Φιλοσοφία

1. Κεφάλαιο 3ο
Ενότθτα 3θ:
Θεωρίεσ για τθν πθγι τθσ γνϊςθσ

2. Ορκολογιςμόσ (ραςιοναλιςμόσ)
• Θ γνϊςθ μασ για τον κόςμο προζρχεται από
τον ορκό λόγο και
• Σα βαςικά τθσ ςτοιχεία μποροφν να
αναηθτθκοφν ςτον νου μασ.

3. Ορκολογιςμόσ (ραςιοναλιςμόσ)
• Γνϊςθ αυτι μπορεί να αποκλθκεί
• a priori ι
• προ-εμπειρικι

4. Ορκολογιςμόσ (ραςιοναλιςμόσ)
• Θ γνϊςθ είναι δυνατι πριν ή ανεξάρτητα από
οποιαδιποτε εμπειρία.
• Σα εμπειρικά δεδομζνα τθσ πραγματικότθτασ
είναι ατελι = a posteriori = εκ των υςτζρων.
( ≠ Γνϊςθ a priori, προεμπειρικι)

5. Ορκολογιςμόσ (ραςιοναλιςμόσ)
Δφο άλλεσ ςθμαςίεσ του όρου:
• Ζμφαςθ ςτθ λογικι (ς' αντίκεςθ με
ςυναίςκθμα και φανταςία)
• Προςιλωςθ ςτθ λογικι διερεφνθςθ των
πραγμάτων και διαφοροποίθςθ από τθν
άκρατθ κρθςκευτικι πίςτθ και τισ δογματικζσ
κζςεισ.

6. Ακραίοι ορκολογιςτζσ
Πλάτων (5οσ–4οσ αι. π.Χ.) Ντεκάρτ (16οσ αι.)

7. Πλάτων
• Θ ανκρϊπινθ γνϊςθ βαςίηεται ςτθν
ανάμνθςθ των ιδεϊν
• που ζχει αντικρίςει θ ακάνατθ ψυχι προτοφ
ενςαρκωκεί ςτο ςϊμα.

8. Πλάτων, Πολιτεία (Ο μφκοσ του Θρόσ)
• Θ ψυχι του, όπωσ διθγείται ο ίδιοσ ο Θρ ςτο μφκο, που είχε φφγει
από το ςϊμα του, πορεφτθκε μαηί με άλλεσ ψυχζσ ςε ζναν τόπο
δαιμονικό. Εκεί υπιρχαν δφο ανοίγματα πάνω ςτθ γθ, το ζνα δίπλα
ςτο άλλο και άλλα δφο απζναντί του πάνω ςτον ουρανό. Ανάμεςά
τουσ κάκονταν δικαςτζσ, οι οποίοι, αφοφ δίκαηαν, πρόςταηαν τουσ
δίκαιουσ να προχωριςουν δεξιά και επάνω, μζςα από τον ουρανό
και τουσ άδικουσ αριςτερά και κάτω.
• Όταν παρουςιάςτθκε ο Θρ ςτουσ δικαςτζσ, του είπαν να ακοφει και
να βλζπει προςεκτικά ό,τι ςυνζβαινε εκεί για να γίνει
αγγελιοφόροσ και να τα ανακοινϊςει αργότερα όλα ςτουσ
ηωντανοφσ. Ζβλεπε εκεί τισ ψυχζσ που είχαν δικαςτεί, να
προχωροφν προσ τα δφο ανοίγματα και άλλεσ να βγαίνουν από τα
άλλα δφο. Όςεσ ανζβαιναν από τα ανοίγματα τθσ γθσ ιταν
καταςκονιςμζνεσ και διψαςμζνεσ, ενϊ όςεσ κατζβαιναν από τον
ουρανό ιταν κακαρζσ. Όλεσ οι ψυχζσ πιγαιναν προσ ζνα λιβάδι και
καταςκινωναν εκεί ςαν να ιταν ςε πανθγφρι…

9. Πλάτων, Πολιτεία (Ο μφκοσ του Θρόσ)
• …Επτά θμζρεσ ζμειναν οι ψυχζσ ςτο λιβάδι και
τθν όγδοθ πορεφτθκαν ςε ζνα τόπο, όπου
ζβλεπαν ζνα φωσ ςαν ουράνιο τόξο…
• Φκάνοντασ εκεί οι ψυχζσ, ιταν αναγκαςμζνεσ να
διαλζξουν το είδοσ τθσ ηωισ που ικελαν να
ηιςουν κατά τθν επόμενθ ενςάρκωςι τουσ…
• Ζπειτα όλεσ οι ψυχζσ, χωρίσ να κοιτάηουν πίςω,
προχωροφςαν προσ τθν πεδιάδα τθσ λικθσ όπου
καταςκινωναν εκεί και ζπιναν από το νερό του
Αμζλθτα ποταμοφ και ςιγά ςιγά ο
κακζνασ ξεχνοφςε τα πάντα.

10. Πλάτων
• Με τθν κατάλλθλθ νοθτικι άςκθςθ και
• με τθ μελζτθ των μακθματικϊν,
• θ ψυχι μπορεί να γνωρίςει τθ βακφτερθ
πνευματικι πραγματικότθτα των ιδεϊν, οι
οποίεσ υπάρχουν αιϊνια.

11. Πλάτων
• Κόςμοσ αιςκθτϊν = απατθλόσ, μεταβλθτόσ 
αιςκιςεισ
• Κόςμοσ ιδεϊν = αλθκινόσ, αναλλοίωτοσ 
νουσ

12. Πλάτων
• Θ ψ υ χ ι όςο κατοικεί ςτο νοθτό κόςμο
γνωρίηει άμεςα τισ ιδζεσ, αλλά όταν
ενςαρκϊνεται ςε κάποιο υλικό ςϊμα, τισ
ξεχνά. Όμωσ θ ενςαρκωμζνθ ακάνατθ ψυχι
ζρχεται ςε επαφι με κακζκτυπα αντίγραφα
ιδεϊν ςτον αιςκθτό κόςμο, τότε τισ
ξανακυμάται... Ζτςι γεννιζται ο πλατωνικόσ
ζρωσ να κατακτιςουμε τθν αλθκινι γνϊςθ, τθ
γνϊςθ του όντωσ όντοσ.

13. Θ αλλθγορία του ςπθλαίου

14. Αιςκθτόσ κόςμοσ ≠ Νοθτόσ κόςμοσ

15. Πλάτων, Μζνων 85bc
Ο ΢ωκράτθσ πιςτεφει ακράδαντα ςτθ δυνατότθτα του
λόγου να οδθγιςει ςε αντικειμενικι γνϊςθ.
Χαρακτθριςτικι είναι θ περίπτωςθ του νεαροφ και
απαίδευτου Μζνωνα, από τον οποίο εκμαιεφει μια
μακθματικι αλικεια. Και ςυμπεραίνει από τθν όλθ
διαδικαςία ο ΢ωκράτθσ:
“Λοιπόν, για τθν ϊρα, οι αλθκινζσ αυτζσ απόψεισ
αναμοχλεφτθκαν μζςα του πριν από λίγο ςαν ςε όνειρο. Αν
όμωσ τον ρωτιςει κανείσ πολλζσ φορζσ και με πολλοφσ
τρόπουσ αυτά τα ίδια πράγματα, πρζπει να ξζρεισ ότι ςτο
τζλοσ κα ζχει γι’ αυτά ζγκυρθ γνϊςθ που δε κα υςτερεί
από τθ γνϊςθ κανενόσ άλλου”.

16. Πλάτων, Μζνων 86a
• “΢ΩΚΡΑΣΘ΢: Λοιπόν για πάντα θ αλικεια για
τα όντα βρίςκεται μζςα ςτθν ψυχι μασ και,
εφόςον θ ψυχι είναι ακάνατθ, δεν πρζπει να
ευελπιςτείσ ότι και αυτό που τϊρα τυχαίνει
να μθν το γνωρίηεισ είναι δυνατόν να
προςπακιςεισ να το αναηθτιςεισ και να το
κυμθκείσ;” (ςελίδα 86 του ςχολ. βιβλίου)

17. Ρενζ Ντεκάρτ (17οσ αι.)

18. • Οι βαςικζσ μασ ιδζεσ,
• οι οποίεσ αποτελοφν παραςτάςεισ των
χαρακτθριςτικϊν των υλικϊν και πνευματικϊν
όντων
• ζχουν εμφυτευτεί ςτο νου
μασ από το Θεό.
Ρενζ Ντεκάρτ (17οσ αι.)

19. • Σισ ζμφυτεσ αυτζσ ιδζεσ τισ ςυλλαμβάνουμε
ενορατικά και άμεςα
• χωρίσ να χρειάηεται να ακολουκιςουμε
κάποια ςυλλογιςτικι διαδικαςία.
Ρενζ Ντεκάρτ (17οσ αι.)

20. • Με άλλα λόγια, θ ζγκυρθ γνϊςθ βαςίηεται ςε
ζμφυτεσ ιδζεσ (ςτο νου μασ)
• που τισ αντιλαμβανόμαςτε άμεςα και
ενορατικά,
• δθλ. με εςωτερικι κινθτοποίθςθ του νου από
και προσ τον εαυτό του.
Ρενζ Ντεκάρτ (17οσ αι.)

21. • ΢τθ ςυνζχεια, οι ιδζεσ αυτζσ επιβάλλονται ωσ
απόλυτα βζβαιεσ, ακλόνθτεσ,
αδιαμφιςβιτθτεσ
• ϊςτε να μασ
κατευκφνουν ςτθν
εμπειρικι
πραγματικότθτα.
Ρενζ Ντεκάρτ (17οσ αι.)

22. Ρενζ Ντεκάρτ, Στοχαςμοί περί τησ πρώτησ φιλοςοφίασ
• “Ασ πάρουμε παραδείγματοσ χάριν αυτό το κερί. *…+ Ενϊ μιλϊ, το
μετακινϊ προσ τθ φωτιά: τα υπολείμματα γεφςθσ εξαλείφονται, θ οςμι
εξανεμίηεται, το χρϊμα μεταβάλλεται, το ςχιμα χάνεται, το μζγεκοσ
αυξάνει, γίνεται ρευςτό, κερμαίνεται, μετά βίασ, μπορεί να αγγιχτεί και,
αν το χτυπιςουμε τϊρα, δεν εκπζμπει κανζναν ιχο. *…+ Σο ίδιο το κερί δεν
ιταν θ θδφτθτα του μελιοφ, το άρωμα των λουλουδιϊν, θ λευκότθτα, το
ςχιμα ι ο ιχοσ, αλλά ζνα ςϊμα που προ ολίγου μου φανερωνόταν υπό
εκείνουσ τουσ τρόπουσ και τϊρα μου φανερϊνεται υπό άλλουσ. *…+ Ασ
προςζξουμε και, παραμερίηοντασ όςα δεν ανικουν ςτο κερί, ασ δοφμε τι
απομζνει: τίποτα άλλο από κάτι εκτατό, εφκαμπτο και ευμετάβολο.*…+ Σι
είναι όμωσ αυτό το κερί που δε γί νεται αντιλθπτό παρά με το πνεφμα;
Είναι το ίδιο που βλζπω, που αγγίηω, που φαντάηομαι, εντζλει το ίδιο που
ζκρινα εξαρχισ. Ασ ςθμειωκεί όμωσ ότι θ αντίλθψι του δεν είναι ζνα
ενζργθμα τθσ όραςθσ, τθσ αφισ ι τθσ φανταςίασ, και οφτε ιταν ποτζ,
παρότι ζτςι φάνθκε προθγουμζνωσ, αλλά μόνο μια εποπτεία του
πνεφματοσ, θ οποία μπορεί να είναι ατελισ και ςυγκεχυμζνθ, όπωσ ιταν
προθγουμζνωσ, ι ςαφισ και διακριτι, όπωσ είναι τϊρα, αναλόγωσ του αν
παρατθρϊ περιςςότερο ι λιγότερο εκείνα που το ςυνκζτουν”. (ςελίδα 86
ςχολικοφ βιβλίου)

23. Ρ. Ντεκάρτ, ΢τοχαςμοί περί τθσ πρϊτθσ φιλοςοφίασ
“Αλλά, παρ’ ότι ίςωσ οι αιςκιςεισ μασ μασ ξεγελοφν
ενίοτε ςχετικά με οριςμζνα μικροςκοπικά και
απομακρυςμζνα πράγματα, υπάρχουν πολλά άλλα
περί των οποίων είναι εντελϊσ αδφνατο να
αμφιβάλλουμε, παρ’ ότι αντλοφνται από αυτζσ. Για
παράδειγμα ότι είμαι τϊρα εδϊ, ότι κάκομαι κοντά
ςτθ φωτιά, είμαι ντυμζνοσ με χειμερινό χιτϊνιο, ότι
πιάνω ςτα χζρια μου αυτό το χαρτί και άλλα
παρόμοια. Και πϊσ κα μποροφςα να αρνθκϊ ότι
αυτά εδϊ τα χζρια και τοφτο το ςϊμα είναι δικά μου;”

24. “΢κζφτομαι άρα υπάρχω” : Θ ιςτορικι φράςθ του
Ντεκάρτ μζςα από τον Αρκά και τθ ΢οφία Μαμαλίγκα

25. Μετριοπακείσ ορκολογιςτζσ
• ΑΡΙ΢ΣΟΣΕΛΘ΢, ΢ΠΙΝΟΗΑ (17οσ αι.), ΛΑΪΜΠΝΙΣ΢
(17-18οσ αι.), ΧΕΓΚΕΛ (18-19οσ αι.)
• Ο νουσ μασ μπορεί να κατανοιςει τα βαςικά
ςτοιχεία τθσ δομισ τθσ πραγματικότθτασ
ςτθριηόμενοσ ςτθ χρθςιμοποίθςθ ζμφυτων
ιδεϊν και λογικϊν αρχϊν.

26. Γκ.Β.Λάιμπνιτσ, Θ μοναδολογία
“ ΢τον νου του ζλλογου όντοσ υπάρχουν
ςυνειδθτοποιοφμενεσ ι όχι γενικζσ αφθρθμζνεσ
ιδζεσ και κακολικζσ αλικειεσ, ομοιϊματα των
προτφπων τουσ ςτον νου του Θεοφ. Αυτζσ
αποτελοφν το κεωρθτικό ικρίωμα πάνω ςτο
οποίο υφαίνεται θ γνωςιολογικι μασ πρόςβαςθ
του κόςμου. Επίςταμαι ςτον βακμό που ζχω
εποπτεία του γενικοφ, και ζχω εποπτεία του
γενικοφ ςτον βακμό που ζχω ικανοποιθτικι
πρόςβαςθ ςτα περιεχόμενα του νου μου” .

27. Εμπειριςμόσ

28. Εμπειριςμόσ
• Θ γνϊςθ μασ πθγάηει από τισ α ι ς κ ι ς ε ι σ
• Ο νουσ κατατάςςει αυτό το εμπειρικό υλικό
και δθμιουργεί ςυνκετότερθ γνϊςθ,
ςτοιχειϊδεισ πεποικιςεισ ι ιδζεσ. Αυτζσ
αποτελοφν το κεμζλιο τθσ γνϊςθσ.

29. ΑΡΙ΢ΣΟΣΕΛΘ΢ 4οσ αι. π.Χ.

30. Αριςτοτζλθσ
• Είναι ςθμαντικι θ λειτουργία του νου για τθν
επίτευξθ τθσ επιςτθμονικισ γνϊςθσ,
• αλλά θ γνϊςθ αυτι προχποκζτει επαγωγική
πορεία,
• δθλαδι μετάβαςθ από το μερικό και
ςυγκεκριμζνο ςτο γενικό και αφθρθμζνο

31. Αριςτοτζλθσ
•  ωςτόςο θ ςφλλθψθ του μερικοφ και
ςυγκεκριμζνου
• είναι δυνατι μόνο με τθ λειτουργία των
αιςκιςεων.

32. ΕΠΙΚΟΤΡΟ΢ (4οσ - 3οσ αι. π.Χ.)

33. Φράνςισ Μπζικον 16οσ - 17οσ αι.
• Δίνει ιδιαίτερθ
ζμφαςθ ςτο ρόλο των
αιςκιςεων κατά τθν
απόκτθςθ τθσ
γνϊςθσ.

34. Σηον Λοκ (17οσ αι. μ.Χ.)

35. Σηον Λοκ
• Θ ψυχι διακζτει μόνο επίκτθτεσ γνωςτικζσ
ικανότθτεσ, οι οποίεσ ζχουν τθν αφετθρία
τουσ ςτθν εμπειρικι πραγματικότθτα.
• Ό,τι υπάρχει ςτο νου μασ, ζχει υπάρξει πρϊτα
ςτισ αιςκιςεισ.

36. Σηον Λοκ
• Όταν γεννιζται ο άνκρωποσ, θ ψυχι του =
tabula rasa, χωρίσ a priori γνϊςθ
• Πάνω ςτο άγραφο αυτό χαρτί εντυπϊνονται
εκ των υςτζρων οι παραςτάςεισ τθσ
εξωτερικισ πραγματικότθτασ = ιδζεσ, μζςω
των αιςκιςεων που ςυνδζονται με πράγματα
εξωτερικοφ κόςμου.

37. tabula rasa

38. Σηον Λοκ
• Παράλλθλα υπάρχει και μια λειτουργία
εσωτερικής αίσθησης, ενόσ αναστοχασμού
που αποτυπϊνει και τισ καταςτάςεισ τθσ
εςωτερικισ λειτουργίασ του νου (τι ςυμβαίνει
π.χ. όταν ςκεφτόμαςτε, πιςτεφουμε,
επικυμοφμε, αμφιβάλλουμε…).

39. Σηον Λοκ
• Οι ιδζεσ διακρίνονται ςε :
απλζσ (άμεςθ αίςκθςθ, δεν μποροφν να
αναλυκοφν με λόγια)
νζεσ:
ςφνθετεσ (π.χ. ουράνιο τόξο)
ιδζεσ σχέσεων (π.χ. ομοιότθτα)
γενικές (π.χ. ηϊο)

40. Σηον Λοκ
 Ο Λοκ δζχεται ιδζεσ των οποίων τθν
προζλευςθ δεν μποροφςε να εξθγιςει
ικανοποιθτικά. Πώσ είναι δυνατόν να λζμε ότι
δεν υπάρχει τίποτα ζξω από μασ και να
δεχόμαςτε την υλική υπόςταςη τουσ;

41. Σηον Λοκ, Δοκίμιο για την ανθρώπινη νόηςη
ςελ.86-87 ςχολικοφ βιβλίου
• “Αλλά *…+ το ςυμπζραςμα που εξάγουν απ’ τθν κακολικι
ςυμφωνία *…+ είναι μια ςυλλογιςτικι απόδειξθ που
ςτθρίηεται ςε μια αποδεικτικι αρχι, που δεν υπάρχει
κακόλου, γιατί δεν υπάρχει πραγματικά καμιά αρχι
πάνω ςτθν οποία όλοι οι άνκρωποι να ςυμφωνοφν
γενικά. Και για να αρχίςω με τισ κεωρθτικζσ ζννοιεσ, να
δφο απ’ τισ περίφθμεσ αρχζσ ςτισ οποίεσ δίνουν κατά
προτίμθςθ τθν ιδιότθτα των ζμφυτων αρχϊν: κακετί που
είναι, είναι, και είναι αδφνατον ζνα πράγμα να είναι και
να μθν είναι ταυτόχρονα. Αυτζσ οι προτάςεισ
κεωρικθκαν ςίγουρα ςαν αξιϊματα κακολικϊσ δεκτά,
αλλά χρειάηεται προςπάκεια για να παραδεχτοφμε ότι
υπάρχει μια γενικι ςυμφωνία πάνω ς’ αυτζσ τισ δφο
προτάςεισ, γιατί υπάρχει ζνα μεγάλο μζροσ του
ανκρϊπινου γζνουσ που δεν του είναι ακόμα γνωςτζσ.

42. • Γιατί πρϊτον είναι ςαφζσ ότι τα παιδιά και οι θλίκιοι δεν
ζχουν τθν παραμικρι ιδζα γι’ αυτζσ τισ αρχζσ και ότι δεν τισ
ςκζπτονται με κανζναν τρόπο. Αυτό είναι αρκετό για να
ανατρζψει το επιχείρθμα τθσ κακολικισ ςυμφωνίασ,
ςφμφωνα με το οποίο όλεσ οι ζμφυτεσ αλικειεσ πρζπει να
παράγονται αναγκαία. Γιατί το να λζμε ότι υπάρχουν αλικειεσ
εντυπωμζνεσ μζςα ςτθν ψυχι, θ οποία ωςτόςο δεν
αντιλαμβάνεται τίποτα, αυτό μου φαίνεται πραγματικι
αντίφαςθ, επειδι θ εντυπωτικι ενζργεια δεν μπορεί παρά
μόνο να ςυντελζςει ςτο να αντιλθφκοφμε οριςμζνεσ
αλικειεσ. Αν λοιπόν αυτζσ οι ιςχυρζσ εντυπϊςεισ είχαν γίνει
πάνω ςτθν ψυχι των παιδιϊν και των θλικίων, πρζπει
αναγκαςτικά τα παιδιά και οι θλίκιοι να καταλαβαίνουν αυτζσ
τισ εντυπϊςεισ, να γνωρίηουν τισ αλικειεσ τισ χαραγμζνεσ ςτο
πνεφμα τουσ και να δίνουν γι’ αυτζσ τθ ςυγκατάκεςι τουσ.
Αλλά αυτό δε ςυμβαίνει. Κι ζτςι, αφοφ δεν υπάρχουν απ’ τθ
φφςθ εντυπωμζνεσ ζννοιεσ ςτθν ψυχι, πϊσ αυτζσ μποροφν να
είναι ζμφυτεσ;”
Σηον Λοκ, Δοκίμιο για την ανθρώπινη νόηςη

43. Τηόρτη Μπζρκλεχ (17οσ - 18οσ αι.)

44. Τηόρτη Μπζρκλεχ
• esse est percipere aut percipi
• (= το να υπάρχει κάτι ςυνίςταται
• ςτο να αντιλαμβάνεται ι
• να γίνεται αντιλθπτό)

45. Τηόρτη Μπζρκλεχ
• Τπάρχουν μόνο πνεφματα και ιδζεσ ι
παραςτάςεισ μζςα ςε αυτά τα πνεφματα.
• Ο Μπζρκλεχ ταυτίηει τθν αντίλθψθ με τθν
πραγματικότθτα.
• Σαυτίηει τισ ιδζεσ του ανκρϊπινου νου με τθν
πραγματικότθτα. Σα όρια τθσ
πραγματικότθτασ είναι τα όρια τθσ εμπειρίασ
μασ.

46. Ντζιβιντ Χιουμ (18οσ αι.)

47. Ντζιβιντ Χιουμ
• Θ αποτφπωςθ ςτο νου αιςκθτθριακϊν
εντυπϊςεων είναι αυτάρκθσ
• όςον αφορά ςτθ ςυλλογι ςτοιχειωδϊν και
κεμελιωδϊν γνϊςεων.

48. Ντζιβιντ Χιουμ
• Θ ψυχι δεν ζχει υπόςταςθ γιατί δεν αποτελεί
αντικείμενο εμπειρίασ.
• Ανάλογα, τα υλικά αντικείμενα δεν ζχουν
αντικειμενικι υπόςταςθ, επειδι ςυνκζτουμε
τισ παραςτάςεισ τουσ ςτθ βάςθ ατομικϊν
εντυπϊςεων.

49. Ντζιβιντ Χιουμ
• Παράδειγμα:
• Για το Χιουμ, δθλαδι, δεν ζχει ςθμαςία αν τα
ζπιπλα του ςπιτιοφ μασ υπάρχουν πάντα ςτθ
κζςθ τουσ. Αν εμείσ απουςιάηουμε και δεν τα
βλζπουμε, είτε υπάρχουν είτε όχι, είναι το
ίδιο πράγμα.

50. Ντζιβιντ Χιουμ
• Πζρα από τισ εντυπϊςεισ και τισ ιδζεσ μασ,
είναι αδφνατο να ποφμε τι υπάρχει ςτον
εξωτερικό κόςμο.
• Και οι επαγωγικζσ γενικεφςεισ οι οποίεσ
υποτίκεται πωσ μασ επιτρζπουν να
προβλζψουμε ότι το μζλλον κα μοιάηει με το
παρελκόν, δεν ζχουν πραγματικι λογικι ιςχφ.
Γίνονται αποδεκτζσ μόνο χάρθ ςτθ ςυνικεια
και ςτισ ενςτικτϊδεισ προςδοκίεσ μασ.

51. Ιμάνουελ Καντ (18οσ αι.)

52. Ιμάνουελ Καντ
• ΢ε πρϊτθ φάςθ ο νουσ «αντιλαμβάνεται» τα
εμπειρικά δεδομζνα και μετατρζπει τα
φαινόμενα ςε εποπτείεσ.
• Σα αιςκθτιρια όργανά μασ ςυλλαμβάνουν, από
το πράγμα κακ’ εαυτό, εικόνεσ διάςπαρτεσ και
ςυγκεχυμζνεσ. Για παράδειγμα, κομμάτια
πορςελάνθσ ςτο πάτωμα (όραςθ) και ζναν κρότο
(ακοι).
• Ο νουσ μασ όμωσ μπορεί να ζχει τθν εποπτεία,
μια πλιρθ δθλαδι και ςυγκροτθμζνθ εμπειρικι
εικόνα ενόσ ςπαςμζνου βάηου.

53. Ιμάνουελ Καντ
• Θ πρϊτθ αυτι επεξεργαςία, που μετατρζπει
ςε εποπτείεσ τα εμπειρικά δεδομζνα γίνεται
με τθν τοποκζτθςι τουσ ςτο χώρο και το
χρόνο.
• Εκείνο δθλαδι που ςυλλαμβάνει θ αντίλθψι
μασ, για να χρθςιμοποιιςουμε το παραπάνω
παράδειγμα, είναι ότι πρϊτα ζπεςε το βάηο
από το τραπζηι και φςτερα ζςπαςε με κρότο
ςε άπειρα κομμάτια.

54. Ιμάνουελ Καντ
• ΢ε δεφτερθ φάςθ ο νουσ ςυνκζτει τισ
εποπτείεσ.
• Από δω και πζρα δθλαδι ζρχεται θ ςειρά τθσ
νόθςθσ, που επεξεργάηεται, ςυνκζτει και
ςυςχετίηει τθν εμπειρικι γνϊςθ, ϊςτε να
οδθγθκοφμε ςτθ
κεωρθτικι γνϊςθ.

55. Ιμάνουελ Καντ
• Οι μθχανιςμοί που μασ βοθκοφν να διαμορφϊςουμε
κεωρθτικι γνϊςθ εκλαμβάνονται ωσ ζννοιεσ που
υπάρχουν για να ςυλλζγουν, να κατατάςςουν και να
νοθματοδοτοφν το διάςπαρτο περιεχόμενο των εποπτειϊν
μασ. Σισ ζννοιεσ αυτζσ ο Καντ τισ ονομάηει κατθγορίεσ
(δϊδεκα ςτον αρικμό) που ταξινομοφνται ωσ εξισ:
α) ποςότθτα: κατθγορίεσ τθσ ενότθτασ, τθσ πολλαπλότθτασ
και τθσ ολότθτασ
β) ποιότθτα: κατθγορίεσ τθσ πραγματικότθτασ, τθσ άρνθςθσ
και του περιοριςμοφ
γ) ςχζςθ: κατθγορίεσ τθσ ουςίασ, τθσ αιτιότθτασ και τθσ
αλλθλεπίδραςθσ
δ) τρόποσ: κατθγορίεσ τθσ δυνατότθτασ, τθσ φπαρξθσ και τθσ
αναγκαιότθτασ.

56. Ιμάνουελ Καντ
• ΑΡΑ γνωρίηουμε τα πράγματα μόνο ωσ
οργανωμζνα από το νου μασ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ
• κι όχι όπωσ μπορεί να είναι, ωσ ΠΡΑΓΜΑΤΑ
ΚΑΘΕΑΥΤΑ.

57. Ιμάνουελ Καντ
• Θ εμπειρία κα ιταν ΤΥΦΛΗ χωρίσ τθ νόθςθ
• και θ νόθςθ ΚΕΝΗ χωρίσ τθν εμπειρία.

58. I. Καντ, Κριτικι του κακαροφ λόγου
“Σο ανάλαφρο περιςτζρι, ςχίηοντασ με το ελεφκερο πζταγμά του τον αζρα,
που νιϊκει τθν αντίςταςι του, κα μποροφςε να πλάςει τθν παράςταςθ ότι
αυτό κα το πετφχαινε πολφ πιο καλά μζςα ςτον κενό από αζρα χϊρο. Ζτςι
ακριβϊσ εγκατζλειψε ο Πλάτων τον αιςκθτό κόςμο, γιατί αυτόσ κζτει ςτθ
νόθςθ τόςο ςτενά όρια, και ρίχτθκε με τόλμθ πζρα από αυτόν με τα φτερά
των ιδεϊν ςτον κενό χϊρο τθσ κακαρισ νοιςεωσ. Δεν πρόςεξε ότι παρ’
όλεσ τισ προςπάκειζσ του δεν κζρδιηε δρόμο, γιατί δεν είχε ζρειςμα, κατιτί
ςαν υποςτιριγμα, όπου κα μποροφςε να ςτερεωκεί και να βάλει δφναμθ,
για να μετακινιςει τθ νόθςθ από τθ κζςθ τθσ. Είναι θ ςυνθκιςμζνθ
μοίρα του ανκρϊπινου λόγου ςτθν άκρα κεωρθτικι του μορφι να
αποπερατϊνει το οικοδόμθμά του όςο μπορεί πιο νωρίσ και φςτερα πια να
εξετάηει για πρϊτθ φορά αν ζχουν μπει γερά τα κεμζλια. Αλλά τότε
επιςτρατεφονται κάκε λογισ προςχιματα, για να παρθγορθκοφμε ωσ προσ τθ
ςτερεότθτά του ι ακόμθ καλφτερα για να απορρίψουμε ζναν τόςο
κακυςτερθμζνο και επικίνδυνο ζλεγχο…”

59. Shakespeare
«…είμαςτε από τθν φλθ από τθν οποία είναι
φτιαγμζνα τα όνειρα, και θ μικρι ηωι μασ
περιβάλλεται μ’ ζναν φπνο»