More Related Content
More from E-Gazarchin Online University
More from E-Gazarchin Online University (20)
Sb 5 bm
- 2. Сэдвийн агуулга:
Бараа материал, түүний төрөл, ангилал
Бараа материалын өртөг тодорхойлох тухай
Бараа материалын хөдөлгөөнийг бүртгэх систем
Бараа материалын өртөг тооцох аргууд
- 3. Бараа материàë, түүний төрөл, ангилал
Бараа материал нь ихэнхи ААН-ийн баланс дахь эргэлтийн хөрөнгийн
томоохон хэсгийг эзэлдэг.
Бараа материал гэдэг нь аж ахуйн нэгж,
байгууллагын худалдан борлуулах мөн төрөл
бүрийн зориулалтаар ашиглах зорилготой
эзэмшиж байгаа бүх зүйлсийг хэлнэ.
- 4. Бараа материал түүний төрөл, ангилал
Бараа материал
Худалдан
борлуулах
зорилгоор
эзэмшиж буй
хөрөнгө
Борлуулах
зорилгоор
үйлдвэрлэлийн
дамжлагад байгаа
хөрөнгө
Бизнесийн ердийн
үйл ажиллагаанд
ашиглах зорилго
бүхий материал,
хангамжийн зүйлс
- 7. БМ-тай холбоотой:
- Илгээсэн бараа,
- Гэмтсэн бараа
- Хуучирсан бараа
БМ-ын өмчлөлийн хувьд:
- Замд яваа бараа,
ФОБ хүргэх цэг
ФОБ ачуулах цэг
- Агентын бараа зэрэг тусгай ойлголтууд, гарч ирдэг.
- 8. Гэмтсэн эсвэл хуучирсан бараа
Гэмтсэн буюу хуучирсан барааг борлуулж чадахааргүй бол
БМ-ын тооллогод хамруулахгүй. Хэрвээ тэдгээр барааны үнийг
бууруулан борлуулах боломжтой бол гэмтсэн буюу хуучирсан
барааг цэвэр боломжит үнэ цэнээр / ЦБҮЦ / үнэлж тусгана.
ЦБҮЦ = Борлуулах үнэ- Борлуулалтын зардал
Тайлант хугацаанд үүссэн аливаа үнэ цэнийн бууралтыг тайлант хугацааны
гарзаар бүртгэнэ.
Ачуулсан бараа
Тайлант хугацааны эцэст хараахан хүлээн аваагүй
байгаа барааг замд яваа бараа, Борлуулахаар
худалдсан боловч хэрэглэгчийн мэдэлд очоогүй
байгаа бараа, бэлэн бүтээгдэхүүнийг ачуулсан бараа гэнэ.
- 9. Дараах нөхцөлөөр худалдан авалт болон борлуулалт
хийдэг.
- FOB ачуулах цэг нөхцөл
(Барааг өмчлөх эрх худалдан авагчид шилжинэ)
- FOB хүргэх цэг нөхцөл
(Барааг өмчлөх эрх худалдан авагчид шилжихгүй)
- 10. Худалдан авч буй барааны
хувьд:
FOB ачуулах цэг нөхцөлөөр
ХА байгаа үед хараахан
ирээгүй байгаа барааг замд
яваа бараанд бүртгэж тайлант
хугацааны худалдан авалтанд
бүртгэнэ.
FOB хүргэх цэг нөхцөлөөр
ХА байгаа үед бараа иртэл
өмчлөх эрх худалдан авагчдад
очдоггүй тул үүнийг замд яваа
бараа гэж бүртгэхгүй урьдчилж
мөнгө төлсөн бол авлага гэж
бүртгэнэ.
- 11. Борлуулалт хийж буй барааны
хувьд:
FOB ачуулах цэг нөхцөлөөр
Борлуулсан бол тээвэрлэсэн
бараа, бэлэн бүтээгдэхүүний
өмчлөлийн эрх худалдан
авагчид шилждэг тул
борлуулалтын орлого гэж
бүртгэнэ.
FOB хүргэх цэг нөхцөлөөр
Борлуулсан бол худалдан
авагчид хүлээлгэж өгөөгүй
үед худалдсан байгууллага
эрсдлийг хүлээх учир
ачуулсан бараа гэж бүртгэнэ.
- 12. Агентын бараа
Маркетингийн үйл ажиллагааг идэвхжүүлэхийн тулд
борлуулдах бараа бүтээгдэхүүнийг өөрийн
итгэмжлэгдсэн агентаар дамжуулан борлуулдаг.
Агент барааг борлуулсан тохиолдолд борлуулалтын
шимтгэл болон борлуулахад гарсан зардлыг хассантай
тэнцүү мөнгийг бараа шилжүүлэгч байгууллагад төлнө.
Агентын бараа нь шилжүүлэгч байгууллагын өмч тул
барааны үлдэгдэл нь өртгөөрөө тухайн байгууллагын
хөрөнгөнд бүртгэнэ.
- 13. Бараа материалын өртөг тодорхойлох
БМ өртөг= Худалдан авсан үнэ+ Бэлтгэл ажиллагааны зардал
Бэлтгэл ажиллагааны зардал гэдэг нь бараа материалыг
олж бэлтгэхтэй холбоотой гарсан гаалын албан татвар,
онцгой албан татвар, тээвэрлэлт, ачиж буулгах зардал
болон бусад шууд зардлуудыг хэлнэ.
Бараа материалыг худалдан авсан өдрийн анхны
өртгөөр нь бүртгэнэ.
- 14. Жишээ нь:
А компани Б компаниас 1 000 ширхэг барааг нэг бүрийг
нь 1500 төгрөгөөр 2013-8-09 нд худалдан авсан ба
тээврийн зардал болон бусад холбогдох зардалд
200 000₮ төлсөн гэвэл А компаний барааны өртөг нь
(1000 * 15 000 + 200 000)= 15 200 000₮
- 15. Ихэнхи компаниуд нь олон нэр төрлийн барааг нэг
бэлтгэн нийлүүлэгчээс худалдан авах тохиолдолд
тээвэрлэлт, ачиж буулгах зэрэг зардлуудыг БМ-ын
төрөл тус бүрт хувиарлах шаардлага гарч байдаг.
Бэлтгэл ажиллагааны зардал
Биет хэмжигдэхүүний арга
БМ-ын төрөл тус бүрийн хэмжих
нэгж нь ижил байгаа тохиолдолд
хуваарилалтыг БМ-ын тоо хэмжээн
дээр үндэслэнэ.
Үнийн дүнгийн арга
БМ-ын төрөл тус бүрийн хэмжих
нэгж өөр байгаа тохиолдолд
хувиарлалтыг БМ тус бүрийн
үнийн дүнг үндэслэнэ.
- 16. Жишээ нь:
А компани Б компаниас 400 ширхэг Х барааг нэг бүрийг нь 1500 төгрөгөөр, 800 ширхэг /л /
У барааг нэг бүрийг нь 1000 төгрөгөөр, 2013-8-09 нд худалдан авсан ба тээврийн зардал
болон
бусад холбогдох зардалд 200 000₮ төлсөн гэвэл А компаний барааны өртөг ньА. Биет хэмжигдэхүүний арга
БМ-ын
төрөл
Тоо хэмжээ Нэгжийн
үнэ
Нийт
ХА үнэ
Тоо
хэмжээнд
эзлэх хувь
Тээврийн
зардал
Нийт өртөг
Х бараа 400 ширхэг 1500 600 000 33,3% 66 600 666 600
У бараа 800 ширхэг 1000 800 000 66,7% 133 400 933 400
1 200 1 400 000 100% 200 000 1 600 000
400 * 100% / 1 200 = 33,3% 200 000 * 33,3% = 66 600
Б. Үнийн дүнгийн арга
БМ-ын
төрөл
Тоо хэмжээ Нэгжийн
үнэ
Нийт
ХА үнэ
Тоо
хэмжээнд
эзлэх хувь
Тээврийн
зардал
Нийт өртөг
Х бараа 400 ширхэг 1500 600 000 42,9% 85 800 685 800
У бараа 800 литр 1000 800 000 57,1% 114 200 914 200
1 200 1 400 000 100% 200 000 1 600 000
600 000 * 100% / 1 400 000 = 42,8 200 000 * 42,9% = 85 800
- 17. Бараа материалын хөдөлгөөнийг бүртгэх систем
Худалдааны байгууллагын хувьд бараа материалын худалдан
авалт, борлуулалт болон буцаасан БМ-ыг бүртгэхтэй
холбоотойгоор БМ-ын хөдөлгөөнийг бүртгэх дараах 2
системийг ашиглаж болно.
Байнгын систем
БМ худалдан авах, худалдах
ажил гүйлгээтэй холбоотой
хөдөлгөнийг цаг тухай бүрд
нь тасралтгүй бүртгэх систем
юм.
Цаг хугацааны систем
БМ-ын худалдан авалтыг
тухай бүрд нь бүртгэдэг
боловч борлуулсан
бүтээгдэхүүнийг тайлант
хугацааны эцэст бүртгэдэг
систем юм.
- 18. Байнгын болон Цаг хугацааны системүүдийн бүртгэлийн ялгаа
Жишээ нь А компани нь бичиг хэргийн материал худалдан авч борлуулдаг бөгөөд тайлант хугацаанд
дараах ажил гүйлгээ гарсан.
Байнгын систем Цаг хугацааны систем
1) n/30 ФОБ хүргэх цэг нөхцөлтэйгээр 20 боодол бичгийн цаасыг 100 000 төгрөгөөр зээлээр худалдан авсан.
БМ 100 000
Дансны өглөг 100 000
Худалдан авалт 100 000
Дансны өглөг 100 000
2) 5 ширхэг бичгийн цаасыг 35 000₮ n/10 ФОБ ачаалах цэг нөхцөлтэйгээр борлуулсан
а) Дансны авлага 35 000
Борлуулалтын орлого 35 000
б) ББӨ 25 000
БМ 25 000 /5 ш * 5000 = 25 000/
а) Дансны авлага 35 000
Борлуулалтын орлого 35 000
б) Бичилт хийхгүй
3) 3 ширхэг бичгийн цаас чанарын шаардлага хангаагүй улмаас бэлтгэн нийлүүлэгч рүү буцаасан
Дансны өглөг 15 000
БМ 15 000
Дансны өглөг 15 000
ХА-ын буцаалт 15 000
4) Гэрээ ёсоор хугацаандаа барааны төлбөрөө бэлтгэн нийлүүлэгчид төлсөн.
Дансны өглөг 85 000
МХ 85 000
Дансны өглөг 85 000
МХ 85 000
5) Тайлант хугацааны эцэст Цаг хугацааны систем нь ББӨ-ийг тооцож бүртгэнэ.
- ББӨ 25 000
БМ 60 000
ХА-ын буцаалт 15 000
ХА 100 000
- 19. Бараа материалын өртөг òîîöîõ àðãóóä
НББ-ийн нийтээр хүлээн зөвшөөрсөн хамаарлын зарчимд
тайлант хугацаанд хамаарах орлого болон уг орлогыг олохтой
холбоотойгоор гарсан зардлыг хамт бүртгэх шаардлагатай” гэж
заасан. Нэг төрлийн БМ-ыг өөр өөр үнээр худалдан авсан
тохиолдолд, зарцуулсан үед өртгийг нь тодорхойлох
4 арга байдаг. Үүнд:
1. ЭАЭЗ арга FIFO (first-in, first-out)
2. САЭЗ арга LIFO (last-in, last-out) /2007 онд НББОУС-с хассан/
3. ДӨА (weigthed average)
4. Тусгай тэмдэглэгээний арга (specific identification)
- 20. ЭАЭЗ. БМ-ын өртгийг нь тооцохдоо эхэлж орлогод
авсан барааны өртгөөс хөөж тооцдог. Энэ арга нь
байнгын болон цаг үеийн системийн аль ч үед нь
ялгаагүй байдаг.
Давуу тал: Инфляци өндөр үед БМ-ын үлдэгдэл
өртгийг бодит өртгөөр тусгаж чаддаг боловч ашгийг
өндөр гаргадаг.
Сул тàл: Ашгийг өндөр тодорхойлсоноор тайлант
хугацаанд төлөх татварын зардал нэмэгдэнэ. Инфляци
өндөр үед бүтээгдэхүүн борлуулалтын орлого өсөх
хандлагатай байдаг.
- 21. Жишээ нь: А компани дараах 3 өдөр өөр өөр өртгөөр
БМ худалдан авсан:
8 сарын 1 нд 45 төгрөгөөр
8 сарын 3 нд 65 төгрөгөөр
8 сарын 7 нд 70 төгрөгөөр
8 сарын 7 нд дээрх 3 ширхэг бараанаас 1 ширхэг барааг
100 төгрөгөөр борлуулсан гэвэл баланс болон орлогын
тайланд тусгах БМ-ын өртгийг ЭАЭЗ, САЭЗ, ДӨА-аар
тооцоолъё.
- 22. ЭАЭЗ
8-р сарын 6
70 төгрөг
8-р сарын 6
70 төгрөг
8-р сарын 6
70 төгрөг
Орлогын тайлан
Борлуулалт 100₮
ББӨ 45₮
Нийт ашиг 55₮
Баланс
БМ 135₮
- 23. САЭЗ. БМ-ын өртгийг тодорхойлохдоо сүүлд авсан БМ-ын
өртгөөс эхэлж тооцдог. Байнгын болон цаг үеийн
системийн үед ялгаатай байдаг. Байнгын системийн үед
орлого зардлыг тухай бүрд бүртгэдэг. Цаг үеийн системийн
үед зардлыг нь сарын эцэст нэг удаа, орлогыг нь тухай
бүрд нь бүртгэдэг.
Давуу тал: Орлого ихэвчлэн өсөх хандлагатай байдаг тул
энэ аргаар ББӨ-г тооцоолсоор ашгийг бага гаргах улмаар
тайлант хугацаанд төлөх татварын зардал багаар
тооцогдоно. Тухайн үеийн орлого өртгийг уялдуулж чаддаг
Сул тал: Ашиг багаар тооцогдсоноор хөрөнгө оруулагчдын
сонирхол буурна. БМ-ын үлдэгдэл бага өртгөөр
тооцогдоно.
- 24. САЭЗ
8-р сарын 6
70 төгрөг
8-р сарын 6
70 төгрөг
8-р сарын 6
70 төгрөг
Орлогын тайлан
Борлуулалт 100₮
ББӨ 70₮
Нийт ашиг 30₮
Баланс
БМ 110₮
- 25. ДӨА. Нэгжийн дундаж өртгийг тооцдог.
Жинэлсэн дундаж өртөг=БМ-н өртөг/БМ-ын тоо хэмжээ
Байнгын системийн үед барааг зарцуулах бүрдээ
шинэ дундаж өртгийг тооцно. Цаг үеийн систем үед
сарын эцэст нэг удаа тооцно.
ТТА. Өртөг өндөртэй цөөн тоо хэмжээгээр борлуулдаг
бараа бүтээгдэхүүний хувьд ашиглахад тохиромжтой
Энэ аргын дагуу хэдийний худалдааг хэзээ
борлуулсныг тухайн үед нь бүртгэх шаадлагатай
байдаг.
Давуу тал: Бодит тоон хэмжээний тоотой уялдуулан
хэмжээг тодорхойлдог
- 26. ДӨА
8-р сарын 6
70 төгрөг
8-р сарын 6
70 төгрөг
8-р сарын 6
70 төгрөг
Орлогын тайлан
Борлуулалт 100₮
ББӨ 60₮
Нийт ашиг 40₮
Баланс
БМ 120₮
180/3=60
х 1
х2
- 27. Сул тал: Бүтээгдэхүүний өртгийн хуваарилалт нь
системийн бус байдаг. Хэзээний худалдааг хэзээ
борлуулсан бэ гэдгийг тэмдэглэх нь цаг хугацааны
болон бүртгэлийн бичилтийг их шаарддаг.
а/ БМ-ын цаг үеийн систем: - ийн үед БМ-ын эцсийн
үлдэгдлийг тооллого хийх замаар тодорхойлон
бүтээгдэхүүний өртгийг тооцдог тул энэ нь БМ-ын
байнгын системийг бодвол тооцоолол нь илүү хялбар
байдаг
б/ БМ-ын байнгын систем:- БМ-ын худалдан авалт
болон борлуулалтыг гарсан тухай бүрд нь бүртгэдэг ба
БМ-г биет алдагдалд орохоос сэргийлдэг.
- 28. Бараа материалын үлдэгдлийг тодорхойлох аргууд
Цаг үеийн систем ашигладаг үед борлуулсан барааны
өртөгт бичилт хийдэггүй учираас БМ-ын эцсийн
үлдэгдлийг тооллого хийхээс нааш тодорхойлох
боломжгүй. Гэвч тооллого хийж үлдэгдлийг тодорхойлох нь
цаг хугацаа ба зардал их шаардах тул үлдэгдлийг
ойролцоолон тооцоолох дараах аргууд байдаг.
Нийт ашгийн арга
Байгалийн гамшиг, гал усны
аюулд өртсөн болон хулгайд
алдагдсан БМ-ын бүртгэлийн
баримт нь устаж үгүй
болсон, мөн тооллого хийх
цаг хугацааны боломжгүй
зэрэг тохиолдолд
Жижиглэнгийн арга
БМ-аа өртөг ба жижиглэнгийн
үнээр нь тус тусд нь бүртгэдэг
ААН-үүд ашиглах боломжтой.
(Нэг бүрийн өртөг бага, маш олон
төрлийн барааг их хэмжээгээр
борлуулдаг байгууллагууд
ихэвчлэн хэрэглэдэг)
