1. Сэдэв: Авлагын бүртгэл
Багш Г. Өлзийбаяр

2. Сэдвийн агуулга:
1. Авлага, түүний төрөл, ангилал
2. Дансны авлагын хүлээн зөвшөөрөлт
3. Дансны авлагын үнэлгээ, хасалт
4. Авлагын бичиг, түүний бүртгэл, хяналт

3. Авлага, түүний төрөл, ангилал
Авлага гэж юу вэ?
Авлага гэдэгт:
-Дансны авлага
-Авлагын бичиг
-Бусад авлагыг хамааруулна.
Авлага гэдэг нь бусад аж ахуй нэгж
байгууллага, хувь хүмүүст үйлчилгээ
үзүүлж бүтээгдэхүүн борлуулсаны хөлс
авч болох бүх зүйл юм.

4. Авлагын ангилал
Авлага
Хугацаагаар нь:
/тайлагналын зорилгоор/
Эргэлтийн
авлага
(байнгын)
ҮА-ны
цикл ба нэг
жилийн
дотор эргэн
төлөгдөх
Эргэлтийн
бус авлага
(байнгын
бус)
Нэгээс дээш
жилийн
хугацаатай
авлага
Үүссэн байдлаар нь:
/төлөгдөх шинж байдлаар нь/
Хэвийн
Байгууллаг
ын ердийн
ҮА-ны
явцад
үүссэн нийт
авлага
Хэвийн бус
Ямар нэг
тодорхой
бус
шалтгааны
улмаас
үүссэн
авлага
Хамрах хүрээгээр
нь:
Худалдааны
авлага
Зээлийн
борлуулалт,
зээлийн
ажил
үйлчилгээ-
нээс үүссэн
худалдан
авагчийн
төлөх дүн
Худалдааны
бус авлага
Бараа
борлуулалт,
ажил
үйлчилгээтэй
холбоогүй
түрээсийн
авлага,
хүүгийн
авлага,
ажилчдааас
авах авлага,
ноглол ашгийн
авлага
хамаарна

5. Авлага
Тооцоогоорх авлага
Авлагын бичиг
буюу векселийн
бичиг

6. Тооцоогоорх авлага
“Тооцоогоорх авлага гэдэг нь борлуулсан бараа үзүүлсэн
үйлчилгээний төлбөрийг төлнө гэсэн худалдан авагчийн
өгсөн аман амлалт юм.”
Бараа бүтээгдэхүүн, ажил үйлчилгээг зээлээр нийлүүлэх бол
зээлээр худалдан авагчидтай гэрээ байгуулна.
Гэрээнд борлуулалт, төлбөр тооцооны хэлбэр, нөхцөлийг
тодорхой заадаг.
Бараа бүтээгдэхүүнийг их хэмжээгээр худалдан авсаныг
урамшуулан үнийг нь хямдруулдаг. Энэ үед хямдралыг
худалдан авах дүнгээс хасаж авлагыг тооцдог.
Тооцоогоорх авлагыг борлуулалтын нэхэмжлэлд үндэслэн бүртгэнэ.

7. Дансны авлагын хүлээн зөвшөөрөлт
Ихэнх ажил гүйлгээнд авлагыг хүлээн зөвшөөрөх
дүн нь 2 талын солилцооны үнэ байдаг.
Солилцооны үед:
Худалдааны хөнгөлөлт (10-5-4 )
Борлуулалтын хөнгөлөлт (2/10, n/30)

8. Худалдааны хөнгөлөлт:
Худалдан авсан тоо хэмжээнээс шалтгаалан үзүүлж буй
хөнгөлөлтийг худалдааны хөнгөлөлт гэх бөгөөд үүнийг
ихэвчлэн хувийн жингээр илэрхийлдэг.
Худалдан авалт болон борлуулалтыг худалдааны
хөнгөлөлтийг хассан дүнгээр бүртгэлд тусгадаг.
Жишээ нь:
“Анар” компани дараах борлуулалт хийсэн.
Жагсаалтын үнэ /дансны/ 2,015,000₮
Худалдааны хөнгөлөлт 10-5-4
Энэ үед борлуулалт зээлээр хийгдсэн бол авлагыг 1,653,912₮-
өөр бүртгэнэ.
2 015 000-2 015 000*10%=1 813 500₮
1 813 500-1 813 500*5%=1 722 825₮
1 722 825-1 722 825*4%=1 653 912₮

9. Борлуулалтын хөнгөлөлт
Барааны эргэцийг сайжруулах, төлбөр төлөх байдлыг
урамшуулах үүднээс борлуулалтын хөнгөлөлтийг
худалдан авагч нарт санал болгодог.
Өөрөөр хэлбэл шуурхай төлбөрийг урамшуулна гэсэн үг юм.
Борлуулалын хөнгөлөлтийн дараах нөхцөлүүд байдаг.
Жишээ нь: (2/10, n/30), (3/15, n/30) гэх мэт
Хөнгөлөлт үзүүлж буй үед дансны авлагыг бүртгэх 2
арга байдаг.
1. Нийт дүнгийн арга /борлуулалтын нийт дүнгээр/
2. Цэвэр дүнгийн арга /борлуулалтын дүнгээс
хөнгөлөлтийг хассан хэмжээгээр/

10. Нийт дүнгийн арга Цэвэр дүнгийн арга
А компани 1.000.000₮ ийн борлуулалтыг 2/5, n/30
нөхцөлтэйгээр хийсэн.
Дт Авлага 1.000.000 Дт Авлага 980.000
Кт БО 1.000.000 Кт БО 980.000
Худалдан авагч хөнгөлөлтын хугацаанд нэхэмжлэлийн 50%-
ийг барагдуулсан.
Дт МХ 490.000 ДтМХ 490.000
Дт Борлуулалтын хөн 10.000 Кт Авлага 490.000
Кт Авлага 500.000
Үлдэгдэл төлбөрийг барагдуулсан
Дт МХ 500.000 Дт Авлага 10.000
Кт Авлага 500.000 Кт Алдагдсан бор хөн 10.000
Дт МХ 500,000
Кт Авлага 500.000

11. Авлагын данс нь зээлийн борлуулалттай
холбоотойгоор үүсдэг. НББОУС-д авлагыг
цэвэр боломжит үнэ цэнээр нь тусгана гэж
заасан байдаг.
ЦБҮЦ= Авлагын данс – Найдваргүй авлага
Цэвэр боломжит үнэ цэнэ
гэдэг нь ирээдүйд худалдан
авагчаас авах боломжит
мөнгөний дүн юм.

12. Дансны авлагын үнэлгээ, хасалт
Найдваргүй авлагыг тайлант хугацааны үйл
ажиллагааны зардалд шингээдэг.
Худалдан авагчаас цуглуулагдахгүй авлагыг
эргэлзээтнй буюу найдваргүй авлага гэнэ.

13. Найдваргүй авлагыг бүртгэх
Шууд данснаас
хасах арга
Хасагдуулгын
буюу нөөцийн
арга
Борлуулалтын
хувийн
жингийн арга
Авлагын
хувийн
жингийн арга
Авлагын дансны
эцсийн үлдэгдэлд
үндэслэх
Авлага төлөгдөх
хугацаанд
үндэслэх арга

14. Шууд данснаас хасах арга
Энэ арга нь авлага цуглуулагдахгүй нь тодорхой болсон үед
найдваргүй болсон авлагыг алдагдалд хүлээн зөвшөөрч
бүртгэдэг.
Жишээ нь: “Ёсөн компани“ нь хүнсний бөөний худалдаа эрхэлдэг. “А “ компаниас 900 000₮,
“ Б” компаниас 2 120 000₮ авлагатай бөгөөд тус компани нь найдваргүй авлагыг шууд
данснаас хасах аргыг хэргэлдэг. Тайлант хугацаанд:
“А “ компаний авлага төлөгдөхгүй нь тодорхой болсон гэвэл:
Дт Найдваргүй авлагын зардал 900 000
Кт Дансны авлага /“А “ компани / 900 000
Хэрэв найдваргүй авлага эргэн төлөгдөх тохиолдолд:
а) Найдваргүй авлагыг сэргээж бүртгэнэ
Дт Дансны авлага /“А “ компани / 900 000
Кт Найдваргүй авлагын зардал 900 000
б) Авлагаа бүртгэнэ
Дт Мөнгөн хөрөнгө 900 000
Кт Дансны авлага /“А “ компани / 900 000

15. Хасагдуулгын буюу нөөцийн арга
Энэ арга нь цуглуулагдаагүй байгаа авлага болон
зээлийн борлуулалтаас найдваргүй авлагын зардлыг
урьдчилан тооцож нөөц байгуулдаг арга юм.
Авлага найдваргүй болох нь тогтоогдсон үед НАН данснаас хасч өгнө.
Энэ аргын үед найдваргүй авлагын зардлыг тооцох
дараах 2 арга байдаг
- Борлуулалтын хувийн жингийн арга
- Авлагын хувийн жингийн арга
а. Авлагын дансны эцсийн үлдэгдэлд үндэслэх
б. Авлага төлөгдөх хугацаанд үндэслэх арга

16. Нөөцийн аргын үед бүртгэхдээ:
НАН хэмжээг тооцож зардалд бүртгэх үед:
Дт НАЗ ххх
Кт НАН ххх
Авлага найдваргүй болох нь тогтоогдсон үед:
Дт НАН ххх
Кт Авлага ххх
Найдваргүй гэж үзээд данснаас хассан орлого эргэн цугларах үед:
Дт Авлага ххх
Кт НАН ххх
НАН дансыг тайлант хугацааны эцэст нөхөх бичилт хийж болно.
Дт НАЗ ххх
Кт НАН ххх

17. Хэрэв компани зээлийн борлуулалтын дүнг
суурь болгон тооцооллоо хийсэн бол
орлогын тайлангийн (борлуулалтын хувийн
жин) арга
Авлагын дүнг суурь болгож байгаа бол
балансын (авлагын хувийн жин) арга гэдэг.

18. Борлуулалтын хувийн жингийн аргын үед зээлийн
борлуулалтын дүнгээс өмнөх жилүүдийн туршлага дээр
үндэслэн тооцсон тодорхой хувийн жингээр тооцоолсон
дүнгээр:
Дт Найдваргүй авлагын зардал данс
Кт Найдваргүй авлагын нөөц данс
Өөрөөр хэлбэл:
Тайлант хугацааны НАЗ = Зээлийн борлуулалт * Авлага найдваргүй болох хувь

19. Авлагын хувийн жингийн аргын үед тайлант
хугацааны эцэст нийт төлөгдөөгүй авлагын дүнгээс
найдваргүй авлагын тооцооллыг хийх бөгөөд
тооцоолсон дүн нь найдваргүй авлагын нөөцийн
дансны эцсийн үлдэгдэл болох бөгөөд тайлант
хугацааны найдваргүй авлагын зардлыг тохируулан
бүртгэнэ.

20. Найдваргүй авлагын зардал нь орлогын тайланд
тусгагдах түр данс бөгөөд орлого зарлагын нэгдсэн
дансанд хаагдана.
Найдваргүй авлагын нөөц нь баланст авлагын доор
хасагдах байдлаар тусгагдах авлагын сөрөг тохируулах
данс юм.

21. ШУУД АРГА НӨӨЦИЙН АРГА
1. Урьдчилан найдваргүй авлагын нөөц байгуулах үед:
Нөөц байгуулахгүй
Дт Найдваргүй авлагын зардал хх
Кт Найдваргүй авлагын нөөц хх
2. Авлага найдваргүй болох нь тогтоогдож данснаас хасагдах үед:
Дт Найдваргүй авлагын зардал хх
Кт Авлага хх
Дт Найдваргүй авлагын нөөц хх
Кт Авлага хх
3. Данснаас хассан авлага эргэн төлөгдөх үед
А. Данснаас хассан авлагын хэмжээгээр:
(сэргээх бичилт)
Дт Мөнгөн хөрөнгө хх
Кт Найдваргүй авлагын нөхөлт хх
Дт Авлага хх
Кт Найдваргүй авлагын нөөц хх
Б. Төлөгдсөн хэмжээгээр:
Дт Мөнгөн хөрөнгө хх
Кт Авлага хх

22. Авлагын бичиг, түүний бүртгэл, хяналт
“Авлагын бичиг гэдэг нь худалдан авсан бараа
үйлчилгээний үнийг тогтоосон хугацаанд
төлнө гэсэн бичгэн амлалт юм.”
Өөрөөр хэлбэл ирээдүйд авлагын бичиг нь тодорхой
хугацаанд тодорхой хэмжээний мөнгийг худалдан авагч тал
төлөх үүрэг хариуцлага юм.
Авлагын бичгийн ангилал:

23. Авлагын бичиг
Хугацаагаар нь
Урт
Богино
Хүүгээр нь
Хүүтэй
Хүүгүй
Төрлөөр нь
Энгийн
/ердийн/
Шилжих

24. Авлагын бичиг буюу вексель:
Энгийн векселийг бусдад шилжүүлж болдоггүй бөгөөд
анхны эзэмшигч нь төлбөрийг хүлээн авах эрхтэй байдаг.
Харин шилжих векселийг эзэмшигч нь мөнгөн
хөрөнгийн хэрэгцээ бий болсон үед харилцагч болох
арилжааны банкинд эсвэл бусад санхүүгийн байгууллагад
хөнгөлөлттэйгээр шилжүүлэн худалдаж болдогоороо
онцлогтой.
АБ-ийг дуусгавар хугацаанаас нь өмнө хөнгөлөлттэйгөөр
зарж борлуулах тохиолдол байдаг. Үүнийг авлагын бичгийн
дискаунтчилал гэнэ.

25. Авлагын бичгийн хөнгөлөлт гэсэн ойлголт
зөвхөн шилжих векселийн хувьд гарч ирнэ.
Банк болон бусад компаниуд нь уг авлагын бичгийг
худалдаж авахдаа түүний нийт төлөгдөх дүнгээс
(үндсэн төлбөр+хүү) санхүүгийн үйлчилгээний
төлбөр буюу хөнгөлөлтийг хассан үнээр худалдаж
авдаг.
Хөнгөлөлтийн хэмжээ = Нийт төлөгдөх дүн * Хөнгөлөлтийн хувь * Үлдсэн хугацаа /360
хоног

26. Авлагын бичгийг бүртгэх:
1. АБ-н дуусвар үнэ эсвэл нийт авлагын дүнг тооцно.
Дуусгавар үнэ =НҮ+НҮ*хүү*АБ-ийн хугацаа
2. Авлагын бичгийн хөнгөлөлтийг тооцно.
Хөн =Дуусвар үнэ*Хөнгөлөлт%* Авлагын бичгийн үлдэгдэл хугацаа
3. Хүлээн авах мөнгөн дүн тооцно.
Хүлээн авах мөнгө=Дуусгавар Үнэ - Хөнгөлөлт
4. Авлагын бичгийн дансны үнийг тооцно.
Дансны үнэ = НҮ+ НҮ * НХ *АБ-ийг эзэмших хугацаа
5. Борлуулалт болон олз, гарзыг: зээл болон хүүгийн орлого, зарлагын
хэмжээг тооцно.
АБ олз/гарз=Хүлээн авах мөнгө – Дансны үнэ
6. ЖБ хийнэ. Дт Мөнгө ххх
Дт АБ-ийн гарз ххх
Кт АБ ххх
КТ хүүгийн орлого ххх
Кт АБ борлуусаны олз ххх

27. Тодорхой хэмжээний мөнгийг тодорхой хувийн
хүүтэйгээр, тодорхой хугацааны дараа үл маргах
журмаар төлнө гэдгийг баталгаажуулсан бичгийг АБ
эсвэл векселийн авлага гэнэ.
АБ-г ..............................хувьд: ӨБ болох вэ?
.............................хувьд: АБ эсвэл вексел болох вэ?
АБ-д: Гаргасан тухайн нэр, огноо
Төлбөр хийх огноо
АБ-н нүүрний дүн буюу НҮ
Төлбөр хийх байгууллага
Хүүгийн хэмжээ / Купон /

28. АБ-н хөнгөлөлтийг хоёр аргаар илэрхийлнэ.
1. ШША: Энэ аргаар АБ-н хөнгөлөлтийн
элэгдлийн хэмжээ нь жил бүр ижил байна
Хөнгөлөлтийн элэгдэл=Нийт хөнгөлөлт/ хүү
төлөх тоо
2. Үр ашигт хүүгийн арга: АБ-н хөнгөлөлтийг
ЗЗХ- р элэгдүүлэхийг үр ашигт хүүгийн арга
гэнэ.