A brief presentation of Medieval Europe's history in greek

1. Μια σύντομη επισκόπηση
του Ευρωπαϊκού Μεσαίωνα
(4ος – 15ος αι.)
ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΗΣ
ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ

2. Συμπιεσμένοι στα σύνορα της
Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, οι
Βάρβαροι σχηματίζουν δυο
εντελώς διαφορετικές ομάδες, από
τη μια τους γερμανικούς λαούς που
κατεβαίνουν από τη Σκανδιναβία
και καταλαμβάνουν το κεντρικό
τμήμα της Ευρώπης, από την άλλη
τους νομάδες που προέρχονται
από τις στέπες στης κεντρικής
Ασίας και εγκαθίστανται στις
ανατολικές περιοχές της ηπείρου.
Μεταναστεύσεις και βαρβαρικά βασίλεια
στη Δύση (4ος – 8ος αι.)

3. Από τον 5ο αι. η προώθηση αυτών των νομάδων
πυροδοτεί τις μεγάλες γερμανικές εισβολές που το 476 θα
καταστρέψουν την ρωμαϊκή αυτοκρατορία στη Δύση.

4. Στα ερείπια της αυτοκρατορίας εγκαθιδρύονται τα μεγάλα
βαρβαρικά βασίλεια (των Οστρογότθων στην Ιταλία, των
Φράγκων και των Βουργουνδών στη Γαλατία, των Αγγλοσαξόνων
στη Βρετανία, των Βησιγότθων και των Σουηβών στην Ιβηρική και
των Βανδάλων στην Αφρική).

5. Το Οστρογοτθικό κράτος
στην Ιταλία με
πρωτεύουσα τη Ραβέννα
γνωρίζει την ακμή του με
βασιλιά τον Θεοδώριχο Α’
(493-526) , ο οποίος
αναγνωρίζεται ως ο
ισχυρότερος ηγεμόνας
της εποχής του στη Δύση.
Εντούτοις οι Γότθοι
παραμένουν μειοψηφία
ανάμεσα στον λατινικό
πληθυσμό.

6. Το Φραγκικό κράτος είναι ο έτερος μεγάλος πόλος ισχύος στη
Δύση. Μετά το θάνατο του Κλόβις Α’ (481-511), του ικανότατου
πρώτου χριστιανού φράγκου βασιλιά, η διανομή του βασιλείου
του δημιουργεί αντίπαλα πριγκιπάτα. Στην πραγματικότητα την
εξουσία των ανίσχυρων Μεροβιγγείων βασιλέων νέμονται οι
ισχυροί αριστοκράτες, οι μαγιορδόμοι των ανακτόρων, και
ειδικότερα οι διάδοχοι του Πεπίνου του Λαντέν που ιδρύουν τη
δυναστεία των Καρολιδών τον 8ο αι..

7. Από το 550 ως το 750 νέα κύματα λαών εφορμούν στην
Ευρώπη: Λομβαρδοί στην Ιταλία, Άβαροι και Βούλγαροι στην
πεδιάδα του Δούναβη και τα Βαλκάνια, ενώ Άραβες και
Βέρβεροι μουσουλμάνοι κατακτούν την Ισπανία, εισβάλλουν
στη Γαλατία και λυμαίνονται με ναυτικές επιδρομές τις ακτές
και τα νησιά της Μεσογείου προκαλώντας τον τρόμο στη
χριστιανική Ευρώπη.

8. Οι εισβολές αυτές
διαταράσσουν τις
εμπορικές συναλλαγές
και επισύρουν την
παρακμή των πόλεων.
Οι ελληνορωμαϊκοί
θεσμοί βασισμένοι στην
ιδέα του κράτους,
εξαφανίζονται προς
όφελος μιας
κληρονομικής
βασιλείας, που στο εξής
αποτελεί προσωπική
ιδιοκτησία του ηγεμόνα.

9. Στη διάρκεια της ταραγμένης αυτής περιόδου η Εκκλησία
υποκαθιστά το εξασθενημένο κράτος και πραγματικοί αρχηγοί
των κοινοτήτων γίνονται οι επίσκοποι. Οι βασιλιάδες τους
αποδέχονται, αλλά παίρνουν στα χέρια τους το διορισμό των
επισκόπων εγκαθιστώντας έμπιστους στα προσοδοφόρα αυτά
αξιώματα τα οποία συχνά αγοράζονται έναντι υψηλού
τιμήματος.

10. Το αποτέλεσμα είναι μια
υποχώρηση του
θρησκευτικού
αισθήματος. Η ανανέωση
έρχεται από το
μοναχισμό που
αναπτύσσεται στη Δύση
από τον ιρλανδό μοναχό
άγιο Κολουμβάνο. Είναι η
εποχή που οι Ιρλανδοί
μοναχοί ασκούν μεγάλη
επιρροή στο βαρβαρικό
κόσμο.

11. Καθοριστικής σημασίας
είναι η οργάνωση του
δυτικού μοναχισμού από τον
Άγιο Βενέδικτο της Νουρσία,
συντάκτη του κανόνα που ο
«ευαγγελιστής» των
βαρβάρων πάπας Γρηγόριος
Α’ ο Μέγας (590-604)
διαδίδει από την Ιταλία σε
ολόκληρη της Δύση
ενισχύοντας σημαντικά το
ρόλο της Ρωμαιοκαθολικής
Εκκλησίας.

12. Όσο για την ελληνορωμαϊκή πολιτιστική παράδοση,
συνεχίζεται στην Ιταλία από κοσμικούς λόγιους όπως ο
Βοήθιος και ο Κασσιόδωρος.

13. Τα κατάλοιπά της σώζονται από την Εκκλησία καθώς τα
μοναστήρια γίνονται οι φορείς της γνώσης και οι
θεματοφύλακες της τέχνης.

14. Η βυζαντινή Ευρώπη από τον Ιουστινιανό Α’ ως το απόγειο της
μακεδονικής δυναστείας (6ος – 11ος αι.)
Ενώ στη Δύση η αυτοκρατορία καταρρέει, στην Ανατολή
διατηρείται γύρω από το Βυζάντιο. Ο αυτοκράτορας Ιουστινιανός
Α’, μεγάλος νομοθέτης που σκοπεύει στην αποκατάσταση της
ενότητας του χριστιανικού κόσμου, επιχειρεί να εδραιώσει την
εξουσία της βυζαντινής αυτοκρατορίας στη Δύση με την
κατάκτηση τον 6ο αι. της Β. Αφρικής, της Ιταλίας, τμήματος της Ν.
Ισπανίας, της Σαρδηνίας και της Κορσικής.

15. Ο βυζαντινός
πολιτισμός φτάνει στο
απόγειό του. Οι
διάδοχοι όμως του
Ιουστινιανού
κληρονομούν ένα
κράτος εξαντλημένο
που απειλείται από την
προέλαση των
βαρβάρων Λομβαρδών
και αναγκάζονται να
παραιτηθούν από την
άμυνα της Δύσης.

16. Από τον 7ο αι. η Βυζαντινή Αυτοκρατορία αναδιπλώνεται
στη Μικρά Ασία, την Ελλάδα και τη Θράκη. Γίνεται έτσι
μια πραγματικά ελληνική αυτοκρατορία, ενώ ταυτόχρονα
εγκαταλείπει σταδιακά την Ιταλία στους Λομβαρδούς, τη
Μέση Ανατολή στους Άραβες και τα βόρεια Βαλκάνια
στους Σλάβους.

17. Στη διάρκεια του 8ου
και του 9ου αι. η
αυτοκρατορία
συγκλονίζεται από μια
βαθιά θρησκευτική και
πολιτική κρίση, την
εικονομαχία. Την
περίοδο αυτή
επέρχεται η πρώτη
ρήξη με την παποσύνη

18. και στο πλαίσιο του
αυξανόμενου θρησκευτικού
ανταγωνισμού ανάμεσα στην
Κωνσταντινούπολη και στη
Ρώμη, δυο έλληνες μοναχοί, ο
Κύριλλος και ο Μεθόδιος,
κηρύσσουν το Ευαγγέλιο
στους πολυπληθείς Σλάβους
της Ανατολικής Ευρώπης και
δημιουργούν ένα αλφάβητο
προσαρμοσμένο στη γλώσσα
τους. Εντούτοις και ο πάπας
θα έχει μερίδιο στον
εκχριστιανισμό των δυτικών
Σλάβων, κυρίως με τη δύναμη
των φραγκικών όπλων.

19. Από τον 9ο ως τον 11ο αι. το Βυζάντιο γνωρίζει μια
ιδιαίτερα λαμπρή περίοδο υπό τη μακεδονική δυναστεία.
Η αυτοκρατορική εξουσία ενισχύεται, η δημόσια διοίκηση
αναδιοργανώνεται, η οικονομική ζωή και το εμπόριο
αναπτύσσονται.

20. Ο εκσυγχρονισμός του στρατού και του στόλου επιτρέπει
την απομάκρυνση και την κατανίκηση των Αράβων στη
Συρία, τη Μεσοποταμία και την Ανατολική Μεσόγειο, τη
συντριβή των πριγκίπων του Κιέβου και, τέλος, τη
διάλυση του βουλγαρικού κράτους από τον Βασίλειο Β’
Βουλγαροκτόνο.

21. Την εποχή των Μακεδόνων βαθαίνει εξάλλου το χάσμα
μεταξύ Ανατολής και Δύσης. Το 1054 επέρχεται ένα
σχίσμα ανάμεσα στη χριστιανοσύνη της Δύσης που
υπάγεται στον πάπα και σε αυτήν της Ανατολής που είναι
συσπειρωμένη γύρω από τον πατριάρχη
Κωνσταντινούπολης.

22. Την περίοδο εκείνη η ελληνική αυτοκρατορία γνωρίζει μια νέα
χρυσή εποχή στους τομείς της θεολογίας, της φιλοσοφίας, της
ιστορίας, της αρχιτεκτονικής και των εικαστικών τεχνών.

23. Η ακτινοβολία, η επίδραση του βυζαντινού πολιτισμού
φτάνουν από τα Βαλκάνια, τη Μέση Ανατολή, τον
Καύκασο, την Ουκρανία ως και την Ιταλία και τη Γερμανία.

24. Η Καρολίγγεια Αυτοκρατορία
Γιος του μαγιορδόμου Καρόλου Μαρτέλου που
απέκρουσε τους Άραβες στην καθοριστική μάχη στο
Πουατιέ το 732,

25. ο Πεπίνος ο Βραχύς
ανακηρύσσεται το
751 βασιλιάς των
Φράγκων
ανατρέποντας τη
Μεροβίγγειο
δυναστεία με την
υποστήριξη του
πάπα που αναζητεί
ένα σύμμαχο
εναντίον των
Λομβαρδών.

26. Οι Λομβαρδοί ηττώνται από τον νέο βασιλιά που
αναγνωρίζει στο πρόσωπο του πάπα το νόμιμο διάδοχο
των ρωμαίων αυτοκρατόρων στη Δύση.

27. Ο γιός του Πεπίνου Καρλομάγνος
ανεβαίνει στο θρόνο το 771 και
αμέσως ρίχνεται σε μια σειρά
κατακτήσεων: συντρίβει τους
Λομβαρδούς και ανακηρύσσεται
βασιλιάς τους, καταλαμβάνει τη
Βαυαρία και τη Σαξονία, νικά τους
Φρίζιους, υποτάσσει τους Αβάρους
και δημιουργεί μαρκιωνίες για να
προστατέψει την αυτοκρατορία στις
πύλες της Ισπανίας, της Βρετάνης
και της Νορμανδίας.

28. Εγκατεστημένος στην Αιξ-Λα-Σαπέλ, είναι ο προστάτης
του πάπα στη Ρώμη και το 800 στέφεται από αυτόν
«αυτοκράτορας των Ρωμαίων».

29. Η αυτοκρατορία του Καρλομάγνου παραμένει ωστόσο ένα
περίπλοκο βασίλειο όπου κάθε λαός διατηρεί τα έθιμά
του. Η κεντρική διοίκηση βρίσκεται στα σπάργανα, ο
στρατός αν και ισχυρός, δεν είναι μόνιμος και η
φορολογία αποφέρει λίγα.

30. Μετά το θάνατο του Καρλομάγνου το 814 ο γιος του
Λουδοβίκος Α’ ο Ευσεβής επιχειρεί να συνενώσει την
αυτοκρατορία του. Αλλά οι εξεγέρσεις των γιων του, και,
μετά το θάνατό του το 840, οι πόλεμοι φέρνουν
αντιμέτωπους τους διαδόχους τους και εξασθενούν την
καρολίγγεια αυτοκρατορία.

31. Πολύ περισσότερο
μάλιστα που στη
διάρκεια του 9ου
και του 10ου αι. η
Ευρώπη πλήττεται
από νέες εισβολές:
Σαρακηνοί στη
Δυτική Μεσόγειο
και την Ιταλία,
Μαγυάροι από την
Παννονία και,
κυρίως, Βίκινγκς
στην Αγγλία και τη
Γαλλία (Φραγκία).

32. Η καρολίγγεια αυτοκρατορία διαμελίζεται και τρεις νέες
οντότητες γεννιόνται με τη διανομή του Βερντέν το 843.

33. Κάτω από αυτές τις συνθήκες το διεθνές εμπόριο
παραμένει σε μικρή κλίμακα, αλλά επικρατεί έτσι κι
αλλιώς σχετική αυτάρκεια στο πλαίσιο των μεγάλων
γαιοκτησιών.

34. Στη διάρκεια της
βασιλείας του
Καρλομάγνου και του
Λουδοβίκου Ευσεβούς η
πολιτιστική ζωή γνωρίζει
την πρώτη αναζωογόνηση
μετά τους ρωμαϊκούς
χρόνους με τη δημιουργία
σχολείων, την
αναμόρφωση του κλήρου
και την αναβίωση μιας
επίσημης ανακτορικής και
εκκλησιαστικής τέχνης.

35. Συγχρόνως, και με
αφορμή τη μετάφραση
λατινικών και την
παραγωγή πρωτότυπων
εκκλησιαστικών και
κοσμικών κειμένων,
αναπτύσσονται κοινές
γλώσσες και ιδίως οι
ρωμανικές γλώσσες, εις
βάρος των λατινικών.

36. Η φεουδαρχική Ευρώπη (10ος – 12ος αι.)
Από τον 11ο αι. το φεουδαρχικό σύστημα επικρατεί. Η
κοινωνία οργανώνεται γύρω από τον πύργο και τον
χωροδεσπότη που προστατεύει τους υποτακτικούς του.

37. Οι δεσμοί υποτέλειας
παίρνουν συγκεκριμένη
μορφή: ο
χωροδεσπότης
παραχωρεί ένα φέουδο
(κομμάτι γης ή
οικονομικά έσοδα) στον
υποτελή του ο οποίος
σε αντάλλαγμα είναι
υποχρεωμένος να τον
βοηθάει και να τον
συμβουλεύει.

38. Ωστόσο η
θεσμοθέτηση της
αριστοκρατίας
επαγγελματιών
στρατιωτικών,
των ιπποτών,
κάνει αυτή τη
φεουδαρχική
ιεραρχία
δυσδιάκριτη.

39. Η ζωή λοιπόν αυτών των ευγενών, που την ύπαρξή τους
δικαιολογούν οι πόλεμοι μεταξύ χωροδεσποτών,
εκτυλίσσεται γύρω από τον πύργο ο οποίος είναι
κτισμένος κατά τρόπο που να αντιστέκεται σε πολιορκίες
και παρατεταμένες επιθέσεις.

40. Ο δε χωροδεσπότης έχει τη δυνατότητα να διάγει βίαιη
και αργόσχολη ζωή χάρη στο γεγονός ότι τρέφεται από
τους χωρικούς του φέουδού του.

41. Οι τελευταίοι συχνά περιέρχονται στην κατάσταση της
δουλοπαροικίας και, σε αντάλλαγμα για τη χρήση της γης,
πληρώνουν τον εργοδότη τους σε χρήμα και σε είδος.

42. Κάτοχος τεραστίων
εκτάσεων, ακόμη και η
ίδια η Εκκλησία έχει
μπει στο δρόμο της
φεουδαρχίας, ενώ με
την αυξανόμενη
παρέμβαση κοσμικών
στοιχείων στο διορισμό
επισκόπων και
ηγουμένων των
αβαείων (σιμωνία) η
πειθαρχία και τα ήθη
έχουν χαλαρώσει.

43. Παρ’ όλ’ αυτά η Εκκλησία
επιχειρεί να αμβλύνει τη
σκληρότητα της φεουδαρχικής
κοινωνίας με θεσμούς όπως η
«Ειρήνη του Θεού». Τον 10ο και
τον 11ο αι. μάλιστα εκδηλώνεται
ένα μεταρρυθμιστικό κίνημα στην
Εκκλησία με κύριο χαρακτηριστικό
την ίδρυση των μοναστικών
ταγμάτων του Κλυνύ, της Σάρτρεζ
και του Σιτώ. Στο τέλος της
περιόδου αυτής η παποσύνη
αναλαμβάνει την ανανέωση της
ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας,
αποφασισμένη να την απαλλάξει
από την επιρροή των λαϊκών.

44. Αυτή η χειραφέτηση της παποσύνης θα οδηγήσει σε μια
μακρά διαμάχη με την «Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία του
γερμανικού έθνους» από τον 11ο ως τον 13ο αι.

45. Κάτοχοι του αυτοκρατορικού
αξιώματος από το 962, ο
γερμανός Όθων Α΄ και οι
διάδοχοί του της λεγόμενης
σαξονικής δυναστείας
προσπαθούν να περιορίσουν
την ανεξαρτησία των ισχυρών
γερμανών βαρόνων

46. και να αναχαιτίσουν
τους Σλάβους και
τους Ούγγρους,
αμφισβητώντας
συγχρόνως στους
εκάστοτε πάπες τα
πρωτεία στη
«χριστιανική
αυτοκρατορία».

47. Στο μεταξύ αναδύονται δυο κράτη που διαφεύγουν από
την γερμανική αυτοκρατορική επιρροή: Η Γαλλία και η
Αγγλία.

48. Στη διασπασμένη σε πολυάριθμα πριγκιπάτα Γαλλία, η
δυναστεία των Καπετιδών επιβάλλει την εξουσία της από
τον 11ο αι.,

49. ενώ η κατάκτηση της σαξονικής Αγγλίας από τον δούκα
Γουλιέλμο της Νορμανδίας τού δίνει τη δυνατότητα να
συγκροτήσει ένα ισχυρό βασίλειο.

50. Ανάπτυξη και επέκταση της Δύσης (11ος – 12ος αι.)
Ο 11ος και ο 12ος αι. είναι μια περίοδος ανάπτυξης της
Δύσης που χαρακτηρίζεται από σαφή δημογραφική
αύξηση. Το διεθνές εμπόριο ευδοκιμεί στη Μεσόγειο, τη
Φλάνδρα, τη βόρειο Γερμανία και τα ρηνανικά εδάφη, και
οι εμποροπανηγύρεις αναπτύσσονται. Ως συνέπεια αυτής
της οικονομικής άνθισης οι πόλεις ευημερούν.

51. Την εξουσία κατέχουν οι πλούσιοι, είτε μέλη της
αριστοκρατίας της γης, είτε ευημερούντες έμποροι.
Αποτελούν μια ολιγαρχία πατρικίων η οποία, μέσα στο
πλαίσιο της κοινοτικής αυτονομίας, υποκαθιστά την
εξουσία του ηγεμόνα ή των οργάνων του.

52. Με εξαίρεση την
Ιταλία όπου οι πόλεις
συνιστούν αυτόνομες
«δημοκρατίες», τα
προνόμιά τους αυτά
περιορίζονται στον
οικονομικό ή
δικαστικό τομές,
δεδομένου ότι
παραμένουν πολιτικά
εξαρτημένες από τη
βασιλική εξουσία.

53. Αυτός ο δυναμισμός που ξαναβρίσκει η Δύση την οδηγεί
να υιοθετήσει επιθετική και μάλιστα επεκτατική στάση.
Κατ’ αρχάς απέναντι στον ελληνικό χριστιανισμό που οι
Νορμανδοί διώχνουν από την Νότιο Ιταλία (1071).

54. Στη συνέχεια απέναντι στους μουσουλμάνους που
βρίσκονται σε αναδίπλωση στην Τυρρηνική Θάλασσα και
κυρίως στην Ισπανία, όπου η καθολική Ανάκτηση τους
απωθεί προς το Νότο, περιορίζοντάς τους, στις αρχές του
13ου αι., στο βασίλειο της Γρανάδας.

55. Αλλά η πιο θεαματική ένδειξη αυτής της περιόδου στη Δύση
είναι το φαινόμενο των Σταυροφοριών. Στα θρησκευτικά
κίνητρα προστίθεται το περιπετειώδες πνεύμα και το δέλεαρ
του κέρδους που σπρώχνουν χωροδεσπότες και χωρικούς να
ριχτούν στην ανάκτηση των Αγίων Τόπων.

56. Οι βυζαντινοί αυτοκράτορες τους ενθαρρύνουν αναζητώντας
υποστήριξη εναντίον των μουσουλμάνων εισβολέων που
μαζεύονται στα σύνορα της αυτοκρατορίας.

57. Η Α’ Σταυροφορία κηρύσσεται το 1095 και καταλήγει στην
κατάληψη της Ιερουσαλήμ στα 1099 και στη δημιουργία
φραγκικών πριγκιπάτων στην Ανατολή.

58. Ακολουθούν κι άλλες
ανάλογες επιχειρήσεις
με συμμετοχή ενίοτε
ισχυρών βασιλέων
(Ριχάρδος
Λεοντόκαρδος της
Αγγλίας, Φίλιππος
Αύγουστος της
Γαλλίας, Φρειδερίκος
Μπαρμπαρόσα της
Γερμανίας) με σκοπό
την υποστήριξη των
κρατιδίων αυτών.

59. Όμως η αυξανόμενη ένταση ανάμεσα στο βυζαντινό
κόσμο και τους σταυροφόρους καταλήγει το 1204 (Δ’
Σταυροφορία) στην κατάληψη της Κωνσταντινούπολης
από αυτούς και στη διάλυση του βυζαντινού κράτους.
Εξασθενημένο από αυτές τις εξελίξεις το πνεύμα των
Σταυροφοριών, που θα φτάσουν τουλάχιστο τις 8, χάνει
τον παλμό του τον 13ο αι.

60. Στην ανατολική Ευρώπη οι σλαβικοί λαοί, που έχουν
πλέον εγκατασταθεί κατά τρόπο οριστικό, υφίστανται και
αυτοί τον αντίκτυπο του δυτικού δυναμισμού υποκείμενοι
στις πολεμικές επιχειρήσεις των Γερμανών, των Τευτόνων
Ιπποτών και των Ιπποτών του Ξίφους.

61. Η Ευρώπη στο απόγειο του
κλασικού μεσαίωνα (τέλη
12ου – αρχές 14ου αι.)
Τον 13ο αι. στη Δύση
συγκροτούνται δυο ισχυρές
μοναρχίες. Στη Γαλλία οι
Καπετίδες επεκτείνουν την
εξουσία τους επανακτώντας
ένα μεγάλο μέρος των εδαφών
εις βάρος των βασιλέων της
Αγγλίας, χωρίς πάντως να
καταφέρουν να τους διώξουν
από την Γκυγίεν ούτε να
κατακτήσουν τη Φλάνδρα που
ήταν σύμμαχος των Άγγλων.

62. Η γαλλική μοναρχία επιβάλλει την εξουσία της στους
μεγάλους υποτελείς και αποκτά θεσμούς που
ξαναζωντανεύουν την έννοια του κράτους.

63. Στην Αγγλία η μοναρχία αμφισβητείται και, από τον 13ο
αι., βαρόνοι και αρχιερείς επιβάλλουν στον ηγεμόνα
έλεγχο (Μάγκνα Κάρτα, 1215).

64. Ήδη παλιά, η διαμάχη ανάμεσα στον πάπα και την Αγία
Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία αναζωπυρώνεται: ο γερμανός
αυτοκράτορας Φρειδερίκος Β’ προσπαθεί να
ανασυγκροτήσει μια ισχυρή αυτοκρατορία που θα
περιλαμβάνει την Ιταλία και τη Γερμανία.

65. Μετά το θάνατό του όμως, το 1250, η αυτοκρατορία βυθίζεται
στην αναρχία καθώς οι γερμανοί πρίγκιπες θέτουν την
αυτοκρατορική εξουσία υπό κηδεμονία. Η Ιταλία διαφεύγει
έτσι από την αυτοκρατορία καθώς οι πάπες επωφελούνται
από τις αντίπαλες φιλοδοξίες ευρωπαίων ηγεμόνων, όπως του
Καρόλου Α’ Ανζού, του Ροδόλφου Α’ των Αψβούργων ή του
Πέτρου Γ’ της Αραγωνίας για να εμποδίσουν τη σύσταση ενός
ισχυρού βασιλείου στη νότιο Ιταλία.

66. Όσο για τον ιταλικό βορά, συγκλονίζεται επί δεκαετίες
από τον πόλεμο ανάμεσα στους γουέλφους (παπικούς)
και τους γιβελίνους (αυτοκρατορικούς) Ιταλούς οι οποίοι
πολεμούν μεταξύ τους με σκληρότητα εμπλεκόμενοι στη
μακροχρόνια διαμάχη των δυο πλευρών.

67. Νέα κράτη γεννιούνται στην περιφέρεια της χριστιανικής
Δύσης: Η Βοημία των Πρεμυσλιδών, που διατηρεί στενούς
δεσμούς με τους Γερμανούς, η Πολωνία των Πιάστ, η
Ουγγαρία που στα 1240 απειλείται από τη φοβερή
μογγολική εισβολή που σαρώνει την ανατολική Ευρώπη,

68. και τα σερβικά και
βουλγαρικά κράτη
που προσπαθούν να
θέσουν υπό τον
έλεγχό τους τη
βαλκανική χερσόνησο
πολεμώντας με το
Βυζάντιο. Κατά τα
λοιπά τα ρωσικά
πριγκιπάτα
υποτάσσονται στους
τρομερούς
Μογγόλους.

69. Μετά την καταστροφή της από τους Σταυροφόρους και τους
Βενετούς το 1204, η Βυζαντινή Αυτοκρατορία
ανασυστήνεται το 1261 από τη δυναστεία των Παλαιολόγων
με ορμητήριο τη Νίκαια της Μικράς Ασίας και έκτοτε
μάχεται έναντι των φραγκικών κρατιδίων της Ελλάδας, των
Βαλκάνιων γειτόνων, των Τούρκων και των Βενετών.

70. Συγχρόνως οι Σταυροφορίες κατά των μουσουλμάνων
φθίνουν και το τέλος των φραγκικών κρατιδίων στους
Αγίους τόπους έρχεται το 1291.

71. Έχοντας νικήσει πλέον την Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία
στον αγώνα της «περιβολής» (κυριαρχία επί των
επισκόπων – Κογκορδάτο της Βορμς, 1122) και
επιδιώκοντας να εγκαταστήσει στην Ευρώπη μια
θεοκρατία που οι εθνικοί ηγεμόνες απορρίπτουν,

72. η Εκκλησία, ιδιαίτερα επί πάπα Ιννοκέντιου Γ’,
εξελίσσεται σε κοσμική δύναμη, τα πλούτη της οποίας
επισύρουν κριτικές και γεννούν αιρέσεις, όπως των
«Καθαρών».

73. Η Εκκλησία αντιδρά με απόπειρες μεταρρύθμισης, με την
καταστολή (σταυροφορίες) και με τη δημιουργία
επαιτικών προσηλυτιστικών ταγμάτων, των
Φραγκισκανών και των Δομινικανών.

74. Ο ευρωπαϊκός πολιτισμός από τον 11ο ως τον 12ο αι.
Αν και πολιτικά κατακερματισμένη, η Ευρώπη
αποτελεί από τον 11ο αι. πεδίο ευρείας ανάμειξης λαών
χάρη στις μεταναστεύσεις, τις σταυροφορίες, τα
προσκυνήματα, τη δράση των κληρικών και των εμπόρων.

75. Οι κυριότερες εστίες αυτής της εμβρυακής ευρωπαϊκής
ταυτότητας είναι οι μοναστηριακές και οι επισκοπικές
σχολές.

76. Από αυτές αναδύονται
τα πανεπιστήμια,
σωματεία σπουδαστών
και καθηγητών, οι οποίοι
είναι συνήθως κληρικοί ή
προορίζονται για αυτή τη
σταδιοδρομία.

77. Τα ιδρύματα τούτα έρχονται συχνά σε αντιπαράθεση με
τις εκκλησιαστικές και κοσμικές αρχές. Γύρω από τα
πανεπιστήμια συντελείται μια ανανέωση της σκέψης
μέσω της γνωριμίας με τους αρχαίους συγγραφείς και
ιδίως τον Αριστοτέλη.

78. Το πρόβλημα της
συμφιλίωσης του
ευαγγελικού μηνύματος
και της αριστοτελικής
λογικής βρίσκεται στην
καρδιά του
σχολαστικισμού,
διδασκαλία που
μεταδίδεται από τους
βασικούς εκπροσώπους
Αβελάρδο, Αλβέρτο τον
Μέγα και τον Άγιο Θωμά
τον Ακινάτη.

79. Από τον 12ο αι.
αναπτύσσεται στα δημόσια
σχολεία η γνώση των
κοινών γλωσσών, με
επακόλουθο την άνθηση
μιας κοσμικής λογοτεχνίας
που θριαμβεύει στη Γαλλία
με το αυλικό μυθιστόρημα
(Κρετιέν ντε Τρουά). Τον
επόμενο αιώνα αυτή η
τάση βρίσκει τη συνέχειά
της στο Μυθιστόρημα του
Ρόδου (Γουλιέλμος του
Λορίς).

80. Παράλληλα με αυτή την
αριστοκρατική λογοτεχνία
γεννιέται και η αστική
λογοτεχνία (Χρονικά
Σταυροφοριών: Ροβέρτος
του Κλαρί, Βιλλεαρδουίνος,
Ζουανβίλ – σατιρική ποίηση:
Μυθιστόρημα της Αλεπούς).
Το αριστούργημα του
Μεσαίωνα σε κοινή γλώσσα
παραμένει η Θεία Κωμωδία
του ιταλού Δάντη Αλιγκιέρι.

81. Η αρχιτεκτονική γνωρίζει και αυτή μιαν άνθηση. Τον 11ο
αι. γεννιέται στην Ευρώπη η «ρομανική αρχιτεκτονική»,
καρπός των ρωμαϊκών, βυζαντινών και μουσουλμανικών
επιρροών, σε συνδυασμό με μακραίωνες τοπικές
παραδόσεις, ενώ στις πόλεις ανεγείρονται «γοτθικοί»
καθεδρικοί ναοί.

82. ενώ στις πόλεις ανεγείρονται «γοτθικοί» καθεδρικοί ναοί.
Γεννημένη στην Ιλ ντε Φρανς, την καρδιά των φέουδων
των Καπετιδών, αυτή η βασιλική τέχνη που προσπαθεί να
συνδυάσει τη μυστικιστική ορμή και την ορθολογική
κατασκευή, θα εξαπλωθεί σε ολόκληρη τη δυτική Ευρώπη.

83. Οι μάστιγες του τέλους του Μεσαίωνα
Τον 14ο και 15ο αι. η Ευρώπη γνωρίζει αλλεπάλληλες
συμφορές: ο λιμός, η μαύρη πανώλη σκοτώνουν πάνω από το
ένα τέταρτο του πληθυσμού της, ενώ οι αδιάκοποι πόλεμοι και
οι αρπαγές των στρατιωτών κάνουν την ανασφάλεια
πραγματικό κυρίαρχο της ηπείρου.

84. Η κατάσταση έχει ως
αποτέλεσμα την εγκατάλειψη της
υπαίθρου, όπου το φεουδαρχικό
σύστημα γνωρίζει έντονη κρίση.
Η επιδείνωση της μοίρας των
χωρικών προκαλεί μια σειρά
εξεγέρσεων που πνίγονται στο
αίμα, όπως εκείνες της Αγγλίας,
όπου συμμορίες χωρικών υπό
τον Γουάιτ Τάυλερ εισβάλλουν
στο Λονδίνο ή της ζακερί του
Μπωβεζί στη Γαλλία.

85. Προστατευμένες από τα τείχη τους οι πόλεις βλέπουν τον
πληθυσμό τους να αυξάνεται χάρη στην έξοδο των
αγροτών. Υφίστανται όμως κι αυτές κρίσεις οφειλόμενες
στη μεγάλη αύξηση των υποχρεώσεων, ιδιαίτερα για
αμυντικές ανάγκες.

86. Επιπλέον, οι κοινωνικές εντάσεις φέρνουν σε
αντιπαράθεση τους πρωτομάστορες με τους εργάτες ή τις
πλουσιότερες συντεχνίες με τις λιγότερες ισχυρές
κάνοντας δυσκολότερη τη διακυβέρνηση των πόλεων.
Πλέον οι ταραχές είναι σύνηθες φαινόμενο.

87. Πάντως ο αστικός πληθυσμός καταφέρνει να
προσαρμοστεί στις νέες οικονομικές συνθήκες καλύτερα
από την ύπαιθρο. Η μετατόπιση των μεγάλων εμπορικών
δρομολογίων και των οικονομικά δραστήριων ζωνών
ευνοεί τις πόλεις του Ρήνου και του Ροδανού και εκείνες
της νότιας Γερμανίας.

88. Η Βενετία, η Γένοβα, οι πόλεις της γερμανικής Χάνσα στη
Βαλτική και η βελγική Μπρυζ, σταυροδρόμι ανταλλαγών
του βορρά με τη Μεσόγειο, συντηρούν μια
δραστηριότητα που εξασφαλίζει την ευημερία τους. Σε
όλες αυτές τις πόλεις η απάντηση στην κρίση συνίσταται
στην εφαρμογή νεωτερικών δημοσιονομικών τεχνικών και
καινοτόμων διαδικασιών παραγωγής που
προαναγγέλλουν μια νέα εποχή.

89. Η κρίση του πνεύματος και της διανόησης στο τέλος του
Μεσαίωνα.
Στο τέλος του Μεσαίωνα ο φόβος του θανάτου
είναι πανταχού παρών καταδιώκοντας τα πνεύματα,
διαποτίζοντας την τέχνη, τη λογοτεχνία και το
εκκλησιαστικό κήρυγμα

90. και διαμορφώνοντας τη συμπεριφορά, από την επιθυμία
για απόλαυση της ζωής ως την έμμονη ιδέα της σωτηρίας
της ψυχής που εξηγεί τις δεισιδαιμονίες και τις συλλογικές
φοβίες.

91. Ωστόσο η Εκκλησία είναι σε γενικές γραμμές
ανίκανη να ανταποκριθεί σε αυτές τις πνευματικές
προσδοκίες. Μόνο τα επαιτικά τάγματα ασκούν στις
πόλεις την ποιμαντική δράση τους.

92. Από τις αρχές του
14ου αι. η
παποσύνη,
μολονότι
θριαμβεύτρια
στην κοσμική
σύγκρουσή της με
τους γερμανούς
αυτοκράτορες,
βρίσκεται σε
πλήρη κρίση.

93. Για να ξεφύγει από τις ανταγωνιζόμενες φατρίες που
ερίζουν για την εξουσία στη Ρώμη, οι πάπες
εγκαθίστανται στη γαλλική Αβινιόν επί πολλές δεκαετίες
(1317-1377).

94. Μεταβάλλεται σε μια διοικητική
και συγκεντρωτική μοναρχία
κατά το πρότυπο των κρατών της
Δύσης. Επιπλέον, στα τέλη του
14ου αι. σπαράσσεται από το
μεγάλο σχίσμα που
αντιπαραθέτει πάπες και
αντίπαπες, ενώ μορφοποιούνται
οι εθνικές Εκκλησίες που
επιθυμούν να είναι αυτόνομες
και γεννιούνται αιρέσεις στην
Αγγλία και στη Βοημία.

95. Η διανόηση και η τέχνη την εποχή αυτή υφίστανται βαθιά
σκλήρωση. Κλειστά στους φτωχούς τα πανεπιστήμια
απομονώνονται στη σπουδή μιας καθαρά τυπικής λογικής,
ενώ ο θωμισμός αμφισβητείται από ρεύματα που αρνούνται
κάθε σχέση ανάμεσα στην πίστη και τον ορθό λόγο. Η
λογοτεχνία και η τέχνη χάνουν κάθε ευρηματικότητα.

96. Πάντως στη διάρκεια αυτής
της κρίσης που εκφράζει τη
χαμένη πνοή του
μεσαιωνικού πολιτισμού,
εκδηλώνονται αναζητήσεις
που μαρτυρούν το άνοιγμα
νέων δρόμων: αναζήτηση
μιας προσωπικής πίστης,
γέννηση νέων μορφών
τέχνης στην Ιταλία,
δημιουργία μιας νέας
κλίμακας αξιών που θέτει
τον άνθρωπο κέντρο της
οικουμένης.

97. Πολιτικές αναστατώσεις και
γέννηση του έθνους – κράτους.
Πολιτικά η Ευρώπη του τέλους
του μεσαίωνα περιβάλλεται νέα
χαρακτηριστικά, καθώς
εξαφανίζονται τα μεγάλα
κρατικά οικοδομήματα με
οικουμενικές επιδιώξεις.
Μακρινός κληρονόμος της
Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, η
ελληνική αυτοκρατορία
καταρρέει όταν οι Οθωμανοί
καταλαμβάνουν την Πόλη το
1453.

98. Από την πλευρά της,
παραδομένη στην
αναρχία και τη διάλυση,
η Αγία Ρωμαϊκή
Αυτοκρατορία του
γερμανικού Έθνους δεν
είναι παρά ένα κούφιο
περίβλημα που καθιστά
φαιδρό τον τίτλο του
αιρετού αυτοκράτορα, ο
οποίος μοιράζεται
ανάμεσα στους οίκους
των Αψβούργων και του
Λουξεμβούργου.

99. Ως συνέπεια της κρίσης
ο γερμανισμός
βρίσκεται παντού σε
υποχώρηση. Στην
κεντρική και ανατολική
Ευρώπη αναγκάζεται
να υποκλιθεί στις
εθνικές βλέψεις που
γεννιούνται στη
Βοημία, την Ουγγαρία
και την Πολωνία.

100. Στη βόρεια Ευρώπη τα σκανδιναβικά κράτη, ακόμη κι αν
δεν καταφέρνουν να ενωθούν, δηλώνουν την ταυτότητά
τους. Τέλος οι γερμανοί ηγεμόνες είναι πλέον ανίκανοι να
επιβάλλουν την κηδεμονία τους στην Ιταλία που
βυθίζεται στον πολιτικό κατακερματισμό πόλεων - κρατών
(Πίζα, Μιλάνο, Φλωρεντία, Γένοβα κτλ.).

101. Απέναντι στην κατάρρευση των μεγάλων αυτοκρατορικών
συνόλων η δυτική Ευρώπη βλέπει να θριαμβεύει το έθνος
– κράτος, προικοδοτημένο με σταθερούς και
αποτελεσματικούς θεσμούς που εξασφαλίζουν την
εξουσία του ηγεμόνα.

102. Η Ισπανία που ολοκληρώνει
την Ανάκτηση
καταστρέφοντας το 1492 το
τελευταίο μουσουλμανικό
κράτος στην Ιβηρική, γίνεται
από τους «καθολικούς
βασιλείς» Φερδινάρδο Β’
της Αραγωνίας και Ισαβέλλα
Α’ της Καστίλλης ένα ισχυρό
και καλά οργανωμένο
βασίλειο, όπου ο
μοναρχικός νόμος ασκείται
πάνω σε όλους.

103. Από τις αρχές ήδη του 14ου
αι. , με πρωτοβουλία των
νομομαθών που
περιβάλλουν τον Φίλιππο
Δ’ τον Ωραίο, η Γαλλία έχει
γίνει μια συγκεντρωτική
κρατική οντότητα στην
οποία η έννοια του
κράτους, προερχόμενη από
το ρωμαϊκό δίκαιο,
καθορίζει την οργάνωση
των θεσμών.

104. Τέλος, η Αγγλία του Εδουάρδου Α’ του Μακρύποδα
έχει γνωρίσει παρόμοια εξέλιξη.

105. Αλλά, μεταξύ του 1337 και του 1453 οι δυο αυτές χώρες
αναμετρόνται στον Εκατονταετή Πόλεμο, μια μακρά σειρά
συγκρούσεων με πολλαπλές αναζωπυρώσεις που εξαντλούν
τις δυο χώρες και κλονίζουν τη σταθερότητά τους.

106. Διακύβευμα είναι τα απέραντα γαλλικά φέουδα τα οποία τελικά
θα περιέλθουν στην κυριότητα της γαλλικής βασιλικής
οικογένειας. Μέσα σε αυτό το ομιχλώδες τοπίο οι Τούρκοι θα
ολοκληρώσουν ως το τέλος του 15ου αι. την κατάκτηση των
Βαλκανίων φθάνοντας στα πρόθυρα της Δύσης.

107. Γεγονός είναι πάντως ότι στα
τέλη του Μεσαίωνα η νέα
αντίληψη του έθνους –
κράτους αρχίζει να αναδύεται
αργά μέσα από τις
φεουδαρχικές δομές, έστω κι
αν αυτές είναι ακόμη
παρούσες στα γεγονότα, τα
πνεύματα και τους θεσμούς.

108. Μια θεμελιώδης καμπή: οι Μεγάλες Ανακαλύψεις.
Στα τέλη του 15ου αι. η Ευρώπη γνωρίζει μια ανόρθωση που
βασίζεται στην αποκατάσταση της μοναρχικής τάξης πάνω σε
νεωτερικές βάσεις στα δυτικά της ηπείρου και στην υποχώρηση
των ενδημικών ασθενειών και λιμών. Διαπιστώνεται μια
δημογραφική άνοδος και μια ανάκαμψη της γεωργικής και
βιοτεχνικής παραγωγής και των ανταλλαγών.

109. Στο πλαίσιο αυτής της ανάπτυξης και χάρη στην
τελειοποίηση της τεχνολογίας οι Ευρωπαίοι
θαλασσοπόροι ρίχνονται στην ανακάλυψη των μεγάλων
ωκεάνιων δρόμων, εξερευνώντας τις ακτές της Αφρικής,
ανακαλύπτοντας την αμερικάνικη ήπειρο και
πραγματοποιώντας τον πρώτο γύρο του κόσμου.

110. Οι χώρες που προβαίνουν στις ανακαλύψεις καρπώνονται
τα πλούτη των νέων εδαφών και στη συνέχεια τα
καταλαμβάνουν πολιτικά, πράγμα που οδηγεί στη
συγκρότηση αποικιακών αυτοκρατοριών.

111. Οι μεγάλοι ευνοημένοι είναι η Ισπανία και η Πορτογαλία
που προσελκύουν στα λιμάνια τους εξωτικά προϊόντα και
πολύτιμα μέταλλα.

112. Έτσι δημιουργούν αποικίες η μεν Πορτογαλία στη
Βραζιλία, στην Αφρική και στις Ινδίες,

113. η δε Ισπανία στην
κεντρική και νότιο
Αμερική
συγκροτώντας μια
μυθική αυτοκρατορία
τα πλούτη της οποίας
χρηματοδοτούν τις
προσπάθειες των
ηγεμόνων της για
πανευρωπαϊκή
ηγεμονία.

114. Οι πνευματικές διαστάσεις και οι συνέπειες των μεγάλων
ανακαλύψεων δεν είναι λιγότερο αξιόλογες.

115. Οι Ευρωπαίοι ανακαλύπτουν έναν κόσμο πολύ
διαφορετικό από εκείνον που πάντα είχαν στο νου τους,
την ύπαρξη άλλων πολιτισμών που δεν αξίζουν πάντα την
περιφρόνησή τους (κινεζικό, ινδικό, ατζεκικό, ίνκας),
αντιλαμβάνονται δε ότι υπάρχουν άλλες μορφές πίστης κι
άλλα συστήματα αξιών από τα δικά τους.

116. Το αποτέλεσμα είναι
να κλονιστούν
βαθύτατα η
κοσμοθεωρία και οι
αξίες του μεσαίωνα
και να ξεκινήσει μια
κίνηση
αμφισβήτησης της
οποίας οι συνέπειες
θα παραταθούν επί
πολλούς αιώνες.

117. Κείμενο βασισμένο στο σύγγραμμα:
Serge Berstein & Pierre Milza, Η Ιστορία της
Ευρώπης, μετάφραση Αναστάσιος
Δημητρακόπουλος, τόμος 1 (από τη ρωμαϊκή
αυτοκρατορία στα ευρωπαϊκά κράτη 5ος αι. – 18ος
αι.), εκδ. Αλεξάνδρεια, Αθήνα 1997.