2. LINDJA E QYTETERIMIT GREK.
Greqia e Lashtë është qytetërimi që i përket asaj
periudhe të historisë greke që zgjat nga Periudha Arkaike
e shekullit të 8-të deri në atë të 6-të para Krishtit dhe deri
në vitin 146 para Krishtit pas pushtimit nga Roma pas
Betejës së Korintit. Në qendër të kësaj periudhe është
Greqia Klasike, që lulëzoi gjatë shekujve të pestë dhe të
katërt para Krishtit, fillimisht nën sundimin e suksesshëm
athinian pas kërcënimit ushtarak prej pushtimeve Perse.
Mosha e Artë Athinase mbaron me disfatën nën duart e
Spartës në Luftën e Peloponezit në vitin 404 para Krishtit.
3. GREQIA E LASHTE.
Periudha e Greqisë së lashtë i referohet periudhës
së historisë greke të qëndrueshme nga 1100 BC
dhe pushtimit Dorian, me 146 para Krishtit dhe
pushtimit romak te Greqisë pas Betejes se Korintit.
Ajo konsiderohet në përgjithësi kultura e cili siguroi
themelet e qytetërimit perëndimor dhe kulturave të
formuar në të gjithë Azia Jugperëndimore dhe
Afrikën e Veriut. Kultura greke kishte një ndikim të
fuqishëm në Perandorisë romake, i cili kreu një
version të tij në shumë pjesë të rajonit të Mesdheut
dhe Evropës.
4. RILINDJA E KULTURES GREKE.
Qytetërimi i grekëve të lashtë ka qenë
jashtëzakonisht me ndikim mbi gjuhën, politikën,
sistemet arsimore, filozofinë, shkencën, dhe artin,
duke frymëzuar Moshen e Artë Islame dhe Rilindjen
evropiane perëndimore, dhe përsëri e rilindur gjatë
viteve te ndryshme neo-klasike qe sollën ringjalljet
në shekullin 18 dhe 19 ne Evrope dhe Amerike.
5. POPULLSIA GREKE
Greqia e lashtë ishte një zonë e madhe ku popullsia
fliste gjuhen greke. Ajo ishte shumë më e madhe se
Greqia qe ne e njohim sot. Në shekullin e 8 p.e.s
grekët mësuan se si të lexojne dhe shkruajne. Ata
mësuan per alfabetin nga nje popull tjetër i lashte,
Foenikiansit. Greqia nuk ishte një vend, por e
perbere nga shumë vende të quajtur qytet -shtete.
Numri i grekëve u rrit shpejt dhe ata nuk mund të
prodhonin ushqim të mjaftueshëm për të gjithë
njerëzit. Kur kjo ndodhte, një qytet do të dërgojë
njerëzit jashtë për të filluar një qytet të ri.
6. LUFTA E SPARTANEVE DHE
HELOTSEVE.
“Çfarë ndodh nëse helotsët rebelohehin?”-
mendonin, Spartanet. Ata ishin të frikësuar për këtë
gje. Për të ndaluar helotsët te mos rebeloheshin ata
nganjëherë benin gjëra të këqija kunder tyre.
Spartanet deshironin helotset te kishin frikë prej
tyre, në mënyrë që ata mos te luftonin që të ishin të
lirë. Spartanet kishin dy mbretëri që i çuan ata në
luftëra. Ata ishin të drejtuar edhe nga një grup i
njerëzve ne moshe te vjeter të quajtur Gerousia.
7. DEMOKRACIA GREKE.
Në Athinë u bë një demokraci në 510 para Krishtit.
Erdhën në një vend në qendër të qytetit per të
vendosur se çfarë duhet të bënin. Ishte vendi i parë
në botë ku njerëzit vendosnin se çfarë duhet të
bëhej me vendin e tyre. Ata do të diskutojne dhe
pastaj do votojnë. Por, gratë nuk votuan. Ata nuk
kishin helots si Sparta, por ata kishin skllevër. Këta
ishin skllevër në pronësi të zotit të tyre dhe mund t’i
shiteshin dikujt tjetër. Robërit e Athinës ishin më
pak të lirë se helotset spartan por athinasit nuk
kishin frikë nga robërit e tyre. Çdo vit, ata zgjidhnin
8 gjeneralët që i drejtonin ata në luftë.
8. ARSIMI NE GREQINE E LASHTE.
Për shumicën e historisë greke, arsimi ishte privat,
përveç në Sparte. Gjatë periudhës Helenistike, disa
qytet-shteteve të themeluan shkolla publike. Vetëm
familjet e pasura mund të përballonin një mësues.
Djemtë mësuan se si të lexojnë, shkruajnë. Ata
gjithashtu mësuan të këndojnë dhe te luajnë një
instrument muzikor dhe u trajnuan si atletë për
shërbimin ushtarak. Ata nuk studionin për një punë, por
për tu bërë një qytetar i efektshem. Vajzat mësonin të
lexojnë, të shkruajnë dhe të njohin një aritmetikë te
thjeshtë kështu që ato mund të drejtonin familje.
Meshkujt shkonin në shkollë në moshën e 7 vjecare,
apo në kazermë, në qoftë se ata banonin në Spartë. Tre
llojet e mësimeve ishin: aritmetikë, kitara për muzikë
dhe valle, dhe sportet.
9. PO FAMILJET E PASURA?
Fëmijëve nga familjet e pasura ndiqnin mësimet
private dhe merreshin nen kujdes nga një mesues.
Klasat formoheshin në shtëpitë e mësuesve private
përfshirë lexim, shkrim, matematikë, këndim, dhe
duke luajtur lirë dhe flaut. Kur meshkujt beheshin
12 vjeç fillonin sportin si mundje, vrapimin, dhe
hedhjen e shtizës dhe të diskut. Në Athinë disa të
rinj ndoqen akademinë për disiplinat si kultura,
shkencat, muzika dhe artet.
10. EKONOMIA GREKE.
Në kulmin e saj ekonomik, në
shekujt 4 dhe 5 p.e.s, Greqia e
lashtë kishte ekonominë më të
përparuar në botë. Sipas disa
historianëve ekonomik, kjo ishte
një nga ekonomitë më të
përparuara preindustriale.
11. KONTIBUTET E GREKEVE NE MATEMATIKE.
Matematika e Greqisë se lashtë ka kontribuar ne
shumë zhvillime të rëndësishme në fushën e
matematikës, duke përfshirë rregullat themelore të
gjeometrisë, ideja formale e provave matematikore,
dhe zbulimet në numra, analiza matematike, të
zbatuara në matematikë dhe iu afrua afër krijimit te
kalkulusit integral. Zbulimet e disa Matematikanëve
grekë, duke përfshirë Pitagoren, Euklidin, Arkimedin
edhe sot përdoren në mësimin e matematikës.
12. KONTRIBUTET E GREKEVE NE ASTRONOMI DHE ASTOLOGJI.
Grekët zhvilluan astronomi-astrologjinë, që ata e
trajtonin si një degë të matematikës, në një nivel
shumë të sofistikuar. Modelet tre-dimensionale
gjeometrike te para për të shpjeguar lëvizjen e
dukshme te planeteve janë zhvilluar në shekullin e
4 p.e.s nga Eudoxus e Cnidus dhe Callippus e
Cyzicus. Heraklid Ponticus propozoi që Toka
rrotullohet rreth boshtit të saj. Në shekullin e 3 p.e.s
Aristarkun Samos ishte i pari që sugjeroi sistemin
heliocentrik, edhe pse vetëm përshkrimi fragmentar
i idesë së tij do të mbijetonte.
13. ARTI NE GREQI.
Pas Rilindjes në Evropë, estetika humaniste dhe e
standardeve të larta teknike e artit grek frymëzoi
brezat e artistëve evropianë. Në shekullin e 19-të,
traditat klasike që rrjedhin nga Greqia mbizotëruan
artin e botës perëndimore.
14. MITOLOGJIA GREKE.
Mitologjia greke përbëhet nga tregime që i
përkasin grekëve e lashtë në lidhje me perënditë e
tyre dhe heronjtë, natyrën e botës dhe origjinën, si
dhe rëndësinë e praktikat e tyre fetare.
Zotat kryesorë grekë ishin dymbëdhjetë Olimpianet:
Zeus, gruaja e tij, Hera, Poseidoni, Ares, Hermes,
Hefesti, Afërdita, Athina, Apolloni, Artemisa,
Demetra, dhe Hades.
