1. УЛААНБААТАР ИХ СУРГУУЛЬ
БИЗНЕС МЕНЕЖМЕНТИЙН ТЭНХИМ
ХИЧЭЭЛИЙН НЭР: ДУНД ШАТНЫ НББ
ЛЕКЦ 4 . БАРАА МАТЕРИАЛЫН БҮРТГЭЛИЙН
НЭМЭЛТ АРГУУД



Хичээлийн кредит: 3 кредит
Хичээлийн индекс: ВА366
Судлах анги: НББ-3 анги

2. Бараа материалын өртөгийн тусгай аргууд
Сүүлд авснаа эхэлж зарлагадах арга буюу Лайфо
арга: Энэ аргын тооцооллыг хялбарчлах үүднээс
Лайфо суурь давхаргын болон устгалын төсөөлөл
дээр тулгуурласан дараах 2 арга гарч ирсэн.
1. Лайфо нэгтгэлийн буюу багцалсан тодорхой
барааны арга
2. Лайфо мөнгөний үнэ цэнийн арга
Лайфо суурь давхарга: Жил бүрийн худалдан тоо
хэмжээ эь борлуулсан нэгжээс давж байгаа үед илүү
гарсан нэгжийг Лайфо суурь давхарга гэх ба энэ нь
бараа материалын эцсийн үлдэгдлийг бүрдүүлдэг.

3. Жишээ:
1999
2000
2001
Худалдан авалт
120ш*5 төг
150ш*10 төг
160ш*15 төг
Борлуулалт
100ш*10 төг
120ш*15 төг
120ш*20 төг
ББӨ /Лайфо/
100ш*5 = 500
120ш*10 = 1200 120ш*15 = 1800
Бараа материалын эцсийн үлдэгдэл
Жилийн худалдан авалтаас үлдсэн нэгж: /суурь давхарга/
1999
1999
2000
2001
20*5=100
20*5=100
20*5=100
30*10=300
30*10=300
2000
2001
БМ эцсийн
үлдэгдэл
40*15=600
20ш - 100 төг
50ш – 400төг
90ш – 1000төг

4. Лайфо устгалт: Жишээн дээр авч үзвэл: Б компаний
2002 оны дараах худалдан авалт, борлуулалтын
мэдээлэл өгөдсөн байна.
Худалдан авалт нь 60ш*20
Борлуулалт 150ш*25
Дээрхээс харахад худалдан авалт нь борлуулсан
нэгжээсээ бага байгаа учраас 2002 онд шинэ суурь
давхарга нэмэгдэхгүй. Энэ нөхцөлд 2002 оны худалдан
авалт нь бага байгаа учраас хуучин суурь давхарга дах
бараа материалыг борлуулах хэрэгтэй болдог. Үүнийг
Лайфо устгалт гэнэ.

5. Өөрөөр хэлбэл тухайн жилийн худалдан авалт нь
борлуулсан нэгжээсээ бага байгаа тохиолдолд өмнөх
жилийн худалдан авалтаас үлдсэн бараа материалаас
борлуулах шаардлагатай болдог. Энэ нь өмнөх жилийн
суурь давхаргыг бууруулдаг. 2002 оны ББӨ –г дор
харуулбал:
Худалдан авсан жил
Нийт
2002
60*20
1200
2001
40*15
600
2000
30*10
300
1999
20*5
100
Хэт өсөлттэй үед компаниуд ЛАЙФО аргыг ашиглах тохиолдолд
борлуулсан бүтээгдэхүүнийөртөг өсч, ашиг буурдаг ба энэ нь бараа
материалын бууралтын тааламжгүй үр дүн болох ЛАЙФО устгалтаа
с шалтгаалдаг байна.

6. ЛАЙФО нэгтгэлийн буюу багцалсан тодорхой барааны арга
Лайфо устгалын хүндрэлтэй асуудлыг хөнгөвчлөх болон бүртгэлийг
хялбарчлах үүднээс бараа материалыг бүлэглэн нэгтгэдэг. Нэг
бүрийн өртөг нь харьцангуй бага нэг нь нөгөөгөө орлох боломжтой,
ижил төрлийн бараа бүтээгдэхүүнийг нэг бүлэг болгон бүлэглэхийг
нэгтгэл буюу багц гэнэ. Учир нь зарим төрлийн онцгой үйл
ажиллагаа эрхэлдэг байгууллагад маш олон төрлийн түүхий эд
материалыг үйлдвэрлэлдээ ашигладаг. Иймд материал тус бүрт данс
хөтлөн бүртгэх нь цаг хугацаа их шаардахаас гадна зардал ихтэй
байдаг тул Лайфо нэгтгэлийн буюу багцалсан тодорхой барааны
аргыг ашиглах нь тохиромжтой.
Жишээ: А компани нь 4 төрлийн ТЭМ ашигладаг ба тэдгээрийг нэг
багц болгон нэгтгэсэн. Тус компани нь 2000 оноос ЛАЙФО нэгтгэлийн
аргыг ашиглахаар болсон. А компани ТЭМ-тай холбоотой дараах
мэдээлэл өгөгдсөн бөгөөд тус компанийн ТЭМ-ын эцсийн үлдэгдэл
болон ашигласан материалын өртөгийг тооцвол:

7. Төрөл
Тоо хэмжээ
Нэгжийн өртөг
Нийт өртөг
А
27000
20
540000
Б
26000
22
572000
В
25000
24
600000
Г
22000
25
550000
100000 ш
2262000
Эхний үлдэгдлийн дундаж өртөг= 2262000/100000 = 22,62
БМ эцсийн үлдэгдэл нь эхний үлдэгдлээсээ өссөн тохиолдолд БМ-н аливаа
өсөлтийг үнэлэхдээ худалдан авалтын нэгжийн дундаж өртөгийг
ашигладаг.
А компани нь тайлант жилд 2 удаа худалдан авалт хийсэн гэвэл худалдан
авалтын нэгжийн дундаж өртгийг дараах бадлаар тооцоолно.

8. б) Материалын худалдан авалт – бэлнээр:
Төрөл
Тоо хэмжээ
Нэгжийн өртөг
Нийт өртөг
А
42000
19,5
819000
Б
36000
21,5
774000
В
24000
22,5
540000
Г
18000
23,5
423000
120000
2556000
в) Материалын худалдан авалт – зээлээр
Төрөл
Тоо хэмжээ
Нэгжийн өртөг
Нийт өртөг
А
39000
20
780000
Б
36000
22
792000
В
37000
21
777000
Г
38000
24
912000
1500000
3261000

9. Худалдан авалтын дундаж өртөг = тайлант жилийн нийт
худалдан авалтын өртөг/тоо хэмжээ = 5817000/270000=
21,54
г) Ашигласан материал ба ТЭМ- ын эцсийн үлдэгдэл:
Төрөл
Ашигласан материал
/нэгжээр/
Материалын эцсийн
үлдэгдэл /нэгжээр/
А
82000
26000
Б
66000
32000
В
47000
39000
Г
38000
40000
233000
137000

10. Тайлант хугацааны эцэст нийт материалын эцсийн
үлдэгдэл нь эхний үлдэгдлээсээ /137000 - 100000/ буюу
37000 нэгжээр илүү байгаа тул материалын эцсийн
үлдэгдлийн өртөгийн дараах байдлаар тооцоолно.
Материалын
эцсийн
үлдэгдэл
Тоо хэмжээ
Нэгжийн
дундаж өртөг
Материалын
эцсийн
үлдэгдлийн
өртөг
137000
100000
22,62
2262000
37000
21,54
796980
137000
3058980

11. Гол нэр томъёо
First in, first out...ЭАЭЗА
last in, first out-САЭЗА
average costing-дундаж өртөг
specific identification method...Тусгай тэмд арга
inventory........Бараа материал
raw material.....Түүхий эд
work in process...Дуусаагүй үйлдвэрлэл
finished goods....Эцсийн бүт
perpetual inventory system......Байнгын систем
periodic inventory system.....Цаг үеийн систем
Purchase discount.......ХА хөнгөлөлт
purchase return.......ХА буцаалт
price index....Үнийн индекс
quantity .............Тоо хэмжээ
unit cost.............Нэгжийн өртөг
total cost........Нийт өртөг
beginning inventory....Бм эх үлд
ending inventory.........Бм эц үлд
goods available for sale....БЗБМ
cost of goods sold.....ББӨ
net method......Цэвэр дүнгийн арга
gross method..Нийт дүнгийн арга