Танин мэдэхүй

1. Бэлтгэсэн: Хими-Биологийн багш Л.Солонго
Нийгэм-Газарзүйн багш Ц.Уянга
Танин мэдэхүйн түвшний
даалгаварын тайлбар

2. 1. Танин мэдэхүйн үйлүүд
Шууд мэдрэн таних үйлүүд
/Сэрэл ба хүртэхүй/
Хийсвэрлэн таних үйлүүд
/Сэтгэхүй ба зохион бодохуй/

3. 2. Сэрлийн хэлбэр
Сэрэл
Гадаад
ЗАЙНААС ҮҮСЭХ
харах, сонсох,
үнэрлэх/
Шууд үүсэх
/Арьсны болон
амтлах/
Завсрын
Дотоод

4. 4.Сэрлийн ялгах зааг
Сэрлийг үүсгэж буй өдөөгчийн
хамгийн бага хүчийг сэрлийн
доод зааг, харин хамгийн их
хүчийг түүний дээд зааг гэнэ.

5. Сэрлийн чанар
 Тухайн төрлийн сэрлийг бусад
сэрлүүдээс ялгаж буй гол онцлогийг
хэлнэ.
Жишээ нь: харааны сэрэл-гэрлийн
нөлөөгөөр, сонорын сэрэл-дуу
авианы нөлөөгөөр үүсдэг.

6. Хүртэхүйн ангилал
• Зориудын ба
• Зориудын бус /Санамсаргүй/
1. Хүний хүртэх үйлийн
зорилгоор
• Харааны
• Сонорын
• Хөдөлгөөн тэнцвэрийн
• Амтлах
• Үнэрлэх
2. Хүртэхүй үүсэхэд
мэдрэхүйн ямар эрхтэн
голлох үүрэг гүйцэтгэж
байгаагаар нь
• Орон зайн
• Цаг хугацааны
• Хөдөлгөөний
• Хүн хүнээ таньж
3. Юмсын оршин тогтнох
хэлбэр байдал болон
хүртэгдэж буй зүйлээр нь
Хүртэхүй
Хүртэхүй

7. Хүртэж байгаа зүйлээ буруу
тайлбарлах ба юмсыг буруу
хүртэн тусгаж авахыг хүртэхүйд
үүсэх алдаа гэнэ.

8. Сэтгэхүй: Бодит ертөнцийн юмс болон үзэгдлийн
холбоо уялдааг тусгах танин мэдэхүйн процесс юм
• Биет бодит зүйлтэй харьцах тодорхой
үйлдлийн хүрээнд илрэх сэтгэхүйн
төрөл юм.
Бодит
үйлдлийн
• Сэтгэх үйлийн гол агуулга нь дүр
дүрслэлд тулгуурлан явагдана.
Харагдах
дүрслэлийн
• Хийсвэр ухагдахууны хэлбэрээр
илэрч явагдаж байгаа сэтгэхүйн
төрөл юм.
Хийсвэр

9. Сэтгэхүйн агуулга
Сэтгэхүй
Сэтгэхүйн үйлдлүүд
Анализ
Синтез
Харьцуулах
Хийсвэрлэх
Нэгтгэн дүгнэх
тодруулах
Сэтгэхүйн хэлбэр
Сэтгэхүйн төрөл анги
Сэтгэхүйн арга барил
Ухагдахуун
Бодомж
Оюун дүгнэлт
Адилтгал
Харж үйлдэх
Дүрийн
Хийсвэр
Индукци
Дедукци

10. Анхаарал: Тодорхой юмс үзэгдэлд чиглэсэн хүний ухамсарын чиг
хандлага.
Анхаарлын чанарууд:
• Тухайн үед шийдвэрлэж буй зорилтын хүрээнд үйл ажиллагаан
дахь чухал хэсгийг анхаарах хүний чадварыг хэлнэ.Төвлөрөлт
• Илүү чухал зүйл дээр анхаарлаа хандуулах чадвар.
Шилэн сонгох чанар
Хуваарилалт
Багтаамж
Эрчим
Тогтворжилт
• Зоригийн чармайлт сул болон тухайн юмс эсвэл үйл ажиллагаанд
сонирхолгүйгээс анхаарал сарнидаг.Сарнилт
•Хэд хэдэн өөр юмсыг зэрэг ухамсарт анхаарах эсвэл хэд хэдэн
хөдөлгөөнөөс бүрдэх төвөгтэй үйл ажиллагааг хийж гүйцэтгэх хүний
чадвар.
•Тухайн үед нэгэн зэрэг тод, тодорхой анхаарагдах юмс болон
элементийн тоогоор тодорхойлогдог.
•Тухайн төрлийн үйл ажиллагааг хийж гүйцэтгэхэд зарцуулсан
мэдрэлийн энерги, түүнтэй холбоотой тод тодорхой, шалмаг явагдсан
мэдээллийн процессуудаар тодорхойлогддог.
•Тухайн обьектийг удаан хүртэх чадвар.

11. Ой тогтоолт: Хүний тусгасан, хийж гүйцэтгэсэн
зүйлийг тогтоох, хадаглах, сэргээн санах процесс.
Ой тогтоолтын төрөл
• Харааны, сонорын, тэмтрэх,
үнэрлэх зэрэг дүрээр үүсэх ой.
Дүрслэж
үзүүлэх
Үг –логикийн
• Хөдөлгөөнийг тогтоох ойХөдөлгөөний
• Сэтгэл догдлолын хэлбэрийг
тогтоодог.
Сэтгэл
хөдөлгөөний
•Аливаа агуулга, түүний логик, үгэн
хэлбэртэй мэдээллийн элементүүдийн
хоорондын холбоонд үүсдэг.

12. Ой
Мэдрэх ой
Түргэн
хугацааны
ой
Удаан
хугацааны
ой

13. Зохион бодохуй: Хуримтлуулсан туршлага дээр тулгуурлан шинэ төсөөллийг
зохиох буюу бодит орчины тусгалыг өөрчлөх сэтгэцийн танин мэдэх процесс.
Зохион бодохын төрөл
• Гадаад ямар нэг өдөөгчгүйгээр шинэ дүрийн үүсэл./Хүний
зүүд нойр, зүүрмэглэх/
Санамсаргүй
/идэвхгүй/
Зориудын
/идэвхтэй/
Мөрөөдөл
• Хүний бүтээлч үйл ажиллагааны /урлаг, шинжлэх ухаан г.м/
явцад шинэ дүрийг зохиох процесс. /зохиолч, зураач,барималч,
хөгжмийн зохиолчид шинэ зүйлийг зохиодог/
Уран бүтээлийн
• Уншсан ба сонссоны дагуу зохион бодох нь юм. /Далайг
хараагүй хүн түүний тухай уншсанаар далайг тод, хурц тусган
бодож чаддаг./
Сэргээн хуулах
•Зоригийн хүч чармайлтаар шинэ дүрийг зохион бүтээх
юм. Ямар нэг үйл ажиллагааны ухамсартай зорилттой
холбоотойгоор шинэ дүрийг зохиодог байна.
•Зохион бодохуйн идэвхитэй төрөл бөгөөд хүсэн хүлээж
буй ирээдүйн дүр төрх юм.

14. • Хэд хэдэн зүйлүүдийн
онцлог шинж чанарыг
хэсэгчлэн авч зүүвэрлэн цоо
шинэ дүр бүтээх арга юм.
Зүүвэрлэх
арга
• Зориудын биш зохион
бодохуйн нэг төрөл бөгөөд
бүтэх боломжгүй байдаг.
Санаашрал

15. Оюун ухаан: Хувь хүний орчиндоо зохицон
дасах чадварыг хэлнэ.
Оюун ухааны хүчин зүйлүүд:
1. Төрөлхийн хүчин зүйл /Эхийн өвдөлт,
ургийн тэжээлийн дутагдал, хортой эм
бэлдмэл/
2. Орчны хүчин зүйл /Хоол тэжээл,
хүүхдийг идэвхжүүлэх харилцаа,
хүүхдийн нийгмийн байдал/

16. Зориг: Зан үйл, үйл ажиллагаагаа
ухамсартайгаар зохицуулах зохицуулалт юм.
Зоригийн
үүрэг
Зан үйлийн
өдөөх түлхцийн
Буруу зүйлийг
таслах, саатуулах

17. Зоригийн чанарууд
• Зорилго эрмэлзэл
• Шийдэмгий чанар
• Бие даасан чанар
• Эрэлхэг чанар
• Хатуужил
• Тэсвэр тэвчээр

18. Сэтгэлийн хөдөлгөөн: Аливаа зүйлд
хандах хандлага дотоод сэтгэлийн
илрэлийг хэлнэ.
• Мэдрэмж: Юмс үзэгдэлд хандах
харьцангуй тогтвортой байнгын шинжтэй
тухайн хүнд тогтож төлөвшсөн чанар юм.
• Сэтгэлийн хөдөлгөөн ба мэдрэмж нь хоёр
үндсэн үүрэгтэй.
1. Дохиолох
2.Зохицуулах

19. Мэдрэмж
Оюун ухаан Ёс суртахуун Гоо сайхан