1. ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ Α΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
ΕΝΟΤΗΤΑ 9
Ανυπέρβλητα πρότυπα
Β1. Λεξιλογικός πίνακας: ὁ πατήρ
Θεωρία
πατρικός: αυτός που σχετίζεται με τον πατέρα ή τους προγόνους
ὁ πατριώτης: 1. αυτός που έχει την ίδια πατρίδα με κάποιον άλλο 2. αυτός που
αγαπά και αγωνίζεται για την πατρίδα του
πατριωτικός: αυτός που σχετίζεται με τον πατριώτη
πατροπαράδοτος: αυτός που έχει κληρονομηθεί από τους προγόνους (συνων:
πατρογονικός, παραδοσιακός)
πατροφόνος: αυτός που σκοτώνει τον πατέρα του (συνων: πατροκτόνος)
πατρωνυμικός: αυτός που έχει σχηματιστεί ή προέρχεται από το πατρικό όνομα
ὁ προπάτωρ: ο πρώτος πατέρας του γένους (συνων: γενάρχης)
ὁμοπάτριος: αυτός που έχει γεννηθεί από τον ίδιο πατέρα (και άλλη μητέρα)
ὁ φιλόπατρις: αυτός που αγαπά την πατρίδα του (συνων: πατριώτης)
ἄπατρις: 1. αυτός που δεν έχει πατρίδα 2. αυτός που δεν αγαπά την πατρίδα του
πατρότητα: η ιδιότητα του πατέρα
πατερικός: αυτός που σχετίζεται με τους πατέρες της εκκλησίας
το πατριωτάκι: συντοπίτης, συγχωριανός, συμπολίτης
πατριωτικά: (επίρρημα) με τρόπο που αρμόζει σε κάποιον πατριώτη που αγαπά την πατρίδα
του, με ζήλο
πατριωτισμός: η αγάπη και αφοσίωση στην πατρίδα (συνων: φιλοπατρία)
πατρώνυμο: το όνομα του πατέρα
πατρογονικός: 1. αυτός που προέρχεται από τον πατέρα 2. αυτός που αποτελεί μέρος της
προγονικής κληρονομιάς
πατρολογία: 1. κλάδος της θεολογίας που μελετά τη ζωή και το έργο των πατέρων της
εκκλησίας
πατριδογνωσία: η γνώση της ιστορίας και της γεωγραφίας της πατρίδας κάποιου
πατριδολατρία: η μεγάλη αγάπη για την πατρίδα
Πατριαρχείο: η έδρα του Πατριάρχη
Η Παγκόσμια Ημέρα του Πατέρα πρωτογιορτάστηκε στις
19 Ιουνίου 1910 και έκτοτε γιορτάζεται κάθε 3η Κυριακή
του Ιουνίου.
ΠΗΓΗ: http://www.sansimera.gr/worldays/91#ixzz3f7NTyIm0

2. ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ Α΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
ΕΝΟΤΗΤΑ 9
Ανυπέρβλητα πρότυπα
Β1. Λεξιλογικός πίνακας: ὁ πατήρ
Ασκήσεις
1. Να σχηματίσετε προτάσεις με τις λέξεις :
πατροπαράδοτος ,φιλοπατρία, πατρικός, πατριώτης
………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………
...………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………
2. Να βρείτε συνώνυμα των λέξεων: συμπολίτης, πρόγονος, πατριωτισμός, πάτριος, γενέτειρα
...………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………
3. Όταν το ουσιαστικό πατήρ είναι α΄ συνθετικό, τι αλλαγές παθαίνει; Να αναφέρετε τρία παραδείγματα:
α) ...............................................................................................................................................
β) ...............................................................................................................................................
γ) ...............................................................................................................................................
4. Να αντιστοιχίσετε τις λέξεις της στήλης Α με τις λέξεις της στήλης Β :
Α Β
1. πάτερ
2. πατρότητα
3. πατερικά
4. πατροπαράδοτα
5. πατριωτικά
α. τραγούδια
β. έθιμα
γ. τέκνου
δ. κείμενα
ε. φαμίλιας
«Φώτης» του Φοίβου Δεληβοριά (ένα τραγούδι για τον πατέρα του από το δίσκο «Χάλια»
Θα 'ρθω κάποια μέρα απ' το γραφείο να σε πάρω απ' τη δουλειά
να πάμε βόλτα στο Θησείο στην αρχαία αγορά
να μου πάρεις ένα γλειφιτζούρι και να δούμε τον Σαμψών
να ματώνεται στην πέτρα της ζωής των αλλονών.
Θα αγοράσεις το ΑΝΤΙ ή τα ΝΕΑ θα μυρίζεις after shave
θα σε ρωτάω για τον Θησέα και θα προσπαθώ
να σε πείσω να μου πάρεις πακοτίνια και θα σου βαράω μπουνιές
και θα σε φωνάζω Φώτη και συ Φοίβο θα με λες.
Κι ύστερα θα γίνω εικοσιένα και συ σαρανταεννιά
τα Μίκυ Μάους μου σκισμένα τα ΑΝΤΙ σου σε κουτιά
θα αποφεύγω να σε δω στα μάτια θα μου μάθεις να οδηγώ
να πηγαίνω με τετάρτη προς το στρατιωτικό.
Δεν νομίζω πως θα καταφέρω να σε πω ποτέ μπαμπά
ούτε να σου δείξω όσα ξέρω κι όσα νοιώθω στη καρδιά
μα όταν κάποια μέρα στο Θησείο θα βγάζω βόλτα ένα μικρό
θα με αποκαλέσει Φοίβο και εγώ Φώτη θα τον πω.

3. ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ Α΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
ΕΝΟΤΗΤΑ 9
Ανυπέρβλητα πρότυπα
Β2. Ετυμολογικά: Παραγωγή ρημάτων
Ασκήσεις:
1. Να γράψετε ρήματα παράγωγα των παρακάτω ονομάτων:
Ονόματα Ρήματα
ἐχθρός
δυσχερής
λαμπρός
τόλμη
βασιλεύς
2. Να αντιστοιχίσετε τα ονόματα της στήλης Α με τα παράγωγα ρήματα της στήλης Β:
Α Β
τιμή τιμῶ
ἀνία γραμματεύω
δῆλος φυλάττω
γραμματεύς παιδεύω
φύλαξ ἐλπίζω
παῖς δηλόω-ῶ
ἐλπίς ἀνιάω-ῶ
μέλας καθαίρω
καθαρός μελαίνω
3. Από ποια ονόματα παράγονται τα παρακάτω ρήματα:
ἀτιμάζω → ..........................................................
ταμιεύω → .........................................................
κολακεύω → .........................................................
ἡσυχάζω → .........................................................
δουλῶ → .........................................................
φιλῶ → .........................................................
ὁρίζω → .........................................................
ὀξύνω → .........................................................
θερμαίνω → .........................................................
κηρύττω → .........................................................
Καταλήξεις ρημάτων που παράγονται από ονόματα
-(ι)άω
-έω
-όω
-εύω
-σσω / -ττω
-ζω
-άζω
-ίζω
-αίνω
-ύνω
-αίρω
-λω
τιμ-άω, τιμῶ < τιμή, ἐρυθρ-ιάω, ἐρυθριῶ < ἐρυθρός
φθον-έω, φθονῶ < φθόνος
ἀξι-όω, ἀξιῶ < ἄξιος
κινδυν-εύω < κίνδυνος
αἱμά-σσω / -ττω (= ματώνω) < αἷμα
ἀγορά-ζω < ἀγορά
ὀνομ-άζω < ὄνομα
ἁγν-ίζω < ἁγνός
ὑγι-αίνω < ὑγιής
αἰσχ-ύνω < αἶσχος
καθ-αίρω < καθαρός
ποικίλ-λω < ποικίλος

4. ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ Α΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
ΕΝΟΤΗΤΑ 9
Ανυπέρβλητα πρότυπα
Γ1. Γραμματική: Αναδιπλασιασμός
1. Ο Αναδιπλασιασμός
Οι συντελικοί χρόνοι, παρακείμενος και υπερσυντέλικος παίρνουν στην αρχή του θέματός τους
αναδιπλασιασμό σε όλους τους τύπους (εγκλίσεις, απαρέμφατο και μετοχή). Ο αναδιπλασιασμός
δηλώνει το τετελεσμένο μιας πράξης και είναι τριών ειδών:
1. Επανάληψη του αρχικού συμφώνου + ε
π.χ λύω : λέ-λυκα
Αρχίζει από ένα σύμφωνο, γι' αυτό ξαναγράφουμε το πρώτο σύμφωνο το -λ- και προσθέτουμε
και το -ε-. Έτσι γίνεται -λε-. Μετά προσθέτουμε το θέμα -λυ- και στο τέλος την κατάληξη –κα
Τον αναδιπλασιασμό αυτόν παίρνουν τα ρήματα που αρχίζουν:
α) από οποιοδήποτε απλό σύμφωνο (εκτός από το ῥ και τα διπλά ζ,ξ,ψ)
Ενεστώτας Παρακείμενος Υπερσυντέλικος
λύω λέλυκα ἐλελύκειν
β) από 2 σύμφωνα που το πρώτο είναι άφωνο (κ,γ,χ,//π,β,φ,//τ,δ,θ) και το δεύτερο ένρινο (μ,ν,) ή
υγρό (λ,ρ)
Ενεστώτας Παρακείμενος Υπερσυντέλικος
πλέω
κλίνω
πέπλευκα
κέκλικα
ἐπεπλεύκειν
ἐκεκλίκειν
ΠΡΟΣΟΧΗ!!!
Όσα ρήματα αρχίζουν από τα δασέα χ, φ, θ, στον αναδιπλασιασμό τα γράμματα αυτά
παθαίνουν ανομοίωση, δηλαδή, μετατρέπονται στα αντίστοιχα ψιλά κ, π, τ
χ → κ = χορεύω → κε-χόρευ-κα
φ → π = φυτεύω → πε-φύτευ-κα
θ → τ = θύω → τέ-θυ-κα
2. Συλλαβική αύξηση : πρόσληψη ενός - ἐ - στην αρχή του θέματος:
Τον αναδιπλασιασμό αυτόν παίρνουν τα ρήματα που αρχίζουν:
α) από δύο σύμφωνα, χωρίς όμως το πρώτο να είναι άφωνο και το δεύτερο ένρινο ή υγρό,
π.χ. σπουδάζω → ἐ-σπούδα-κα
β) από τρία σύμφωνα,
π.χ. στρατεύω → ἐ-στράτευ-κα
γ) από διπλό σύμφωνο ζ, ξ, ψ,
π.χ. ψηφίζω→ ἔ-ψηφι-κα
δ) από ῥ,
τότε παίρνουν ένα -ἐ- ως συλλαβική αύξηση και διπλασιάζουν το ρ
π.χ. ῥίπτω → ἔρ-ρι-φ-α

5. 3. Χρονική αύξηση : τροπή του αρχικού βραχύχρονου φωνήεντος σε
μακρόχρονο:
Τον αναδιπλασιασμό αυτόν παίρνουν τα ρήματα που αρχίζουν από φωνήεν ή δίφθογγο:
Ενεστώτας Παρακείμενος Υπερσυντέλικος
ἀδικῶ
ὁμολογῶ
οἰκῶ
ἠδίκηκα
ὡμολόγηκα
ᾢκηκα
ἠδικήκειν
ὡμολογήκειν
ᾠκήκειν
ΠΡΟΣΟΧΗ!!!
Ο αναδιπλασιασμός στα σύνθετα και παρασύνθετα:
Στα ρήματα που είναι σύνθετα με πρόθεση ο αναδιπλασιασμός μπαίνει μετά την πρόθεση,
π.χ. ἀπο-γράφω > ἀπο-γέ-γραφα, συν-οικῶ > συν-ῴκηκα
Ο αναδιπλασιασμός στα παρασύνθετα που το α' συνθετικό δεν είναι πρόθεση
Στα ρήματα αυτά ο αναδιπλασιασμός μπαίνει στην αρχή
π.χ. δυστυχῶ > δε-δυστύχηκα, ἀδικῶ > ἠδίκηκα
Ανώμαλος αναδιπλασιασμός
Όπως είναι φυσικό κάποια ρήματα σχηματίζουν τον παρακείμενο με διαφορετικό τρόπο, όχι
ομαλά αλλά ανώμαλα! Ποια είναι αυτά τα ρήματα;
1. Όσα αρχίζουν από γν σχηματίζουν τον παρακείμενο με συλλαβική αύξηση -ε
π.χ. γνωρίζω > ἔ-γνωκα
Τα ρήματα κτῶμαι, μιμνήσκομαι και πίπτω, έχουν αναδιπλασιασμό με επανάληψη του αρχικού
συμφώνου, π.χ.
κτῶμαι > κέ-κτημαι
μιμνήσκομαι > μέ-μνημαι
πίπτω > πέ-πτωκα
3. Το ρήμα ανοίγω στον παρακείμενο γίνεται ἀνέῳχα
4. Το ρήμα εἴκω στον παρακείμενο γίνεται ἔοικα
5. Τα ρήματα κατάγνυμι, ἀλίσκομαι, ὁρῶ, ὠθοῦμαι, και ὠνοῦμαι στον παρακείμενο γίνονται:
κατ-έ-αγα, ἐ-άλω-κα, ἐ-όρα-κα και ἐ-ώρα-κα, ἔ-ωσ-μαι, ἐ-ώνη-μια
6. Τα ρήματα ἐθίζω, ἕλκω, ἐργάζομαι, ἑστιῶ και ἐῶ στον παρακείμενο γίνονται:
εἴθικα, εἴλκυκα, εἴργασμαι, εἱστίακα, εἴακα
7. Τα ρήματα λαμβάνω, λέγω, λαγχάνω γίνονται στον παρακείμενο:
εἴληφα, εἴρηκα, εἴληχα

6. ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ Α΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
ΕΝΟΤΗΤΑ 9
Ανυπέρβλητα πρότυπα
Γ2. Γραμματική: Οριστική παρακειμένου και υπερσυντελίκου ΕΦ βαρύτονων ρημάτων
Σχηματισμός του Παρακείμενου
Για να σχηματίσουμε τον παρακείμενο θα πρέπει να προσέξουμε τις καταλήξεις και τον
αναδιπλασιασμό.
ΠΡΟΣΟΧΗ!!!
Στα αφωνόληκτα ρήματα ,δηλαδή όσα έχουν χαρακτήρα
ουρανικό: κ, γ, χ χειλικό: π ,β, φ οδοντικό: τ, δ, θ
Ο χαρακτήρας τους ενώνεται με το χρονικό χαρακτήρα του παρακείμενου (-κ) και
προκύπτουν διάφορες αλλαγές:
1. Τα ουρανικόληκτα: κ, γ, χ, ττω ,σσω και κάποια σε ζω + κ = χ
π.χ. πράττω → πέπραχα, διώκω →δεδίωχα, τάττω→τέτταχα
2. Τα χειλικόληκτα: π, β, φ, -πτω, + κ = φ
π.χ. γράφω→ γέγραφα, τρίβω→ τέτριφα, βλάπτω→ βέβλαφα
3. Τα οδοντικόληκτα: τ, δ, θ αρκετά σε -ζω και -ίζω + κ = κ
π.χ. πείθω > πέπεικα, κομίζω > κεκόμικα
λέ-λυ-κ-α
λέ-λυ-κ-ας
λέ-λυ-κ-ε
λε-λύ-κ-αμεν
λε-λύ-κ-ατε
λε-λύ-κ-ασιν
πέ-πει-κ-α
πέ-πει-κ-ας
πέ-πει-κ-ε
πε-πεί-κ-αμεν
πε-πεί-κ-ατε
πε-πεί-κ-ασιν
γέ-γρα-φ-α
γέ-γρα-φ-ας
γέ-γρα-φ-ε
γε-γρά-φ-αμεν
γε-γρά-φ-ατε
γε-γρά-φ-ασιν
πέ-πρα-χ-α
πέ-πρα-χ-ας
πέ- πρα-χ-ε
πε- πρά-χ-αμεν
πε- πρά-χ-ατε
πε- πρά-χ-ασιν

7. Σχηματισμός του Υπερσυντέλικου
Για να σχηματίσουμε τον υπερσυντέλικο χρησιμοποιούμε το θέμα όπως διαμορφώθηκε στον
παρακείμενο.
Στην αρχή βάζουμε συλλαβική αύξηση και στο τέλος τις καταλήξεις του υπερσυντέλικου.
Εννοείται πως αν το ρήμα αρχίζει από φωνήεν τότε δε θα βάλουμε κι άλλη αύξηση.
ἐ-λε-λύ-κ-ειν
ἐ-λε-λύ-κ-εις
ἐ-λε-λύ-κ-ει
ἐ-λε-λύ-κ-εμεν
ἐ-λε-λύ-κ-ετε
ἐ-λε-λύ-κ-εσαν

8. ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ Α΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
ΕΝΟΤΗΤΑ 9
Γ. ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ
1. Ο Παρακείμενος και ο Υπερσυντέλικος της Ενεργητικής Φωνής
Ασκήσεις
1. Να κλίνετε την οριστική Παρακειμένου και Υπερσυντελίκου των ρημάτων παιδεύω , στρατεύω,
ἁθροίζω , θύω , χορεύω, φυτεύω.
παιδεύω
Παρακείμενος Υπερσυντέλικος
ἁθροίζω
Παρακείμενος Υπερσυντέλικος
χορεύω
Παρακείμενος Υπερσυντέλικος
2. Να μεταφέρετε τους παρακάτω ρηματικούς τύπους στους άλλους χρόνους της οριστικής:
θαυμάζετε → ...............................................
ἐστράτευε → ...............................................
βλάψεις → ...............................................
ἐκέλευσαν → ...............................................
ἐγεγράφεις → ...............................................
στρατεύω
Παρακείμενος Υπερσυντέλικος
θύω
Παρακείμενος Υπερσυντέλικος
φυτεύω
Παρακείμενος Υπερσυντέλικος