хичээл 1

1. Лекц 1
Б. Хонгорзул

2. 
геодези
 газар хуваах грек үг
Геодезийн шинжлэх
ухааны судлах зүйл

3.  Агаар, сансраас зураг авах, боловсруулах;
 Газрын гадарга дээрх цэгүүдийн байрлал, өндрийг сонгож авсан
солбицол ба өндрийн тогтолцоонд тодорхойлох, нутаг
дэвсгэрийн газрын зураг зохиох, хэвлэх;
 Төрөл бүрийн масштабын тусгай зориулалт бүхий сэдэвчилсэн,
сургалтын болон нийтийн хэрэгцээний газрын зураг зохиох,
хэвлэх;
 Геодези, зураг зүйн улсын нэгдсэн сан бүрдүүлэх;
 Хөдөө аж ахуй, ой, ус, хот суурин, уурхайн эдэлбэр газрын
ашиглалт зэрэг бүх төрлийн кадастрын зураг үйлдэх, инженерийн
төрөл бүрийн байгууламжийг төлөвлөх, барьж байгуулахад
зайлшгүй шаардлагатай геодезийн хэмжилтүүдийг хийх;
 Улсын хилийн шугамын байрлалыг геодезийн аргаар тодорхойлж
шалгах;
 Улсын аюулгүй байдлыг хангах болон батлан хамгаалах хэрэгцээ
шаардлагыг хангах геодезийн тоон материал ба зураг бий болгох
Геодезийн шинжлэх ухааны
судлах асуудлууд нь:

4. 
 Дээд геодези.
 Сансрын геодези
 Фотограмметр ба зайнаас тандан судлал.
 Байр зүй
 Зураг зүй
 Тэнгисийн геодези.
Геодезийн шинжлэх ухааныг судлан
шийдвэрлэж буй асуудлуудаар нь хэд хэдэн
салбар болгон ангилж болно. Үүнд:

5. 
 VII зууны Вавилон улсад шавар самбар дээр газрын
зургийг эдийн засгийн зарим үзүүлэлттэй үйлдэж
байжээ.
 VI зуунд Нил мөрний уудам хөндийд байгуулсан
услалтын сувгийг геодезийн хэмжилтгүй хийх
боломжгүй байсан гэдгийг эрдэмтэд нотолж байна.
 Аристотель (манай он тоолын өмнөх 384- 322 он)
өөрийнхөө бүтээлд анх удаа астрономи, зураг зүй,
газар зүйн ухаантай холбоотой хүний мэдлэгийн биеэ
даасан салбар ухааныг геодези гэж нэрлэн бичжээ.
Геодезийн шинжлэх
ухааны хөгжлийн түүхээс

6. 
 XV, XVI зууны худалдааны эрс хөгжилт, далайн
аялал нь газрын зургийн хэрэгцээг улам
ахиулсан юм.
 1609 онд Английн геофизикч Галилей дуран
зохион бүтээсэн нь геодезийн хэмжилтийн
нарийвчлалыг эрс дээшлүүлж
 Н.Ньютон бүх ертөнцийн таталцлын хуулийг
нээж, дэлхий нь туйлаараа шахагдсан зууван
эллипсоид хэлбэртэйг нотолжээ

7. 
 1812 онд лимб, верньер, цилиндр тэгшлүүр бүхий
өнцег хэмжих багаж болох призмт компасыг
Канадад, 1836 онд Чикагод зураглалын компасыг
ВиллианБурт, 1836онд анхны нивелирийг
Фридрих Симмс нар тус тус зохиосон баримт
байдаг.

8. 
 1722 оноос эхлэн монголын аймаг, хошууд,
хилийн харуул, шавийн газар нутгийн зургийг
даавуу болон муутуу цаасан дээр монгол газрын
зургийн уламжлалт аргаар зохиож байжээ.
Газрын зураг дээр дөрвөн зүгийг дөрвөлжнөөр,
дөрвөн зовхисыг ташуу дөрвөлжнөөр тус тус
тэмдэглэж зүг гаргасан байдаг юм.
Монгол улсын геодезийн
хөгжил

9. 
 Энэ үед газрын зургийгдэлхийн бөмбөрцгийг
тэмдэглэсэн зураг,
 дайтах зураг,
 аймаг хошуудын,
 хүрээ замын болон харуул хязгаарын
Газрын зургийн ангилал

10. 

11. 
 1921 оны наймдугаар сарын 4-ний өдрийн Цэцэн
хан аймгийг цагаантнаас чөлөөлөх тухай ардын
цэргийн штабын тушаалд хавсаргагдсан газрын
зураг дээр нэг ямх нь 40 модны харьцаатай гэж
заасан байдаг. Монголын уртын хэмжүүрийн
нэгж 1 ямх нь 4 аравт буюу ойролцоогоор 2 см, 1
мод нь 1.06 км учир энэ газрын зураг 1 :410000 -
ны масштабтай болж байна.

12. 
 1926 онд зохиосон дөрвөн аймаг, гурван шавь,
хошууд, газрын гадаргууг тусгасан 1:2000000-ны
масштабын газрын зураг

13. 
 1927 онд зохиосон Монгол Ард Улсын контурын
зураг ба сургуулийн газар зүйн атлас
 1959 онд Д.Бадамжавын зохиосон 1:1500000-ны
масштабын "Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улс"
физик газар зүйн зураг

14. 
 1932-1937 онуудад астрономын хэмжилт ба
барометрийн нивелирдлэгээр байрлал, өндрийг
нь тодорхойлсон цэгүүдэд тулгуурлаж Монгол
улсын нийт нутаг дэвсгэрийн 1:200000-ны
масштабын байр зүйн зургийг зохиох ажлыг ЗХУ-
ын (хуучнаар) тусламжтайгаар хийж гүйцэтгэжээ.

15. 
 1938-1950 онуудад улсын геодезийн сүлжээг
шинжлэх ухааны үндэслэлтэйгээр анх удаа
байгуулж, 1:100000-ны масштабын байр зүйн
зургуудыг зохиож эхэлсэн

16. 
 1970 онд "Улсын геодези, зураг зүйн газар байгуулах
тухай" СнЗ-ийн 232 дугаар тогтоол гарч хэрэгжсэнээр,
тус улсын нутаг дэвсгэр дээр геодези, агаарын
зураглал, фаниметрийн зэрэг бүх төрлийн хэмжилт,
зураглалын ажлуудыг тодорхой чиглэл
зорилготойгоор хийх боломж нээгдсэн юм. Улсын
геодези, зураг зүйн газар нь агаарын, сансрын,
гравиметрийн ба кадастрын зураглал болон геодези,
зураг зүйн үйл ажиллагааг хэрэгжүүлж, мэдээллийн
улсын нэгдсэн сан батуулах ба хяналт тавих эрх бүхий
төрийн захиргааны байгууллага болтлоо өргөжиж
ирсэн юм.

17. 
 1980-аад оноос эхлэн улсын геодезийн сүлжээг
шинэчлэн байгуулж, улсынхаа нутаг дэвсгэрийг
бүхэлд нь хамарсан 1:100000, 1:200000, 1:500000,
1:1000000-ны масштабын байр зүйн зургуудыг
шинэчлэн зохиож, монгол хэл дээр хэвлэн
гаргасан юм. Одоогийн байдлаар нийт нутаг
дэвсгэрийн 40 орчим хувийг 1:50000-ны, 25 орчим
хувийг 1:25000-ны масштабын байр зүйн зургаар
бүрхээд байна.