AÇIK VE UZAKTAN ÖĞRETİMDE ÖĞRETEN VE ÖĞRENEN ROLLERİ

1. Hazırlayan: Beyzanur ŞENER
Danışman: Doç. DR. Agah Tuğrul KURUCU

2.  Açık ve uzaktan öğrenme araçları geçmişten
günümüze birçok değişiklik göstermiş ve kendini
yenilemiştir. Her bir açık ve uzaktan öğretim aracı
sahip olduğu farklı özelliklerle öğrenen ve öğretenlere
yeni roller yüklemektedir. Öğreten ve öğrenenlerdeki
değişimin ana etkeni kullanılan teknolojinin ve
öğretim kaynaklarının değişmesi ve çeşitlenmesidir.
Bu değişimler bireyin davranışlarını, rollerini,
sorumluluklarını ve bütün halinde sosyal yapıyı
değiştirmektedir.
 Bilgi iletişim teknolojilerinin sağlamış olduğu
olanaklarla oluşan zaman ve mekandan bağımsız
faaliyetlerin yürütüldüğü yapılar sanal öğrenme
topluluğu, çevrimiçi öğrenme topluluğu ya da uzaktan
eğitim topluluğu adını almaktadır.

3.  Öğretmen ve öğrenci açık ve uzaktan öğretim
ortamlarında geleneksel öğrenme ortamlarından
edinilen roller devam eder veya yeni roller
üstlenilmektedir. Öğretenlerin ve öğrenenin rolleri
kullanılan teknoloji ve açık ve uzaktan öğretim şekline
göre farklılık göstermektedir. Eş zamanlı çevrimiçi
ortamlar, eş zamansız çevrimiçi ortamlar,
telekonferans, basılı materyal üzerinden eğitim gibi
farklı açık ve uzaktan öğretim uygulamalarında
öğreten ve öğrenenin rolü değişmektedir.
 Günümüzde internet tabanlı açık ve uzaktan
uygulamaları mobil teknolojilerin de katkısıyla en
baskın uygulanan uzaktan eğitim şeklidir.

4.  1980’li yıllardan itibaren açık ve uzaktan öğretim ortamındaki öğreten
rolleri şekillenmeye başlamış gelişen teknolojilerle birlikte öğreten
rollerine yenisi eklenmiştir. Bu roller şu şekilde özetlenebilir:
 Geri Dönüt Verme
 Teşhis Uzmanı Ve Yönlendirici
 Teknik Destek Ve Yeterlilik
 Yönlendirici
 Sosyal yardımcı
 Ortam Tasarımcısı
 Ders Yöneticisi
 Öğrenme Yöneticici
 Etkileşim Yöneticisi
 Pedagojik Uzman
 Grafik Tasarımcısı
 Değerlendirme Uzmanı

5.  Öğreten açık ve uzaktan öğretim başarılı olabilmek
için edindiği ya da edinmesi gereken yeni rollerin
farkına varmalı ve bu roller için yeterlilik
geliştirmelidir.
 Öğretenlerin edindiği roller bilişim teknolojileri
kullanılarak oluşturulan uzaktan eğitim ortamında
değerlendirildiği için “Çevrimiçi Roller” olarak
adlandırılmaktadır.

6. BERGE(1965)
 Pedagojik Roller
 Sosyal Roller
 Yönetimsel Roller
 Teknik Roller
 Tasarım ve
Planlayıcılık ile İlgili
Roller
 Sosyal Roller
 Öğretici-Bilgi Verici
Roller
 Teknolojik Roller
 Yönetimsel Roller
Guasch, Alverez,Espasa(2010)

7. Abdulla(2014)
 Zihinsel Roller
 Sosyal Roller
 Yönetimsel Roller
 Teknik Roller
 İçerik Yöneticisi
 Teknoloji Uzmanı
 Tasarımcı
 Sistem Yöneticisi
 Süreç Yöneticisi
 Danışman
 Geri Bildirim Sağlayıcı
 Araştırmacı
Goodyear ve Arkadaşları(2001)

8.  Çevrimiçi öğreten rolleri için kesin kalıplar
çizmemiştir.
 Açık ve uzaktan öğretim deneyimlerinde rollerin
farklılaşabileceğini ve yeni teknolojiler ile yeni roller
oluşabileceğini söylemiştir.
 Pedagojik, sosyal, yönetimsel ve teknik roller olarak alt
bileşenleriyle detaylandırmıştır.
 Alt roller, günümüz çevrimiçi teknolojilerinin açık ve
uzaktan öğretime sunmuş olduğu imkanları
kapsamaktadır.

9. Alt Roller:
 Öğrenme Ortamı Tasarımcısı ve Etkileşim Oluşturucu:
 Uzaktan öğretime uygun öğretim tasarımı yapma,
 Öğrencilerin çevrimiçi öğrenme topluluğu içerisindeki
etkileşimini sağlama.
 Öğretim Uzmanı:
 Uzaktan öğretim ile ilgili yeni yöntemleri takip etme,
 Mevcut imkan ve teknolojiler ile sahip olduğu öğretim
yöntemlerini birleştirip kullanma,
 Öğrencilerin güdülenmelerini üst düzeyde tutma.
 Ölçme ve Değerlendirme Uzmanı:
 Öğretme ve öğretim süreci değerlendirmesi için kurallar
oluşturma
 Çevrimiçi değerlendirme araçlarını organize etme ve
 kullanabilme

10.  Alt Roller:
 Çevrimiçi Öğrenme Topluluğu Lideri:
 Öğrencilerin birbirleriyle olan çevrimiçi iletişim ve
etkileşimine yardımcı olma,
 Çevrimiçi paylaşım ortamları oluşturma,
 Öğrencilerin çevrimiçi öğrenme ortamının bir üyesi
olmasına yardımcı olma.
 Program Koordinatörlüğü:
 Uzaktan öğretim programı ile ilgili kanun, yönetmelik
ve yönergeler hakkında bilgi sahibi olma ve takip etme
 Öğrencilerin ihtiyaç duydukları bilgileri öğrencilere
sunma ve gerekli birimlere yönlendirme

11.  Alt Roller:
 Teknik Uzman:
 Öğretim faaliyetlerinin yürütüldüğü çevrimiçi öğrenme
ortamında başarıyla kullanma,
 Öğrencilerin yaşamış olduğu teknik problemlere çözüm ya
da öneri üretebilme
 Medya Tasarımcısı:
 Öğrenci güdülenmesini sağlayacak ve ders amaçlarına
uygun materyaller ve içerikler geliştirme
 Teknoloji Entegrasyon Uzmanı:
 Kendi geliştirdiği ya da geliştirmiş öğretim araçlarını
uzaktan öğretim ortamına entegre hale getirebilme
 Uygun içerik yapıları oluşturma ve çevrimiçi öğrenme
faaliyetlerinde kullanabilme

12.  Alt Roller
 Konferans Yöneticisi:
 Çevrimiçi öğretimde sınıf yönetimini sağlama
 Tartışma ve paylaşımlar için belirli kurallar ve
yönergeler oluşturma
 Tüm öğrencilerin eşit oranda yararlanabileceği
öğrenme ortamları hazırlama
 Öğretim Planlayıcısı:
 Dersin amacına uygun olarak dersleri organize eder ve
planlar
 Öğrencilerin bireysel öğrenme gerçekleştirebilecekleri
esnek yapılar oluşturur.

13.  Guasch ve arkadaşları öğreten rollerini belirlerken
organizasyon yapısı ve kullanılan teknolojilere göre bu
rollerin genişleyeceğini ve şekillendireceğini
belirtmektedir.
 Guasch ve arkadaşları çevrimiçi öğrenme ortamlarında
öğreten rollerini beş ana başlık altında
değerlendirmişlerdir.
1. Tasarım ve planlayıcı roller,
2. Sosyal roller,
3. Öğretici-bilgi verici roller
4. Teknolojik roller
5. Yönetimsel roller

14.  Açık ve uzaktan öğretme faaliyetlerinden önce başlayan ve
onlarla beraber devam eden öğrenme ve öğretme süreci
sona erdikten sonra tasarımlar ve planlar için
değerlendirme yapılan bir roldür.
 Öğreten derste kullanılacak materyalleri ve içerikleri
düzenler.
 Dersin nasıl işleneceğine ve öğrenenlerin nasıl motive
edileceğine dair planlamalar yapılır.
 Öğrenci güdülenmesi için neler yapacağını planlar ve
öğrenme ve sürecin değerlendirme stratejisine karar verir.
 Öğrenci-öğretmen, öğrenci-içerik etkileşiminin nasıl
olacağına karar verir.

15.  Bu rolde öğretenin açık ve uzaktan öğrenme
ortamında öğrenenlerle ve öğrenenlerin de diğer
öğrenenlerle etkileşim içerisinde olup sosyal bir
öğrenme ortamı oluşturmaları beklenmektedir.
 Guasch ve arkadaşları farklı olarak sosyal rollerin
duyuşsal biçimde öğrenenler tarafından daha etkili bir
şekilde kendilerini ifade etmede ve rahat
hissetmelerinde etkili olduğu belirtilmiştir.

16.  Açık ve uzaktan öğretme ortamında öğretici ve bilgi
verici rol öğretmenin öğretme becerileri ve öğrettiği
konuya olan hakimiyeti ve eleştirel düşünme becerileri
ile bağlantılıdır.
 Öğreten konuya olan hakimiyeti ve bilgi birikimini
kullanarak öğrenenlere içerik hazırlar ve teknolojiden
yararlanarak içeriklerini sunar. Bunları yaparken
öğretme yöntemleri geliştirir.

17.  Açık ve uzaktan öğretme ortamlarındaki en önemli
rollerden birisidir.
 Öğretenden beklenen kullanmış olduğu açık ve
uzaktan öğretim ortamlarındaki teknolojiyi ve
materyalleri etkili bir biçimde kullanabilmesi ve
öğrencilerine öğrenme konusunda destek olabilmesi
beklenmektedir.

18.  Öğretenden beklenen sürecin ilk aşamasında yapmış
olduğu planlamaları iyi bir şekilde yöneterek açık ve
uzaktan öğretim faaliyetlerini gerçekleştirmesi, eğitim
hedeflerine ulaşabilmesi, ders işlemesi, öğrenme
ortamının kontrolünü ele alması ve sağlaması ve
öğrenenleri derse motive etmesi beklenir.

19.  Abdulla uzaktan öğretim ortamlarında öğreten rolleri ile ilgili
yapılmış olan çalışmaları incelemiştir.
 Abdulla belirtilen rolleri birleştirmiştir ve onları toplam dört
başlık altında toplamıştır.
 Abdulla ;
1. Zihinsel rolleri
2. Sosyal roller,
3. Yönetimsel roller
4. Teknik rolleri belirlemiştir.
5. Abdulla’ya göre öğretenin sürekli bir biçimde kendini
pedagojik yeterlilik bakımından güncel tutması için
geliştirmesi gerekmektedir.
6. Abdulla’ya göre öğretenin ve öğrenenlerin birbiri ile olan
iletişimini artırması ve grup bağlılığı oluşturması ve ortak
çalışma ortamlarının oluşturulması açık ve uzaktan öğretme
faaliyetleri için büyük bir öneme sahiptir.

20.  Goodyear ve arkadaşları açık ve uzaktan öğretimde
öğretenin sahip olması gereken sekiz rol belirlemişlerdir.
1. İçerik yöneticisi
2. Teknoloji Uzmanı
3. Tasarımcı
4. Sistem yöneticisi
5. Süreç yöneticisi
6. Danışman
7. Değerlendirme Uzmanı
8. Araştırmacı

21.  Diğer araştırmacılar Goodyear ve arkadaşlarından
farklı olarak sistem yöneticisi rolünü
vurgulamamışlardır. Açık ve uzaktan öğretme
ortamlarında öğretenlerin kendi sistemlerini
uygulamaları dikkate alınınca bu rolün etkili olduğu
anlaşılır. Goodyear ve arkadaşları ayrıca diğerlerinden
farklı olarak araştırmacı rolünü vurgulamışlardır. Bu
rolde öğretenlerden öğretim yöntemlerini araştırarak
öğretim ortamları ile sentezlemeleri beklenmektedir.

22.  Öğrenenlerin rolleri sürekli gelişen teknolojiler sayesinde
sürekli bir değişim içerisindedir. Uzaktan eğitimde
öğrenenlerin en büyük sorunlarından birisi topluluk hissi
oluşturamamalarıdır.
 Bride ve Beers tarafından iki temel öğrenen rolü
belirlenmiştir.
1. Öğrenme Grubu Üyesi :Öğrenme grubu üyeleri çevrimiçi
öğretim aktivitelerinde yer almalı ve aktif bir biçimde
hem öğretenler ile hem de diğer öğrenenler ile iletişim
içinde olmalıdır.
2. Kendi Kendine Öğrenen Birey : Kendi kendine öğrenen
bireyler eş zamanlı öğretimin dışında online olarak eş
zamansız öğrenme araçlarını etkili bir biçimde
kullanabilirler.

23.  Açık ve uzaktan öğretim ilk olarak basılı materyaller ile gerçekleşmiştir.
Kitaplar dergiler ve mektuplar basılı materyallere örnektir.Geniş kitlelere
yayılmışlardır. Etkileşim içermedikleri için bilgi sunma açısından yeterince
etkili olamamışlardır.
 Açık ve uzaktan öğretimin ikinci neslinde ise ses tabanlı materyaller
kullanılmıştır. Bu nesilde radyo, telefon, ses kasetleri ve CD’ler kullanılmıştır.
Bu nesilde yapılan yayınların takibinin zor olması nedeniyle ve öğretmenlerin
ve öğrencilerin eğitimlerden sıkılmaları nedeniyle problemler oluşmuştur.
 Açık ve uzaktan eğitimin üçüncü neslinde görüntü tabanlı materyaller
kullanılmıştır. Görüntülü sistemlerin kullanımı gerçek sınıf ortamlarının
oluşturulmasına olanak sağlamıştır. Maliyetli olduğu için öğretmen eğitiminde
sınırlı olarak kullanılmıştır.
 Dördüncü nesilde ise bilgisayar destekli çoklu medya sistemlerinden
yararlanılmıştır. Bu nesilde temel olarak etkileşimli vidyo ve içerik yazılımları
kullanılmıştır. Bu nesilde öğretmenler çeşitli şekillerde desteklenen zengin
içeriklerden yararlanmıştır.
 Beşinci nesilde ise web ve mobil tabanlı sistemler esas alınmıştır. Bu nesilde
bilgisayar destekli iletişim, internet tabanlı öğrenme ve öğretme materyalleri
çevrimiçi kurslar, akıllı telefonlar ve tabletler kullanılıyor. Bu nesilin diğer
nesillerin bir farkı da bu nesilin artık öğretenler tarafından bir öğretim yöntemi
olarak görülmesidir.

24.  Erkan TEKİNARSLAN – Melih Derya GÜRER, Açık Ve
Uzaktan Öğrenme, Pegem Akademi, ANKARA, 2020