Μία παρουσίαση για τις ανάγκες της δειγματικής διδασκαλίας που θα πραγματοποιηθεί στις 13/12 στο Πειραματικό Λύκειο της Ευαγγελικής Σχολής Σμύρνης

1. Κεφάλαιο 2ο
Διδακτικές ενότητες 1η & 2η
Γλώσσα, Λόγος, Λέξεις, Νόημα
ΠΕΙΡΑΜΑΣΙΚΟ ΛΤΚΕΙΟ ΕΤΑΓΓΕΛΙΚΗ΢
Ι.Π. ΑΜΠΕΛΑ΢ ΢ΧΟΛΗ΢ 1

2. Οι άνκρωποι επικοινωνοφν μεταξφ τουσ κυρίωσ μζςω
τθσ γλϊςςασ. Επομζνωσ, βαςικόσ ςκοπόσ τθσ γλϊςςασ
είναι θ επικοινωνία.
Η λζξθ «γλϊςςα» όμωσ χρθςιμοποιείται με διάφορεσ
ςθμαςίεσ. Ρροςπακιςτε λοιπόν να αντιςτοιχίςετε τα
δεδομζνα τθσ ςτιλθσ Αϋ με τα δεδομζνα τθσ ςτιλθσ Βϋ
διακρίνοντασ τισ διαφορετικζσ ςθμαςίεσ του όρου
«γλϊςςα».
ΠΕΙΡΑΜΑΣΙΚΟ ΛΤΚΕΙΟ ΕΤΑΓΓΕΛΙΚΗ΢
Ι.Π. ΑΜΠΕΛΑ΢,
΢ΧΟΛΗ΢ 2

3. Α΄ Β΄
1. Στζγνωςε θ γλϊςςα μου από τθ δίψα.
α. φυςικό όργανο ομιλίασ 2. Mιλάει δφο ξζνεσ γλϊςςεσ.
β. ςφςτθμα επικοινωνίασ των 3. Γλῶςςα λανκάνουςα τὰ ἀλθκῆ λζγει.
ανκρϊπων 4. H γλϊςςα του Ραλαμά
γ. κάκε άλλο μζςο, εκτόσ του 5. H γλϊςςα παίηει βαςικό ρόλο ςτθν
λόγου, που βοθκάει ςτθ άρκρωςθ των φκόγγων.
ςυνεννόθςθ 6. H γλϊςςα των κωφαλάλων.
δ. ο ιδιαίτεροσ τρόποσ γραφισ ι 7. Γλϊςςεσ των θλεκτρονικϊν
ομιλίασ ενόσ λογοτζχνθ υπολογιςτϊν.
ε. το ςφνολο των εκφραςτικϊν 8. Μάλλιαςε θ γλϊςςα μου.
μζςων μίασ τζχνθσ 9. H γλϊςςα τθσ μουςικισ
ςτ. κοινωνικι διάλεκτοσ 10.Mιλάει δφο ξζνεσ γλϊςςεσ
11.Η γλϊςςα των νζων.
ΠΕΙΡΑΜΑΣΙΚΟ ΛΤΚΕΙΟ ΕΤΑΓΓΕΛΙΚΗ΢
Ι.Π. ΑΜΠΕΛΑ΢ ΢ΧΟΛΗ΢ 3

4. Με τθ γλϊςςα μποροφμε να εκφράηουμε τισ ςκζψεισ
μασ και να επικοινωνοφμε με τουσ άλλουσ. Είναι όμωσ
δυνατόν να ςκεφτόμαςτε χωρίσ να χρθςιμοποιοφμε τθ
γλϊςςα;
Διαβάςτε προςεκτικά τα παρακάτω κείμενα και
προςπακιςτε να δϊςετε (προφορικά) ςφντομεσ
απαντιςεισ ςτα ερωτιματα που ακολουκοφν:
Κείμενο 1ο Πλάτων, Σοφιςτισ, 263e-264a
Κείμενο 2ο Νόαμ Τςόμςκυ, Μορφι και νόθμα ςτισ φυςικζσ
γλϊςςεσ, μτφρ. Μ. Μαρκίδθσ, Ακινα 1977, ς. 16
ΠΕΙΡΑΜΑΣΙΚΟ ΛΤΚΕΙΟ ΕΤΑΓΓΕΛΙΚΗ΢
Ι.Π. ΑΜΠΕΛΑ΢ ΢ΧΟΛΗ΢ 4

5. Ξένος ΞΕΝΟΣ: Λοιπόν, ςκζψθ και λόγοσ είναι
Οὐκοῦν διάνοια μὲν καὶ λόγος ταὐτόν:
το ίδιο πράγμα. Μόνο που ο διάλογοσ
πλὴν ὁ μὲν ἐντὸς τῆς ψυχῆς πρὸς αὑτὴν
διάλογος ἄνευ φωνῆς γιγνόμενος τοῦτ᾽ που γίνεται χωρίσ φωνι, μζςα ςτθν
αὐτὸ ἡμῖν ἐπωνομάσθη, διάνοια; ψυχι με τον εαυτό τθσ, ονομάςτθκε
Θεαίτητος ςκζψθ.
Πάνυ μὲν οὖν.
ΘΕΑΙΤΗΤΟΣ: Βζβαια.
Ξένος
Τὸ δέ γ᾽ ἀπ᾽ ἐκείνης ῥεῦμα διὰ τοῦ ΞΕΝΟΣ: Ενϊ το ρεφμα που βγαίνει από
στόματος ἰὸν μετὰ φθόγγου κέκληται τθν ψυχι και περνά από το ςτόμα μαηί
λόγος; με ιχο, αυτό δεν καλείται λόγοσ;
Θεαίτητος
ΘΕΑΙΤΗΤΟΣ: Αλικεια λεσ.
Ἀληθῆ.
Ξένος ΞΕΝΟΣ: Και ακόμα ξζρουμε ότι μζςα
Καὶ μὴν ἐν λόγοις γε αὖ ἴσμεν ἐνὸν— ςτουσ λόγουσ υπάρχει και αυτό.
Θεαίτητος ΘΕΑΙΤΗΤΟΣ: Ροιο;
Τὸ ποῖον;
ΞΕΝΟΣ: Η κατάφαςθ και θ άρνθςθ.
Ξένος
Φάσιν τε καὶ ἀπόφασιν. ΘΕΑΙΤΗΤΟΣ: Το ξζρουμε.
Θεαίτητος ΞΕΝΟΣ: Πταν λοιπόν τοφτο (κατάφαςθ
Ἴσμεν. και άρνθςθ) γίνεται μζςα ςτθν ψυχι με
Ξένος
τθ ςιωπθλι ςκζψθ, πϊσ αλλιϊσ παρά
Ὅταν οὖν τοῦτο ἐν ψυχῇ κατὰ διάνοιαν
ἐγγίγνηται μετὰ σιγῆς, πλὴν δόξης ἔχεις κρίςθ κα το ονόμαηεσ;
ὅτι προσείπῃς αὐτό;
ΠΕΙΡΑΜΑΣΙΚΟ ΛΤΚΕΙΟ ΕΤΑΓΓΕΛΙΚΗ΢
Ι.Π. ΑΜΠΕΛΑ΢ ΢ΧΟΛΗ΢ 5

6.  Με ποιο ςυλλογιςμό ο Ξζνοσ αποδεικνφει ότι «ςκζψθ
και γλϊςςα είναι το ίδιο πράγμα»;
 Τι δθλϊνουν μζςα ςτο κείμενο οι όροι:
διάνοια, λόγοσ, δόξα
 Ροια διττι ςθμαςία ζχει γενικότερα θ λζξθ «λόγοσ»
ςτθν αρχαία και ςτθ νζα ελλθνικι γλϊςςα;
ΛΟΓΟΣ
Α. Ο ΕΚΦΕ΢ΟΜΕΝΟΣ ΛΟΓΟΣ
(Ρ΢ΟΦΟ΢ΙΚΟΣ και Γ΢ΑΡΤΟΣ)
Β. Ο ΕΝΔΙΑΘΕΤΟΣ ΛΟΓΟΣ
(ΛΟΓΙΚΗ ΣΚΕΨΗ)
ΠΕΙΡΑΜΑΣΙΚΟ ΛΤΚΕΙΟ ΕΤΑΓΓΕΛΙΚΗ΢
Ι.Π. ΑΜΠΕΛΑ΢ ΢ΧΟΛΗ΢ 6

7. «Προςωπικά γοθτεφομαι από τθν πικανότθτα να μάκω κάτι απ’
αυτι τθ μελζτθ *τθσ γλϊςςασ+, που κα φζρει ςτο φωσ εγγενείσ
ιδιότθτεσ του ανκρϊπινου νου. Προσ το παρόν, δεν μποροφμε να
ποφμε τίποτα ιδιαίτερα διαφωτιςτικό ςχετικά με τθ φυςικι,
δθμιουργικι χριςθ τθσ γλϊςςασ κακ’ αυτιν. Αλλά νομίηω πωσ
ςιγά ςιγά αρχίηουμε να καταλαβαίνουμε τουσ μθχανιςμοφσ που
κάνουν δυνατι αυτι τθ δθμιουργικι χριςθ τθσ γλϊςςασ ωσ
εργαλείου τθσ ελεφκερθσ ςκζψθσ και τθσ ζκφραςθσ. Μιλϊντασ
πάλι προςωπικά, για μζνα, οι πιο ενδιαφζρουςεσ απόψεισ των
ςφγχρονων ερευνϊν ςτθ γραμματικι είναι οι προςπάκειεσ να
διατυπωκοφν οι αρχζσ τθσ οργάνωςθσ τθσ γλϊςςασ, που, όπωσ
λζγεται, είναι παγκόςμιεσ αντανακλάςεισ των ιδιοτιτων του νου.
Κι ακόμθ, με ςυγκινεί θ προςπάκεια να δειχτεί πωσ, ςτθ βάςθ
αυτισ τθσ υπόκεςθσ, μερικά γεγονότα ςχετικά με τισ ιδιαίτερεσ
γλϊςςεσ μποροφν να εξθγθκοφν».
Νόαμ Τσόμσκυ, Μορφή και νόημα στις φυσικές γλώσσες
ΠΕΙΡΑΜΑΣΙΚΟ ΛΤΚΕΙΟ ΕΤΑΓΓΕΛΙΚΗ΢
Ι.Π. ΑΜΠΕΛΑ΢ ΢ΧΟΛΗ΢ 7

8.  Ροιο είναι το κφριο αντικείμενο τθσ μελζτθσ του
Τςόμςκυ;
 Τι ακριβϊσ προςπακεί να διερευνιςει;
 Ροιο κα είναι το τελικό αποτζλεςμα τθσ ζρευνάσ του;
⇩
Ο λόγοσ δεν είναι ζνα απλό άκροιςμα λζξεων, αλλά
αποτελείται από λζξεισ δομθμζνεσ βάςει κανόνων,
ϊςτε από τον ςυνδυαςμό τουσ να προκφπτει κάποιο
νόθμα.
ΠΕΙΡΑΜΑΣΙΚΟ ΛΤΚΕΙΟ ΕΤΑΓΓΕΛΙΚΗ΢
Ι.Π. ΑΜΠΕΛΑ΢ ΢ΧΟΛΗ΢ 8

9. Ζχετε αναρωτθκεί τι είναι λζξθ; Ρριν απαντιςετε
διαβάςτε το παρακάτω αριςτοτελικό κείμενο:
«Όνομα είναι ζνασ ιχοσ τθσ φωνισ που ζχει κάποια
ςθμαςία κατά ςυνκικθ, χωρίσ αναφορά ςε χρόνο. Τα
μζρθ αυτοφ (δθλαδι οι ιχοι των γραμμάτων ι
ςυλλαβϊν) ξεχωριςτά από μόνα τουσ δεν ζχουν καμιά
ςθμαςία».
Ἀριστοτέλης, Περί ἑρμηνείας, 16a19-21
ΠΕΙΡΑΜΑΣΙΚΟ ΛΤΚΕΙΟ ΕΤΑΓΓΕΛΙΚΗ΢
Ι.Π. ΑΜΠΕΛΑ΢ ΢ΧΟΛΗ΢ 9

10. Ρροςπακιςτε να διερευνιςετε τα παρακάτω
ερωτιματα. Μπορείτε να δϊςετε κάποια απάντθςθ;
 Τι εννοεί ο Αριςτοτζλθσ με τθν ζκφραςθ «κατά
ςυνκικθ»;
 Ρϊσ μια λζξθ αποκτά ςθμαςία, νόθμα; Ο οριςμόσ
μιασ λζξθσ είναι επαρκισ για να ςυλλάβουμε το νόθμα
μιασ λζξθσ;
 Ροια είναι θ ςχζςθ που υπάρχει ανάμεςα ςτισ λζξεισ
και τα πράγματα; Ρριν απαντιςετε να λάβετε υπόψθ
ςασ α) το γεγονόσ ότι για το ίδιο πράγμα
χρθςιμοποιοφνται διαφορετικζσ λζξεισ ςε κάκε φυςικι
γλϊςςα (αγγλικά, γαλλικά, ελλθνικά …) και β) το
ακόλουκο ςχιμα:
ΠΕΙΡΑΜΑΣΙΚΟ ΛΤΚΕΙΟ ΕΤΑΓΓΕΛΙΚΗ΢
Ι.Π. ΑΜΠΕΛΑ΢ ΢ΧΟΛΗ΢ 10

11. Λέξη (σημαῖνον)
Έννοια (σημαινόμενον) Πράγμα (ἀναφερόμενον)
ΠΕΙΡΑΜΑΣΙΚΟ ΛΤΚΕΙΟ ΕΤΑΓΓΕΛΙΚΗ΢
Ι.Π. ΑΜΠΕΛΑ΢ ΢ΧΟΛΗ΢ 11

12. Πράγμα
Λέξη: βιβλίο, book, Buch, livre, libro,书
Έννοια: «βιβλίο» ςε όλεσ τισ παραπάνω γλϊςςεσ
ΠΕΙΡΑΜΑΣΙΚΟ ΛΤΚΕΙΟ ΕΤΑΓΓΕΛΙΚΗ΢
Ι.Π. ΑΜΠΕΛΑ΢ ΢ΧΟΛΗ΢ 12

13. Έννοια Πράγμα
Στακερότθτα Υλικότθτα
Αιωνιότθτα Ραροδικότθτα
Άφκαρτοσ Μεταβλθτότθτα
Νοθτόσ Φκαρτόσ
Αιςκθτόσ
ΠΕΙΡΑΜΑΣΙΚΟ ΛΤΚΕΙΟ ΕΤΑΓΓΕΛΙΚΗ΢
Ι.Π. ΑΜΠΕΛΑ΢ ΢ΧΟΛΗ΢ 13

14. Ο «μφκοσ του Σπθλαίου» ζχει αλλθγορικι ςθμαςία, δθλαδι
υπάρχουν ςυμβολιςμοί με ιδιαίτερθ φιλοςοφικι ςθμαςία.
 Στον ςυγκεκριμζνο μφκο υπάρχει καταρχάσ μία βαςικι
αντίκεςθ. Με ποιο τρόπο ςυνδζεται αυτι θ αντίκεςθ με το
κζμα τθσ ςχζςθσ ανάμεςα ςτισ ζννοιεσ και τα πράγματα;
 Με τθ βοικεια των παρακάτω απεικονίςεων μπορείτε να
εντοπίςετε τουσ επιμζρουσ ςυμβολιςμοφσ που κρφβονται
ςτον μφκο και να τουσ ςυςχετίςετε με το απόςπαςμα που
ακολουκεί;
ΠΕΙΡΑΜΑΣΙΚΟ ΛΤΚΕΙΟ ΕΤΑΓΓΕΛΙΚΗ΢
Ι.Π. ΑΜΠΕΛΑ΢ ΢ΧΟΛΗ΢ 14

15. ΠΕΙΡΑΜΑΣΙΚΟ ΛΤΚΕΙΟ ΕΤΑΓΓΕΛΙΚΗ΢
Ι.Π. ΑΜΠΕΛΑ΢ ΢ΧΟΛΗ΢ 15

16. «Αυτι θ ουςία του Είναι (θ ιδζα), για τθν οποία δίνουμε λόγο με ερωτιςεισ και
απαντιςεισ, τι από τα δφο είναι; Είναι αιωνίωσ θ ίδια με τον εαυτό τθσ και
ςτακερι ι άλλοτε ζτςι κι άλλοτε αλλιϊσ; Μιπωσ το κακαυτό Κςο, το κακαυτό
Ωραίο, το κακζνα από τα κακαυτό πράγματα (ιδζεσ), το Ον, υφίςταται καμιά
μεταβολι και ποια; Ή μιπωσ κακζνα από αυτά τα όντα ζχει κακαυτό μία και
μόνθ μορφι, είναι πάντα ίδιο με τον εαυτό του και ποτζ δε δζχεται καμιά
αλλαγι;
- Αναγκαςτικά, Σωκράτθ, απάντθςε ο Κζβθσ, πρζπει να είναι αναλλοίωτα και
ςτακερά.
-Τι ςυμβαίνει όμωσ με τα πολλά ωραία αντικείμενα, όπωσ άνκρωποι, άλογα ι
φορζματα ι άλλα παρόμοια, ι με τα ίςα, τα ωραία και τα ομϊνυμα μ' αυτά;
Διατθροφν πάντα τθν ταυτότθτά τουσ ι ςυμβαίνει το τελείωσ αντίκετο απ' ό,τι
μ' εκείνα (τισ ιδζεσ), οφτε δθλαδι είναι τα ίδια με τον εαυτό τουσ οφτε το ζνα
με το άλλο, και, για να το ποφμε κακαρά, ποτζ και πουκενά δε διατθροφν τθν
ταυτότθτά τουσ;
- Ζτςι είναι πάλι, είπε ο Κζβθσ, ποτζ δε μζνουν τα ίδια.
- Και αυτά μεν μπορείσ να τα πιάςεισ, να τα δεισ ι να τα αιςκανκείσ με τισ
άλλεσ αιςκιςεισ, εκείνα όμωσ που είναι πάντοτε τα ίδια δεν μπορείσ με
κανζναν άλλο τρόπο να τα ςυλλάβεισ παρά μόνο με τθ ςκζψθ, γιατί αυτά είναι
αόρατα και όχι ορατά.
- Λζγεισ απόλυτα τθν αλικεια, είπε ο Κζβθσ».
Πλάτων, Φαίδων 78d-79a
ΠΕΙΡΑΜΑΣΙΚΟ ΛΤΚΕΙΟ ΕΤΑΓΓΕΛΙΚΗ΢
Ι.Π. ΑΜΠΕΛΑ΢ ΢ΧΟΛΗ΢ 16

17. ΠΕΙΡΑΜΑΣΙΚΟ ΛΤΚΕΙΟ ΕΤΑΓΓΕΛΙΚΗ΢
Ι.Π. ΑΜΠΕΛΑ΢ ΢ΧΟΛΗ΢ 17