More Related Content Similar to Booklet cancer (2) Similar to Booklet cancer (2) (20) More from BP KOIRALA INSTITUTE OF HELATH SCIENCS,, NEPAL More from BP KOIRALA INSTITUTE OF HELATH SCIENCS,, NEPAL (20) Booklet cancer (2)1. 1
SofG;/ /f]u af/] hfgsf/L k'l:tsf
INFORMATION BOOKLET ON CANCER
k|sfzs tyf ljt/s M—
CANCER INFORMATION AND EDUCATION PROJECT
B.P. KOIRALA INSTITUTE OF HEALTH SCIENCES
DHARAN, SUNSARI, NEPAL
2. 2
e"ldsf
SofG;/ /f]u ljZjs} hNbf] jNbf] ;fd'bflos :jf:Yo ;d:of xf] . k|To]s jif{
ljZjdf !) nfvf dflg;nfO{ SofG;/ /f]u nfUg' sf ;fy} ^ nfv dfG5]sf] d[To'
x'G5 . ljsf;f]Gd'v b]zx?df ljBdfg clzIff, u/LjL, c1fgtf / :jf:Yo ;]jf
sf] sld h:tf ;d:ofx? ljBdfg /xg' tyf SofG;/ /f]usf] /f]syfd d"ns w]/}
sd sfo{s||dx? /xg'n] cfufdL lbgx?df tL b]zx?df ljleGg k|sf/sf SofG;/
/f]uLx?sf] ;+Vof cem a9g] ;Defjgf 5 .
SofG;/ /f]usf] pkrf/ ax'cfoflds / ax'ljefluo k|of;af6 dfq} ;Dej x'g] /
d]l8sn tyf gl;{ª ;]jfsf] o;df dxTjk"0f{ e"ldsf /xg] ePsf]n] ;j} g;{x?df
eGbf …SofG;/ gl;{ªÚ sf] 1fg x'g' SofG;/ pkrf/sf] cfwf/e"t cfjZostf xf] .
gl;{ª k]zf ;+u ;DjlGwtx?n] SofG;/sf] ax'ljefluo pkrf/ k|s[ofnfO{ cfkmgf]
k|fljlws 1fgsf] pkof]u ul/ cem z;Qm ?kn] cufl8 a9fpg ;xof]u ub{5g .
g;{x?df sofG;/ /f]usf] h}ljs tyf dfgl;s tYox?sf] 1fg x'g' cToGt h?/L
5 . SofG;/ kLl8tx?sf] ;]jf ug]{, lj/fdL tyf pgsf kl/jf/nfO{ :jf:Yo lzIff
lbg], cg'zGwfg ug]{ / sofG;/ /f]u pkrf/sf] ;du| Joj:yfkg ug]{ sfo{df
g;{x?sf] tyf lrlsT;sx? dxTjk"0f{ e"ldsf x'G5 . cg'zGwfgd"ns gl;{ª ;]jf,
j}1flgs d]l8sn ;]jf tyf :jf:YosdL{x?df lg/Gt/ cWoog cWofkg åf/fg}
SofG;/ sf lj/fdLx?n] z;Qm ;]jf kfpg] s'/f pNn]v ug{ rfxG5' . t;y{
lrlsT;ssf] lgb]{zgdf g;{x?n] SofG;/ /f]usf] /f]syfd, pkrf/ tyf cgo
s'/fx?df oy]i6 ;xof]u ug{ ;Sb5 .
cGTodf SofG;/ /f]uyfd tyf k|rf/ k|;f/ ;ldlt, lj= kL= sf]= :jf= lj= k|= n]
k|sflzt ug{ nfu]sf] of] k'l:tsfn] sofG;/ /f]uaf/] hgr]tgf Nofpg 7"nf]
of]ubfg lbg cfzf /fv]sL 5' .
wGojfb
.........................................
8f) ;+lutf e+8f/L
P;f]l;P6 k|f]km];/
cWoIf, SofG;/ /f]u lgoGo0f tyf k|rf/ k|;f/ ;ldlt
lj=kL=sf]O/fnf :jf:Yo lj1fg k|lti7fg, w/fg, g]kfn
Photo
3. 3
b'O{ zAb
SofG;/ k|f0f3fts g;g]{ /f]u xf] . ;+;f/df gofF SofG;/ /f]uL ;g @))@ df
!)=( s/f]8 lyof] eg] ;g @)@) df !^ s/f]8 k'Ug] cg'dfg ul/Psf] 5 .
SofG;/ /f]u nfu]sf *)Ü aRrfx? ljsf;]Gd'v b]zdf *)Ü b]lv ()Ü aRrfx?
lgsf] gx'g] cyjf clGtd cj:yfdf km]nf k5{g . ljZj:jf:Yo ;+u7gsf cg';f/
;g @)@) ;Dd SofG;/ sf gofF /f]uLx? sf] ^)Ü ljsf;f]Gd'v b]zdf x'g]5g .
k|t]s jif{ ;'tL{ ;]jgn] % s/f]8 dflg;sf] d[To' x'g] u/]sf] tYo ljZj:jf:Yo
;+u7gn] k|sf; df NofPsf] 5 . xfn ;Ddsf] cg';Gwfgaf6 s] ktfnfu]sf] 5
eg] #)Ü SofG;/ /f]uLx? nfO{ /f]u nfUg af6 arfpg ;lsG5 / #)Ü SofG;/
/f]u nfu]sf nfO{ pkrf/ ul/ lgsf] kfg{ ;lsG5 . olb o;nfO{ k|f/DeLs
cj:yfdf klxrfg ul/ pkrf/ ug{ ;s]sf] v08df /f]u lgd'{n kfg{ ;lsG5 .
y;y{ SofG;/ /f]uaf6 hg r]tgf km}nfpg' lgtfGt cfjZos ePsf] 5 .
o; k'l:tsfn] SofG;/ /f]u sf] klxrfg tyf /f]syfddf cxd e'ldsf v]Ng] 5
eGg] d}n] cfzf lnPsf] 5' .
wGojfb
k|f) 8f) k|Nxfb sfsL{
c:ktfn lgb]{zs tyf k|d'v, d]l8l;g ljefu
jL) kL) sf]O/fnf :jf) lj) k|lti7fg
w/fg, g]kfn .
kmf]6f]
4. 4
CANCER INFORMATION AND EDUCATION
PROJECT IMPLEMENTATION COMMITTEE
B.P. KOIRALA INSTITUTE OF HEALTH SCIENCES
DHARAN, SUNSARI, NEPAL
PROJECT ADVISORS:
1. Prof. (Dr.) Loke Bikram Thapa, Vice-chancellor
2. Prof. (Dr.) Prahlad Karki, Hospital director
3. Prof. (Dr.) Chandra Shekhar Agrawal, Dean, Academic
4. Dr. Balman Singh Karki, Director, BPKMCH
PROGRAMME IMPLEMENTATION COMMITTEE:
Chairperson : Dr. Sangita Bhandary
Members : Dr. C.B. Jha
Ms. Pushpa Parajuli
Mr. Dharnidhar Baral
Ms. Nirmala Pokhrel
Mr.Ramanand Chaudhary
Mr. Shyam Lamsal
Mr. Anil Kumar deo
Member secretary : Mr. Ram Sharan Mehta
FOR FURTHER INFORMATION PLEASE CONTACT:
MR. RAM SHARAN METHA
ASST. PROFESSOR
MEMBER SECRETORY
COLLEGE OF NURSING, MEDICAL-SURGICAL NURSING DEPARTMENT
PHONE NO: 025-525555 EXT. 2084, 2340,
Email: ramsharanmehta@yahoo.com
5. 5
ljifo ;'rL
!= SofG;/ /f]u / o;sf] /f]syfd
@= SofG;/ /f]usf] sf/0fx?
#= SofG;/ s;/L lrGg]
$= SofG;/ nfO{ /f]syfd ug]{ pkfox?
%= lrlsT;s sf] ;Nnfx lng' kg]{ cj:yfx?
^= ef]hg / SofG;/sf] ;+j+w
&= SofG;/ /f]uLnfO{ xfl:k;sf] ;]jf
*= d'vsf] SofG;/
(= :tgsf] SofG;/
!)= cfkmgf] :tg cfkm}n] kl/If0f ug]{ ljwL
!!= kmf]S;f]sf] SofG;/
!@= uef{Zosf] SofG;/
!#= uefzosf]>fa kl/If0f
!$= k]6sf] SofG;/
!%= v}gLsf jf/]df clt v/f] tYox?
!^= s]df]y]/fkLaf/] s]xL hfgsf/L
6. 6
!. SofG;/ /f]u / o;sf] /f]syfd
SofG;/ cyjf cj{'b /f]u Pp6f 3fts /f]u xf] . o; /f]udf clgolGqt ?kn] z/L/sf
sf]lifsfx? a9g uO{ l5§} 7"nf] cfsf/sf] luvf{ -8Nnf_ 3fp—vl6/fsf] ?k lnG5 . o;/L
z/L/sf cfGtl/s sf]if / c+ux?df SofG;/ sf] k|efj kbf{ ;DalGwt k|0ffnLsf sfdx?
;fljs adf]lhd x'g g;s]/ ljleGg nIf0fx? b]vf kg]{ x'G5g . ;/—;kmfO{, plrt vfglkg
tyf JjolQmut afgL Joxf]/fsf] ;'wf/af6 sltko SofG;/ /f]uaf6 hf]lug ;lsG5 . z'?s}
cj:yfdf SofG;/ /f]u kQf nufpg ;s]df o;nfO{ lgsf] kfg{ klg ;lsG5 . /f]uLsf]
;dod} u/fPsf] pkrf/af6 bL3f{o' / dfgjf]lrt hLjgofkgdf ;xof]u k'Ub5 .
@. SofG;/ x'g] sf/0fx? M
s_ j+zfg'ut sf/0f – % b]lv !)Ü SofG;/x? j+zfg'ut sf/0fn] x'G5g . o;df d'VotM
cf+vfsf] sofG;/, 5fnfsf] SofG;/, /utsf] SofG;/, d[uf}nfsf] SofG;/ cflb kb{5g .
v_ xfdf]{gsf] sf/0f – z/L/df pTkfbg x'g] O:6«f]hg xfdf]{gn] klg lgtDjsf] SofG;/,
kf7]3/sf] sofg;/, c08fzosf] SofG;/ cflb agfpg ;S5 . of] xfdf]{g cfjZostf eGbf
a9L pTkfbg ePdf SofG;/ u/fpg;S5 .
u_ /f;folgs tTjsf] sf/0f – r'/f]6, v}gL, u'6vf, /lS;, cf;]{lgs, kf]n]sf] vfg]s'/f
cflbdf kfOg] /f;folgs tTjx?n] SofG;/ u/fpg ;S5 .
3_ ljls/0fsf] sf/0f – ;"o{af6 cfpg] ljls/0f, / PS;–/] sf] ljls/0f af6 klg 5fnfsf] /
cf+vfsf] SofG;/ x'G5 .
ª_ Asbestos – Asbestos af6 klg Zjf; gnLsf], d[uf}nfsf], vfB gnLsf], lkmyf]sf]
SofG;/ x'G5 .
r_ EffO/;sf] sf/0f – ljleGg k|sf/sf efO/;x? h:t}M xlo{; efO/;, Koflknf]df efO/;
cflb sf] ;+Qmd0f ePdf sn]hf], 5fnf, d'v / /utsf] SofG;/ x'g ;S5 .
5_ vfgfsf] sf/0f – SofG;/ u/fpg] vfgfx? M
ls/f dfg]{ cf}iflwsf] k|of]u ePsf] t/sf/L tyf kmnkm"n .
/;folgs tTj k|of]u ul/Psf] a66fdf Kofs ul/Psf] vfgf .
kf]n]sf] df;' tyf cGo vfgf .
h_ k'/fgf] 3fp – w]/} ;do;Dd wfpsf] pkrf/ gul/ /fv]df klg 3fp lalu|P/ SofG;/
x'g ;S5 .
SofG;/ /f]usf nIf0fx? M
:jfb km]l/g] .
nfdf] ;do;Dd 3fp lgsf] gx'g] .
vfgf lguNg ufx|f] x'g] .
sd ef]s nfUg] .
lb;fdf /ut cfpg] .
z/L/sf] s'g} klg efudf df;'sf] 8Nnf] a9g] .
dlxgfjf/Ldf ;d:of cfpg] .
Hj/f] cfpg] .
7. 7
#. SofG;/ s;/L lrGg]
SofG;/ x'g] sf/0fx? M
SofG;/sf] sf/0f s] xf] elg 7f]s'jf ;fy eGg ;lsGg . ljleGg cËsf SofG;/sf leGbf
leGb} sf/0fx? x'g ;S5g . SofG;/nfO{ j+zfg's'n /f]u klg elgG5 . cyf{t cfdf afa'nfO{
eP 5f]/f 5f]/LnfO{ x'g] ;Defjgf a9L x'G5 . cfdfnfO{ :tgsf] sofG;/ ePdf 5f]/L jf
gftLgLnfO{ x'g] ;Defjgf a9L x'G5 . o:tf JolQmn] cem a9L ;ts{tf ckgfpg' h?/L
x'G5 . (High risk group) . lgDg –tflnsf g= !_ k|sf/sf /;folgs kbfy{sf]
;Dks{n] SofG;/ x'g;S5 .
oL -tflnsf g= !_ /;folgs kbfy{x? a/f]a/ ;Dks{df cfP sofG;/ x'g] ;+efjgf a95 .
w'd|kfg jf ;"tL{sf] ;]jg ug]{nfO{ kmf]S;f], d'v jf :jf;gnLsf] SofG;/ x'g ;S5 . a9L g"g
jf 6Lgdf /f]v]sf] df;' jf df5f vfg]nfO{ kfs:ynLsf] sofG;/ x'g ;S5 . ;8]sf
d'dkmnLdf ljBdfg Pkmfnf6f]lS;gn] sn]hf] jf kfs:ynLsf] SofG;/ x'g ;S5 .
x]kf6fOl6; aL efO/;sf] Ogkm]S;gn] sn]hf]sf] SofG;/ x'g ;S5 .
tflnsf M !
w'd|kfg jf w'jf+df kfO{g] 6f/ – a|f]+s;, 5fnf
w'd|kfgdf kfOg] a]hfy|]l;g – kmf]S;f]
s}G8 km'8df kfOg] g"g, gfO6«f];f]d – kfs:ynL
;8]sf] d'dkmnL Pkmnf6f]lS;g – kfs:ynL / sn]hf]
/]l8od – /ut, x88L
efO/; – x]kf6fO6L; aL–sn]hf]
xo"dg kflknf]df – kf7]3/sf] d'v
af];f], xdf]{g – :tg
P:j]:6; – Kn"/f–kmf]S;f]sf] aflx/L lemNnL_
z/L/ ljleGg sf]ifx?åf/f ag]sf] x'G5 . oL sf]ifx? a'9f] ePkl5 jf rf]6 k6s jf vl6/f
eO{ gi6 ePdf af+sL /x]sf] sf]ifsf] j[l4 eO{ To:tf gi6 ePsf sf]ifsf] k"lt{ x'G5 . o:tf]
j[l4 ;Gt'lnt x'G5 / gi6ePsf] sf]ifsf] kl/k"lt{ ePdf j[l4 aGb x'G5 . z/L/sf] s'g}
sf]ifsf] c;Gt'lnt j[l4 ePdf af+sL sf]ifx?n] sofG;/sf] ?k lng hfG5 . o:tf ax'nfPsf
sf]ifx?sf] j[l4 eO/xG5 . o:tf sf]ifn] k|s[ltsf] lgod kfng ug{ 5f85g / logn]
k|s[ltåf/f ckgfPsf lgod sfg"g dfGb}gg . z'?z'?df o:tf c;Gt'lnt j[l4 klg Ps}
7fp+df l;dLt x'G5 . o; a]nfdf plrt pkrf/ u/] gLsf] kfg{ ;lsG5 . t/ ;do vl:sb}
uP kl5 oL ax'nfPsf sf]ifx? cf;kf;sf c+udf lkmlhG5g . cem} kl5 uO{ oL ax'nfPsf
sf]if z/L/sf cGo efudf lkmlhb} hfG5g / pkrf/ gu/]df /f]uLsf] k|f0f} lnG5 .
To:t} kf7]3/sf] d'vdf x'g] Sofg;/sf nflu xo"dg kflknf]df efO/;nfO} bf]if lbOG5 .
P:j]:6;sf] 5fgf k|of]u u/]df kmf]s;f]sf] aflx/L lemNnL Kn"/fsf] sofG;/ b]lvG5 . a9L
df]6fPsL dlxnfnfO{ :tgsf] SofG;/ x'g ;S5 . ;fgf;fgf gfgLnfO{ af/Daf/ PS;/] u/]
oLgnfO{ tL ljs/0fsf] sf/0f eljiodf uO{ /utsf] Sofg;/ x'g ;S5 . o;} n]våf/f ;a}
g]kfnL hgdfg;nfO{ pk/f]Qm /;fogaf6 hf]lug cg'/f]w ug{ rfxG5' . o;f] u/]df w]/} h;f]
8. 8
SofG;/af6 hf]lug ;lsG5 . SofG;/ ;DalGw s]xL ;"rgf PlG6cf]lS;8]G6 -lrof, sfutL,
6df6/, le6fdLg ;L O{ k|of]u u/]df SofG;/ x'g] ;Defjgf sd x'G5 .
!= SofG;/ j+zfg'ut x'g ;S5 ;?jf /f]u xf]O{g .
@= ;"tL{hGo kbfy{ k|of]u ug]{ nfO{ d'v, Zjf;gnLsf] sofG;/ x'g ;S5 .
#= dlb/fkfg jf x]kf6fOl6; aL O{Gkm]S;g ePdf sn]hf]sf] Sofg;/ x'g ;S5 .
$= xo"dg kflknf]df efO/;n] kf7]3/sf] d'vsf] SofG;/ x'g ;S5 .
%= cf/Dedf kQf nufO{ pkrf/ u/]df SofG;/ lgsf] x'g ;S5 .
SofG;/sf nIf0fx? M
z'?df gb'Vg', o; kfkL /f]usf] nIf0f xf] .
o; /f]u k|lt ;hu e} z'?d} kQf nufO{ plrt pkrf/ ePdf o; /f]uaf6 afFRg ;lsG5 .
!= ;fwf/0f pkrf/åf/f 3fp jf vl6/f lgsf] gePdf .
@= w'd|kfg ug]{nfO{ a/fa/ vf]sL nflu /x]df, af]nL wf]lqPdf, vsf/df /ut jf kLk cfPdf
#= pd]/ k'u]sfnfO{ ckr, slAhot ePdf .
$= z/L/df gb'Vg] luvf{ b]v]k/]df, luvf{ a9b} uPdf, dlxnfsf] :tgdf luvf{ ePdf .
%= sf]7Lsf] /+u, ?k, cfsf/df kl/jt{g ePdf .
^= z/L/sf ljleGgåf/af6 /Qm>fj jf kLk >fj ePdf .
&= ljgf sf/0f jhg 36b} uPdf .
SofG;/sf] lgbfg ug]{ t/Lsf M
!= /f]usf] Oltxf; a'emg] sxf+ lkm+hLof] <
@= hf+r ubf{ 3fp, vl6/f b]vf k/]df .
#= PS;/] u/L s'g} kl/jt{g ePsf] kfOPdf .
$= OG8f]:sf]kL u/L leqL efusf] hf+r ubf{ . 3fp, luvf{, vl6/f b]lvg ;lsG5 .
%= kmfO{g gL8n Pl:k/]zg ;fO6f]nf]hL (F.N.A.C.) ;fg' l;of]n] 8Nnf]af6 kfgL lemsL
hf+Rg]
^= jfoK;L u/L 6o"d/sf] hf+r ug]{ .
SofG;/sf] pkrf/sf tl/sfx? M
!= zNols|ofåf/f SofG;/sf] luvf{ jf 3fpnfO{ / ;Defljt ;g]{ 7fp+nfO{ sf6L kmflnlbg] .
@= /]l8of]y]/fkL – o; pkrf/df ljls/0fsf] k|of]uåf/f SofG;/sf sf]ifx?nfO{ gi6 ug]{ .
#= s]df]y]/fkL – ljleGg /;folgs kbfy{sf] k|of]uåf/f lkmlhPsf] sofG;/sf sf]ifx?nfO{
gi6 ug{] . oL /;fogx?n] SofG;/sf sf]ifdfq gi6 gu/L z/L/sf] clt cfjzos sf]ifnfO{
klg gi6 ug]{ ePsf]n] sl7gfO{ kfg{ ;S5 . To;sf/0f o;sf] k|of]udf ljz]if ;ts{tf
ckgfpg' h?/L 5 .
$= xdf]{g – sltko Sofg;/ j[l4sf] nflu z/L/df ljwdfg xdf]{gdf lge{/ ub{5 . o:tf
SofG;/sf] pkrf/ ubf{ xdf]{gsf] dfqfdf sld Nofpg SofG;/sf] j[l4df cj/f]w k'¥ofpg
;lsG5 .
;fgf;fgf gfgLnfO{ af/Daf/ PS;/] u/] oLgnfO{ tL ljs/0fsf] sf/0f eljiodf uO{ /utsf]
SofG;/ x'g ;S5 . o;} n]vfåf/f ;a} g]kfnL hgdfg;nfO{ pk/f]Qm /;fogaf6 hf]lug
cg'/f]w ug{ rfxG5' . o;f] u/]df w]/} h;f] SofG;/af6 hf]uLg ;lsg]5 . Sofg;/ ;DalGw
9. 9
s]xL ;"rgfM PlG6cf]lS;8]G6 –lrof, sfutL, 6df6/, le6fdLg ;L, O{ k|of]u u/]df SofG;/
x'g] ;Defjgf sd x'G5 .
%= O{Do'gf]y]/fkL – sltko SofG;/ Odo'g l;:6dsf] sdLn] ubf{ x'g] ePsf]n] O{Do'gL6L
a9fPdf SofG;/sf] a[l4df sdL Nofpg ;lsG5 .
^= dfof+ ddtf, gb'Vg] cf}iflwsf] k|of]uaf6 SofG;/ kLl8t /f]uLnfO{ s]xL xb ;Dd cf/fd
lbg ;lsG5 .
pgsf] clGtd cj:yfdf x'g] si6df sdL Nofpg ;lsG5 .
;"tL{ tyf dfbs kbfy{ ;]jg gu/f}, cd'No hLjgnfO{ :jf:Yo /fvf}+ .
$. SofG;/nfO{ /f]syfd ug]{ pkfox?
r'/f]6, la+8L, tDafv', ;'tL{, v}gL tyf nfu"kbfy{ ;]jg gug]{ .
af;L tyf 9';L k/]sf] cGg / u]8fu'8L gvfg] .
kf]n]/ 89]sf vfg]s'/f gvfg] .
vfgf vfO;s]kl5 d'v ;w}+ ;kmf /fVg] .
tfhf xl/of] ;fu kft / kmnkm"n lbgx"+ vfg]
jftfj/0fLo k|b"if0faf6 hf]lug] .
@) jif{ pd]/ k'lu;s]sf dlxnfx?n] lrlsT;såf/f k|To]s jif{ cfˆgf] kf7]3/sf]
hf+r (Pap Smear) u/fpg] .
w]/} hgf;+u of}g ;Dks{ /fVg' SofG;/sf] Ps sf/s tTj ePsf] x''gfn] ;f]af6
hf]lug] .
w]/} a]/;Dd n'uf km'sfnL 6G6nfk'/ 3fddf ga:g] . SofG;/ /f]u c?nfO{ ;b}{g t/
klg dfly pNn]v ul/Psf cj:yfx? Affx]s cfkm"nfO{ z+sf nfu]df
:jf:YosdL{x?sf] ;Nnfx lng' cToGt cfjZos 5 .
df]6f]kg 3tfpg] .
lgoldt Jofofd ug]{ .
%. lrlsT;ssf] ;Nnfx lng' kg]{ cj:yfx? M
z/L/ s'g} klg efudf b'Vg] jf gb'Vg] gof+ luvf{, uf+7f—u'7L km]nf k/]df jf klxn]
b]lv/x]sf] luvf{, ufF7f]–u'7L PSsf;La9]df .
z/L/sf] s'g} klg efusf] 3fp nfdf] ;do;Dd lgsf] gePdf .
z/L/sf] s'g} klg 7fp+df ePsf] sfnf] sf]7L a9b} uPdf .
:tgdf uf+7f—u'7L km]nf k/]df tyf :tgaf6 k6s—k6s /ut ldl;Psf] b"w
cfPdf .
nfdf] ;do;Dd slAhot, kftnf] lbzf, ckr ePdf ;fy} k]6df b]lvg]u/L uf]nf —
uf+7f] rn]df .
dlxgfjf/L gePsf] a]nfdf kfgL h:tf] t/n jf ;]tf] kbfy{ cyjf /ut alu/x]df .
;fwf/0f sfd ubf{ klg lgs} ysfO{ nfu]df .
10. 10
z/L/df /utsf] sdL b]lvPdf .
w]/} lbg;Dd 6fpsf] b'Vg], l/+u6f nfUg] tyf afGtf cfpg] e}/x]df .
ef]s k6Ss} gnfUg] ePdf .
5f]6f] ;dod} z/L/sf] tf}n lgs} 36]df .
w]/} lbg;Dd vf]sL nflu/x]df tyf vsf/df /ut b]lvPdf .
vfg]s'/f vf+bf lgNg ufx|f] x'g] ePdf . :j/ a;]df jf km/s -wf]qf]_ ePdf .
w]/} lbg;Dd sdn lkQ -hl08;_ lgsf] gePdf .
^. ef]hg / Sofg;/sf] ;+j+w
s] tkfO{+ ;]s'jfsf] ;f}lvg x'g'x'G5 < jf tkfO{+ ;x/df au|]NtL v'n]sf kmf:6km'8 /]:6'/]+6df
hfg ?rfpg'x'G5 < cyjf ahf/df tof/L?kdf kfOg] vfg]s'/f lgoldt vfg'x'G5 < olb
To;f] xf] eg] tkfO{+nfO{ SofG;/ x'g] ;Defjgf cTolws 5 .
/ftf] df;' SofG;/sf] b[li6n] 3fts x'g]sf] ;fy} SofG;/sf] b[li6n] df;' pkof]uL x'+b}g, /f+uf,
e]8f, v;L, a+u'/h:tf hgfj/sf] df;' /ftf] ju{df kb{5 . To;sf] ;66fdf ;]tf] ju{df kg]{
df5f jf s'v'/fsf] df;' vfg' /fd|f] x'G5 . t/ Tof] klg Ps lbgdf ^) b]lv ! ;o u|fd;Dd
dfq vfg' kmfObf hgs x'G5 .
df;' dfq xf]Og, cTolws tfkdf tf/]/ jf e'6]/ tof/ ul/Psf s'g} klg vfB ;fdu|Lx?
:jf:Yosf] nflu xflgsf/s x'g] ljleGg cWoogx?n] k|dfl0ft u/]sf 5g . t/ pdfn]sf] jf
pl;g]sf] kl/sf/sf] xsdf eg] tfkqmdsf] c;/ To:tf] gx'g] ljZj :jf:Yo ;+u7gn]
hgfPsf] 5 .
dd, cdn]6 / kf]n]sf] ds} Tolt plrt xf]Og vf;u/L cTolws tfkdf tof/ ul/g]
cfn'lrK; jf cGo o:t} vfB;fdu|Lx? SofG;/sf b[li6n] x'G5 . Tolt dfq xf]Og, /]:6'/f+df
kfOg] k|mfO8 dd, k|mfO8 /fO;, cdn]6h:tf vfBkl/sf/ klg :jf:Yosf b[li6n] pko'Qm
x'b}g . kf]n]sf] ds}df klg sfa{go'Qm tQjx? x'G5g, h;n] z/L/df SofG;/ lgTofpg]
sfd ug{ ;S5 . To;}u/L ufp+3/df b"w ttfpg] s/fxLsf] lk+wdf 89]/ /x]sf] s'/fpgL vfg'
klg SofG;/sf b[li6n] pkof]uL x'+b}g . s'/fpgL elgg] 89]sf] Tof] kbfy{df klg sfa{go'Qm
/;fog cTolws x'g] ePsf]n] To;af6 SofG;/sf] ;Defjgf a9L x'G5 .
ahf/df tof/L?kdf kfOg] Kofs]6sf vfBkl/sf/x? klg :jf:Yosf b[li6n] vt/fd'Qm
gePsf]n] To;af6 6f9} /xg'k5{ / s'g} klg af;L vfg]s'/f ;s];Dd vfg'x'+b}g . af;L /
Kofs]6df kfOg] vfBkl/sf/x?df 9';L k/]sf] x'g ;S5, h;n] SofG;/sf] ;Defjgf x'G5 .
To:t} ldlt k'u]sf s'g} klg vfg]s'/fx? gvfg' g} :jf:Yosf b[li6n] nfek|b 5 .rfprfp /
rsf]{ g'g lxts/ 5}g kl5Nnf] ;do cTolws k|rngdf /x]sf] tof/L rfprfp klg
:jf:Yosf b[li6n] pkof]uL x'b}g . :jflbnf] agfpg rfprfpdf k|of]u ul/g] clhgf]df]6f]n]
:jf:Yodf k|lts"n c;/ kfb{5 . o;sf] lgoldt pkef]un] SofG;/ x'g ;S5 .
To:t} ljleGg /+ux? k|of]u u/L agfOPsf a'66]bf/ ld7fO{x?sf] lgoldt vfgkfgn] klg
SofG;/ x'g ;S5 . h+s km'8sf] gfd sdfO;s]sf] lkhf / lr;f] k]o kbfy{ klg :jf:Yosf
b[li6n] vt/fd'Qm 5}g .
To:t} csf]{ /f]rs s'/f s] 5 eg] ljZj SofG;/ cg';Gwfg sf]ifn] g'g a9L vfg] dflg;nfO{
k]6sf] SofG;/sf] ;Defjgf w]/} x'g] hgfPsf] 5 . To;}n] g'g s8f /flvPsf vfB;fdu|L
sd vfg' g} SofG;/af6 6f9f /xgsf nflu ul/g] ;fgf] t/ dxTjk"0f{ k|of; xf] .
11. 11
af];f]sf] pkef]un] klg SofG;/ lgldTopg ;Sg]tkm{ sf]ifn] ;r]t u/fPsf] 5 . ljleGg
/;fog k|of]u u/L l6gsf] l8Aafleq aGb vfB;fdu|Lsf] sd k|of]utkm{ klg sf]ifn] ;'emfj
lbPsf] 5, h;af6 SofG;/ Go"gLs/0f ;Dej 5 .
lgoldt?kdf kmnkm"nsf] /; -h';_ lkpg'eGbf tfhf kmnkm"n vfg' g} SofG;/sf b[li6n]
pkof]uL x'g] ljZj :jf:Yo ;+u7gsf] k|ltj]bgdf pNn]v 5 . /];fo'Qm tfhf kmnkm"n /
t/sf/Lx? kof{Kt vfg] ugf{n] klg SofG;/ x'g] ;Defjgf sd x'G5 . To;df klg ufh/,
d"nf, xl/of] ;fu;AhL cflbn] z/L/nfO{ :j:y agfpg d2t ub{5 . To:t} kf]ln; u/]sf]
eGbf kf]ln; gul/Psf] rfdn / cGo ck|zf]lwt vfBfGg :jf:Yosf b[li6n] pko'Qm x'G5 .
s[lqd jf;gfaf6 ;fjwfg
ahf/sf vfB;fdu|Lx? hf] s[lqd?kdf jf;gfbf/ x'G5g, ltgsf] nuftf/sf] pkef]un]
SofG;/ x'g ;S5, ljleGg /;fogaf6 lgsflnPsf] Tof] jf;gf SofG;/sf] sf/s tTj klg
x'g ;S5 . To;}n] To:tf vfgf gvfg' /fd|f] x'G5 .
k|fs[lts vfB kbfy{x?sf] pkef]un] z/L/nfO{ :jfefljs cj:yfdf /fV5 eg] s[lqd vfB
kl/sf/x?n] z/L/sf] :jfefljs k|lqmofnfO{ c:jfefljstflt/ n}hfG5, a9bf] cfw'lgstf;+u}
3/df ag]sf :j:y vfB kl/sf/x? vfg 5f]8]/ ljleGg /;fog ld;fOPsf vfgfx? vfg]
k|rng a9]sf] 5, h;n] k|ToIf c;/ t k'/ofp+5 g}, sfnfGt/df SofG;/;d]t x'g ;S5 .
vfg]s'/f :jodn] SofG;/ nfUg] xf]Og, t/ To;nfO{ s;/L tof/ ul/Psf] 5 / To;df
s:tf /;fogx? /flvPsf 5g eGg] s'/faf6 g} vfBkl/sf/x? :jf:Yoj4{s jf
:jf:Yolj?4sf x'G5g eGg] yfxf x'G5,
vfgf g} SofG;/sf] cf}iflwM vfgfsf] sf/0faf6 SofG;/ x'g] dfq xf]Og, To;n] SofG;/
x'gaf6 arfp+5 klg . vfgfdf PlG6clS;8]G6 eGg] tTj klg x'G5, h;n] z/L/sf lalu|Psf
tGt'x?nfO{ k'/fg} cj:yfdf kmsf{pg d2t u5{ . vf;u/L tfhf kmnkm"n / ;fu;AhLdf
PlG6clS;8]G6 kfOG5 . To;df klg a|f]sfpnLdf o;sf] dfqf cTolws x'G5 .
SofG;/lj1x?sf cg';f/ df+;fxf/L ef]hg ug]{x?nfO{ eGbf ;fsfxf/L ef]hg ug]{x?nfO{ %)
k|ltzt sd SofG;/sf] ;Defjgf /xG5 . To;}n] olb SofG;/af6 aRg] xf] eg] ;fsfxf/L
ef]hgsf ;aeGb pko'St x'G5 .
vfgf / SofG;/sf] ;DaGw cToGt} 3lgi6 5 . t/ o; ljifodf xfdLsxf+ cWoog,
cg';Gwfg ePsf] 5}g .
s] vfg] jf s] gvfg] eGbf klg s;/L / s'g ;dodf vfg] eGg] g} dxQjk"0f{ x'G5,
lglZrt ;dodf ;Gt'lnt ef]hg ugf{n] SofG;/ lglDtg] ;Defjgf cToGt sd x'G5 .
vfgkfgsf] ;Gt'ng / lgoldttfn] SofG;/ nfUg] ;Defjgf Go"g 5 . w]/} kfgL lkpg'
:jf:Yosf] nflu kmfObf hgs x'G5 . lgoldt?kdf w]/} kfgL vfg] ubf{ z/L/df /x]sf
xflgsf/s tQjx? lk;faaf6 aflxl/G5, h;df SofG;/sf] tQj klg kg{ ;S5 .
SofG;/ ljljw sf/0fn] x'g ;S5 . To;dWo] vfgfs} sf/0faf6 slt SofG;/ x'G5 eGg]
cflwsfl/s tYof+s d'Vo?kdf ;'tL{ / dlb/f;]jg, j+zf0f'ut k|efj, ;/;kmfO /
/xg;xgdf nfk/afxL cflbaf6 klg SofG;/ x'g] u5{ . To;afx]s vf;u/L dlxnfx?nfO{
c:jfefljs of}g / k|hgg ultljlwaf6 klg SofG;/ x'g ;S5 . SofG;/ lgsf] kfg{
g;lsg] Pp6f 3fts /f]u xf] . o;sf] pkrf/sf nflu 7"nf] wg/flz vr{ x'G5, t}klg /f]u
lgsf] kfg{ g;sL SofG;/s} sf/0f dflg;sf] d[To' x'G5 . SofG;/ /f]u nflu;s]kl5
la/fdLnfO{ dfq xf]Og, kl/jf/sf cGo ;b:on] klg 7"nf] kL8f ef]Ug'k5{, ;fy} cfly{s
lx;fan] klg 7"nf] gf]S;fgL ef]Ug'k5{ . SofG;/nfO{ lgsf] kfg{ g;s] klg o;af6 aRg] s]xL
pkfox? 5g / o:tf pkfox? ckgfpg ;s] SofG;/ nfUg] ;DefjgfnfO{ lgs} sd ug{
;lsG5 .
12. 12
&. SofG;/ /f]uLnfO{ xl:k;sf] ;]jf
SofG;/ Ps 8/nfUbf] /f]u xf], w]/} h;f] SofG;/sf] k"0f{ pkrf/ ;Dej 5}g . of] /f]un]
g]kfndf klg w]/} JolQm k|efljt 5g . clGtd cj:yfdf k'u]sf] a]nf cfw'lgs lrlsT;f
pkrf/n] klg /f]u lgsf] x'+b}g . ;'?s} cj:yfdf rflx+ s]xL la/fdLsf] pkrf/ x'G5 t/
w]/}h;f]sf] pkrf/kl5 klg SofG;/sf] s]xL c+z af+sL g} /xG5 . h'g kl5 uP/ z/L/el/ g}
km}lnG5 . o:tf] cj:yfdf /f]u lrlsT;ssf] kx'+r / lgoGq0feGbf aflx/ x'G5 . pkrf/af6
c;Dej b]v]kl5 pgLx? klg la/fdL la:tf/}–la:tf/} d[To'sf] d'vdf k'u]sf] x]g{ afWo x'G5g
. la/fdLnfO{ c:ktfndf /fv]/ pkrf/ ;Dej gePkl5 3/d} /fv]/ x]/rfx ug'{sf] ljsNk
/x+b}g .
t/ ca o; k|sf/sf la/fdL / cfkmGtsf] kL8f sd u/fpg g]kfnd} To:tf k|sf/sf
la/fdL /fVg] 3/sf] :yfkgf ul/Psf] 5 . xl:k; cyf{t SofG;/ /f]uL /fVg] 3/ /fhwfgLdf
sfo{/t s]xL lrlsT;ssf] ;lqmotfdf :yfkgf ul/Psf] xf] . ;g @))) af6 ;~rfng
ul/Psf] xl:k;df xfn ^ j6f ;fdfGo, Pp6f l;+uun / @ j6f 8an zoof /x]sf 5g .
ha SofG;/ zNolrlsT;f, /]l8of]y]/fkL jf cfw'lgs lrlsT;f k4ltsf] ks8eGbf aflx/
k'U5 To; a]nf af+sL lhGbuLnfO{ /fd|/L latfpg'sf] csf]{ ljsNk /x+b}g . la/fdLnfO{ 3/}df
/fVbf kL8f a9L x'g] / kl/jf/nfO{ klg b'Mvsf] ;fydf yk af]em kg{ hfG5 . xl:k; cyf{t
la/fdL /flvg] 5'66} 3/df /fv]/ ljz]if x]/rfx ul/g] a]nf oxL g} xf] . cGo d'n'sdf x/]s
/f]usf la/fdLsf nflu o:tf s]Gb| :yfkgf ul/P klg g]kfndf rflx+ klxnf] k6s SofG;/
/f]uLsf nflu sf7df8f}+df o:tf] s]Gb|sf] :yfkgf ul/Psf] 5 .
o; s]Gb|df SofG;/ /f]uaf6 kLl8t la/fdL h;sf] pkrf/ ;Dej 5}g, To; k|sf/sf /f]uL
/ pgLx?sf cfkmGt cfjZostfcg';f/ a:g ;S5g . xl:k;df a:g] la/fdLsf cfkmGt
ul/a kl/jf/sf] ePdf pgLx?sf nflu klg lgMz'Ns vfgf / cGosf nflu vfgf tof/ ug]{
;fdu|L xl:k;n] g} pknAw u/fPsf] 5 . pkrf/ c;Dej ePsf la/fdLsf nflu b'vfO
sd u/fp+b} x]/rfx ug]{ sfd oxf+ x'G5 . xfn xl:k;df $ hgf g;{n] rf}aL;} 306f
la/fdLsf] x]/rfx ul//x]sf x'G5g eg] 8fS6/x? klg x/]s lbg la/fdL / pgsf
cfkmGtnfO{ e]6g k'U5g .
xl:k; s'g} c:ktfnrflx+ xf]Og . c:ktfndf egf{ x'g] la/fdLnfO{ ug]{ vfnsf] pkrf/
cfjZos k/]df dfq oxf+af6 To:tf] pkrf/ ug]{ Joj:yf 5 . w]/}h;f] pkrf/ 3/d} ul/G5
. Kofn]l6e pkrf/ k4ltnfO{ ljZj :jf:Yo ;+u7gsf] ljz]if1 ;d"xn] cf}iflw pkrf/n]
7Ls x'g g;Sg] /f]u nfu]sf la/fdLnfO{ ;lqmo?kdf x]/rfx ug]{ ljlw egL kl/eflift
u/]sf] 5 . oxL k4lt g} xl:k6ndf ckgfOG5 . Kofn]l6e s]o/ klg cfw'lgs lrlsT;fsf]
Pp6f gof+ cjwf/0ff xf] . Kofn]l6e s]o/;DaGwL tflnd kfPsf 8fS6/ / g;{af6 g}
SofG;/ /f]uLsf] x]/rfx x'g] u5{ . o;sf] d'Vo p2]Zo la/fdL tyf la/fdLsf kl/jf/nfO{
;s];Dd /fd|f] hLjgofkg lbnfpg' /x]sf] xf] .
xl:k;df la/fdL / pgsf cfkmGt hlt ;do a;] klg x'G5 . la/fdLsf] d[To'cl3 p;nfO{
cf/fd;+u /flvlbg] sfd xl:k;n] ul//x]sf] 5 . 3/d} la/fdL /fVbf cfkmGtnfO{ kg]{ kL8f
sd u/fpg xl:k; g]kfn :yfkgf ePsf] xf] . la/fdLnfO{ p;sf] OR5fcg';f/ vfg
lbg'k5{, /f]usf] clGtd cj:yfdf cf}iflw dfq} v'jfP/ x'+b}g . o;af6 emg la/fdLnfO{ yk
si6 dfq} x'G5, To;}n] la/fdLsf] OR5feGbf afx]s p;nfO{ s/sfkn] cf}iflw gv'jfpg] a?
cGo tl/sfn] b'vfO sd u/fpg xl:k; cfjZos k5{ . hLjg /x];Dd cf/fdn] /fVg] sfd
xl:k;df x'G5 . c:ktfndf la/fdLsf] pkrf/ ubf{ub}{ klg la/fdLnfO{ xl:k;d} NofP/
13. 13
/fVg ;lsG5 eg] Ps k6s SofG;/sf] ck|];g u/] klg /f]u k"0f{ lgsf] geP/ z/L/el/
km}ln;s]sf] cj:yfdf xl:k6n uP/ pkrf/ c;Dej x'+bf / /f]usf] clGtd cj:yfdf klg
la/fdLnfO{ xl:k;df /fVg ;lsG5 . 8fS6/x?sf] x]/rfxn] la/fdLx?n] s]xL dfqfdf eP
klg /f]u lgsf] ePsf] dx;'; u5{g .
xl:k;df a;]kl5 la/fdLsf cfkmGtx?n] s]xL dfqfdf eP klg /fxt dx;'; u5{g .
d[To'sf] d'vdf k'u]sf la/fdLsf] dfq} x]/rfx ubf{ Toxf+ sfo{/t g;{ klg 5'66} k|sf/sf]
dx;'; u5{g . hLjgz}nLnfO{ x]/]/ ;]jf ug'{kg]{ / /f]uLx?nfO{ /f]u sd x'G5 t/ lgsf] x'+b}g
.
;a} Ps} k|sf/sf la/fdL ePsf]n] hLjg ;w}+ /x+b}g eGb} pgLx?nfO{ lrGtf / /f]uaf6 d'Qm
u/fpg] k|of;df /xg'kg]{ x'G5 . lzlIft kl/jf/n] o;nfO{ /fd|f];+u a'emg] u/]sf] kfOG5 .
o;afx]s SofG;/ /f]uLnfO{ 3/3/d} uP/ cfjZos k/fdz{ / pkrf/ ;]jf k|bfg ug]{ ;f]r
xl:k; g]kfnn] agfPsf] 5 .
xl:k;df cfPsf la/fdL s]xL ;do a;]/ 3/ kms{G5g eg] emG8} $) k|ltztsf] ToxL+
d[To' x'G5 . o:tf] cj:yfdf ;+:yfn] g} zjjfxgdfkm{t zjnfO{ cfo{3f6;Dd k'/ofO{
bfx;+:sf/df ;d]t ;xof]u ug]{ u/]sf] 5 . jf:tjdf dg'{ klg af+Rg'h:t} lgoldt k|lqmof
ePsf]n] ;f; /x];Dd cf/fdn] af+Rg'k5{ eGg] dfGotf xl:k;sf] xf] . o;n] la/fdL dfq
geO{ la/fdLsf cfkmGtnfO{ klg ;xf/f lbPsf] 5 . la/fdLafx]s cfkmGt a:g] 5'66} zoof
tyf efG;fsf] ;d]t Joj:yf / cToGt kfl/jfl/s jftfj/0f xl:k;n] :yfkgf u/]sf] 5 .
:jR5 jftfj/0fdf ljz]if1 lrlsT;ssf] plrt k/fdz{, ;Nnfx, ;xof]u tyf g;{sf]
x]/rfxn] ;f+Rr} xl:k;df cfpg] la/fdLnfO{ kL8f la;f{pg d2t u/]sf] 5 . Ps lx;fan]
xl:k; SofG;/ /f]uLsf nflu /fd|f] ;xf/f ePsf] 5 .
*. d'vsf] SofG;/ (Oral Cancer)
d'vsf] s'g} klg efusf] sf]if—sf]lifsfx?df c;dfGo kl/jt{g x'g uO{ cgfjZos tyf
clgolGqt ?kn] a[l4 eP/ ljsf; x'g] uLvf{ jf lgsf] gx'g] 3fpnfO{ d'vsf] SofG;/
elgG5 . SofG;/ d'vsf] s'g} klg efudf nfUg ;S5 . SofG;/af6 cS;/ k|efljt x'g]
d'vsf efux?df cf]7, uLhf, tfn', lha|f], ¥ofnsf u|GoLx?, 6lG;n, d'vsf] tNnf] ;tx /
ufnfsf] leqL ;txx? x'g . d'vsf] SofG;/ vf;u/L blIf0f Pl;ofnL d'n'sx?df x'g] u/]sf]
kfOPsf] 5 . xfd|f] b]zdf klg d'vsf] SofG;/af6 kLl8t x'g]x?sf] ;+Vof 7"nf] /x]sf]
cg'dfg ul/Psf] 5 .
d'vsf] SofG;/ x'g] k|d'v sf/0fx? M
d'vsf] SofG;/ x'g] d'Vo sf/0fx? v}gL, ;"tL{, tDafv', r'/f]6, lj8L, kfg cflbsf] ;]jg xf] .
oL j:t'x?sf] k|of]un] d'v leq, cf]7, lha|f], uLhf, ufnf cflb efux?sf] SofG;/ x'g] ub{5
. dBkfg klg d'vsf] SofG;/sf] sf/s tTjx? dWo] Ps xf] . w'd|kfg / dBkfg b'j} ug]{
JolQmx?df d'vsf] SofG;/ x'g] ;Defjgf a9g hfG5 . SofG;/ x'g ;Sg] cGo sf/0fx?df
d'vsf] ;kmfO{df sld, d'v leq /flvPsf gldn]sf s[lqd b+ftx? (Denture) tyf
ef+lrPsf b+ftx? Klg x'g . o:tf b+ftx?n] d'v leq k6s—k6s agfpg] 3fp kl5
SofG;/df kl/0ft x'g ;Sb5 .
14. 14
d'vsf] SofG;/df b]lvg] lrGx / nIf0fx? M
cf]7sf] SofG;/df ;fwf/0f 3fpsf ?kdf z'? x'G5 . To:tf] 3fp cS;/ ;fdfGo
pkrf/af6 7Ls x'+b}g, nfdf] ;do;Dd /lx/G5 / la:tf/} km}lnG5 .
lha|f]sf] SofG;/ x'+bf z'?df lha|f]df s]xL cK7of/f] ePsf], r:s]sf] jf 6f]s]sf]
h:tf] cg'ej x'G5 / lj/fdLnfO{ b'Vb5 . lha|f]sf] SofG;/sf sf/0f slxn] sf+xL
sfgdf klg kL8fsf] cg'ej x'G5 .
d'v leq SofG;/ eof] eg] ;f; uGxfpg], 3f+6Ldf cK7of/f] x'g], b'Vg] / vfgf
lgNg uf¥xf] x'g] ub{5 .
d'v leq ;]tf] (Leucoplakia) jf /ftf] bfu (Erythroplasia), ufnfsf]
leqL efu, lhj|f] jf uLhfdf SofG;/sf] z'?sf] nIf0fsf] ?kdf b]vf kg{ ;Sb5 .
d'vsf] SofG;/ kQf nufpg] tl/sfx? M
d'vsf] SofG;/nfO{ z'?s} cj:yfdf ;fwf/0f k|of;af6 kQf nufpg ;Dej ePsf]n] lgDg
s'/fx?df Wofg lbg cfjZos 5 M
cfˆgf] d'v leq, cf]7, ufnf, lha|f] cflb s'g} klg 7fp+df ghfg] ;]tf] jf /ftf] bfu k'/fgf]
3fp, vl6/f jf df;' a9]sf] 5 eg] lrlsT;saf6 cljnDa k/LIf0f u/fpg' ub{5 .
lrlsT;sn] cfjZos k/]df cGo k/LIf0fsf] ;fy} Biopsy -;fgf] 6'qmf df;' lgsfn]/
k/LIf0f_ u/L SofG;/sf] lgbfg ub{5 .
d'vsf] SofG;/sf] pkrf/ M
;dod} pkrf/ u/fPdf d'vsf] SofG;/ k"0f{ ?kn] 7Ls x'g ;Sb5 . t/ cfˆgf] :jf:Yo k|lt
x]nrs|ofO{ u/]df d'vsf] SofG;/ d[To'sf] sf/0f aGg k'Ub5 .
o; /f]udf ul/g] k|d'v pkrf/ ljlwx?lgDg 5g M
zNolqmof M /f]u nfu]sf] efu jf c+unfO{ ck|]zg u/L lgsfNg] .
/]l8of]y]/fkL M SofG;/ ePsf sf]lifsfx?nfO{ dfg{ ljls/0fsf] k|of]u .
s]df]y]/fkL Mcf}iflw (Anti Cancer Drugs) sf] k|ofuåf/f pkrf/ .
KoflnPl6e s]o/ Mj/fdLsf] b'vfO{ jf cGo c;'ljwfx? sd ug{ cfjZos pkrf/ .
d'vsf] SofG;/sf] k|sf/ / /f]uLsf] cj:yf x]/L cfjZostf cg';f/ Ps eGbf a9L
k4ltaf6 pkrf/ ul/G5 . o; afx]s lj/fdLsf] pkrf/df lj/fdLsf] :ofxf/ —;';f/,
kf}li6s vfgf / kfl/jfl/s :g]xsf] 7"nf] dxTj /x]sf] 5 .
d'vsf] SofG;/sf] /f]syfd M
d'vsf] SofG;/sf] /f]syfd ;/n Pj+ ;Dej 5 . o;sf nflu lgDg s'/fx?df Wofg lbO{
cfˆgf] hLjgz}nLdf kl/jt{g ug'{ cTofjZos 5 .
!= o; /f]uaf6 aRg] k|d'v pkfox?df v}gL, ;"tL{, tDafv', r'/f]6, lj8L, kfg cflbsf] ;]jg
slxNo} ug{ x'Gg .
@= cfˆgf] d'v / bf+t ;w} ;kmf /fVg' kb{5 . s[lqd bf+tx? (Dentures) ldnfP/
nufpg' kb{5 .
15. 15
#= d'vleqsf] s'g} efudf nfdf] ;do;Dd 5fnf uP/ lgsf] gx'g] 3fp, /ftf] kq
(Erythroplasia), ;]tf] kq (Leukoplekia) cflb b]lvPdf lrlsT;s ;+u k/LIf0f
u/fO{ ;dod} pkrf/ u/fpg' kb{5 .
$= d'v leq cGo s'g} v/faL ePdf jf z+sf nfu]df lrlsT;s;+u t'?Gt k/LIf0f u/fpg'
kb{5 .
:j:Yo hLjgz}nLsf ;fy} tfhf ;fukft, kmnkm"n vfgfdf ;dfj]z ug{ ;s]df SofG;/
nufot cGo /f]ux?af6 aRg ;lsG5 .
ofb /fVg'xf]; SofG;/ /f]usf] ;dod} pkrf/ u/]df lgsf] x'g ;S5 .
(. :tg SofG;/ (Breast Cancer)
:tgdf ePsf sf]if —sf]lifsfx?df c;fdfGo kl/jt{g cfO{ ltgLx?sf] clgolGqt tyf
cgfjZos a[l4af6 aGg] luvf{, uf+7f—u'7L jf lgsf] gx'g] 3fpnfO{ :tg SofG;/ elgG5 .
xfd|f] b]zdf o; /f]uaf6 jif]{gL y'k|} dlxnfx? k|efljt x'g] u/]sf]n] :tg SofG;/ Ps k|d'v
:jf:Yo ;d:ofsf] ?kdf b]lvPsf] 5 . of] /f]u k|foM dlxnfx?nfO{ nfUb5 t/ slxn]sfxL
k'?ifx? klg o; /f]uaf6 k|efljt x'g] u/]sf 5g . u/LaL, clzIff / c1fgtfsf sf/0f
;dod} pkrf/ gugf{n] of] /f]u dlxnfx?sf] d[To'sf] Ps k|d'v sf/0f ePsf] 5 .
tn pNn]lvt cj:yfx?df of] /f]u nfUg] ;+efjgf a9L ePsf] kfO{G5 M
cfdf, lbbL, alxgL, 5f]/L jf b'O{ jf b'O{eGbf ghLssf gft]bf/x?df :tg
SofG;/ ePdf .
:tgdf klxn]b]lv g} uf7f+u'7L jf k'/fgf ;d:ofx? EPdf .
#) aif{kl5 aRrf hGdfpg] dlxnfx?df .
aRrf ghGdfPsf dlxnfx?df .
:tgkfg gu/fpg] dlxnfx?df .
:tgsf] lgoldt ;/;kmfO{ gug]{ dlxnfx?df .
klxnf Pp6f :tgdf SofG;/ e};s]sf dlxnfx?sf] csf]{ :tgdf klg SofG;/
x'g] ;+efjgf a9L x'G5 .
:tgsf] SofG;/df b]lvg] lrGx / nIf0fx? M
:tgdf luvf{ km]nf kg{' .
:tgsf] cfsf/df kl/jt{g cfpg' .
:tgsf] 5fnfsf] /+udf kl/jt{g x'g' .
d'G6f] ufl8g' (Retracted nipple)
:tgsf] s'g} klg efu jf d'G6f]df nfdf] ;do;Dd lgsf] gx'g] 3fp x'g' .
:tg SofG;/ z'?sf] cj:yfdf kQf nufpg] t/Lsf tyf lgbfgsf pkfox? M
:tg SofG;/ z'?s} cj:yfdf lgbfg u/L cfjZos pkrf/ u/]df k"0f{tof lgsf] kfg{
;lsG5 . /f]usf] z'?s} cj:yfdf kQf nufO{ lgbfg ug{] pkfox? M
16. 16
:tg SofG;/ z'?s} cj:yfdf kQf nufpg lrlsT;s jf tfnLd k|fKt :jf:YosdL{x?af6
:tgsf] k/LIf0f u/fpg' kb{5 . ljif]z k|sf/sf] PS;—/]
-Dodf]u|fd_ af6 :tg SofG;/ z'?s} cj:yfdf kQf nufpg ;lsG5 . o;sf nflu $) aif{
pd]/ k'lu;s]sf dlxnfx?n] x/]s aif{ Dofdf]u|fkmL u/fO{ :tgsf] k/LIf0f u/fpg pko'Qm
x'G5 . t/ of] k|ljlw ;a{q pknAw gx'g] tyf cfly{s b[li6sf]0faf6 klg ;a}n] pkef]u ug{
g;Sg] ePsf]n] :tg SofG;/ kQf nufpg c? ljlwx?sf] ljsf; ul/Psf 5g . o;
ljlwdf dlxnfx?n] æcfˆgf] :tgsf] cfkm}n] k/LIf0fÆ u/L :tgdf c;fdfGo luvf{x? kQf
nufpg ;/n / ;Dej x'g] ePsf]n] cfˆgf] :tgsf] cfkm}n] k/LIf0f cyf{t Breast Self
Examination (BSE) eGg] t/Lsfsf] ljsf; e} k|rngdf cfPsf] 5 .
Dofdf]u|fkmL k/LIf0f (Mammography) M
Dofdf]u|fkmL k|ljlw :tg SofG;/ ga9]sf] cyf{t z'?s} cj:yfdf kQf nufpg] Ps ljif]z
k|sf/sf] PS;—/] k/LIf0f xf] .
:tg SofG;/sf] lgbfg—
Pkm= Pg= P= ;L= (FNAC) M :tgdf ePsf c:jefljs luvf{sf] sf]if—sf]lifsfx?sf]
cWoog (Cytology) u/L SofG;/ lgbfg ug{ of] k/LIf0f ul/G5 .
o; afx]s SofG;/ lgbfg ug{ cGo k/LIf0fx? klg cfjZostf cg';f/ ul/G5 .
:tg SofG;/sf] pkrf/ ljlw —
:tg SofG;/ dlxnfx?df k|foMh;f] pd]/ 9lNsb} uPkl5 nfu]sf] b]lvPsf] 5 .
lj/fdLsf] cj:yf, z/L/sf] cGo efudf SofG;/ km}lnPsf] jf gkm}lnPsf] (Spread)
cfwf/df lgDg pkrf/ ljlwx?sf] k|of]u ul/G5 .
!= zNolqmof M /f]u nfu]sf] efu jf c+unfO{ ck|]zg u/L lgsfNg] .
@= /]l8of]y]/fkL M SofG;/ ePsf sf]if—sf]lifsfx?nfO{ dfg{ ljls/0fsf] k|of]u .
#= s]Dkf]y]/fkL M cf}iflw (Anti Cancer Drugs) sf] k|of]uåf/f SofG;/ pkrf/ .
$= KoflnPl6e s]o/ M lj/fdLsf] kL8f / c;'ljwfx? sd ug{ ul/g] cfjZos pkrf/ .
lj/fdL / /f]usf] cj:yfsf] cfwf/df pk/f]Qm pkrf/ ljlwx?dWo] Ps jf Ps eGbf a9L
ljlwx?sf] k|of]u ul/G5 . kf}li6s cfxf/, lj/fdLsf] :ofxf/—;';f/ tyf kfl/jfl/s :g]xsf]
SofG;/ /f]usf] pkrf/df 7"nf] dxTj /x]sf] 5 .
:tg SofG;/sf] /f]syfd —
dlxnfx?n] cfˆgf] :tgsf] k/LIf0f cfkm}n] (BSE) dlxgfsf] PskN6 lgoldt ?kn]
ug'{kb{5 . olb :tgdf uf+7fu'7L, 8Nnf jf :tgsf] cfsf/, /+u kl/jt{g ePdf jf :tgaf6
lkk, /ut ldl;Psf] b'w cfPdf t'?Gt glhssf] :jf:Yo s]Gb| jf ;DalGwt c:ktfndf
hrfp+g' kb{5 .
Aff];f]o'Qm vfg]s'/fx? tyf ;'tL{ ;]jg ug{' x'b}g .
Dff]6f]kg 36fpg' kb{5 .
AfRrfnfO{ -b'O{ aif{;Dd_ :tgkfg u/fpg' kb{5 .
:tgsf] lgoldt ;/;kmfO{ ug{' kb{5 .
lgoldt Jofofd ug{' kb{5 .
:tg SofG;/ z'?s} cj:yfdf kQf nufP/ pkrf/ u/]df lgsf] x'g ;S5 .
17. 17
!). cfˆgf] :tg cfkm}n] k/LIf0f ug]{ ljlwx? (Breast Self
Examination) M
o; ljlwdf dlxnfx?n] k|To]s dlxgf lgoldt ?kn] cfˆgf] :tg cfkm}n] 5fd]/ k/LIf0f
ug{'kb{5 . :tgdf x'g] kl/jt{g ;a{k|yd dlxnfx? cfkm}n] yfxf kfp+5g . lgoldt ?kn]
cfˆgf] b'a} :tg /fd|/L 5fd]/ k/LIf0f ugf{n] :tgdf ePsf] kl/jt{g jf luvf{x? kQf
nufpg ;xof]u ldNb5 . pQfgf] klN6P/ jf a;]/ :tg k/LIf0f ubf{ ;fgfltgf luvf{
klg km]nf kfg{ ;lsG5 . P]gf cufl8 :tg k/LIf0f u/]df :tgsf] cfsf/ / 5fnfdf
ePsf] kl/jt{g b]Vg ;lsG5 .
k|To]s dlxgf cfˆgf] :tgsf] k/LIf0f ubf{ :tgsf] jl/kl/ -;Dk"0f{ efu_ / sf+vLd'gL s'g}
luvf{x? eP gePsf] 5fdL x]g{' kb{5 . o;sf ;fy} cfˆgf] :tgsf] :j?k / /+udf s'g}
kl/jt{g cfP gcfPsf] klg Vofn ug'{kb{5 . o;/L k/LIf0f ubf{ km]nf k/]sf luvf{x?
lrlsT;såf/f k/LIf0f u/fO{ :tg SofG;/ eP gePsf] lgbfg ug{' kb{5 .
!!. kmf]S;f]sf] SofG;/ (Lung Cancer)
dflg;sf] z/L/df Ps dxTjk"0f{ c+usf] ?kdf /x]sf] kmf]S;f]df ljleGg /f]ux? nfUg'sf ;fy}
SofG;/ klg nfUb5 . kmf]S;f]sf] s'g} klg efusf] sf]if—sf]lifsfx?df c;fdfGo kl/jt{g
cfO{ cgfjZos tyf clgolGqt ?kn] a[l4 eO{ uLvf{ jf nfdf] ;do;Dd lgsf] gx'g]
3fpnfO{ kmf]S;f]sf] SofG;/ elgG5 .
kmf]S;f]sf] SofG;/af6 ljZjel/ k|To]s jif{ nfvf} dflg;x? k|efljt x'g] u/]sf 5g . xfd|f]
b]zdf klg kmf]S;f]sf] SofG;/af6 y'k|} k'?if tyf dlxnfx? kLl8t x'g] u/]sf] kfOPsf] 5 .
w'd|kfgsf] ;d:of xfd|f] ;dfhdf JofKt /x]sf] / w'd|kfgsf cDdnLx?n] hg;+Vofsf] 7"nf]
efu cf]u6]sf] x'gfn] kmf]S;f]sf] SofG;/ xfd|f] b]zdf a9g] qmddf 5 .
kmf]S;f]sf] SofG;/df x'g] k|d'v sf/0fx? M
! w'd|dfg M r'/f]6, la8L, s+Ss8 tDafv' cflb ;NsfO{ d'vn] tfg]/ w'jf+ kfg ug]{
k|s[ofnfO{ w'd|kfg elgG5 . o; k|sf/sf] w'+jfdf nueu $,))) k|sf/sf :jf:YonfO{ xfgL
ug]{ /f;folgs tTjx? x'G5g . w'd|kfgaf6 emG8} *%Ü cj:yfdf kmf]S;f]sf] SofG;/ x'g]
;Defjgf x'G5 . kmf]S;f]sf] SofG;/ x'g] k|d'v sf/0fx? dWo] w'd|kfg Ps xf] .
@= jftfj/0fLo k|b'if0f M
snsf/vfgfaf6 lg:sg] w'jf+ .
;jf/L ;fwfgx?af6 lg:sg] w'jf+ .
jftfj/0fdf /x]sf w'jf+sf s0f / /]zfx? .
#= kmf]S;f] ;DaGwL bL3{ /f]ux? .
kmf]S;f]sf] SofG;/df b]lvg] lrGx / nIf0fx? M
vsf/df /ut b]vf kg{' .
nuftf/ ;'Vvf vf]sL nfUg' tyf bd a9g' .
18. 18
5ftL b'Vg', cK7of/f] x'g' .
w]/} lbg;Dd Hj/f] cfO/xg' .
ef]s gnfUg' .
z/L/sf] jhg 36b} hfg' jf b'Anfpb} hfg' .
;fwf/0f sfd ubf{ klg ysfO{ nfUg', uNg' .
z'?sf] cj:yfdf kmf]S;f]sf] SofG;/sf k|i6 nIf0fx? b]vf kb]{g t/ SofG;/
a9b} hf+bf ljleGg nIf0fx? b]vf kg{ yfNb5g .
kmf]S;f]sf] SofG;/sf] lgbfgsf] nflu ul/g] k/LIf0fx? M
kmf]S;f]sf] SofG;/sf] lgbfg tn plNnlvt ljlwx?af6 ul/G5 .
!= PS;—/] M ;fwf/0f Pj+ ljz]if k|sf/sf PS;—/] k/LIf0fx?af6 kmf]S;f]sf] SofG;/
kQf nufpg d2t k'Ub5 .
@= a|f]Gsf]:sf]kL M ljif]z k|sf/sf] kfO{k Zjf; gnL / kmf]S;f] leq k;fP/ k/LIf0f
u/L SofG;/sf] lgbfg ul/G5 .
#= l;= l6= :Sofg M cfjZostf cg';f/ kmf]S;f]sf] SofG;/ lgbfg ug{ l;=l6=
:Sofg ul/G5 .
$= Pkm= Pg= P= ;L= M dl;gf] ;'O{sf] d2tn] SofG;/ k|efljt kmf]S;f]af6 sf]if—
sf]lifsfx? lgsfnL ul/g] k/LIf0f (Fine Needle Aspiration Cytology)
af6 klg SofG;/sf] lgbfg x'g ;S5 . To:t} vsf/sf] k/LIf0f (Sputum
Cytology) af6 Zjf; gnLleqsf] ¥ofnsf] k/LIf0f .
%= afof]K;L (Biopsy) M df;'sf] ;fgf] 6'qmfsf] k/LIf0f u/L SofG;/sf] lgbfg
ul/G5 .
lj/fdLsf] cj:yf tyf nIf0fx?sf cfwf/df pk/f]Qm k/LIf0f afx]s cGo k/LIf0fx?
klg ug{' kg]{ x'g ;Sb5 .
kmf]S;f]sf] SofG;/sf] pkrf/ ljlw
lj/fdLsf] cj:yf x]/L kmf]S;f]sf] SofG;/sf] pkrf/ ljlwx?sf] lgwf{/0f ul/G5 . z'?s}
cj:yfdf kmf]S;f]sf] SofG;/ kQf nufO{ pkrf/ u/]df of] /f]u lgsf] kfg{ ;lsG5 . o;
/f]udf ul/g] k|d'v pkrf/ ljlwx? lgDg 5g .
!= zNolqmof M /f]u nfu]sf] efu jf c+unfO{ ck|]zg u/L lgsfNg] .
@= /]l8of]y]/fkL M SofG;/ ePsf sf]if—sf]lifsfx?nfO{ dfg{ ljls/0fsf] k|of]u .
#= s]df]y]/fkL M cf}ifwL (Anti Cancer Drugs) sf] k|of]uåf/f SofG;/ pkrf/ .
$= KoflnPl6e s]o/ M /f]uLsf] b'vfO{ jf cGo c;'ljwfx? sd ug{ ul/g] pkrf/ .
lj/fdL / /f]usf] cj:yfsf] cfwf/df pk/f]Qm pkrf/ ljlwx? dWo] Ps jf Ps eGbf a9L
ljlwx?sf] k|of]u ul/G5 . z'?s} cj:yfdf /f]usf] lgbfg tyf cfjZos pkrf/ u/]df
lj/fdLsf] cfo' nDAofpg ;lsG5 .
kf}li6s cfxf/, lj/fdLsf] :ofxf/—;';f/ tyf kfl/jfl/s :g]xn] SofG;/ /f]usf] pkrf/df
7"nf] dxTj /x]sf] 5 .
kmf]S;f]sf] SofG;/sf] /f]syfd
19. 19
kmf]S;f]sf] SofG;/ kQf nfUbf;Dd z/L/sf] c? efudf ;d]t km}ln;s]sf] x'g] x+'bf / o:tf]
cj:yfdf pkrf/af6 klg ck]lIft nfe sd x'g] sf/0fn] ubf{ of] /f]u nfUgaf6 aRg' g}
dxTjk"0f{ kIf dflgPsf] 5 . o;sf nflu lgDg /f]syfdsf pkfox? Ug{ cfjZos kb{5 .
kmf]S;f]sf] SofG;/sf sf/0fx? dWo] w'd|kfgnfO{ Ps k|d'v sf/0fsf ?kdf lnOPsf]
5 . t;y{ w'd|kfg gug]{ xf] eg] kmf]S;f]sf] SofG;/af6 hf]lug ;lsG5 . o;sf
nflu w'd|kfg / ;"tL{hGo kbfy{sf] ;]jg ug{' x'+b}g .
c?n] u/]sf] w'd|kfgsf] c;/n] w'd|kfg gug]{ JolQmnfO{ klg SofG;/ x'g;Sg] x+'bf
;fj{hlgs 7fp+x?df, oftfoftsf ;fwgdf w'd|kfg ug{' x+'b}g .
snsf/vfgf nufot ;jf/L ;fwgx?af6 lg:sg] w+'jfaf6 hf]lug' kb{5 .
;'/lIft r'Nnf]xsf] k|of]u u/L w+'jfaf6 aRg' kb{5 .
o; afx]s x/]s lbgsf] vfgfdf tfhf ;fukft, kmnkm"n ;dfa]; ug{ ;s]df SofG;/
nufot cGo w]/} /f]ux?af6 klg aRg ;lsG5 .
SofG;/ /f]u z'?s} cj:yfdf kQf nufO{ pkrf/ u/]df lgsf] x'g ;S5 .
!@. kf7]3/ -uef{Zo_ sf] d'vsf] SofG;/
(Canceer of Uterine Cervix)
kf7]3/ -uef{zo_ sf] d'vsf] sf]if–sf]lifsfx?df c;fdfGo kl/jt{g x'g uO{ To+xfsf
cgfjZos tyf clgolGqt ?kn] a[l4 eP/ aGg] luvf{ (Tumour) jf lgsf] gx'g]
3fpnfO{ kf7]3/sf] SofG;/ elgG5 .
dlxnfx?df b]lvPsf SofG;/ /f]ux? dWo] kf7]3/sf] d'vsf] (Cervix) SofG;/ k|d'v
/x]sf] 5 . xfd|f] b]zsf] k|d'v c:ktfnx?sf] tYofÍ x]bf{ kf7]3/sf] d'vsf] sofG;/
cu|:yfgdf /x]sf] kfOPsf] 5 . c1fgtf lzIffsf] sdL tyf ul/aLsf sf/0f ;dod}
pkrf/ ug} g;Sbf kf7]3/sf] SofG;/af6 jif]{gL y'k|} dlxnfx?sf] d[To' x'g] u/]sf] 5 .
z'?s} cj:yfdf /f]u kQf nufO{ cfjZos pkrf/ u/]df of] /f]uaf6 aRg tyf
kf7]3/sf] SofG;/ lgsf] kfg{ ;lsG5 .
kf7]3/sf] d'vsf] SofG;/ x'g] k|d'v sf/0fx? M
sd pd]/df ljjfx tyf of}g ;Dks{ .
sd pd]/df aRrf hGdfpg' .
w]/} aRrf hGdfPsf] cj:yf .
u'KtfËsf] ;/;kmfO{df Wofg glbg' .
r'/f]6, la8L, v}gL, tdfv' / ;"tL{hGo kbfy{sf] ;]jg .
Ps eGb a9L JolQmx?;+u of}g ;Dks{ .
;'Id hLjf0f' (Human papilloma virus) sf] uef{zodf ;+qmd0f .
of}g tyf u'KtfËsf bL3{ /f]ux? .
kf7]3/sf] d'vsf] SofG;/sf] nIf0f tyf lrGxx?
dlxgfjf/L gePsf] ;dodf klg /ut b]vf kg'{ (Inter Menstrual
Bleeding) .
of}g ;Dks{ kl5 /ut cfpg' (Contact Bleeding)
20. 20
pd]/ k'uL dlxgfjf/L aGb eO;s]sf dlxnfx?sf] of]lgaf6 /ut cfpg' (Post
Menopausal Bleeding) .
u'KtfËaf6 c;fdfGo tyf c:jefljs t/n kbfy{ aUg' .
dlxgfjf/L x'Fbf w]/} lbg;Dd jf a9L dfqfdf /ut aUg' .
;do–;dodf tNnf] k]6 b'Vg' .
pk/f]Qm s'g} klg nIf0f tyf lrGxx? b]vf k/]df t'/Gt ghLssf] :jf:Yo ;+:yf jf
;DalGwt c:ktfndf ;Dks{ /fVg' kb{5 .
kf7]3/sf] d'vsf] SofG;/ lgbfg M
kf7]3/sf] d'vsf] SofG;/sf] lgbfg tn pNn]lvt ljlwx?af6 ul/G5 .
!= Kofk :d]o/ -uef{zosf] >fj k/LIf0f_
kf7]3/sf] d'vsf] SofG;/ kQf nufpg uef{zosf] >fj k/LIf0f ug{' kb{5 . o;sf nflu
dlxnfx?n] k|To]s jif{ Kofk :d]o/ k/LIf0f ug{' clgjfo{ 5 . o; k/LIf0fdf uef{zosf]
d'vsf] sf]if–sf]lifsfx?df c;fdfGo kl/jt{g cWoog (Cytology) u/L Sofg;/ nfu]sf]
jf gnfu]sf] kQf nufO{G5 .
@= afof]K;L (Biopsy)
lrlsT;ssf] ;Nnfx cg';f/ kf7]3/sf] d'vaf6 df;'sf] ;fgf] 6'qmf lemsL k|of]uzfnfdf
Histopathological k/LIf0f u/L /f]usf] lgbfg (Final Diagnosis) ul/G5 .
kf7]3/sf] d'vsf] SofG;/sf] k|d'v pkrf/ ljlwx? M
z'?s} cj:yfdf of] /f]u kQf nufO{ ;d'lrt pkrf/ u/]df kf7]3/sf] d'vsf] sofG;/
k"0f{tof lgsf] kfg{ ;lsG5 . t/ /f]usf] k|s[lt, c? c+udf km}lnPsf] jf gkm}lnPsf]
cj:yfx? OToflbn] pkrf/sf] k|efjsfl/tf / kl/0ffd lge{/ ub{5 . t;y{ kf7]3/sf]
d'vsf] SofG;/ z'?s} cj:yfdf kQf nufO{ pkrf/ ug{ cfjzos 5 .
!= zNols|of M /f]u nfu]sf] efu jf c+unfO{ ck|]zg u/L lgsfNg] .
@= /]l8of]y]/fkL M SofG;/ ePsf sf]if–sf]lifsfx?nfO{ dfg{ ljls/0fsf] k|of]u ul/g]
pkrf/ljlw .
#= s]df]y]/f]kL M cf}ifwL (Anti cancer Drugs) sf] k|of]uåf/f SofG;/ ePsf sf]if–
sf]lifsfx? gf; ug]{ pkrf/ ljlw .
$= KoflnPl6e s]o/ M /f]uLsf] b'vfO{ jf cGo c;'ljwfx? sd ug{ ul/g] cfjZos pkrf/
ljlw .
la/fdL / /f]usf] k|s[ltsf] cfwf/df pk/f]Qm pkrf/ ljlwx? dWo] Ps jf Ps eGbf a9L
ljlwx?sf] k|of]u ul/G5 . kf}li6s cfxf/, la/fdLsf] :ofxf/–;';f/ tyf kfl/jfl/s :g]xsf]
SofG;/ /f]usf] pkrf/df 7"nf] dxTj /x]sf] 5 .
kf7]3/sf] d'vsf] SofG;/ /f]syfd M
kf7]3/sf] d'vsf] sofG;/ /f]syfd ug{ ;Dej ePsfn] lgDg lnlvt s'/fx? ug{ cfjZos
5 M
sd pd]/df ljjfx ug{' x'b}g .
dlxnfx?n] lgoldt :qL/f]u k/LIf0f / x/]s jif{ Kofk :d]o/ k/LIf0f u/fpg' kb{5
.
21. 21
w]/} hgf;+u of}g ;Dks{ ug{' sofG;/sf] Ps sf/s tTj ePsf] x'gfn] ;f]af6
hflug' kb{5 .
u'KtfÍ ;DaGwL /f]ux?sf] ;dod} pkrf/ u/fpg' kb{5 .
u'KtfÍ ;w}+ ;kmf /fVg' kb{5 .
w]/} aRrf hGdfpg' x'b}g .
r'/f]6 lj+8L, v|}gL, tdfv' h:tf ;"tL{hGo kbfy{x?sf] ;]jg ug{' x'b}g .
:jf:Yo hLjgz}nL ckgfpgfn] SofG;/ nufot cGo /f]ux? nfUgaf6 ;d]t aRg
;lsG5 .
kf7]3/sf] SofG;/ ;dod} k/LIf0f u/L pkrf/ u/]df k"0f{tof lgsf] x'g;S5 .
!#. uef{zo >fj k/LIf0f (PAP SMEAR TEST)
SofG;/ k|To]s dflg;sf] dgdf eo ;+rf/ u/fpg] /f]usf] gfd xf] . SofG;/ w]/} k|sf/sf
x'G5g, h;dWo] uef{zosf] d'vsf] -;le{S;_ SofG;/af6 w]/} dlxnfx?sf] d[To'eO;s]sf]
tYo ljleGg cWoog / cg';Gwfgn] hgfPsf] 5 . uef{zosf] d'vsf] SofG;/ z'?s}
cj:yfdf kQf nufO{ cfjZos pkrf/ u/fPdf k"0f{?kdf lgsf] kfg{ klg ;lsG5 .
uef{zosf] d'vsf] SofG;/ kQf nufpgsf] nflu >fj k/LIf0f ug{ h?/L 5 .
!= uef{zo >fj k/LIf0f eg]sf] s] xf] <
uef{zo >fj k/LIf0f Ps ;/n / 5l/tf] k/LIf0f xf] . o; k/LIf0faf6 uef{zosf]
d'vdf SofG;/ ePsf] 5 jf 5}g eGg] yfxf kfOG5 .
@= uef{zo >fj k/LIf0f lsg cfjjZos 5 <
uef{zo >fj k/LIf0f ug'{ cToGt cfjZos 5, lsgeg] o;n] uef{zosf sf]lifsfx?
;fdfGo /x]sf] jf g/x]sf] hfgsf/L u/fp+b5 . olb uef{zosf sf]lifsfx? c;fdfGo
/x]df t'?Gt pkrf/ ug{ ;lsG5 . To;}n] SofG;/ x'g'af6 aRg / z'?s} cj:yfdf /f]u
kQf nufP/ pkrf/ ug{sf] nflu uef{zo >fj k/LIf0f u/fpg' clt g} cfjZos 5 .
#= of] k/LIf0f s;nfO{ cfjZos 5 <
k|To]s ljjflxt dlxnf jf of}g hLjgdf cfa4 eO;s]sf dlxnfx? ;a}n] of] k/LIf0f
u/fpg' h?/L 5 .
$= of] k/LIf0f slt slt ;dodf u/fpg' k5{ <
of}g hLjgdf cfa4 dlxnfx?n] Ps—Ps jif{df of] k/LIf0f u/fpg' kb{5 . o; afx]s
lrlsT;ssf] ;Nnfxcg';f/ cfjZos k/]df klg of] k/LIf0f u/fpg' kb{5 .
%= of] k/LIf0f s;/L ul/G5 <
of] k/LIf0f ubf{ dlxnfx?nfO{ s'g} lsl;dsf] kL8f x+'b}g . cg'ejL :jf:YosdL{x?åf/f
Pp6f ;fwf/0f cf}hf/sf] ;xfotfn] uef{zosf] k/LIf0f u/L >fj ;+sng ul/G5 . o;/L
;+slnt >fj k/LIf0fsf nflu k|of]uzfnfdf k7fOG5 .
^= >fj k/LIf0fsf] glthf c;fwf/0f cfPdf s] ug]{ <
uef{zosf] >fj k/LIf0fsf] glthf c;fwf/0f (Abnormal) b]lvPdf lrlsT;ssf]
;Nnfx cg';f/ cfjZos cGo k/LIf0f Pj+ pkrf/ u/fpg' kb{5 .
xfd|f] b]zdf :jf:Yok|lt r]tgfsf] cefjsf sf/0f uef{zosf] SofG;/n] y'k|} dlxnfx?sf]
d[To' x'g] u/]sf] 5 . uef{zosf] >fj k/LIf0f u/]df cfˆgf] :jf:Yo l:yltaf/] hfgsf/L
22. 22
ldNb5 . lgoldt ?kn] >fj k/LIf0f -k|To]s jif{_ u/]df uef{zosf] SofG;/ z'?sf]
cj:yfdf kQf nfUb5 . o:tf SofG;/x? pkrf/ u/fPdf k"0f{tof lgsf] x'g;Sb5 .
kf7]3/sf] SofG;/ ;dod} k/LIf0f u/L pkrf/ u/]df k"0f{tof lgsf] x'g';S5 .
23. 23
!$. k]6 -cfdfzo_ sf] SofG;/ (Stomach Cancer)
cfdfzosf] s'g} klg efudf /x]sf sf]if–sf]lifsfx?df c;fdfGo kl/jt{g x'g uO{
cgfjZos tyf clGolGqt ?kn] a[l4 eP/ ljsf; x'g] uLvf{ jf lgsf] gx'g] 3fpnfO{
cfdfzosf] SofG;/ elgG5 . ljZjdf cfdfzosf] SofG;/sf /f]uLx?sf] ;+Vof lbgx'+
al9/x]sf] 5 . xfd|f] b]zdf klg cfdfzosf] SofG;/af6 lj/fdLx? k|z:t dfqfdf k|efljt
ePsf 5g . clzIff, c1fgtf, ul/aL, c:jf:Yos/ vfglkg tyf cfkmgf] :jf:Yo k|lt
;r]t gePsf sf/0f cfdfzosf] SofG;/af6 jif]{gL y'k|} dflg;x?sf] d[To' x'g] u/]sf] 5 .
cfdfzosf] Sofg;/sf sf/0fx? M
cfdfzosf] SofG;/ x'gdf vfglkgsf] k|d'v e"ldsf /x]sf] kfOG5 . xfd|f] vfgfdf
SofG;/sf sf/s tTjx? 5g eg] o;n] cfdfzosf] SofG;/ u/fp+5 .
tn pNn]lvt vfg]s'/fx? :jf:Yosf nflu xflgsf/s x'gfsf ;fy} sofG;/ u/fpgdf ;d]t
d2t k'¥ofpFb5g M
af;L tyf 9';L k/]sf vfgfx? .
7Ls t/Lsfn] e08f/0f (Storage) gul/Psf cGg tyf u]8f–u'8Ldf 9';L k/L
ckmnf6S;Lg (Aflatoxin) gfds Ps k|sf/sf] ljiffbL aGb5 h;n] sn]hf],
k]6 cflbsf] SofG;/ u/fpF|b5 .
kf]n]/ 89]sf] df;', ;]s'jf cflb .
89]sf vfg]s'/fx? .
cvfB /+u k|of]u ul/Psf vfg]s'/fx? .
r'/f]6, la8L, v}gL, ;"tL{, hf+8, /S;L cflbsf] ;]jg .
nfdf] ;do ;Dd g"gdf tyf cldNofP/ /fv]sf vfB j:t'x? .
sL6gfzs cf}ifwL tyf /f;folgs dn k|of]u ul/Psf vfB kbfy{x? .
Helico bacter pylori gfdsf] ;'Id hLjf0f'sf] ;+qmd0faf6 klg cfdfzosf]
SofG;/ x'g ;Sb5 .
cfdfzosf] sofG;/df b]lvg] nIf0f tyf lrGxx? M
ef]s gnfUg', vfgf k|lt ?lr gx'g' .
k]6sf] dflyNnf] efudf kf]Ng', b'Vg' (Epigastric pain) jf cK7of/f]
(Discomfort) x'g' .
k]6 8Dd km"n]sf] h:tf] cg'ej x'g' .
vfgf /fd|/L gkRg' .
jfs jfs nfUg', jfGtf x'g' .
jfGtfdf /ut b]vf kg{' .
lbzf sfnf] x'g' .
z/L/sf] jhg sd xF'b} hfg' .
cfdfzosf] 3fp (Gastric Ulcer) nfdf] ;do ;Dd lgsf] gx'g' .
SofG;/ /f]usf] ;aeGbf 7"nf] pkrf/ eg]sf] o;sf] ;dod} lgbfg, pkrf/ u/fpg' /
dgf]an a9fpg' xf] . Sofg;/ lgsf] x'g ;S5 .
24. 24
dfly pNn]lvt nIf0f tyf lrGxx? b]vfk/]df lrlsT;ssf] ;Nnfx cjZo lng' kb{5 .
cfdfzosf] SofG;/sf] lgbfg M
cfdfzosf] SofG;/ lgbfg ug{sf nflu cfjZostf cg';f/ lgDg k/LIf0fx? ul/G5g M
OG8f]:sf]kL (Endoscopy) M Ps ljz]if k|sf/sf] pks/0fsf] ;xfotfn]
cfdfzosf] ljleGg efusf] k/LIf0f u/L SofG;/ nfu]sf] jf gnfu]sf] kQf
nufOG5 .
PS;–/] k/LIf0f (Barium Swaqllow) M lj/fdLnfO{ Ps k|sf/sf] cf}ifwL
v'jfP/ cfdfzosf] PS;–/] u/L Sofg;/ kQf nufpg d2t ldNb5 .
l;= l6= :Sofg (CT-Scan) M k]6sf] l;= l6= :Sofg u/L lj:t[t cWoogåf/f
SofG;/ kQf nufpg ;lsG5 .
cN6«f;f]gu|fkmL (Ultrasonography) M o; k/LIf0faf6 cfdfzodf
SofG;/sf] 8Nnf] eP gePsf] kQf nufpg d2t k'Ub5 .
afof]K;L (Biopsy) M /f]un] k|efljt ePsf] efusf] ;fgf] df;'sf] k/LIf0f
u]// SofG;/ nfu]sf] lgbfg (Final diagnosis) ul/G5 .
pk/f]Qm k/LIf0f afx]s /f]u lgbfg tyf pkrf/sf nflu cfjZostf cg';f/ /ut, lbzf,
lk;fa cflbsf] k/LIf0fx? klg ul/G5 .
cfdfzosf] SofG;/sf] pkrf/ ljlwx? M
cfdfzosf] SofG;/sf] pkrf/ ufx|f] Pj+ r'gf}ltk"0f{ 5 . /f]usf] k|s[lt, k}mnfj6 tyf
lj/fdLsf] cj:yf x]/L tn pNn]v ul/Psf ljlwx?af6 o;sf] pkrf/ ul/G5 . z'?sf]
cj:yfdf k]6sf] SofG;/ (Early Gastric Cancer) kQf nufO{ cfjZos pkrf/
u/]df lgsf] kfg{ ;lsG5 .
zNolqmof M /f]u nfu]sf] efunfO{ ck|]zg u/L lgsfNg] lrlsT;f ljlw .
/]l8of]y]/fkL –ljls/0f lrlsT;f_ M SofG;/ ePsf sf]if–sf]lifsfx?nfO{ dfg{
ljls/0fsf] k|of]u .
s]df]y]/fkL M cf}ifwLx? (Anti Cancer Drugs) sf] k|of]uåf/f pkrf/ .
Palliative Care M lj/fdLsf] b'vfO{ P+j cGo c;'ljwfx?nfO{ sd ug{ ul/g]
pkrf/ ljlw .
kf}li6s cfxf/, :ofxf/–;';f/ / kfl/jfl/s :g]xn] pkrf/sf] k|efjsfl/tf cem j9fp+5 .
cfdfzosf] sofG;/sf] /f]syfd
cfdfzosf] jSofG;/sf] pkrf/ s7Lg ePsf] / pkrf/kl5 klg ck]lIft nfe sd x'g]
ePsf]n] o;nfO{ /f]syfd ug{'g} dxTjk"0f{ dflgPsf] 5 . cfdfzosf] SofG;/ x'gaf6
aRgsf nflu dfly pNn]lvt xflgsf/s vfg]s'/fx? vfg x'+b}g . tfhf ;fu, t/sf/L,
kmnkm"n, u]8f–u'8L lgoldt ?kn] vfgfdf ;dfa]z ugf{n] cfdfzosf] SofG;/sf] /f]syfd
ug{ d2t ldNb5 . o; afx]s s;}nfO{ cfdfzosf] k'/fgf ;d:ofx? 5g eg] jf dfly
pNn]lvt nIf0fx? b]lvPdf cljnDa lrlsT;ssf] ;Nnfx lng' kb{5 . :j:Yo hLjg–z}nL,
lgoldt Jofofd, tfhf kmnkm"n Pj+ :j:Yo vfglkgn] SofG;/ nufot cGo y'k|}
/f]ux?af6 klg aRg ;lsG5 .
ofb /fVg'xf]; sofG;/ /f]usf] ;dod} pkrf/ u/]df lgsf] x'g ;S5 .
25. 25
!%. v}gLsfaf/]df clt v/f] tYox?
;"lt{ ;]jg :jf:Yosf nflu xflgsf/s 5 .v}gLsf k'l/ofdf n]lvPsf] æ;"lt{ ;]jg :jf:Yosf
nflu xflgsf/s 5Æ eGg] s'/f kTofpg' xf]; . o;n[] d'vsf[ SofG;/ u/fp+5 .
v}gLn] cf]7, ufnf, lha|f] / cGo k|sf/sf SofG;/ u/fp+5 . hlt w]/}aif{b]lv v}gL vfg
yflnPsf] xf] Toflt g} al9 d'vsf] SofG;/ x'g] vt/f x'G5 . o;n] luhfsf] /f]u nufp+5 /
cGttM yf]t] agfp+5 .
v}gLdf ePsf r'gf / cGo /;fogn] luhf kfl5g] u5{ / luhfsf] df;' knfp+g g;lsg]
u/L 3fp agfp+5 . o;sf] c;/n] leqL ufnfdf v}/]v}/f] ;]tf bfux? aG5g / tL bfux?
d'vsf] 3fpdf kl/0ft x'G5g . o:t} d'vsf] 3fpaf6 s/Lj () k|ltzt SofG;/ z'? x'g]
u/]sf] kfOPsf]5 . v}gLaf/] tkfO{ xfdLn] hfGg}kg]{ s'/fx? v}gL b'O{ lsl;dsf x'G5g Pp6f
tof/L v}gL / csf]{ df8]/ agfpg' kg]{ . v}gL pBf]ux?n] tof/L v}gLdf ;'uGw klg xfn]sf
x'G5g . To;}n] tof/L v}gLnfO{ ;'ulGwt v}gL eg]/ klg k|rf/ ul/Psf] x'G5 . df8]/
agfpg' kg]{ v}gLdf ;'Svf ;"lt{dfq x'G5 / r'gf ePsf] dg k5{ , s;}nfO{ v/f] kftsf]
v}gL dg k5{ .
tof/L v}gL / df8g] v}gLdf b'j}df lgsf]l6g gfds tTj x'G5 . lgsf]l6g nfu" tntn
nufpg] tTj xf] . of] tTjn] olt vfof] Tolt g} afgL kfb}{ nfg] / dfqf klg a9fpg kg]{
cj:yf agfOlbG5 . v}gL olt vfg yfNof] tntn klg a9g] / dfqf klg a9fp+b} nfg'kg]{
x'G5 . o;f] x+'bf v}gLsf] dfqf a9fp+g' kg]{ / l56f]l56f] vfg'kg]{ u/L tntn nfU5 .
d'vsf] sofG;/ u/fpg] k|dv sf/0fdWo] v}gL klg Ps xf] . d'vsf] sofG;/ kL8fbfos
x'G5 / lgsf] kfg{ g;lsg] ePsfn] Hofgdf/f klg xf] .
ofb u/f}+ <
v}gLdf lgsf]l6g tTj xG5 . To;n] nt nufp+5 / lbg k|ltlbg dfqf a9fp+g
jfWo kf5{ .
v}gL 5f]8g ;lsg] / 5f]8g} kg]{ ;"lt{hGo j:t' xf] .
v}gL klg c? ;"lt{hGo j:t' h:t} xflgsf/s j:t' xf] .
To;}n] o;sf] ;]jg z'? ub}{ gug{'xf]; / ug]{n] klg 5f]8g] k|oTg ug{'xf]; .
!^= s]df]y]/fkLaf/] s]xL hfgsf/L
s]df]y]/fkL (Chemotherapy)
s]df]y]/fkL eGgfn] cf}iflwx?sf] k|of]uåf/f SofG;/sf] pkrf/ ug'{ xf] . o; pkrf/ ljlwdf
ljz]if k|sf/sf cf}iflwx?sf] k|of]uaf6 SofG;/ ePsf sf]ifx?nfO{ gi6 ul/G5 .
s]df]y]/fkL lsg lbOG5 <
SofG;/ /f]u lgsf] kfg{ jf a9g glbg tyf cGo nIf0fx? sd u/fpg o;sf] k|of]u
ul/G5 .
26. 26
s]df]y]/fkLn] s;/L lbOG5 <
s]df]y]/fkLsf] k|of]u cfjZostf x]l/ ;"O{ (Injection), SofK;'n jf vfg] rSsLsf] ?kdf
lbOG5 .
s]df]y]/fkLn] z/L/df s;/L sfd ub{5 <
;"O{ jf vfg] rSsLsf] ?kdf k|of]u ul/Psf SofG;/sf cf}iflwx? z/L/el/ km}lnG5g /
sofG;/ ePsf sf]ifx?nfO{ gi6 ub{5g .
To;sf ;fy} ;fdfGo sf]ifx?nfO{ klg c;/ ub{5 / dfb{5 . t;y{ s]df]y]/fkLsf] k|efjn]
gi6 ePsf ;fdfGo sf]ifx? k'gM aGg s]xL ;dosf] cfjZostf kg]{ x'gfn] #–$ xKtfsf]
cGt/df s]df]y]/fkL lbg] ul/G5 . ;fdfGotof s]df]y]/fkL lb+bf b'Vb}g . t/ ;"O{ nufPsf]
7fpFaf6 cf}iflw r'lxof] eg] To; 7fpFdf kf]n]sf] cg'ej x'G5 / kl5 To; 7fpFdf 3fp klg
x'g ;Sb5 . o:tf] cj:yfdf ;DalGwt :jf:YosdL{nfO{ t'?Gt vj/ ug{' kb{5 .
s]df]y]/fkLsf k|lts"n c;/x? M
sofG;/sf] pkrf/df s]df]y]/fkLsf] dxTjk"0f{ :yfg /xFbf /xFb} klg o;sf s]xL k|lts"n
c;/x? (Side Effects) klg 5g . oL k|lts"n c;/x?af/] lj/fdL tyf lj/fdLsf
cfkmGtn] yfxf kfpg' cfjzos 5 h'g lgDg cg';f/ 5g M
-s_ jfs–jfs nfUg' jf jfGtf cfpg' (Nausea, Vomiting) M
s]df]y]/fkL lbPsf] t'?Gt} jf s]xL ;dokl5 lj/fdLnfO{ jfs–jfs nfUg jf jfGtf cfpg
;Sb5 . o:tf] k|lts"n c;/nfO{ sd ug{ s]df]y]/fkL lng'eGbf Ps–b'O{ lbgcl3 b]lv g}
lj/fdLn] xNsf vfgf / emf]n kbfy{ oy]i6 dfqfdf vfg' kb{5 . o;sf ;fy}{ s]df]y]/fkL
kfO;s]kl5 klg s]xL ;do xNsf lrof, emf]n kbfy{ vfg] ug'{ kb{5 . o;f] u/]df jfs–jfs
nfUg] / afGtf cfpg] h:tf k|lts"n c;/x? sd x'G5g . t/ nuftf/ afGtf cfO/x]df
lrlsT;ssf] ;Nnfx lng cfjZos kb{5 .
-v_ slAhot ÷ uf]6fkg{' (Constipation) M
s]df]y]/fkLsf sf/0f la/fdLnfO{ slAhot x'g ;Sb5 . o:tf] la/fdLn] xl/of], tfhf
;fu;AhL, kmnkm"n tyf k|z:t dfqfdf emf]n kbfy{ / kfgL vfgfn] slAhot ;d:of x'Fb}g
. o;af6 klg uf]6fkg]{ sd gePdf ;DalGwt lrlsT;s;+u k/fdz{ ug{' kb{5 .
-u_ kvfnf (Diarrhoea) M
s]df]y]/fkL kZrft slxn]sfxLF ;fwf/0f vfnsf] kvfnf nfUg ;Sb5 . o;af6 hf]lug
lj/fdLn] vfglkg tyf ;/;kmfO{df ljz]if Wofg lbg' kb{5 . krfpg ufx|f] x'g] vfnsf
vfgfx? h:t} cldnf], kL/f], d;nf / af];f]o'Qm vfg] s'vfx? vfg xF'b}g . w]/} tftf] jf w]/}
rL;f] vfg]s'/feGbf dgtftf] vfgf pko'Qm x'G5 . lj/fdLnfO{ hLjghn, bfnsf] /;h:tf
emf]n kbfy{ v'jfO{/fVg' kb{5 . w]/} k6s kvfnf nflu/x]df :jf:YosdL{ jf ;DjlGwt
:jf:Yo ;+:yfdf pkrf/sf nflu ;Dks{ /fVg' kb{5 .
-3_ d'vsf] ;d:of (Oral Problems) M
27. 27
s]df]y]/fkL kfO/x]sf jf kfO;s]sf la/fdLx?nfO{ slxn]sfxLF d'vleq 3fp cfpg], vfgf
vfFbf b'Vg]h:tf ;d:ofx? x'g] ub{5g . o:tf] cj:yfdf ;DalGwt lrlsT;ssf] ;/–
;Nnfxljgf s'g} klg cf}iflwsf] k|of]u ug{' x'Fb}g . d'vleq x'g] oL ;d:ofx?nfO{ sd ug{
lj/fdLn] vfglkgdf ljz]if Wofg k'¥ofpg' kb{5 . d'v ;kmf /fVg laxfg a]n'sL g/d
vfnsf] a|;n] bfFt dfemg' kb{5 . w]/} tftf], w]/} lr;f] jf d'v kf]Ng] vfnsf vfgf vfg'
x'Fb}g . d'vleq x'g] o; k|sf/sf ;d:ofx? sd ug{sf nflu Ps Unf; dgtftf] kfgLdf
cfwf rDrf g"g ldnfP/ lbsf] @–# k6s s'Nnf ug{' pko'Qm x'G5 .
-ª_ skfn emg]{ (Alopecia) M
s]df]y]/fkLsf] k|efjaf6 lj/fdLsf] skfn / z/L/sf] cGo efusf /f}+x? h:t}M k/]nf, cfFvL
tyf cGoqsf /f}+x? klg emb{5g / lj/fdLnfO{ lrGg ;d]t ufx|f] kg{ ;Sb5 . o:tf] a]nf
df};dcg';f/ 6fkL, ?dfn, sk8f jf jLu -s[lqd skfn_ sf] k|of]u u/L 6fpsf]nfO{
cTolws udL{ jf lr;f]af6 arfpg' kb{5 . o;/L em/]sf] skfn / /f}+x? s]xL dlxgfkl5
k'gM knfP/ cfpFb5g .
-r_ /utdf x'g] c;/x? M
/ut aGg] efu (Bone-Marrow) df s]df]y]/fkLsf] c;/n] ubf{ /Qms0fx?sf] ;+Vofdf
/ To;sf] sfo{Ifdtfdf sdL x'g ;Sb5 . o;n] ubf{ z/L/df /utsf] sdL (Anaemia)
x'g], lj/fdL sdhf]/ x'g], 5fnfdf gLn8fd kg]{ cflb ;d:ofx? x'g ;Sb5 . s]df]y]/fkLn]
dlxnfx?sf] l8Da / k'?ifx?sf] jLo{ aGg] k|lqmofdf klg v/fa c;/ kfb{5 . o:tf]
cj:yfdf ue{wf/0f ug{ pko'Qm gx'g] x'Fbf :jf:YosdL{sf] ;Nnfxcg';f/ ue{lg/f]ws
cf}iflwx?sf] k|of]u ug{' kb{5 .
pk/f]Qm c;/x? afx]s s]df]y]/fkLsf sf/0f xft v'§f emdemd ug{}, vfgf ?lr gx'g],
sdhf]/L x'g] cflb klg x'g ;Sb5 .
tn pNn]lvt s'g} klg cj:yfdf s]df]y]/fkL kfO/x]sf la/fdLx?n] cfkmgf] glhssf]
:jf:Yo ;+:yf jf ;DalGwt c:ktfndf t'?Gt ;Dks{ /fVg' kb{5 M
z/Lsf] s'g} klg efu c;fwf/0f lsl;dn] b'v]df .
@$ 306feGbf a9L ;do;Dd afGtf cfO/x]df .
nfdf] ;do;Dd emf8f, kvfnf jf slAhot eO/x]df .
z/L/sf] s'g} efuaf6 /ut cfpg] jf gLn8fd kg]{ ePdf .
w]/} Hj/f] -#*)
;]= jf ;f]eGbf dfly_ cfPdf, hf8f] eO{ y/y/ sfk]df .
l/+u6f nfUg], ysfO nfUg] jf ;fF; km'Ng] ePdf .
lk;fa ubf{ kf]Ng], lk;fa sd x'g] jf /ut lkl;Psf] lk;fa cfPdf .
ofb /fVg'xf]; ;dod} pkrf/ u/]df SofG;/ lgsf] x'g ;S5 .
28. 28
lgDg cg';f/ nIf0f tyf lrGx b]lvPdf st} SofG;/ t ePsf] xf]Og egL
glhssf] c:ktfndf ;Nnfx lncf}+ .
dlxgfjf/L gePsf] a]nfdf /ut b]lvg', uGxfpg] ;]tf] kfgL aUg' dlxgfjf/L
/f]lsPsf dlxnfx?sf] k'gM /Qm;|fj x'g' .
vsf/df /ut b]vfkg{' jf nfdf] ;do;Dd vf]sL lgsf] gx'g' .
:tgdf ufF7fuF'7Lx? b]lvg' d'G6f]af6 /ut ldl;Psf] b"w cfpg' jf d'G6f] blag' .
z/L/df luvf{, ufF7fu'7Lx? b]lvg' .
sf]7L / d';fx?sf] /+u ablng' jf klxn] ePsfsf] cfsf/ a9b}hfg' jf cGoq km}lng' .
nfdf] ;do ;Dd lgsf] gx'g] 3fp x'g' .
vfgf lgNg ufx|f] x'g', :j/ kl/j{tg jf wf]b|f[] x'g' .
nfdf] ;do;Dd uf]6f kg{' , kftnf] lb;f x'g' , lb;fdf /ut b]lvg' .
5f]6f] ;dod} z/L/sf] jhg w]/} 36g' , /QmcNktf b]lvg' , Hj/f] cfO/xg' .
gfs, d'v / z/L/sf] l5b| (Orifices) af6 /ut cfpg' .
w]/} lbg;Dd 6fpsf] b'lv/xg' , afGtf x'g' , l/+u6f nfUg' , cfFvf wldnf] b]lvg' jf
sDkg -d[uL_ cfpg' .
lgDg pkfox? ckgfPdf SofG;/ /f]uaf6 aRg ;lsG5 M
r'/f]6, la+8L, v}gL, ;'tL{, hfF8, /S;L / nfu'kbfy{ ;]jg gug]{ .
af;L, ;8]un]sf] / 9';L k/]sf vfgfx? gvfg] .
kf]n]/ 89]sf] df;' / cGo vfg]s'/f gvfg] .
lrNnf] af];f]o'Qm vfg]s'/f / w]/} g'g gvfg] .
cvfB /+u k|of]u ul/Psf vfg]s'/f gvfg] .
w'nf], w'jfF tyf jftfj/0fLo k|b"if0faf6 hf]lug] .
cfkmgf] u'KtfË ;w}+ ;kmf /fVg] .
df};dcg';f/sf] xl/of] ;fukft, t/lsf/L / kmnkm"n lbgx"F vfg] .
dlxnfx?n] cfkmgf] uef+{zo ;|fj k/LIf0f (Pap Smear) ug]{ .
:tgdf luvf{, ufF7fuF'7L 5 – 5}g k|To]s dlxgf cfkm}n] /fd|/L 5fd]/ x]g]{ / km]nf
k/]df :jf:YosdL{;+u k/fdz{ lng] .
lgoldt zf/Ll/s Jofofd ug]{, cgfjZos df]6f]kg 36fpg] .
FOR FURTHER INFORMATION PLEASE CONTACT:
( lj:t[t hfgsf/L sf] nfuL ;+ks{ 7]ufgf M)
MR. RAM SHARAN METHA (/fd z/0f d]xtf )
ASST. PROFESSOR (jL) kL) sf]O/fnf :jf) lj) k|lti7fg)
MEMBER SECRETORY
COLLEGE OF NURSING, MEDICAL-SURGICAL NURSING DEPARTMENT
PHONE NO: 025-525555 EXT. 2084, 2340,
Email: ramsharanmehta@yahoo.com