1. Улаанбаатар Их Сургууль
Бизнес менежментийн тэнхим
Хичээлийн нэр: Дунд шатны НББ
Лекц 11 . НББ алдаа ба өөрчлөлт
 Хичээлийн кредит: 3 кредит
 Хичээлийн индекс: ВА366
 Судлах анги: НББ-3 анги

2. 1. Балансын алдаа
2. Орлогын тайлангийн алдаа
3. Баланс болон орлогын тайлангийн алдаа

3. Балансын алдаа : Хөрөнгө өр төлбөрийн дансанд
нөлөөлдөг алдаа бөгөөд ихэвчлэн дансыг буруу
ангилснаас үүсдэг. Жишээ нь: Урт хугацаат өрийн бичгийн
богино хугацаант өрийн хэсэгт ангилах, ийм алдааг
илрүүлсэн үед нь дахин ангилах шаардлагатай. Хэрэв
зэрэгцүүлсэн санхүүгийн тайлан бэлтгэж байгаа бол
алдаа гарсан жилийн санхүүгийн тайланг зөв болгон
дахин
бэлтгэнэ.
Орлогын тайлангийн алдаа : Орлогын тайлангийн түр
дансанд нөлөөлдөг алдаа юм. Жишээ нь хүүгийн орлогыг
борлуулалтын орлого болгон бүртгэсэн. Энэ төрлийн
алдаа нь ихэвчлэн орлого болон зардлын бүтэц дотроо
буруу ангилагдсан байдаг учраас үлдэгдэл баланс болон
орлогын тайлангийн цэвэр ашигт нөлөөлдөггүй. Хэрэв
алдаа гарсан жилээ илрүүлсэн бол дахин ангилах
бичилтийг хийнэ.

4. Баланс болон орлогын тайлангийн алдаа:
Баланс болон орлогын тайлангийн аль алинд нь
нөлөөлдөг алдаа юм. Энэ төрлийн алдааг
бүртгэлийн бичилтэнд нөлөөлөх байдлаар нь:
1. Нөхөн тэнцвэрждэг алдаа
2. Нөхөн тэнцвэрждэггүй алдаа гэж 2 ангилдаг.

5. Нөхөн тэнцвэрждэг алдаа: Тайлангийн 2 жилийн
хугацааны дотор өөрөө нөхөгддөг буюу засварлагддаг
алдаа юм. Алдаа нь 2 дах жилийн эцсийн байдлаар
хөрөнгө өр төлбөр болон ашгийг буруу илэрхийлэхэд
хүргэдэггүй. Нөхөн тэнцвэрждэг алдаа нь ихэвчлэн
тайлант жилийн дараах хөрөнгө болон өр төлбөрийн
дансуудтай холбоотой байдаг.
 Бараа материалын худалдан авалтын бүртгэл болон
тооллогын үр дүнгийн хооронд гардаг алдаа
 Урьдчилан төлөгдсөн зардал болон орлоготой
холбоотой үүсдэг алдаа
 Хуримтлагдсан орлого болон зардалтай холбоотой
үүсдэг алдаа

6. НББ-д зарим нэг өөрчлөлт гарч байна. Жишээлбэл:
1. НББ-ийн шинэ арга аргачлал, зарим нэг аргуудбий
болж байна. 1992 оноос эхлэн тэтгэвэрийн зардлыг
аккруал системээр бүртгэх аргачлал гарч ирсэн.
Нягтлан бодох бүртгэлийн аккруэл суурь нь ажил
гүйлгээг мөнгөөр хийгдсэн эсэхээс үл хамааран
хүлээн зөвшөөрдөг. Өөрөөр хэлбэл авлага, өр төлбөр
үүсэхийг
хүлээн
зөвшөөрдөг.
Нягтлан
бодох
бүртгэлийн мөнгөн суурь бол зөвхөн мөнгө хүлээн
авсан, эсвэл мөнгө төлсөн үед ажил гүйлгээг хүлээн
зөвшөөрдөг онцлогтой байдаг.
2. Улс орны эдийн засгийн нөхцөл байдал нь сонгон
авсан хуучин аргыг өөрчлөхөд хүргэж байна.
3. Техник технологийн дэвшил нь хөрөнгийн
ашиглалтын хугацааны тооцоо болон элэгдлийн аргыг
өөрчлөлтөнд хүргэдэг.

7. НББ-д зарим нэг өөрчлөлт гарч байна. Жишээлбэл:
1. НББ-ийн шинэ арга аргачлал, зарим нэг аргуудбий
болж байна. 1992 оноос эхлэн тэтгэвэрийн зардлыг
аккруал системээр бүртгэх аргачлал гарч ирсэн.
Нягтлан бодох бүртгэлийн аккруал суурь нь ажил
гүйлгээг мөнгөөр хийгдсэн эсэхээс үл хамааран
хүлээн зөвшөөрдөг. Өөрөөр хэлбэл авлага, өр
төлбөр үүсэхийг хүлээн зөвшөөрдөг.Нягтлан бодох
бүртгэлийн мөнгөн суурь бол зөвхөн мөнгө хүлээн
авсан, эсвэл мөнгө төлсөн үед ажил гүйлгээг хүлээн
зөвшөөрдөг онцлогтой байдаг.
2. Улс орны эдийн засгийн нөхцөл байдал нь сонгон
авсан хуучин аргыг өөрчлөхөд хүргэж байна.
3. Техник
технологийн
дэвшил
нь
хөрөнгийн
ашиглалтын хугацааны тооцоо болон элэгдлийн
аргыг өөрчлөлтөнд хүргэдэг.

8. Бүртгэлийн өөрчлөлтийн төрлүүд:
1. Бүртгэлийн зарчмын өөрчлөлт: НХЗЗ-с нөгөө зарчим
руу шилжих
2.Бүртгэлийн тооцооллын өөрчлөлт: шинэ мэдээлэл
болон шинэ дадлага, туршлагын үр дүнд гарч байгаа
тооцооллын өөрчлөлт
3.Бүртгэлийн тайлагналын өөрчлөлт: нэг төрлийн
бизнесийн нэгжээс өөр төрлийн бизнесийн нэгж рүү
шилжих үед бүртгэлд гарах өөрчлөлт юм.
ОУБС-8-д НББ-н бодлого ба бүртгэлийн тооцооллын
өөрчлөлт, алдаа”-д НББ-н өөрчлөлт, алдааны
залруулгын бүртгэл тайлагналыг тодорхойлсон.

9. НББ бодлого гэдэг нь санхүүгийн тайлан гаргах,
толилуулахад мөрддөг тухайн аж ахуй нэгжийн баталсан
тусгай зарчим үндэслэл, дүрэм, журам болон практик үйл
ажиллагаа юм.
Бүртгэлийн бодлогын өөрчлөлтийг компаний санхүүгийн
тайлан дахь ажил гүйлгээ, үйл явдлыг илүү тохиромжтой
байдлаар илэрхийлэх зорилгоор хийдэг. Жишээ нь: үндсэн
хөрөнгийн элэгдэл тооцох аргын өөрчлөлт, бараа
материалын өртөг тооцох аргын өөрчлөлт, урт хугацаат
гэрээт ажлыг бүртгэх аргын өөрчлөлт, найдваргүй авлагын
хасагдуулга тооцох аргын өөрчлөлт гэх мэт.
НББ-н бодлогын өөрчлөлтийг данс бүртгэлд тусгах 3 арга
байдаг.
1.Тайлант үед арга
2. Буцаах арга
3. Өөрчлөлтийг ирээдүйд тайлагнах арга.

10. Тайлант үед арга: Өөрчлөлтийн нөлөөллийг зөвхөн
тухайн тайлант хугацааны Орлогын тайланд тайлагнана.
Энэ аргыг түгээмэл хэрэглэнэ. Шинэ бодлогын санхүүгийн
тайланд үзүүлэх хуримтлагдсан нөлөөг уг бодлого
хэрэглэсэн тайлант хугацааны эхэнд тооцоолно. Шинэ
бодлогын санхүүгийн тайланд үзүүлэх хуримтлагдсан
нөлөө гэдэг нь бодлогын өөрчлөлт хийхээс өмнө болон
өөрчлөлт хийсний дараах хөрөнгө, өглөгийн бүртгэлийн
үнийн зөрүү юм. Уг аргын үед тухайн тайлант хугацааны
санхүүгийн тайланд өмнөх тайлант үеүдэд шинэ арга
хэрэглэсэн бол тодорхойлох байсан цэвэр ашиг,
хувьцааны нэгжид ногдох ашгийн дүнг нэмж тодруулна.

11. Мөн уг арга нь өмнөх тайлант үеүдийн санхүүгийн
тайланд өөрчлөлт оруулдаггүй учраас өмнөх тайланд
үеүдийн санхүүгийн тайланг ашиглах шийдвэр гаргасан
мэдээлэл хэрэглэгчдийн шийдвэрт эргэлзээ төрүүлэхгүй
боловч шинэ бодлогод нийцүүлэн гаргасан тайлант
хугацааны орлогын тайланг өмнөх үеүдийн орлогын
тайлантай
харьцуулах
боломжгүй
болно.
Жишээ: Л компани нь 1999 оны эхэнд санхүүгийн
тайлангийн зорилгоор ашиглаж байсан элэгдэл тооцох
жилүүдийн нийлбэрийн аргаас шулуун шугамын арга
уруу шилжжээ. Татварын зорилгоор ШША-г ашигладаг
бөгөөд татварын хувь 40 % байсан. Үндсэн хөрөнгийг
1997_01_01-нд 3600000 төгрөгөөр худалдан авсан ба
ашиглах хугацаа 15 жил, үлдэх өртөггүй гэж тооцсон.

12. Жил
Жилүүдийн
нийлбэрийн арга
Шулуун шугамын
арга
1997
1998
450000/3600000*15/120/
420000/3600000*15/105/
870000
ялгаа
Татварын нөлөө
Ашигт
нөлөө
лөх
нөлөө
240000/3600000/15/ 210000
240000
180000
84000/210000*40%/
72000/180000*40%/
126000
108000
480000
156000
234000
390000
Зарчмын өөрчлөлтийн нөлөөллийг 1998 оны эцсийн
байдлаар тооцож, 1999 онд дараах журналын бичилтийг
хийнэ. Харин 1999 оноос эхлэн элэгдлийг ШША-р
үргэлжлүүлэн тооцно.
Хуримтлагдсан элэгдэл..........................390000
Хойшлогдсон татварын хөрөнгө ........................156000
Элэгдлийн бүртгэлийн зарчмын өөрчлөлтийн нийлбэр
нөлөөлөл ..............................................................234000

13. Тайлбар: 1999 онд тус компани нь элэгдэл
тооцохдоо ШША-г ашигласан бөгөөд өмнөх
жилүүдэд жилүүдийн нийлбэрийн аргыг ашиглаж
байсан. Шинэ аргыг хэрэглэхдээ...байгууллагаас
/ зөвшөөрөл олгосон байгууллагын нэр/
зөвшөөрөл авсан бөгөөд өөрчлөлтийг тусгахдаа
одоогийн аргыг ашигласан. Онцгой шинжтэй
зүйлийн өмнөх ашиг 1999 онд 900000 төгрөгийн
онцгой шинжтэй алдагдлаар буурсан боловч
өөрчлөлтийн нийлбэр нөлөөллийн дүнгээр
залруулга хийснээр 234000 төгрөгөөр өссөн
байна.

14. Буцаах арга: Өмнөх аргатай адил эхлээд шинэ бодлогын
санхүүгийн тайланд үзүүлэх хуримтлагдсан нөлөөг шинэ
бодлого хэрэглэсэн тайлант хугацааны эхэнд тооцоолно.
Дараа өмнөх үеүдийн санхүүгийн тайланг шинээр
хэрэглэсэн бодлоготой нийцүүлэн өөрчилж тайлагнана.
Өмнөх жилүүдийн
хуримтлагдсан ашгийн эхний
үлдэгдлийг тохируулна. Өмнөх тайлант үеүдийн
санхүүгийн тайланг өөрчлөн тайлагнасаар өмнөх тайлант
үеүдийн
санхүүгийн
тайланг
тайлант
хугацааны
санхүүгийн тайлантай харьцуулах боломжтой болно.
Залруулах өмнөх үеийг 2-3 жилээр авдаг. Энэ аргын үед
НББ бодлогын өөрчлөлтийн өмнөх үеүдийн цэвэр ашиг ба
хувьцааны нэгжид ногдох ашигт үзүүлэх нөлөөг өөрчлөн
гарсан жилийн санхүүгийн тайланд нэмж тодруулна.

15. Буцаах аргыг дараах зарчмын
өөрчлөлтүүдийн хувьд нийтлэг хэрэглэнэ.
а/ Бараа материалын өртөг тооцох САЭЗ аргаас бусад
арга руу шилжих
б/ Урт хугацаат барилгын гэрээт ажлын бүртгэлийн
өөрчлөлт
в/ Байгалийн нөөцийн эрэл хайгууллын ажлын өртгийг
шингээх “Бүрэн өртөг шингээлтийн арга” с өөр арга
руу шилжих, эсвэл өөр энэ арга руу шилжих
г/ Өмчийн нэмэлт капитал олж авах, бизесийн нэгдэл
хийх эсвэл үнэт цаасаа бүртгүүлэхийн тулд компани
анх удаа санхүүгийн тайлан гаргах
д/ НББ-н зарчмын өөрчлөлтийг буцаан авч үзэхийг
мэргэжлийн үүднээс шаардсан. Жш: өртгийн аргаа
өмчийн арга руу буцаан авч үзэх.

16. Өөрчлөлтийг
ирээдүйд
тайлагнах
арга
Энэ аргын үед өмнөх тайлант үеүдэд
тайлагнасан дүнд өөрчлөлт оруулахгүй.
Өөрөөр хэлбэл бодлогын өөрчлөлтийн
нөлөөлөх
дансдын
үлдэгдлийг
тохируулахгүй. Мөн бүртгэлийн шинэ
бодлогыг хамаарах үйл явц, ажил
гүйлгээнд бодлогын өөрчлөлт гарсан үеэс
эхэлж
мөрдөнө.