d'vsf] SofG;/sf] /f]syfd M d'vsf] SofG;/sf] /f]syfd ;/n Pj+ ;Dej 5 . o;sf nflu lgDg s'/fx?df Wofg lbO{ cfˆgf] hLjgz}nLdf kl/jt{g ug'{ cTofjZos 5 . != o; /f]uaf6 aRg] k|d'v pkfox?df v}gL, ;"tL{, tDafv', r'/f]6, lj8L, kfg cflbsf] ;]jg slxNo} ug{ x'Gg . @= cfˆgf] d'v / bf+t ;w} ;kmf /fVg' kb{5 . s[lqd bf+tx? (Dentures) ldnfP/ nufpg' kb{5 .
  • 15. 15 #= d'vleqsf] s'g} efudf nfdf] ;do;Dd 5fnf uP/ lgsf] gx'g] 3fp, /ftf] kq (Erythroplasia), ;]tf] kq (Leukoplekia) cflb b]lvPdf lrlsT;s ;+u k/LIf0f u/fO{ ;dod} pkrf/ u/fpg' kb{5 . $= d'v leq cGo s'g} v/faL ePdf jf z+sf nfu]df lrlsT;s;+u t'?Gt k/LIf0f u/fpg' kb{5 . :j:Yo hLjgz}nLsf ;fy} tfhf ;fukft, kmnkm"n vfgfdf ;dfj]z ug{ ;s]df SofG;/ nufot cGo /f]ux?af6 aRg ;lsG5 . ofb /fVg'xf]; SofG;/ /f]usf] ;dod} pkrf/ u/]df lgsf] x'g ;S5 . (. :tg SofG;/ (Breast Cancer) :tgdf ePsf sf]if —sf]lifsfx?df c;fdfGo kl/jt{g cfO{ ltgLx?sf] clgolGqt tyf cgfjZos a[l4af6 aGg] luvf{, uf+7f—u'7L jf lgsf] gx'g] 3fpnfO{ :tg SofG;/ elgG5 . xfd|f] b]zdf o; /f]uaf6 jif]{gL y'k|} dlxnfx? k|efljt x'g] u/]sf]n] :tg SofG;/ Ps k|d'v :jf:Yo ;d:ofsf] ?kdf b]lvPsf] 5 . of] /f]u k|foM dlxnfx?nfO{ nfUb5 t/ slxn]sfxL k'?ifx? klg o; /f]uaf6 k|efljt x'g] u/]sf 5g . u/LaL, clzIff / c1fgtfsf sf/0f ;dod} pkrf/ gugf{n] of] /f]u dlxnfx?sf] d[To'sf] Ps k|d'v sf/0f ePsf] 5 . tn pNn]lvt cj:yfx?df of] /f]u nfUg] ;+efjgf a9L ePsf] kfO{G5 M  cfdf, lbbL, alxgL, 5f]/L jf b'O{ jf b'O{eGbf ghLssf gft]bf/x?df :tg SofG;/ ePdf .  :tgdf klxn]b]lv g} uf7f+u'7L jf k'/fgf ;d:ofx? EPdf .  #) aif{kl5 aRrf hGdfpg] dlxnfx?df .  aRrf ghGdfPsf dlxnfx?df .  :tgkfg gu/fpg] dlxnfx?df .  :tgsf] lgoldt ;/;kmfO{ gug]{ dlxnfx?df .  klxnf Pp6f :tgdf SofG;/ e};s]sf dlxnfx?sf] csf]{ :tgdf klg SofG;/ x'g] ;+efjgf a9L x'G5 . :tgsf] SofG;/df b]lvg] lrGx / nIf0fx? M  :tgdf luvf{ km]nf kg{' .  :tgsf] cfsf/df kl/jt{g cfpg' .  :tgsf] 5fnfsf] /+udf kl/jt{g x'g' .  d'G6f] ufl8g' (Retracted nipple)  :tgsf] s'g} klg efu jf d'G6f]df nfdf] ;do;Dd lgsf] gx'g] 3fp x'g' . :tg SofG;/ z'?sf] cj:yfdf kQf nufpg] t/Lsf tyf lgbfgsf pkfox? M :tg SofG;/ z'?s} cj:yfdf lgbfg u/L cfjZos pkrf/ u/]df k"0f{tof lgsf] kfg{ ;lsG5 . /f]usf] z'?s} cj:yfdf kQf nufO{ lgbfg ug{] pkfox? M
  • 16. 16 :tg SofG;/ z'?s} cj:yfdf kQf nufpg lrlsT;s jf tfnLd k|fKt :jf:YosdL{x?af6 :tgsf] k/LIf0f u/fpg' kb{5 . ljif]z k|sf/sf] PS;—/] -Dodf]u|fd_ af6 :tg SofG;/ z'?s} cj:yfdf kQf nufpg ;lsG5 . o;sf nflu $) aif{ pd]/ k'lu;s]sf dlxnfx?n] x/]s aif{ Dofdf]u|fkmL u/fO{ :tgsf] k/LIf0f u/fpg pko'Qm x'G5 . t/ of] k|ljlw ;a{q pknAw gx'g] tyf cfly{s b[li6sf]0faf6 klg ;a}n] pkef]u ug{ g;Sg] ePsf]n] :tg SofG;/ kQf nufpg c? ljlwx?sf] ljsf; ul/Psf 5g . o; ljlwdf dlxnfx?n] æcfˆgf] :tgsf] cfkm}n] k/LIf0fÆ u/L :tgdf c;fdfGo luvf{x? kQf nufpg ;/n / ;Dej x'g] ePsf]n] cfˆgf] :tgsf] cfkm}n] k/LIf0f cyf{t Breast Self Examination (BSE) eGg] t/Lsfsf] ljsf; e} k|rngdf cfPsf] 5 . Dofdf]u|fkmL k/LIf0f (Mammography) M Dofdf]u|fkmL k|ljlw :tg SofG;/ ga9]sf] cyf{t z'?s} cj:yfdf kQf nufpg] Ps ljif]z k|sf/sf] PS;—/] k/LIf0f xf] . :tg SofG;/sf] lgbfg— Pkm= Pg= P= ;L= (FNAC) M :tgdf ePsf c:jefljs luvf{sf] sf]if—sf]lifsfx?sf] cWoog (Cytology) u/L SofG;/ lgbfg ug{ of] k/LIf0f ul/G5 . o; afx]s SofG;/ lgbfg ug{ cGo k/LIf0fx? klg cfjZostf cg';f/ ul/G5 . :tg SofG;/sf] pkrf/ ljlw — :tg SofG;/ dlxnfx?df k|foMh;f] pd]/ 9lNsb} uPkl5 nfu]sf] b]lvPsf] 5 . lj/fdLsf] cj:yf, z/L/sf] cGo efudf SofG;/ km}lnPsf] jf gkm}lnPsf] (Spread) cfwf/df lgDg pkrf/ ljlwx?sf] k|of]u ul/G5 . != zNolqmof M /f]u nfu]sf] efu jf c+unfO{ ck|]zg u/L lgsfNg] . @= /]l8of]y]/fkL M SofG;/ ePsf sf]if—sf]lifsfx?nfO{ dfg{ ljls/0fsf] k|of]u . #= s]Dkf]y]/fkL M cf}iflw (Anti Cancer Drugs) sf] k|of]uåf/f SofG;/ pkrf/ . $= KoflnPl6e s]o/ M lj/fdLsf] kL8f / c;'ljwfx? sd ug{ ul/g] cfjZos pkrf/ . lj/fdL / /f]usf] cj:yfsf] cfwf/df pk/f]Qm pkrf/ ljlwx?dWo] Ps jf Ps eGbf a9L ljlwx?sf] k|of]u ul/G5 . kf}li6s cfxf/, lj/fdLsf] :ofxf/—;';f/ tyf kfl/jfl/s :g]xsf] SofG;/ /f]usf] pkrf/df 7"nf] dxTj /x]sf] 5 . :tg SofG;/sf] /f]syfd — dlxnfx?n] cfˆgf] :tgsf] k/LIf0f cfkm}n] (BSE) dlxgfsf] PskN6 lgoldt ?kn] ug'{kb{5 . olb :tgdf uf+7fu'7L, 8Nnf jf :tgsf] cfsf/, /+u kl/jt{g ePdf jf :tgaf6 lkk, /ut ldl;Psf] b'w cfPdf t'?Gt glhssf] :jf:Yo s]Gb| jf ;DalGwt c:ktfndf hrfp+g' kb{5 .  Aff];f]o'Qm vfg]s'/fx? tyf ;'tL{ ;]jg ug{' x'b}g .  Dff]6f]kg 36fpg' kb{5 .  AfRrfnfO{ -b'O{ aif{;Dd_ :tgkfg u/fpg' kb{5 .  :tgsf] lgoldt ;/;kmfO{ ug{' kb{5 .  lgoldt Jofofd ug{' kb{5 . :tg SofG;/ z'?s} cj:yfdf kQf nufP/ pkrf/ u/]df lgsf] x'g ;S5 .
  • 17. 17 !). cfˆgf] :tg cfkm}n] k/LIf0f ug]{ ljlwx? (Breast Self Examination) M o; ljlwdf dlxnfx?n] k|To]s dlxgf lgoldt ?kn] cfˆgf] :tg cfkm}n] 5fd]/ k/LIf0f ug{'kb{5 . :tgdf x'g] kl/jt{g ;a{k|yd dlxnfx? cfkm}n] yfxf kfp+5g . lgoldt ?kn] cfˆgf] b'a} :tg /fd|/L 5fd]/ k/LIf0f ugf{n] :tgdf ePsf] kl/jt{g jf luvf{x? kQf nufpg ;xof]u ldNb5 . pQfgf] klN6P/ jf a;]/ :tg k/LIf0f ubf{ ;fgfltgf luvf{ klg km]nf kfg{ ;lsG5 . P]gf cufl8 :tg k/LIf0f u/]df :tgsf] cfsf/ / 5fnfdf ePsf] kl/jt{g b]Vg ;lsG5 . k|To]s dlxgf cfˆgf] :tgsf] k/LIf0f ubf{ :tgsf] jl/kl/ -;Dk"0f{ efu_ / sf+vLd'gL s'g} luvf{x? eP gePsf] 5fdL x]g{' kb{5 . o;sf ;fy} cfˆgf] :tgsf] :j?k / /+udf s'g} kl/jt{g cfP gcfPsf] klg Vofn ug'{kb{5 . o;/L k/LIf0f ubf{ km]nf k/]sf luvf{x? lrlsT;såf/f k/LIf0f u/fO{ :tg SofG;/ eP gePsf] lgbfg ug{' kb{5 . !!. kmf]S;f]sf] SofG;/ (Lung Cancer) dflg;sf] z/L/df Ps dxTjk"0f{ c+usf] ?kdf /x]sf] kmf]S;f]df ljleGg /f]ux? nfUg'sf ;fy} SofG;/ klg nfUb5 . kmf]S;f]sf] s'g} klg efusf] sf]if—sf]lifsfx?df c;fdfGo kl/jt{g cfO{ cgfjZos tyf clgolGqt ?kn] a[l4 eO{ uLvf{ jf nfdf] ;do;Dd lgsf] gx'g] 3fpnfO{ kmf]S;f]sf] SofG;/ elgG5 . kmf]S;f]sf] SofG;/af6 ljZjel/ k|To]s jif{ nfvf} dflg;x? k|efljt x'g] u/]sf 5g . xfd|f] b]zdf klg kmf]S;f]sf] SofG;/af6 y'k|} k'?if tyf dlxnfx? kLl8t x'g] u/]sf] kfOPsf] 5 . w'd|kfgsf] ;d:of xfd|f] ;dfhdf JofKt /x]sf] / w'd|kfgsf cDdnLx?n] hg;+Vofsf] 7"nf] efu cf]u6]sf] x'gfn] kmf]S;f]sf] SofG;/ xfd|f] b]zdf a9g] qmddf 5 . kmf]S;f]sf] SofG;/df x'g] k|d'v sf/0fx? M ! w'd|dfg M r'/f]6, la8L, s+Ss8 tDafv' cflb ;NsfO{ d'vn] tfg]/ w'jf+ kfg ug]{ k|s[ofnfO{ w'd|kfg elgG5 . o; k|sf/sf] w'+jfdf nueu $,))) k|sf/sf :jf:YonfO{ xfgL ug]{ /f;folgs tTjx? x'G5g . w'd|kfgaf6 emG8} *%Ü cj:yfdf kmf]S;f]sf] SofG;/ x'g] ;Defjgf x'G5 . kmf]S;f]sf] SofG;/ x'g] k|d'v sf/0fx? dWo] w'd|kfg Ps xf] . @= jftfj/0fLo k|b'if0f M  snsf/vfgfaf6 lg:sg] w'jf+ .  ;jf/L ;fwfgx?af6 lg:sg] w'jf+ .  jftfj/0fdf /x]sf w'jf+sf s0f / /]zfx? . #= kmf]S;f] ;DaGwL bL3{ /f]ux? . kmf]S;f]sf] SofG;/df b]lvg] lrGx / nIf0fx? M  vsf/df /ut b]vf kg{' .  nuftf/ ;'Vvf vf]sL nfUg' tyf bd a9g' .
  • 18. 18  5ftL b'Vg', cK7of/f] x'g' .  w]/} lbg;Dd Hj/f] cfO/xg' .  ef]s gnfUg' .  z/L/sf] jhg 36b} hfg' jf b'Anfpb} hfg' .  ;fwf/0f sfd ubf{ klg ysfO{ nfUg', uNg' . z'?sf] cj:yfdf kmf]S;f]sf] SofG;/sf k|i6 nIf0fx? b]vf kb]{g t/ SofG;/ a9b} hf+bf ljleGg nIf0fx? b]vf kg{ yfNb5g . kmf]S;f]sf] SofG;/sf] lgbfgsf] nflu ul/g] k/LIf0fx? M kmf]S;f]sf] SofG;/sf] lgbfg tn plNnlvt ljlwx?af6 ul/G5 . != PS;—/] M ;fwf/0f Pj+ ljz]if k|sf/sf PS;—/] k/LIf0fx?af6 kmf]S;f]sf] SofG;/ kQf nufpg d2t k'Ub5 . @= a|f]Gsf]:sf]kL M ljif]z k|sf/sf] kfO{k Zjf; gnL / kmf]S;f] leq k;fP/ k/LIf0f u/L SofG;/sf] lgbfg ul/G5 . #= l;= l6= :Sofg M cfjZostf cg';f/ kmf]S;f]sf] SofG;/ lgbfg ug{ l;=l6= :Sofg ul/G5 . $= Pkm= Pg= P= ;L= M dl;gf] ;'O{sf] d2tn] SofG;/ k|efljt kmf]S;f]af6 sf]if— sf]lifsfx? lgsfnL ul/g] k/LIf0f (Fine Needle Aspiration Cytology) af6 klg SofG;/sf] lgbfg x'g ;S5 . To:t} vsf/sf] k/LIf0f (Sputum Cytology) af6 Zjf; gnLleqsf] ¥ofnsf] k/LIf0f . %= afof]K;L (Biopsy) M df;'sf] ;fgf] 6'qmfsf] k/LIf0f u/L SofG;/sf] lgbfg ul/G5 . lj/fdLsf] cj:yf tyf nIf0fx?sf cfwf/df pk/f]Qm k/LIf0f afx]s cGo k/LIf0fx? klg ug{' kg]{ x'g ;Sb5 . kmf]S;f]sf] SofG;/sf] pkrf/ ljlw lj/fdLsf] cj:yf x]/L kmf]S;f]sf] SofG;/sf] pkrf/ ljlwx?sf] lgwf{/0f ul/G5 . z'?s} cj:yfdf kmf]S;f]sf] SofG;/ kQf nufO{ pkrf/ u/]df of] /f]u lgsf] kfg{ ;lsG5 . o; /f]udf ul/g] k|d'v pkrf/ ljlwx? lgDg 5g . != zNolqmof M /f]u nfu]sf] efu jf c+unfO{ ck|]zg u/L lgsfNg] . @= /]l8of]y]/fkL M SofG;/ ePsf sf]if—sf]lifsfx?nfO{ dfg{ ljls/0fsf] k|of]u . #= s]df]y]/fkL M cf}ifwL (Anti Cancer Drugs) sf] k|of]uåf/f SofG;/ pkrf/ . $= KoflnPl6e s]o/ M /f]uLsf] b'vfO{ jf cGo c;'ljwfx? sd ug{ ul/g] pkrf/ . lj/fdL / /f]usf] cj:yfsf] cfwf/df pk/f]Qm pkrf/ ljlwx? dWo] Ps jf Ps eGbf a9L ljlwx?sf] k|of]u ul/G5 . z'?s} cj:yfdf /f]usf] lgbfg tyf cfjZos pkrf/ u/]df lj/fdLsf] cfo' nDAofpg ;lsG5 . kf}li6s cfxf/, lj/fdLsf] :ofxf/—;';f/ tyf kfl/jfl/s :g]xn] SofG;/ /f]usf] pkrf/df 7"nf] dxTj /x]sf] 5 . kmf]S;f]sf] SofG;/sf] /f]syfd
  • 19. 19 kmf]S;f]sf] SofG;/ kQf nfUbf;Dd z/L/sf] c? efudf ;d]t km}ln;s]sf] x'g] x+'bf / o:tf] cj:yfdf pkrf/af6 klg ck]lIft nfe sd x'g] sf/0fn] ubf{ of] /f]u nfUgaf6 aRg' g} dxTjk"0f{ kIf dflgPsf] 5 . o;sf nflu lgDg /f]syfdsf pkfox? Ug{ cfjZos kb{5 .  kmf]S;f]sf] SofG;/sf sf/0fx? dWo] w'd|kfgnfO{ Ps k|d'v sf/0fsf ?kdf lnOPsf] 5 . t;y{ w'd|kfg gug]{ xf] eg] kmf]S;f]sf] SofG;/af6 hf]lug ;lsG5 . o;sf nflu w'd|kfg / ;"tL{hGo kbfy{sf] ;]jg ug{' x'+b}g .  c?n] u/]sf] w'd|kfgsf] c;/n] w'd|kfg gug]{ JolQmnfO{ klg SofG;/ x'g;Sg] x+'bf ;fj{hlgs 7fp+x?df, oftfoftsf ;fwgdf w'd|kfg ug{' x+'b}g .  snsf/vfgf nufot ;jf/L ;fwgx?af6 lg:sg] w+'jfaf6 hf]lug' kb{5 .  ;'/lIft r'Nnf]xsf] k|of]u u/L w+'jfaf6 aRg' kb{5 . o; afx]s x/]s lbgsf] vfgfdf tfhf ;fukft, kmnkm"n ;dfa]; ug{ ;s]df SofG;/ nufot cGo w]/} /f]ux?af6 klg aRg ;lsG5 . SofG;/ /f]u z'?s} cj:yfdf kQf nufO{ pkrf/ u/]df lgsf] x'g ;S5 . !@. kf7]3/ -uef{Zo_ sf] d'vsf] SofG;/ (Canceer of Uterine Cervix) kf7]3/ -uef{zo_ sf] d'vsf] sf]if–sf]lifsfx?df c;fdfGo kl/jt{g x'g uO{ To+xfsf cgfjZos tyf clgolGqt ?kn] a[l4 eP/ aGg] luvf{ (Tumour) jf lgsf] gx'g] 3fpnfO{ kf7]3/sf] SofG;/ elgG5 . dlxnfx?df b]lvPsf SofG;/ /f]ux? dWo] kf7]3/sf] d'vsf] (Cervix) SofG;/ k|d'v /x]sf] 5 . xfd|f] b]zsf] k|d'v c:ktfnx?sf] tYofÍ x]bf{ kf7]3/sf] d'vsf] sofG;/ cu|:yfgdf /x]sf] kfOPsf] 5 . c1fgtf lzIffsf] sdL tyf ul/aLsf sf/0f ;dod} pkrf/ ug} g;Sbf kf7]3/sf] SofG;/af6 jif]{gL y'k|} dlxnfx?sf] d[To' x'g] u/]sf] 5 . z'?s} cj:yfdf /f]u kQf nufO{ cfjZos pkrf/ u/]df of] /f]uaf6 aRg tyf kf7]3/sf] SofG;/ lgsf] kfg{ ;lsG5 . kf7]3/sf] d'vsf] SofG;/ x'g] k|d'v sf/0fx? M  sd pd]/df ljjfx tyf of}g ;Dks{ .  sd pd]/df aRrf hGdfpg' .  w]/} aRrf hGdfPsf] cj:yf .  u'KtfËsf] ;/;kmfO{df Wofg glbg' .  r'/f]6, la8L, v}gL, tdfv' / ;"tL{hGo kbfy{sf] ;]jg .  Ps eGb a9L JolQmx?;+u of}g ;Dks{ .  ;'Id hLjf0f' (Human papilloma virus) sf] uef{zodf ;+qmd0f .  of}g tyf u'KtfËsf bL3{ /f]ux? . kf7]3/sf] d'vsf] SofG;/sf] nIf0f tyf lrGxx?  dlxgfjf/L gePsf] ;dodf klg /ut b]vf kg'{ (Inter Menstrual Bleeding) .  of}g ;Dks{ kl5 /ut cfpg' (Contact Bleeding)
  • 20. 20  pd]/ k'uL dlxgfjf/L aGb eO;s]sf dlxnfx?sf] of]lgaf6 /ut cfpg' (Post Menopausal Bleeding) .  u'KtfËaf6 c;fdfGo tyf c:jefljs t/n kbfy{ aUg' .  dlxgfjf/L x'Fbf w]/} lbg;Dd jf a9L dfqfdf /ut aUg' .  ;do–;dodf tNnf] k]6 b'Vg' . pk/f]Qm s'g} klg nIf0f tyf lrGxx? b]vf k/]df t'/Gt ghLssf] :jf:Yo ;+:yf jf ;DalGwt c:ktfndf ;Dks{ /fVg' kb{5 . kf7]3/sf] d'vsf] SofG;/ lgbfg M kf7]3/sf] d'vsf] SofG;/sf] lgbfg tn pNn]lvt ljlwx?af6 ul/G5 . != Kofk :d]o/ -uef{zosf] >fj k/LIf0f_ kf7]3/sf] d'vsf] SofG;/ kQf nufpg uef{zosf] >fj k/LIf0f ug{' kb{5 . o;sf nflu dlxnfx?n] k|To]s jif{ Kofk :d]o/ k/LIf0f ug{' clgjfo{ 5 . o; k/LIf0fdf uef{zosf] d'vsf] sf]if–sf]lifsfx?df c;fdfGo kl/jt{g cWoog (Cytology) u/L Sofg;/ nfu]sf] jf gnfu]sf] kQf nufO{G5 . @= afof]K;L (Biopsy) lrlsT;ssf] ;Nnfx cg';f/ kf7]3/sf] d'vaf6 df;'sf] ;fgf] 6'qmf lemsL k|of]uzfnfdf Histopathological k/LIf0f u/L /f]usf] lgbfg (Final Diagnosis) ul/G5 . kf7]3/sf] d'vsf] SofG;/sf] k|d'v pkrf/ ljlwx? M z'?s} cj:yfdf of] /f]u kQf nufO{ ;d'lrt pkrf/ u/]df kf7]3/sf] d'vsf] sofG;/ k"0f{tof lgsf] kfg{ ;lsG5 . t/ /f]usf] k|s[lt, c? c+udf km}lnPsf] jf gkm}lnPsf] cj:yfx? OToflbn] pkrf/sf] k|efjsfl/tf / kl/0ffd lge{/ ub{5 . t;y{ kf7]3/sf] d'vsf] SofG;/ z'?s} cj:yfdf kQf nufO{ pkrf/ ug{ cfjzos 5 . != zNols|of M /f]u nfu]sf] efu jf c+unfO{ ck|]zg u/L lgsfNg] . @= /]l8of]y]/fkL M SofG;/ ePsf sf]if–sf]lifsfx?nfO{ dfg{ ljls/0fsf] k|of]u ul/g] pkrf/ljlw . #= s]df]y]/f]kL M cf}ifwL (Anti cancer Drugs) sf] k|of]uåf/f SofG;/ ePsf sf]if– sf]lifsfx? gf; ug]{ pkrf/ ljlw . $= KoflnPl6e s]o/ M /f]uLsf] b'vfO{ jf cGo c;'ljwfx? sd ug{ ul/g] cfjZos pkrf/ ljlw . la/fdL / /f]usf] k|s[ltsf] cfwf/df pk/f]Qm pkrf/ ljlwx? dWo] Ps jf Ps eGbf a9L ljlwx?sf] k|of]u ul/G5 . kf}li6s cfxf/, la/fdLsf] :ofxf/–;';f/ tyf kfl/jfl/s :g]xsf] SofG;/ /f]usf] pkrf/df 7"nf] dxTj /x]sf] 5 . kf7]3/sf] d'vsf] SofG;/ /f]syfd M kf7]3/sf] d'vsf] sofG;/ /f]syfd ug{ ;Dej ePsfn] lgDg lnlvt s'/fx? ug{ cfjZos 5 M  sd pd]/df ljjfx ug{' x'b}g .  dlxnfx?n] lgoldt :qL/f]u k/LIf0f / x/]s jif{ Kofk :d]o/ k/LIf0f u/fpg' kb{5 .
  • 21. 21  w]/} hgf;+u of}g ;Dks{ ug{' sofG;/sf] Ps sf/s tTj ePsf] x'gfn] ;f]af6 hflug' kb{5 .  u'KtfÍ ;DaGwL /f]ux?sf] ;dod} pkrf/ u/fpg' kb{5 .  u'KtfÍ ;w}+ ;kmf /fVg' kb{5 .  w]/} aRrf hGdfpg' x'b}g .  r'/f]6 lj+8L, v|}gL, tdfv' h:tf ;"tL{hGo kbfy{x?sf] ;]jg ug{' x'b}g .  :jf:Yo hLjgz}nL ckgfpgfn] SofG;/ nufot cGo /f]ux? nfUgaf6 ;d]t aRg ;lsG5 .  kf7]3/sf] SofG;/ ;dod} k/LIf0f u/L pkrf/ u/]df k"0f{tof lgsf] x'g;S5 . !#. uef{zo >fj k/LIf0f (PAP SMEAR TEST) SofG;/ k|To]s dflg;sf] dgdf eo ;+rf/ u/fpg] /f]usf] gfd xf] . SofG;/ w]/} k|sf/sf x'G5g, h;dWo] uef{zosf] d'vsf] -;le{S;_ SofG;/af6 w]/} dlxnfx?sf] d[To'eO;s]sf] tYo ljleGg cWoog / cg';Gwfgn] hgfPsf] 5 . uef{zosf] d'vsf] SofG;/ z'?s} cj:yfdf kQf nufO{ cfjZos pkrf/ u/fPdf k"0f{?kdf lgsf] kfg{ klg ;lsG5 . uef{zosf] d'vsf] SofG;/ kQf nufpgsf] nflu >fj k/LIf0f ug{ h?/L 5 . != uef{zo >fj k/LIf0f eg]sf] s] xf] < uef{zo >fj k/LIf0f Ps ;/n / 5l/tf] k/LIf0f xf] . o; k/LIf0faf6 uef{zosf] d'vdf SofG;/ ePsf] 5 jf 5}g eGg] yfxf kfOG5 . @= uef{zo >fj k/LIf0f lsg cfjjZos 5 < uef{zo >fj k/LIf0f ug'{ cToGt cfjZos 5, lsgeg] o;n] uef{zosf sf]lifsfx? ;fdfGo /x]sf] jf g/x]sf] hfgsf/L u/fp+b5 . olb uef{zosf sf]lifsfx? c;fdfGo /x]df t'?Gt pkrf/ ug{ ;lsG5 . To;}n] SofG;/ x'g'af6 aRg / z'?s} cj:yfdf /f]u kQf nufP/ pkrf/ ug{sf] nflu uef{zo >fj k/LIf0f u/fpg' clt g} cfjZos 5 . #= of] k/LIf0f s;nfO{ cfjZos 5 < k|To]s ljjflxt dlxnf jf of}g hLjgdf cfa4 eO;s]sf dlxnfx? ;a}n] of] k/LIf0f u/fpg' h?/L 5 . $= of] k/LIf0f slt slt ;dodf u/fpg' k5{ < of}g hLjgdf cfa4 dlxnfx?n] Ps—Ps jif{df of] k/LIf0f u/fpg' kb{5 . o; afx]s lrlsT;ssf] ;Nnfxcg';f/ cfjZos k/]df klg of] k/LIf0f u/fpg' kb{5 . %= of] k/LIf0f s;/L ul/G5 < of] k/LIf0f ubf{ dlxnfx?nfO{ s'g} lsl;dsf] kL8f x+'b}g . cg'ejL :jf:YosdL{x?åf/f Pp6f ;fwf/0f cf}hf/sf] ;xfotfn] uef{zosf] k/LIf0f u/L >fj ;+sng ul/G5 . o;/L ;+slnt >fj k/LIf0fsf nflu k|of]uzfnfdf k7fOG5 . ^= >fj k/LIf0fsf] glthf c;fwf/0f cfPdf s] ug]{ < uef{zosf] >fj k/LIf0fsf] glthf c;fwf/0f (Abnormal) b]lvPdf lrlsT;ssf] ;Nnfx cg';f/ cfjZos cGo k/LIf0f Pj+ pkrf/ u/fpg' kb{5 . xfd|f] b]zdf :jf:Yok|lt r]tgfsf] cefjsf sf/0f uef{zosf] SofG;/n] y'k|} dlxnfx?sf] d[To' x'g] u/]sf] 5 . uef{zosf] >fj k/LIf0f u/]df cfˆgf] :jf:Yo l:yltaf/] hfgsf/L
  • 22. 22 ldNb5 . lgoldt ?kn] >fj k/LIf0f -k|To]s jif{_ u/]df uef{zosf] SofG;/ z'?sf] cj:yfdf kQf nfUb5 . o:tf SofG;/x? pkrf/ u/fPdf k"0f{tof lgsf] x'g;Sb5 . kf7]3/sf] SofG;/ ;dod} k/LIf0f u/L pkrf/ u/]df k"0f{tof lgsf] x'g';S5 .
  • 23. 23 !$. k]6 -cfdfzo_ sf] SofG;/ (Stomach Cancer) cfdfzosf] s'g} klg efudf /x]sf sf]if–sf]lifsfx?df c;fdfGo kl/jt{g x'g uO{ cgfjZos tyf clGolGqt ?kn] a[l4 eP/ ljsf; x'g] uLvf{ jf lgsf] gx'g] 3fpnfO{ cfdfzosf] SofG;/ elgG5 . ljZjdf cfdfzosf] SofG;/sf /f]uLx?sf] ;+Vof lbgx'+ al9/x]sf] 5 . xfd|f] b]zdf klg cfdfzosf] SofG;/af6 lj/fdLx? k|z:t dfqfdf k|efljt ePsf 5g . clzIff, c1fgtf, ul/aL, c:jf:Yos/ vfglkg tyf cfkmgf] :jf:Yo k|lt ;r]t gePsf sf/0f cfdfzosf] SofG;/af6 jif]{gL y'k|} dflg;x?sf] d[To' x'g] u/]sf] 5 . cfdfzosf] Sofg;/sf sf/0fx? M cfdfzosf] SofG;/ x'gdf vfglkgsf] k|d'v e"ldsf /x]sf] kfOG5 . xfd|f] vfgfdf SofG;/sf sf/s tTjx? 5g eg] o;n] cfdfzosf] SofG;/ u/fp+5 . tn pNn]lvt vfg]s'/fx? :jf:Yosf nflu xflgsf/s x'gfsf ;fy} sofG;/ u/fpgdf ;d]t d2t k'¥ofpFb5g M  af;L tyf 9';L k/]sf vfgfx? .  7Ls t/Lsfn] e08f/0f (Storage) gul/Psf cGg tyf u]8f–u'8Ldf 9';L k/L ckmnf6S;Lg (Aflatoxin) gfds Ps k|sf/sf] ljiffbL aGb5 h;n] sn]hf], k]6 cflbsf] SofG;/ u/fpF|b5 .  kf]n]/ 89]sf] df;', ;]s'jf cflb .  89]sf vfg]s'/fx? .  cvfB /+u k|of]u ul/Psf vfg]s'/fx? .  r'/f]6, la8L, v}gL, ;"tL{, hf+8, /S;L cflbsf] ;]jg .  nfdf] ;do ;Dd g"gdf tyf cldNofP/ /fv]sf vfB j:t'x? .  sL6gfzs cf}ifwL tyf /f;folgs dn k|of]u ul/Psf vfB kbfy{x? .  Helico bacter pylori gfdsf] ;'Id hLjf0f'sf] ;+qmd0faf6 klg cfdfzosf] SofG;/ x'g ;Sb5 . cfdfzosf] sofG;/df b]lvg] nIf0f tyf lrGxx? M  ef]s gnfUg', vfgf k|lt ?lr gx'g' .  k]6sf] dflyNnf] efudf kf]Ng', b'Vg' (Epigastric pain) jf cK7of/f] (Discomfort) x'g' .  k]6 8Dd km"n]sf] h:tf] cg'ej x'g' .  vfgf /fd|/L gkRg' .  jfs jfs nfUg', jfGtf x'g' .  jfGtfdf /ut b]vf kg{' .  lbzf sfnf] x'g' .  z/L/sf] jhg sd xF'b} hfg' .  cfdfzosf] 3fp (Gastric Ulcer) nfdf] ;do ;Dd lgsf] gx'g' . SofG;/ /f]usf] ;aeGbf 7"nf] pkrf/ eg]sf] o;sf] ;dod} lgbfg, pkrf/ u/fpg' / dgf]an a9fpg' xf] . Sofg;/ lgsf] x'g ;S5 .
  • 24. 24 dfly pNn]lvt nIf0f tyf lrGxx? b]vfk/]df lrlsT;ssf] ;Nnfx cjZo lng' kb{5 . cfdfzosf] SofG;/sf] lgbfg M cfdfzosf] SofG;/ lgbfg ug{sf nflu cfjZostf cg';f/ lgDg k/LIf0fx? ul/G5g M  OG8f]:sf]kL (Endoscopy) M Ps ljz]if k|sf/sf] pks/0fsf] ;xfotfn] cfdfzosf] ljleGg efusf] k/LIf0f u/L SofG;/ nfu]sf] jf gnfu]sf] kQf nufOG5 .  PS;–/] k/LIf0f (Barium Swaqllow) M lj/fdLnfO{ Ps k|sf/sf] cf}ifwL v'jfP/ cfdfzosf] PS;–/] u/L Sofg;/ kQf nufpg d2t ldNb5 .  l;= l6= :Sofg (CT-Scan) M k]6sf] l;= l6= :Sofg u/L lj:t[t cWoogåf/f SofG;/ kQf nufpg ;lsG5 .  cN6«f;f]gu|fkmL (Ultrasonography) M o; k/LIf0faf6 cfdfzodf SofG;/sf] 8Nnf] eP gePsf] kQf nufpg d2t k'Ub5 .  afof]K;L (Biopsy) M /f]un] k|efljt ePsf] efusf] ;fgf] df;'sf] k/LIf0f u]// SofG;/ nfu]sf] lgbfg (Final diagnosis) ul/G5 . pk/f]Qm k/LIf0f afx]s /f]u lgbfg tyf pkrf/sf nflu cfjZostf cg';f/ /ut, lbzf, lk;fa cflbsf] k/LIf0fx? klg ul/G5 . cfdfzosf] SofG;/sf] pkrf/ ljlwx? M cfdfzosf] SofG;/sf] pkrf/ ufx|f] Pj+ r'gf}ltk"0f{ 5 . /f]usf] k|s[lt, k}mnfj6 tyf lj/fdLsf] cj:yf x]/L tn pNn]v ul/Psf ljlwx?af6 o;sf] pkrf/ ul/G5 . z'?sf] cj:yfdf k]6sf] SofG;/ (Early Gastric Cancer) kQf nufO{ cfjZos pkrf/ u/]df lgsf] kfg{ ;lsG5 .  zNolqmof M /f]u nfu]sf] efunfO{ ck|]zg u/L lgsfNg] lrlsT;f ljlw .  /]l8of]y]/fkL –ljls/0f lrlsT;f_ M SofG;/ ePsf sf]if–sf]lifsfx?nfO{ dfg{ ljls/0fsf] k|of]u .  s]df]y]/fkL M cf}ifwLx? (Anti Cancer Drugs) sf] k|of]uåf/f pkrf/ .  Palliative Care M lj/fdLsf] b'vfO{ P+j cGo c;'ljwfx?nfO{ sd ug{ ul/g] pkrf/ ljlw . kf}li6s cfxf/, :ofxf/–;';f/ / kfl/jfl/s :g]xn] pkrf/sf] k|efjsfl/tf cem j9fp+5 . cfdfzosf] sofG;/sf] /f]syfd cfdfzosf] jSofG;/sf] pkrf/ s7Lg ePsf] / pkrf/kl5 klg ck]lIft nfe sd x'g] ePsf]n] o;nfO{ /f]syfd ug{'g} dxTjk"0f{ dflgPsf] 5 . cfdfzosf] SofG;/ x'gaf6 aRgsf nflu dfly pNn]lvt xflgsf/s vfg]s'/fx? vfg x'+b}g . tfhf ;fu, t/sf/L, kmnkm"n, u]8f–u'8L lgoldt ?kn] vfgfdf ;dfa]z ugf{n] cfdfzosf] SofG;/sf] /f]syfd ug{ d2t ldNb5 . o; afx]s s;}nfO{ cfdfzosf] k'/fgf ;d:ofx? 5g eg] jf dfly pNn]lvt nIf0fx? b]lvPdf cljnDa lrlsT;ssf] ;Nnfx lng' kb{5 . :j:Yo hLjg–z}nL, lgoldt Jofofd, tfhf kmnkm"n Pj+ :j:Yo vfglkgn] SofG;/ nufot cGo y'k|} /f]ux?af6 klg aRg ;lsG5 . ofb /fVg'xf]; sofG;/ /f]usf] ;dod} pkrf/ u/]df lgsf] x'g ;S5 .
  • 25. 25 !%. v}gLsfaf/]df clt v/f] tYox? ;"lt{ ;]jg :jf:Yosf nflu xflgsf/s 5 .v}gLsf k'l/ofdf n]lvPsf] æ;"lt{ ;]jg :jf:Yosf nflu xflgsf/s 5Æ eGg] s'/f kTofpg' xf]; . o;n[] d'vsf[ SofG;/ u/fp+5 . v}gLn] cf]7, ufnf, lha|f] / cGo k|sf/sf SofG;/ u/fp+5 . hlt w]/}aif{b]lv v}gL vfg yflnPsf] xf] Toflt g} al9 d'vsf] SofG;/ x'g] vt/f x'G5 . o;n] luhfsf] /f]u nufp+5 / cGttM yf]t] agfp+5 . v}gLdf ePsf r'gf / cGo /;fogn] luhf kfl5g] u5{ / luhfsf] df;' knfp+g g;lsg] u/L 3fp agfp+5 . o;sf] c;/n] leqL ufnfdf v}/]v}/f] ;]tf bfux? aG5g / tL bfux? d'vsf] 3fpdf kl/0ft x'G5g . o:t} d'vsf] 3fpaf6 s/Lj () k|ltzt SofG;/ z'? x'g] u/]sf] kfOPsf]5 . v}gLaf/] tkfO{ xfdLn] hfGg}kg]{ s'/fx? v}gL b'O{ lsl;dsf x'G5g Pp6f tof/L v}gL / csf]{ df8]/ agfpg' kg]{ . v}gL pBf]ux?n] tof/L v}gLdf ;'uGw klg xfn]sf x'G5g . To;}n] tof/L v}gLnfO{ ;'ulGwt v}gL eg]/ klg k|rf/ ul/Psf] x'G5 . df8]/ agfpg' kg]{ v}gLdf ;'Svf ;"lt{dfq x'G5 / r'gf ePsf] dg k5{ , s;}nfO{ v/f] kftsf] v}gL dg k5{ . tof/L v}gL / df8g] v}gLdf b'j}df lgsf]l6g gfds tTj x'G5 . lgsf]l6g nfu" tntn nufpg] tTj xf] . of] tTjn] olt vfof] Tolt g} afgL kfb}{ nfg] / dfqf klg a9fpg kg]{ cj:yf agfOlbG5 . v}gL olt vfg yfNof] tntn klg a9g] / dfqf klg a9fp+b} nfg'kg]{ x'G5 . o;f] x+'bf v}gLsf] dfqf a9fp+g' kg]{ / l56f]l56f] vfg'kg]{ u/L tntn nfU5 . d'vsf] sofG;/ u/fpg] k|dv sf/0fdWo] v}gL klg Ps xf] . d'vsf] sofG;/ kL8fbfos x'G5 / lgsf] kfg{ g;lsg] ePsfn] Hofgdf/f klg xf] . ofb u/f}+ <  v}gLdf lgsf]l6g tTj xG5 . To;n] nt nufp+5 / lbg k|ltlbg dfqf a9fp+g jfWo kf5{ .  v}gL 5f]8g ;lsg] / 5f]8g} kg]{ ;"lt{hGo j:t' xf] .  v}gL klg c? ;"lt{hGo j:t' h:t} xflgsf/s j:t' xf] .  To;}n] o;sf] ;]jg z'? ub}{ gug{'xf]; / ug]{n] klg 5f]8g] k|oTg ug{'xf]; . !^= s]df]y]/fkLaf/] s]xL hfgsf/L s]df]y]/fkL (Chemotherapy) s]df]y]/fkL eGgfn] cf}iflwx?sf] k|of]uåf/f SofG;/sf] pkrf/ ug'{ xf] . o; pkrf/ ljlwdf ljz]if k|sf/sf cf}iflwx?sf] k|of]uaf6 SofG;/ ePsf sf]ifx?nfO{ gi6 ul/G5 . s]df]y]/fkL lsg lbOG5 < SofG;/ /f]u lgsf] kfg{ jf a9g glbg tyf cGo nIf0fx? sd u/fpg o;sf] k|of]u ul/G5 .
  • 26. 26 s]df]y]/fkLn] s;/L lbOG5 < s]df]y]/fkLsf] k|of]u cfjZostf x]l/ ;"O{ (Injection), SofK;'n jf vfg] rSsLsf] ?kdf lbOG5 . s]df]y]/fkLn] z/L/df s;/L sfd ub{5 < ;"O{ jf vfg] rSsLsf] ?kdf k|of]u ul/Psf SofG;/sf cf}iflwx? z/L/el/ km}lnG5g / sofG;/ ePsf sf]ifx?nfO{ gi6 ub{5g . To;sf ;fy} ;fdfGo sf]ifx?nfO{ klg c;/ ub{5 / dfb{5 . t;y{ s]df]y]/fkLsf] k|efjn] gi6 ePsf ;fdfGo sf]ifx? k'gM aGg s]xL ;dosf] cfjZostf kg]{ x'gfn] #–$ xKtfsf] cGt/df s]df]y]/fkL lbg] ul/G5 . ;fdfGotof s]df]y]/fkL lb+bf b'Vb}g . t/ ;"O{ nufPsf] 7fpFaf6 cf}iflw r'lxof] eg] To; 7fpFdf kf]n]sf] cg'ej x'G5 / kl5 To; 7fpFdf 3fp klg x'g ;Sb5 . o:tf] cj:yfdf ;DalGwt :jf:YosdL{nfO{ t'?Gt vj/ ug{' kb{5 . s]df]y]/fkLsf k|lts"n c;/x? M sofG;/sf] pkrf/df s]df]y]/fkLsf] dxTjk"0f{ :yfg /xFbf /xFb} klg o;sf s]xL k|lts"n c;/x? (Side Effects) klg 5g . oL k|lts"n c;/x?af/] lj/fdL tyf lj/fdLsf cfkmGtn] yfxf kfpg' cfjzos 5 h'g lgDg cg';f/ 5g M -s_ jfs–jfs nfUg' jf jfGtf cfpg' (Nausea, Vomiting) M s]df]y]/fkL lbPsf] t'?Gt} jf s]xL ;dokl5 lj/fdLnfO{ jfs–jfs nfUg jf jfGtf cfpg ;Sb5 . o:tf] k|lts"n c;/nfO{ sd ug{ s]df]y]/fkL lng'eGbf Ps–b'O{ lbgcl3 b]lv g} lj/fdLn] xNsf vfgf / emf]n kbfy{ oy]i6 dfqfdf vfg' kb{5 . o;sf ;fy}{ s]df]y]/fkL kfO;s]kl5 klg s]xL ;do xNsf lrof, emf]n kbfy{ vfg] ug'{ kb{5 . o;f] u/]df jfs–jfs nfUg] / afGtf cfpg] h:tf k|lts"n c;/x? sd x'G5g . t/ nuftf/ afGtf cfO/x]df lrlsT;ssf] ;Nnfx lng cfjZos kb{5 . -v_ slAhot ÷ uf]6fkg{' (Constipation) M s]df]y]/fkLsf sf/0f la/fdLnfO{ slAhot x'g ;Sb5 . o:tf] la/fdLn] xl/of], tfhf ;fu;AhL, kmnkm"n tyf k|z:t dfqfdf emf]n kbfy{ / kfgL vfgfn] slAhot ;d:of x'Fb}g . o;af6 klg uf]6fkg]{ sd gePdf ;DalGwt lrlsT;s;+u k/fdz{ ug{' kb{5 . -u_ kvfnf (Diarrhoea) M s]df]y]/fkL kZrft slxn]sfxLF ;fwf/0f vfnsf] kvfnf nfUg ;Sb5 . o;af6 hf]lug lj/fdLn] vfglkg tyf ;/;kmfO{df ljz]if Wofg lbg' kb{5 . krfpg ufx|f] x'g] vfnsf vfgfx? h:t} cldnf], kL/f], d;nf / af];f]o'Qm vfg] s'vfx? vfg xF'b}g . w]/} tftf] jf w]/} rL;f] vfg]s'/feGbf dgtftf] vfgf pko'Qm x'G5 . lj/fdLnfO{ hLjghn, bfnsf] /;h:tf emf]n kbfy{ v'jfO{/fVg' kb{5 . w]/} k6s kvfnf nflu/x]df :jf:YosdL{ jf ;DjlGwt :jf:Yo ;+:yfdf pkrf/sf nflu ;Dks{ /fVg' kb{5 . -3_ d'vsf] ;d:of (Oral Problems) M
  • 27. 27 s]df]y]/fkL kfO/x]sf jf kfO;s]sf la/fdLx?nfO{ slxn]sfxLF d'vleq 3fp cfpg], vfgf vfFbf b'Vg]h:tf ;d:ofx? x'g] ub{5g . o:tf] cj:yfdf ;DalGwt lrlsT;ssf] ;/– ;Nnfxljgf s'g} klg cf}iflwsf] k|of]u ug{' x'Fb}g . d'vleq x'g] oL ;d:ofx?nfO{ sd ug{ lj/fdLn] vfglkgdf ljz]if Wofg k'¥ofpg' kb{5 . d'v ;kmf /fVg laxfg a]n'sL g/d vfnsf] a|;n] bfFt dfemg' kb{5 . w]/} tftf], w]/} lr;f] jf d'v kf]Ng] vfnsf vfgf vfg' x'Fb}g . d'vleq x'g] o; k|sf/sf ;d:ofx? sd ug{sf nflu Ps Unf; dgtftf] kfgLdf cfwf rDrf g"g ldnfP/ lbsf] @–# k6s s'Nnf ug{' pko'Qm x'G5 . -ª_ skfn emg]{ (Alopecia) M s]df]y]/fkLsf] k|efjaf6 lj/fdLsf] skfn / z/L/sf] cGo efusf /f}+x? h:t}M k/]nf, cfFvL tyf cGoqsf /f}+x? klg emb{5g / lj/fdLnfO{ lrGg ;d]t ufx|f] kg{ ;Sb5 . o:tf] a]nf df};dcg';f/ 6fkL, ?dfn, sk8f jf jLu -s[lqd skfn_ sf] k|of]u u/L 6fpsf]nfO{ cTolws udL{ jf lr;f]af6 arfpg' kb{5 . o;/L em/]sf] skfn / /f}+x? s]xL dlxgfkl5 k'gM knfP/ cfpFb5g . -r_ /utdf x'g] c;/x? M /ut aGg] efu (Bone-Marrow) df s]df]y]/fkLsf] c;/n] ubf{ /Qms0fx?sf] ;+Vofdf / To;sf] sfo{Ifdtfdf sdL x'g ;Sb5 . o;n] ubf{ z/L/df /utsf] sdL (Anaemia) x'g], lj/fdL sdhf]/ x'g], 5fnfdf gLn8fd kg]{ cflb ;d:ofx? x'g ;Sb5 . s]df]y]/fkLn] dlxnfx?sf] l8Da / k'?ifx?sf] jLo{ aGg] k|lqmofdf klg v/fa c;/ kfb{5 . o:tf] cj:yfdf ue{wf/0f ug{ pko'Qm gx'g] x'Fbf :jf:YosdL{sf] ;Nnfxcg';f/ ue{lg/f]ws cf}iflwx?sf] k|of]u ug{' kb{5 . pk/f]Qm c;/x? afx]s s]df]y]/fkLsf sf/0f xft v'§f emdemd ug{}, vfgf ?lr gx'g], sdhf]/L x'g] cflb klg x'g ;Sb5 . tn pNn]lvt s'g} klg cj:yfdf s]df]y]/fkL kfO/x]sf la/fdLx?n] cfkmgf] glhssf] :jf:Yo ;+:yf jf ;DalGwt c:ktfndf t'?Gt ;Dks{ /fVg' kb{5 M  z/Lsf] s'g} klg efu c;fwf/0f lsl;dn] b'v]df .  @$ 306feGbf a9L ;do;Dd afGtf cfO/x]df .  nfdf] ;do;Dd emf8f, kvfnf jf slAhot eO/x]df .  z/L/sf] s'g} efuaf6 /ut cfpg] jf gLn8fd kg]{ ePdf .  w]/} Hj/f] -#*) ;]= jf ;f]eGbf dfly_ cfPdf, hf8f] eO{ y/y/ sfk]df .  l/+u6f nfUg], ysfO nfUg] jf ;fF; km'Ng] ePdf .  lk;fa ubf{ kf]Ng], lk;fa sd x'g] jf /ut lkl;Psf] lk;fa cfPdf . ofb /fVg'xf]; ;dod} pkrf/ u/]df SofG;/ lgsf] x'g ;S5 .
  • 28. 28 lgDg cg';f/ nIf0f tyf lrGx b]lvPdf st} SofG;/ t ePsf] xf]Og egL glhssf] c:ktfndf ;Nnfx lncf}+ .  dlxgfjf/L gePsf] a]nfdf /ut b]lvg', uGxfpg] ;]tf] kfgL aUg' dlxgfjf/L /f]lsPsf dlxnfx?sf] k'gM /Qm;|fj x'g' .  vsf/df /ut b]vfkg{' jf nfdf] ;do;Dd vf]sL lgsf] gx'g' .  :tgdf ufF7fuF'7Lx? b]lvg' d'G6f]af6 /ut ldl;Psf] b"w cfpg' jf d'G6f] blag' .  z/L/df luvf{, ufF7fu'7Lx? b]lvg' .  sf]7L / d';fx?sf] /+u ablng' jf klxn] ePsfsf] cfsf/ a9b}hfg' jf cGoq km}lng' .  nfdf] ;do ;Dd lgsf] gx'g] 3fp x'g' .  vfgf lgNg ufx|f] x'g', :j/ kl/j{tg jf wf]b|f[] x'g' .  nfdf] ;do;Dd uf]6f kg{' , kftnf] lb;f x'g' , lb;fdf /ut b]lvg' .  5f]6f] ;dod} z/L/sf] jhg w]/} 36g' , /QmcNktf b]lvg' , Hj/f] cfO/xg' .  gfs, d'v / z/L/sf] l5b| (Orifices) af6 /ut cfpg' .  w]/} lbg;Dd 6fpsf] b'lv/xg' , afGtf x'g' , l/+u6f nfUg' , cfFvf wldnf] b]lvg' jf sDkg -d[uL_ cfpg' . lgDg pkfox? ckgfPdf SofG;/ /f]uaf6 aRg ;lsG5 M  r'/f]6, la+8L, v}gL, ;'tL{, hfF8, /S;L / nfu'kbfy{ ;]jg gug]{ .  af;L, ;8]un]sf] / 9';L k/]sf vfgfx? gvfg] .  kf]n]/ 89]sf] df;' / cGo vfg]s'/f gvfg] .  lrNnf] af];f]o'Qm vfg]s'/f / w]/} g'g gvfg] .  cvfB /+u k|of]u ul/Psf vfg]s'/f gvfg] .  w'nf], w'jfF tyf jftfj/0fLo k|b"if0faf6 hf]lug] .  cfkmgf] u'KtfË ;w}+ ;kmf /fVg] .  df};dcg';f/sf] xl/of] ;fukft, t/lsf/L / kmnkm"n lbgx"F vfg] .  dlxnfx?n] cfkmgf] uef+{zo ;|fj k/LIf0f (Pap Smear) ug]{ .  :tgdf luvf{, ufF7fuF'7L 5 – 5}g k|To]s dlxgf cfkm}n] /fd|/L 5fd]/ x]g]{ / km]nf k/]df :jf:YosdL{;+u k/fdz{ lng] .  lgoldt zf/Ll/s Jofofd ug]{, cgfjZos df]6f]kg 36fpg] . FOR FURTHER INFORMATION PLEASE CONTACT: ( lj:t[t hfgsf/L sf] nfuL ;+ks{ 7]ufgf M) MR. RAM SHARAN METHA (/fd z/0f d]xtf ) ASST. PROFESSOR (jL) kL) sf]O/fnf :jf) lj) k|lti7fg) MEMBER SECRETORY COLLEGE OF NURSING, MEDICAL-SURGICAL NURSING DEPARTMENT PHONE NO: 025-525555 EXT. 2084, 2340, Email: ramsharanmehta@yahoo.com