Διδακτική πρόταση - Παρουσίαση με διαφάνειες του Κεφαλαίου 3: Αναζητώντας τη γνώση. Ενότητα 1. Το ερώτημα για τη δυνατότητα της γνώσης 1. Η σκεπτικιστική πρόκληση-Διαφορετικά είδη σκεπτικισμού. α) Αμφισβήτηση της δυνατότητας γνώσης και επιδίωξη της αταραξίας (αρχαίος σκεπτικισμός), στο μάθημα της Φιλοσοφίας της Β’ τάξης Ημερησίου Γενικού Λυκείου με βάση το σχολικό βιβλίο Αρχές Φιλοσοφίας των Σ. Βιρβιδάκη, Β. Καρασμάνη, Χ. Τουρνά.

1. Κεφάλαιο 3: Αναζητώντας τη γνώση. Ενότητα 1. Το ερώτημα για τη
δυνατότητα της γνώσης 1. Η σκεπτικιστική πρόκληση-Διαφορετικά
είδη σκεπτικισμού. α) Αμφισβήτηση της δυνατότητας γνώσης και
επιδίωξη της αταραξίας (αρχαίος σκεπτικισμός).
©Κωνσταντίνος Βακουφτσής
20 ΓΕΛ ΝΕΑΠΟΛΗΣ 2014
Ρενέ Μαγκρίτ, H ανθρώπινη κατάσταση, 1933

2. Τι περιμένετε να περιέχει ένα κείμενο με τον τίτλο: Η
σκεπτικιστική πρόκληση;
Ρενέ Μαγκρίτ, Ξεπατίκωμα, 1966. Η αριστερή μορφή μοιάζει να έχει κοπεί από την κουρτίνα,
αφήνοντάς μας να δούμε την αμμουδιά και τη θάλασσα. Το περίγραμμα στο κόψιμο δεν συμπίπτει
απόλυτα με τη μορφή, δείχνοντάς μας ότι αυτό που βλέπουμε από το οποίο κάθε πίνακας επιλέγει
ένα τμήμα αποτελείται από ένα πυκνό πλέγμα από άπειρα πέπλα.

3. Ρενέ Μαγκρίτ, Εν λευκώ, 1965. «Τα ορατά πράγματα μπορούν να
γίνουν αόρατα. Αν κάποιος ιππεύει ένα άλογο σ’ ένα δάσος, άλλοτε
φαίνεται και άλλοτε όχι, παρότι είναι εκεί. Στο Εν λευκώ η
αναβάτισσα κρύβει τα δένδρα και τα δένδρα την κρύβουν».

4. Α. Κατανόηση του προβλήματος
«Παρατηρούμε πως η ικανότητά μας να
συλλάβουμε με το νου μας την πραγματικότητα
υπόκειται σε σοβαρούς περιορισμούς. Οι
αισθήσεις μας συχνά μας εξαπατούν, όπως για
παράδειγμα…σε κάποιες περιπτώσεις κάνουμε
λάθος στους συλλογισμούς μας και
προβληματιζόμαστε για τους κανόνες που
διέπουν τη σκέψη μας, ενώ άλλοτε
εκφράζουμε διαφορετικές απόψεις για πολλά
σημαντικά ζητήματα και δεν μπορούμε να
καταλήξουμε σε συμφωνία».

5. Β) Αναπαράσταση του προβλήματος
Σκεπτικιστικά επιχειρήματα όπως: «οι
ράγες του τρένου μοιάζουν να συγκλίνουν,
όταν τις παρατηρούμε από μεγάλη
απόσταση», «η ζέστη μπορεί να κάνει το
δρόμο να φαίνεται πως κινείται» , «το
φεγγάρι φαίνεται πιο μεγάλο όσο πιο χαμηλά
βρίσκεται στον ορίζοντα».
Αυτά τα επιχειρήματα περιγράφουν
στιγμιαίες αισθητηριακές παραισθήσεις,
οφθαλμαπάτες που δημιουργούνται εξαιτίας
κάποιων φυσικών δεδομένων, π.χ. του
σφαιρικού σχήματος της γης σε συνδυασμό με
την απόσταση ή η επίδραση του φωτός και
της θερμότητας στα φυσικά σώματα. Οι
στοιχειώδεις γνώσεις φυσικής βοηθούν ώστε
να μην ισχυριστούμε ότι δεν υπάρχει
εξωτερική πραγματικότητα ή ότι δεν
μπορούμε να τη γνωρίσουμε μέσω της
αισθητηριακής αντίληψης.
Magritte, La Philosophie dans le
boudoir, 1947

6. Η φυσιολογία και η ψυχολογία μάς έχουν διδάξει ότι ανάμεσα στη συνείδησή μας και την
πραγματικότητα παρεμβάλλονται τα αισθητήρια όργανά μας, το νευρικό σύστημα και ο εγκέφαλος,
ένας πολύπλοκος μηχανισμός με αδιευκρίνιστες, πολλές φορές, λειτουργίες. Επίσης,
παρεμβάλλεται το στοιχείο της υποκειμενικότητας, το οποίο συνοδεύει την αντιληπτική ικανότητά
μας. Αυτό σημαίνει πως η εικόνα που σχηματίζεται στη συνείδησή μας για την πραγματικότητα
δε συμφωνεί σε όλα τα σημεία με την πραγματικότητα καθεαυτήν. Τελικά η
τέχνη/επιστήμη/φιλοσοφία είναι αναπαράσταση της πραγματικότητας;

7. Τζιόρτζιο ντε Κίρικο, Η επιστροφή του Οδυσσέα, 1968. Ο Οδυσσέας τραβάει μόνος του
το κουπί της βάρκας του, στα κύματα μιας λίμνης, καταμεσής σ’ ένα επιπλωμένο
δωμάτιο. Ο ταξιδιώτης Οδυσσέας όπως θα μπορούσε κάποιος να συμπεράνει βγήκε
σώος από τις περιπέτειες του ταξιδιού του. Ή μήπως δεν ήταν παρά ονειροφαντασίες
κάποιου που δεν έλειψε από το σπίτι του ούτε στιγμή; Ταξίδεψε ποτέ τελικά; Ή μήπως
το πολυτάραχο ταξίδι του Οδυσσέα συνέβη μόνο στη μυθοπλαστική φαντασία του
δημιουργού του; Για ακόμα μια φορά ο ντε Κίρικο με την λεπταίσθητη ειρωνεία του μας
αφήνει να αμφιβάλουμε για την απάντηση.

8. Τα φαινόμενα, είναι, όπως ήδη είχε
υπογραμμίσει ο Πρωταγόρας, ό,τι φαίνεται
σε μας, άρα είναι σχετικά με το υποκείμενο
που τα αντιλαμβάνεται. Αλλά ενώ ο
Πρωταγόρας συμπέρανε απ’ αυτό την
αλήθεια των αντιφάσεων (επειδή π.χ. το
μέλι, που φαίνεται γλυκό στον υγιή,
φαίνεται πικρό στον ασθενή, άρα είναι
γλυκό και πικρό συνάμα), ο Πύρρων (360-
270 π.Χ.) από τις ίδιες προκείμενες
βγάζει το συμπέρασμα ότι η αλήθεια είναι
απρόσιτη και ότι η αληθινή φύση των
πραγμάτων είναι άδηλη: αυτό για τον
Πύρρωνα αποδεικνύει ότι η αλήθεια είναι
τοποθετημένη επέκεινα της επίφασης των
φαινομένων, η οποία δεν την «φανερώνει»
ποτέ εξ ολοκλήρου, άρα η γνώση είναι
ανέφικτη.
Ο Πρωταγόρας στο κέντρο μαζί με
τον Δημόκριτο, Μουσείο Ερμιτάζ

9. O Πύρρων απαθής μέσα στην καταιγίδα
O Πύρρων απέβλεπε στην επίτευξη της αταραξίας, της ψυχικής γαλήνης που
θα μπορούσε να νιώσει κάποιος, εφόσον δεχτεί ότι η γνώση την οποία
αναζητούν οι επιστημονικές και φιλοσοφικές θεωρίες είναι ανέφικτη, αφού για
κάθε θέμα υπάρχουν δύο αντίθετες αλλά ισοδύναμες (ισοσθενείς) απόψεις, και
γι’ αυτό επέχουμε, τηρούμε δηλαδή στάση ουδετερότητας.

10. Να εκφράσετε τις δικές σας σκεπτικιστικές αμφιβολίες για το πώς
πραγματικά είναι ο κόσμος και το πώς μας φαίνεται πως είναι με αναφορές
στον σκεπτικισμό στη λογοτεχνία και στον κινηματογράφο.
Η γκραβούρα του Daniel Maclise από το 1842 «Σκηνή του Άμλετ», παριστάνει την στιγμή που αποκαλύπτεται η
ενοχή του Κλαύδιου.

11. Άμλετ, Ελένη : διαλύονται σε διάφορες και διαφορετικές υποστάσεις αδυνατώντας να
συλλάβουν την αλήθεια του εαυτού τους, στη Δίκη του Κάφκα το κεντρικό πρόσωπο, οι
δικαστές, το κατηγορητήριο κινούνται μέσα σε μια εφιαλτική ατμόσφαιρα, ανάμεσα στο
είναι και στο δεν είναι.
Ο σκεπτικισμός στη λογοτεχνία στρέφεται γύρω από υπαρξιακά ερωτήματα π.χ. στον
κόσμο όπου ζω ποια είναι και πού βρίσκονται τα όρια λογικής και παράλογου,
πραγματικότητας και ψευδαίσθησης.
Από τη Δίκη του Κάφκα σε σκηνοθεσία Όρσον Γουέλς

12. Παράδοξες σκεπτικιστικές υποθέσεις όπως αυτές του Ντεκάρτ υπάρχουν στη λογοτεχνία και στον
κινηματογράφο (ιδιαίτερα στη σύγχρονη επιστημονική φαντασία, π.χ. Μπλέιντ Ράνερ, Μάτριξ) Η
«μυθολογία της εποχής μας» αποκτά τρομακτικές διαστάσεις όπως και η αυτοσυνειδησία μας με
σημεία αναφοράς πότε τον εφιάλτη των ανθρωπόμορφων μηχανών που κυριαρχούν πάνω στον
άνθρωπο (Μάτριξ) ή τον υποκαθιστούν (Μπλέιντ Ράνερ).

13. Σκεπτικισμός. «Λύση» προβλημάτων, ερωτημάτων αφετηριακών φιλοσοφικών
συζητήσεων. Οι φιλόσοφοι ξεκινούν συνήθως τις συζητήσεις τους στον χώρο της
γνωσιολογίας με το ερώτημα αν η γνώση για τα πράγματα που δεχόμαστε ότι υπάρχουν
είναι δυνατή.

14. Η λέξη «σκεπτικισμός» γενικότερα,
χρησιμοποιείται για να δηλώσει την
αυτοσυγκράτηση, την επιφυλακτικότητα ή και
τη δυσπιστία απέναντι σε μια είδηση, σε μια
προσφορά ή σε μια προτεινόμενη λύση. Η
αμφιβολία είναι μερική, όταν η αμφιβολία
αφορά μόνο τη γνώση ορισμένων μόνο
θεμάτων (π.χ. σχετικών με θρησκευτικές,
μεταφυσικές και ηθικές πεποιθήσεις ή ακόμη
και με πλημμελώς τεκμηριωμένα
επιστημονικά συμπεράσματα, οπότε οι
επιφυλάξεις είναι εύλογες). Αντίθετα, όταν
απορρίπτεται ριζικά οποιαδήποτε γνώση τότε
η αμφιβολία είναι καθολική. Όταν
αμφισβητείται η βεβαιότητα για τη σύλληψη
της γνώσης χωρίς όμως να αποκλείεται η
πιθανότητα της προσέγγισής της, η
αμφιβολία είναι ασθενέστερη ή
μετριοπαθέστερη. Αντίθετα, όταν
απορρίπτεται κατ’ αρχήν ακόμη και η
πιθανότητα προσέγγισης της γνώσης, τότε η
αμφιβολία είναι ισχυρότερη, προχωρώντας
στην απόρριψη της γνωστικής δυνατότητας,
αμφισβητεί ουσιαστικά και τη φιλοσοφία και
την επιστήμη.
Ρενέ Μαγκρίτ, Η αυτοκρατορία του φωτός,
1954

15. Πρώτο στάδιο: Εντοπισμός των βασικών ιδεολογικών στοιχείων των
φιλοσοφικών κειμένων ώστε να καταστεί αποτελεσματική η ανάγνωσή τους
Τι είναι ιδεολογία: Ως ιδεολογία μπορεί να θεωρηθεί ότι είναι
ένα συνολικό όραμα, ένας τρόπος αντιμετώπισης των πραγμάτων,
κοσμοθεωρία, ή ένα σύνολο ιδεών (συμπεριλαμβανομένων των
πολιτικών ) που προτείνει μια κοινωνική τάξη για όλη την
κοινωνία. Ο βασικός στόχος μιας ιδεολογίας είναι να φέρει
αλλαγή στην κοινωνία μέσω μιας ρυθμιστικής διαδικασίας (πώς
θα έπρεπε να είναι ο κόσμος). Οι ιδεολογίες έχουν την τάση να
περιλαμβάνουν αφηρημένες έννοιες προς εφαρμογή στον
πραγματικό κόσμο και για τον λόγο αυτό συναντώνται πολύ συχνά
στο πεδίο της πολιτικής.

16. Δεύτερο στάδιο: Ανασύνθεση της συνολικής εικόνας της ζωής στα ελληνιστικά
χρόνια
Στην Αλεξάνδρεια, στην Αντιόχεια της Συρίας, στη Σελεύκεια του Τίγρη, στην Έφεσο
αναπτύχθηκαν πόλεις που σε σχέση με τα δεδομένα της αρχαιότητας, ήταν τεράστιες πόλεις
300.000 κατοίκων. Η ανθρώπινη ύπαρξη δεν έχει πια οικείο περιβάλλον, έγινε σαν το σύγχρονο
άνθρωπο που ζει στο Λονδίνο ή στο Παρίσι. Ζει για πρώτη φορά την εμπειρία της μοναξιάς και
διερωτάται πώς μπορεί να γίνει και να παραμείνει ευτυχισμένος. Το κοινό στοιχείο που
διακρίνουμε στις ποικίλες βιοθεωρίες που αναπτύχθηκαν κατά την ελληνιστική εποχή είναι ο
ορισμός της ευτυχίας ως απουσίας πόνου και ανησυχίας. Ευτυχισμένοι μπορούμε να είμαστε
ακόμη κι όταν πονάμε, αν διατηρήσουμε την αυτοκυριαρχία μας.

17. Ατομισμός: κοσμοαντίληψη, που η
ουσία της συνίσταται στην
απολυτοποίηση της θέσης του
ατόμου ως απομονωμένης
μονάδας σε αντιπαράθεση προς
την κοινωνία. Οι πρώτες
αντιλήψεις του ατομισμού
εμφανίστηκαν ως απόρροια της
αποσάθρωσης των αρχαίων
πόλεων - κρατών. Ο
εξεγερμένος ατομισμός συνιστά
ωφελιμιστική στάση, που απέχει
από τα μεγάλα προβλήματα της
κοινωνικής ζωής. Η
ολοκληρωμένη ανάπτυξη του
ατόμου πραγματοποιείται μόνο σε
συνδυασμό με τη συλλογικότητα.
Magritte, The Human Condition

18. Ανασύνθεση της “ιδεολογίας” της εποχής
Όταν κατέρρευσε η δομή της πόλης, προκλήθηκε
σοβαρή κρίση και πνευματική σύγχυση, αφού η
ελληνική πόλη υποβιβάστηκε από την κατάσταση
της αυτονομίας σ’ αυτήν ενός απλού δήμου στα
πλαίσια ενός μεγαλύτερου κράτους. Οι μικρές
ελληνικές πόλεις έχουν χάσει μαζί με την
αυτονομία τους, το δικαίωμα να αποφασίζουν για
την ειρήνη και τον πόλεμο. Αν κάποιος ήθελε να
διαδραματίσει ένα ρόλο έπρεπε να μπει στην
υπηρεσία των μοναρχών, (ο Πύρρων το 334
συμμετείχε στην εκστρατεία του Μ.
Αλεξάνδρου στην Ανατολή, είχε τη δυνατότητα
να έλθει σε επαφή με πολλά ανατολικά δόγματα,
που δίδασκαν και εφάρμοζαν στην πράξη την
αποδέσμευση από τα πάθη) στους στρατούς των
Διαδόχων ή στις αποικίες που ίδρυσαν οι
τελευταίοι, να εγκαταλείψει την πατρίδα του και
να επιζητήσει την εύνοιά τους, ενώ μέχρι τότε
νοηματοδοτούσε την ύπαρξή του με τα καθήκοντά
του ως πολίτης. Η ανθρώπινη ύπαρξη δεν έχει
πια οικείο περιβάλλον, έγινε σαν το σύγχρονο
άνθρωπο που ζει στο Λονδίνο ή στο Παρίσι.
Ζει για πρώτη φορά την εμπειρία της μοναξιάς και
διερωτάται πώς μπορεί να γίνει και να παραμείνει
ευτυχισμένος.
Magritte, Perspective Le Balcon de Manet,
1950

19. Ιστορικό πλαίσιο: Προσωκρατικοί , σοφιστές και Σωκράτης
• Άνω και κάτω οδός,
μία και αυτή.
(Ηράκλειτος)
• Α) Δεν υπάρχει τίποτε.
Β) δεν ξέρουμε τίποτε
και Γ) Δεν είμαστε σε
θέση να μεταδώσουμε
στους άλλους τίποτε
(Γοργίας)
• Έν οίδα ότι ουδέν οίδα
(Σωκράτης). Ο Ηράκλειτος σε λεπτομέρεια της
Σχολής των Αθηνών του Ραφαήλ.

21. Κυριότεροι εκπρόσωποι του
αρχαίου Σκεπτικισμού είναι ο
Πύρρων ο Ηλείος (360-270 π.Χ.)
και ο Τίμων ο Φλειάσιος (330-
240 π.Χ). Και οι δύο αμφισβητούν
ριζικά τη γνωστική δυνατότητα
υπογραμμίζουν τον υποκειμενικό
και σχετικό χαρακτήρα των
ανθρώπινων αντιλήψεων και
διδάσκουν ότι δεν πρέπει κανείς
να λέει ότι τα πράγματα είναι έτσι
και όχι αλλιώς. Το μόνο που
επιτρέπεται να λέει είναι ότι
απλώς του φαίνονται ότι έχουν την
α ή τη β ιδιότητα. Δεν θα έπρεπε
να παραμελήσουμε την ιστορική
σπουδαιότητα αυτών των
υπερβολικά λησμονημένων
συγγραφέων.
«Πύρρωνα, τούτο ποθεί ν’ ακούσει η καρδιά
μου: πώς, ενώ είσαι άνθρωπος, εύκολα ζεις
με ησυχία, μόνος εσύ, απ’ τους ανθρώπους,
που ακολουθεί θεϊκό τρόπο ζωής;».
Τίμων, «Ινδαλμοί».

22. Είναι χρήσιμη η επιχειρηματολογία των σκεπτικών;
• Σε τι συνίσταται η φιλοσοφική γονιμότητα του σκεπτικισμού; Διατηρεί το
πνεύμα σε εγρήγορση, υπογραμμίζει τους επιστημολογικούς κινδύνους που
διατρέχει ο κοινός νους, κάθε φορά που δεν υποβάλλει σε εξονυχιστικό
έλεγχο τα δεδομένα του ή δεν είναι έτοιμος να αναθεωρήσει τα
συμπεράσματά του.
• Έτσι το πνεύμα δεν παρασύρεται σε αβασάνιστες διαβεβαιώσεις και
παρότι οι τρόποι των σκεπτικών δεν μας πείθουν για την απόλυτη αλήθεια
της ανέφικτης γνώσης, και αυτό συμβαίνει διότι η επιστήμη με την
τεχνολογία της είναι σε θέση να ξεπεράσει τον υποκειμενισμό και τη
σχετικότητα των αντιλήψεων, κι έτσι μπορούμε να καταλήξουμε σε μάλλον ή
ήττον αντικειμενικές κρίσεις.
• Η μεθοδική αμφιβολία είναι αναντικατάστατο όργανο πνευματικής
ελευθερίας. Είναι αυτονόητο ότι δεχόμενοι την πρόκληση του σκεπτικισμού
υπογραμμίζουμε τα θετικά και γόνιμα σημεία του και, ασφαλώς επισημάνουμε
τις υπερβολές και τα όρια του. Ό,τι ενοχλεί πρωτίστως στη σκεπτική σχολή
είναι ο ίλιγγος του γνωσιολογικού κενού, το οποίο οι αντιπρόσωποί της
συστηματικά επιδιώκουν.

23. Βασικό μειονέκτημα της σκεπτικής σχολής
Βασικό μειονέκτημα της
σκεπτικής σχολής είναι το
στοιχείο της υπερβολής,
ιδιαίτερα στις περιπτώσεις κατά
τις οποίες η άρνηση της
γνωστικής δυνατότητας
μετατρέπεται σε αυτοσκοπό. Με
τον τρόπο αυτό, ο σκεπτικισμός
στην ακραία και αδιάλλακτη
μορφή του εκφυλίζεται σε
αρνητικό δογματισμό. Η
«χρεωκοπία» του σκεπτικισμού
οφείλεται στην αντίφαση:
έχοντας υιοθετήσει την ύπαρξη
μιας τουλάχιστον αλήθειας
καταλήγει ιστορικά στην
αυτοαναίρεσή του.
Ρενέ Μαγκρίτ, «Κόκκινο Μοντέλο». Ένα ζευγάρι
μπότες, το μπροστινό μέρος των οποίων έχει
μεταμορφωθεί στα πραγματικά δάχτυλα των ποδιών,
εμπεριέχει τόσο το πέρασμα μιας εικόνας στην άλλη,
όσο και τη συμβίωση των δυο διαφορετικών σε μια.

24. «Αυτό δεν είναι πίπα», ζωγράφισε o Ρενέ Μαγκρίτ στο έργο του «Η προδοσία
των εικόνων», φέρνοντας τον θεατή αντιμέτωπο με την απεικόνιση ενός
αντικειμένου που αρνείται τον εαυτό του.

25. Μια ειρωνική αναφορά στο φως το οποίο υποτίθεται βλέπει κάποιος όταν έχει
έμπνευση ή βυθίζεται στις σκέψεις του…
Ρενέ Μαγκρίτ, Η φιλοσοφική λυχνία, 1936. Πρόκειται για μια γκροτέσκα
αυτοπροσωπογραφία του ίδιου του Magritte, στην οποία υπάρχουν τρεις τουλάχιστον
διακειμενικές αναφορές: το κερί του Descartes, αλλά και τα δικά του κεριά όπως
απεικονίζονται στον πίνακά του με τίτλο La méditation (Ο στοχασμός).

26. Ποίημα του Bertholt Brecht: Εγκώμιο στην αμφιβολία
«Ευλογημένη να ’ναι η αμφιβολία! Σας συμβουλεύω να τιμάτε / χαρούμενα και προσεχτικά εκείνον / που το
λόγο σας εξετάζει σαν κάλπικη μονέδα! / Άμποτε να 'σαστε συνετοί και να μη / δίνετε το λόγο σας με
σιγουριά πολλή./[…]
Α, όμορφο που ’ναι το κούνημα του κεφαλιού / για τις “ατράνταχτες” αλήθειες! / […] Μα απ’ όλες τις
αμφιβολίες ομορφότερη είναι σαν οι φοβισμένοι / αδύναμοι σηκώνουν το κεφάλι και / παύουν να πιστεύουν
/ στων τυράννων τη δύναμη.
Α, με πόσο κόπο καταχτήθηκε κείνο το σοφό αξίωμα! / Πόσες θυσίες κόστισε! / Πόσο δύσκολο στάθηκε
να βρεθεί / πως τα πράγματα ήταν έτσι κι όχι αλλιώς! / Με στεναγμό ανακούφισης το ’γραψε ένας
άνθρωπος μια μέρα στης Γνώσης το βιβλίο. / Καιρό πολύ έμεινε χαραγμένο εκεί μέσα και γενιές ολόκληρες
/ ζήσαν μαζί του, το ’βλεπαν σαν αλήθεια αιώνια./ Μα κάποτε μια υποψία μπορεί να γεννηθεί, γιατί μια
καινούρια εμπειρία / τραντάζει το ατράνταχτο αξίωμα. Ξυπνάει η αμφιβολία. / Και μιαν άλλη μέρα ένας
άλλος άνθρωπος στοχαστικά σβήνει απ’ το βιβλίο της / Γνώσης / το αξίωμα με μια μονοκοντυλιά. / […]
Να κι οι αστόχαστοι που ποτέ δεν αμφιβάλλουν. / Η χώνεψή τους είναι άψογη, κι η κρίση τους αλάθευτη.
/ Δεν πιστεύουν στα γεγονότα, πιστεύουν μόνο στον εαυτό τους. / Αν χρειαστεί / πρέπει αυτούς τα
γεγονότα να πιστέψουν. Είναι απέραντα / υπομονετικοί – με τον εαυτό τους. Τα επιχειρήματα / τα ακούνε
με αυτί σπιούνου.
Στους αστόχαστους που ποτέ δεν αμφιβάλλουν, / συνταιριάζουν οι στοχαστικοί που ποτέ δεν δρούνε. /
Τούτοι αμφιβάλλουν όχι για να πάρουν μια απόφαση, αλλά, / για να μην πάρουν απόφαση καμιά. Τα
κεφάλια τους τα χρησιμοποιούνε μόνο για να / τα κουνάνε. Με σκοτισμένο πρόσωπο / ειδοποιούν τους
επιβάτες των καραβιών που βουλιάζουν, πως το νερό είναι επικίνδυνο. / Κάτω απ’ του δημίου το μπαλτά /
αναρωτιούνται αν δεν είναι άνθρωπος κι αυτός. / Μουρμουρίζουν σκεφτικά / πως “το θέμα δεν έχει
ξεκαθαριστεί ακόμα”, και πηγαίνουν να πέσουν. / Μοναδική τους δράση ο δισταγμός. / Αγαπητή τους
φράση: “Δεν είναι ακόμη ώριμο για συζήτηση”
Γι’ αυτό αν πιστεύεις την αμφιβολία / μην παινέψεις / την αμφιβολία που καταντάει απελπισία! / Τι ωφελεί
η αμφιβολία εκείνον / που δεν μπορεί ν’ αποφασίσει; / Μπορεί να πράξει λάθος / όποιος δε γυρεύει
πολλούς λόγους για να δράσει ./ Μα όποιος πάρα πολλούς γυρεύει / μένει άπραγος την ώρα του
κινδύνου».
Αφού μελετηθεί το ποίημα του Bertholt Brecht Εγκώμιο στην αμφιβολία, στο οποίο ο ποιητής διατυπώνει
τις απόψεις του για την αμφιβολία να προσδιοριστούν τα είδη αμφιβολίας που παρουσιάζονται εκεί και να
συζητηθεί πότε ωφελεί και πότε βλάπτει ο σκεπτικισμός κατά τον Μπρεχτ.

27. Πηγή: Διδακτική πρόταση Χαρινέλας
Τουρνά, Σχολική Σύμβουλος ΠΕ02 Δ΄
Αθήνας.