Αρχ. Ελλ. Γλώσσα α ΄γυμνασίου, Παρακείμενος-Υπερσυντέλικος, Σχέδιο μαθήματος - Φύλλο εργασίας

1. Αρχαία Ελληνική Γλώσσα α΄ γυμνασίου- ενότ. 9η: οριστική
παρακείμενου και υπερσυντέλικου ενεργητικής φωνής
Επιμέλεια : Σερδάκη Ευαγγελία - www.synodoiporos.weebly.com Σελίδα 1
Σχέδιο μαθήματος - Φύλλο εργασίας
Βασικά στοιχεία για τον σχηματισμό του παρακείμενου και του
υπερσυντέλικου
Θυμάμαι → κάθε ρήμα αποτελείται από :
α.) το θέμα → το τμήμα που παραμένει σταθερό και δεν αλλάζει κατά την κλίση : π.χ.
ενεστώτας: λύ - ω, λύ - εις ..., παρατατικός : ἔ-λυ-ον, ἔ-λυ-ες ...
β.) τον χαρακτήρα του θέματος → το τελευταίο γράμμα πριν από την κατάληξη:
π.χ. λύ - ω, λύ - εις ... γράφ-ω, γράφ-εις ...
γ) την κατάληξη → το τμήμα που αλλάζει κατά την κλίση και βρίσκεται στο τέλος του
ρήματος : π.χ. ενεστώτας :λύ - ω, λύ - εις ..., παρατατικός : ἔ-λυ-ον, ἔ-λυ-ες ...
 Για τον σχηματισμό του παρακείμενου και του υπερσυντέλικου απαιτείται η
προσθήκη αναδιπλασιασμού, ενός στοιχείου στην αρχή του θέματος του ρήματος
που δηλώνει το συντελεσμένο της πράξης , ότι δηλ. κάτι έχει γίνει (παρακείμενος)
ή είχε γίνει στο παρελθόν ( υπερσυντέλικος).
 Π.χ. ρήμα : λύ-ω, παρακείμενος: λέ- λυ-κα (έχω λύσει), υπερσυντέλικος: ἐ-λε-λύ-
κειν (είχα λύσει) Ο υπερσυντέλικος, ως χρόνος παρελθοντικός, έχει επιπλέον και
αύξηση, (εδώ) το ἐ στην αρχή του.
Θυμόμαστε: από το ίδιο θέμα σχηματίζονται οι χρόνοι:
α. ενεστώτας και παρατατικός: ενεστ. παιδεύ-ω , πρτ. ἐ-παίδευ-ον
β. μέλλοντας και αόριστος: μέλλ. παιδεύσ-ω, αόρ. ἐ-παίδευσ-α
γ. παρακείμενος και υπερσυντέλικος: πρκ. πεπαίδευκ-α, υπερσ. ἐπεπαιδεύκ-ειν
Ο αναδιπλασιασμός είναι 3 ειδών
1. επανάληψη του αρχικού συμφώνου του θέματος του ρήματος με ένα ε μετά από αυτό
→ για όσα ρήματα αρχίζουν από ένα απλό σύμφωνο εκτός του ῥ :εν. λύ-ω, πρκ. λέ- λυ-κα
→ για όσα αρχίζουν από 2 σύμφωνα, από τα οποία το 1ο είναι άφωνο (κ, γ, χ, π, β, φ, τ, δ,
θ) και το 2ο είναι ένρινο (μ, ν) ή υγρό (λ, ρ) : ενεστ. γράφ-ω, πρκ. γέ-γρα-φα
2. συλλαβική αύξηση: ένα ἐ στην αρχή του θέματος του ρήματος ·
στην περίπτωση αυτή ο αναδιπλασιασμός και η αύξηση ταυτίζονται στον υπερσυντέλικο
→ για όσα ρήματα αρχίζουν από ῥ : ενεστ. ῥίπτ-ω, πρκ. ἔ-ρρι-φα, υπερσ. ἐ-ρρί-φειν (το ρ
διπλασιάζεται στα ρήματα αυτά)
→ για όσα αρχίζουν από 2 ή 3 σύμφωνα, από τα οποία το 1ο δεν είναι άφωνο (κ, γ, χ, π, β,
φ, τ, δ, θ) και το 2ο δεν είναι ένρινο (μ, ν) ή υγρό (λ, ρ) : ενεστ. σπουδάζ-ω, παρακείμ.
ἐ-σπούδα-κα, υπερσ. ἐ-σπουδά- κειν
→ για όσα ρήματα αρχίζουν από διπλό σύμφωνο: ζ, ξ, ψ : ενεστ. ψεύδ-ω, πρκ. ἔ-ψευ-κα,
υπερσ. ἐ-ψεύ-κειν

2. Αρχαία Ελληνική Γλώσσα α΄ γυμνασίου- ενότ. 9η: οριστική
παρακείμενου και υπερσυντέλικου ενεργητικής φωνής
Επιμέλεια : Σερδάκη Ευαγγελία - www.synodoiporos.weebly.com Σελίδα 2
3. χρονική αύξηση: αλλαγή του αρχικού βραχύχρονου φωνήεντος σε μακρόχρονο
α, ε → η αι, ει → ῃ αυ, ευ → ηυ , ο → ω , οι → ῳ ῐ → ῑ , ῠ → ῡ
Κι εδώ ο αναδιπλασιασμός ταυτίζεται με την αύξηση στον υπερσυντέλικο
→ για όσα ρήματα αρχίζουν από φωνήεν ή δίφθογγο: ενεστ. ἀναγκάζ-ω, πρκ. ἠ-νάγκα-κα,
υπερσυντέλικος: ἠ-ναγκά-κειν
Αν έχουμε ρήμα σύνθετο, ο αναδιπλασιασμός μπαίνει ανάμεσα στην πρόθεση και στο
ρήμα: ενεστ. δια-λύ-ω, πρκ. δια-λέ-λυκα, υπερσ. δι-ε-λε-λύκειν
Καταλήξεις παρακείμενου και υπερσυντέλικου:
 -κα (πρκ),-κειν (υπερσ.) → για ρήματα με χαρακτήρα θέματος φωνήεν ή οδοντικό
(τ,δ,θ, ζ )
Ενεστ. πείθ-ω , παρακείμενος: πέ-πει-κα, υπερσυντέλ. ἐ-πεπεί-κειν
 -φα (πρκ.), - φειν (υπερσ.) → για ρήματα με χαρακτήρα θέματος χειλικό (π,β,φ, πτ
)
Ενεστ. βλάπτ-ω , παρακείμενος: βέ-βλα-φα, υπερσυντέλ. ἐ-βεβλά-φειν
 -χα (πρκ.), -χειν (υπερσυντέλ.) → για ρήματα με χαρακτήρα θέματος ουρανικό
(κ,γ,χ,ττ,σσ)
Ενεστ. τάττ-ω, παρακ. τέ-τα-χα, υπερσ. ἐ- τετά-χειν
Κατά τον αναδιπλασιασμό, αν ένα ρήμα αρχίζει από δασύ σύμφωνο: χ, φ, θ , τότε αυτό
τρέπεται στο αντίστοιχο ψιλό, δηλαδή:
χ → κ : ρ. χορεύ-ω, πρκ. κε-χόρευ-κα, υπερσ. ἐ-κεχορεύ-κειν
φ → π : ρ. φύ-ω, πρκ. πέ-φυ-κα, υπερσ. ἐπεφύ-κειν
θ → τ : ρ. θύ-ω, πρκ. τέ-θυ-κα, υπερσ. ἐ-τεθύ-κειν
1. Εφαρμόστε τους κανόνες και σχηματίστε το α΄ πρόσωπο παρακείμενου και
υπερσυντέλικου των ρημάτων που σας δίνονται σε ενεστώτα στον επόμενο πίνακα:
ΕΝΕΣΤΩΤΑΣ ΠΑΡΑΚΕΙΜΕΝΟΣ ΥΠΕΡΣΥΝΤΕΛΙΚΟΣ
παιδεύ-ω πε-παίδευ-κα ἐ-πε-παιδεύ-κειν
παύ-ω
θεραπεύ-ω
γυμνάζ-ω
διαπράττ-ω
κόπτ-ω

3. Αρχαία Ελληνική Γλώσσα α΄ γυμνασίου- ενότ. 9η: οριστική
παρακείμενου και υπερσυντέλικου ενεργητικής φωνής
Επιμέλεια : Σερδάκη Ευαγγελία - www.synodoiporos.weebly.com Σελίδα 3
ῥάπτ-ω
πταί-ω
ὁρίζ-ω
2. Να αντικαταστήσετε τον Παρακείμενο με Υπερσυντέλικο και αντίστροφα.
(α) Αθηναῖοι τοῖς θεοῖς ἐτεθύκεσαν. (…………………………………….)
(β) Δράκων νόμους γέγραφεν. (…………………………………….)
(γ) Θηβαῖοι τοὺς πολεμίους δεδιώχασιν. (……………………………….)
(δ) Οἱ σύμμαχοι τάς πόλεις ἐτετειχίκεσαν. (…………………………………….)
3. Να μεταφέρετε τα ρήματα της παρένθεσης σε παρακείμενο και υπερσυντέλικο στο
σωστό πρόσωπο, σύμφωνα με τα υποκείμενα των ρημάτων :
α. Οἱ γεωργοί τούς ἁγρούς ............................................... , .......................................................
(θεραπεύω)
β. Ὑμεῖς τούς παῖδας .......................................................... , ..................................................
(σώζω)
γ. Χιών τά ὄρη ................................................................., .........................................................
(καλύπτω )
δ. Οὗτοι ἐλαίας ............................................................. , ...........................................................
(φυτεύω)
ε. Ἀλέξανδρος ἐλάφους ................................................ , .........................................................
(θηρεύω)
στ. Οὗτος τούς τῶν γερόντων λόγους............................................... , .......................................
(φυλάττω)
ζ. Ἡμεῖς τῷ θεῷ ............................................................ , ...........................................................
(ἐλπίζω)
4. Να συμπληρώσετε τον πίνακα των χρόνων:
ενεστώτας παρατατικός μέλλοντας αόριστος παρακείμ. υπερσυντέλ.
ἱκετεύω
ἔρριπτες
ἀλλάττει
σώσει
παρασκευάζομεν
ἐβλάψατε

4. Αρχαία Ελληνική Γλώσσα α΄ γυμνασίου- ενότ. 9η: οριστική
παρακείμενου και υπερσυντέλικου ενεργητικής φωνής
Επιμέλεια : Σερδάκη Ευαγγελία - www.synodoiporos.weebly.com Σελίδα 4
παίουσιν
ψεύδεις
ἁλιεύσεις
5. Στις επόμενες προτάσεις να αλλάξετε τον χρόνο των ρημάτων, σύμφωνα με την
παρένθεση:
α. Ὁ τοῦ Δαρείου στρατηγὸς ἐπὶ τὰς νήσους ἐστράτευεν (ενεστώτας, μέλλοντας,
αόριστος)
→ ..........................................., ....................................................., .............................................
β. Γέρων ξυλοκόπος καθ’ ἑκάστην ξύλα ἐκ τοῦ δρυμῶνος ἔκοπτε ( μέλλοντας, αόριστος,
παρακείμενος )
→ ..........................................., ....................................................., .............................................
γ. Κόραξ ποτὲ ἁρπάζει μοῖραν τυροῦ ( παρατατικός, παρακείμενος, υπερσυντέλικος)
→ ..........................................., ....................................................., .............................................
δ. ᾽Ενταῦθα ἱκανὸν χρόνον διέτριψαν ( ενεστώτας, παρατατικός, μέλλοντας)
→ ..........................................., ....................................................., .............................................
ε. Λησταὶ αὐτὸν ἐφόνευσαν καὶ τὸ ἀργύριον ἥρπασαν (ενεστώτας, μέλλοντας,
παρακείμενος)
→ ..........................................., ....................................................., .............................................
→ ..........................................., ....................................................., .............................................
στ. Φίλιππος ἐπεβούλευε τοῖς Κορινθίοις ( ενεστώτας, μέλλοντας, αόριστος)
→ ..........................................., ....................................................., .............................................
ζ. Ξενοφῶν τούτους ἀθροίζει ( παρατατικός, μέλλοντας, αόριστος, παρακείμενος,
υπερσυντέλικος )
→ ..........................................., ....................................................., .............................................
→ ..........................................., .....................................................