Qytetërimi i grekëve të lashtë ka qenë jashtëzakonisht me ndikim mbi gjuhën, politikën, sistemet arsimore, filozofi, shkencë, dhe art, duke frymëzuar Moshen e Artë Islame dhe Rilindjen evropiane perëndimore, dhe përsëri e rilindur gjatë të viteve te ndryshme neo-klasike qe ringjallet në shekullin 18 dhe 19 ne Evrope dhe Amerike.

1. GREQIAE LASHTE
Periudha e Greqisë se lashtë i referohet periudhës të historisë greke të
qëndrueshme nga 1100 para Krishtit dhe pushtimit Dorian, më 146 para Krishtit
dhe pushtimit romak te Greqisë pas Betejes se Korintit. Ajo konsiderohet në
përgjithësi kultura ,e cila siguroi themelet e qytetërimit perëndimor dhe kulturave
të formuara në të gjithë Azine Jugperëndimore dhe Afrikën e Veriut. Kultura greke
kishte një ndikim të fuqishëm në Perandorinë romake, e cila kreu një version të tij
në shumë pjesë të rajonit të Mesdheut dhe Evropës. Qytetërimi i grekëve të lashtë
ka qenë jashtëzakonisht me ndikim mbi gjuhën, politikën, sistemet arsimore,
filozofi, shkencë, dhe art, duke frymëzuar Moshen e Artë Islame dhe Rilindjen
evropiane perëndimore, dhe përsëri e rilindur gjatë të viteve te ndryshme neo-
klasike qe ringjallet në shekullin 18 dhe 19 ne Evrope dhe Amerike.
SHTRIRJA GJEOGRAFIKE DHE KUSHTET HISTORIKE E SHOQERORE TE GREQISE SE LASHTE
Disa historianë moren daten e parë të Lojrave Olimpike të regjistruar në 776 p.e.s,
si fillim të periudhës së lashtë greke. Fundi i periudhës së lashtë greke është marre
tradicionalisht si vdekja e Aleksandrit të Madh në 323 p.e.s, e cila ishte pare si date

2. për të filluar periudhën Helenistike. Periudha e lashte greke vazhdon deri në
pushtimin romak prej 146 p.e.s. Disa shkrimtarë trajtojnë qytetërimin e lashtë grek
si vazhdimësi deri ne ardhjen e krishterimit në shekullin e 3-te.
Greqia e lashtë ishte një zonë e madhe ku popullsia fliste gjuhen greke. Ajo ishte
shumë më e madhe se Greqia qe ne e njohim sot. Në shekullin e 8 p.e.s grekët
mësuan se si të lexojne dhe shkruajne. Ata mësuan per alfabetin nga nje popull
tjetër i lashte, Foenikiansit. Greqia nuk ishte një vend, por i perbere nga shumë
vende të quajtur shtete - qytete. Numri i grekëve u rrit shpejt dhe ata nuk mund të
prodhonin ushqim të mjaftueshëm për të gjithë njerëzit. Kur kjo ndodhte, një qytet
dërgonte njerëzit jashtë për të filluar një qytet të ri. Për shkak se terreni ishte i
ashpër, udhëtimi më i madh behej nga deti. Për këtë arsye, shumë qytete të reja
janë themeluar përgjatë bregdetit. Qytetet e parë të reja kanë nisur në Anadoll dhe
më pas në detin e Zi, në Qipro, në Italinë e Jugut dhe në Sicili, nga deti në atë që
sot është Libia. Ata madje filloi një qytet, Naucratis, në lumin Nil në Egjipt. Qytetet
e sotme, Syracuse, Napoli, Marsejë, dhe Stamboll filluan si qytetet greke Syracusa,
Neapolis, Massilia dhe Bizanti.

3. Nga shekullit VI disa qytete u bëne shumë më te rëndësishme se sa të tjerët. Ata
ishin Korinti, Thebes, Sparta, dhe Athina. Ushtarë Spartan ishin shumë të mirë. Ata
mundën njerëzit që banonin pranë tyre dhe ata njerëz u desh të punonin token per
Spartanet. Këta njerëz te quajtur helots u duhej dhënë nje pjesë e ushqimit qe ata
u rritnin Spartaneve dhe kështu Spartanet nuk kishin nevoje te punonin. Në vend të
kësaj, ata mësuan se si të beheshin ushtarët më të mirë. Nuk ishin shumë
Spartane, por kishte shumë helots. Çfarë ndodh nëse helotset
rebeloheshin?mendonin, Spartanet. Ata ishin të frikësuar për këtë gje. Për të
ndaluar helotset te mos rebeloheshin, ata nganjëherë benin gjëra të këqija kunder
tyre. Spartanet deshironin qe helotset te kenë frikë prej tyre, në mënyrë që ata mos
te luftojne që të jene të lirë. Spartanet kishin dy mbretërit që i çuan ata në luftëra.
Ata ishin të drejtuar edhe nga një grup i njerëzve ne moshe te vjeter të quajtur
Gerousia.
Athina u bë një demokraci në 510 para Krishtit. Erdhën në një vend në qendër të
qytetit per të vendosur se çfarë duhet të bënin. Ishte vendi i parë në botë ku
njerëzit vendosnin se çfarë duhet të bënin me vendin e tyre. Ata diskuton dhe
pastaj do votonin. Por, gratë nuk kanë votuar. Ata nuk kishin helots si Sparta, por
ata kishin skllevër. Këta ishin skllevër në pronësi të zotit të tyre dhe mund ti
shiteshin dikujt tjetër. Robërit e Athinës ishin më pak të lirë se helots spartane, por
athinasit nuk kishin frikë nga robërit e tyre. Çdo vit, ata zgjidhnin 8 gjeneralët që i
drejtonin ata në luftë. Në vitin 499 p.e.s, qytetet greke në Anadoll rebeluan. Ata
nuk deshironin qe Persia te dominonte mbi ta. Athina dërgoi 20 anije për të luftuar
Persianët në det. Grekët në Anadoll ishin mposhtur. Mbreti Persian, Dari vendosur
të ndëshkojë Athinën. Ai dërgoi ushtarë dhe anije për të luftuar Athinën. Athina

4. kërkoi ndihmë nga Sparta. Sparta deshironte për të ndihmuar, por nuk munde.
Athina dërgoi ushtarët e saj kundër ushtarëve persiane dhe në betejën e Maratonës
(në 490 pes) ata mposhtën Persianët. Pastaj erdhi ne ndihmë Sparta. Ephialtes dhe
Anopaia: Për fat të keq, për Leonidan, pas disa ditësh, një tradhtar i quajtur
Ephialtes udhëhoqi Persianët të kalojnë prapa ushtrisë greke. Emri i rrugës
Ephialtes pasi të kaloje në Termopile (që do të thotë porta e nxehtë) është Anopaea
(ose Anopaia); vendndodhja e saj e saktë është debatuar. Leonida i dërgoi larg
shumicen e trupave të grumbulluar. Grekët luftonin te përjetshmit: Në ditën e
tretë,Leonida udhëhoqi 300 Spartane hoplite (trupat elite të zgjedhur, sepse ata
kishin femijet e tyre në shtëpi) plus aleatet Thespians dhe Thebans kundër Kserksit
dhe ushtrise se tij 100.000 te përjetshmët. Spartanet me forcen e tyre e luftuan
këtë fuqi te pandalshme te Persise deri në vdekjen e tyre në mënyrë që ta bllokonin
atë dhe të kalonin kohën e mjaftueshme për të mbajtur Kserksin dhe ushtrine e tij
te angazhuar nga lufta me Spartanet ,gjersa pjesa tjetër e ushtrisë greke te kishte
ikur.
Pas Termopileve (porta e nxehte), shumë greke kerkuan për të shkuar në jug të
Peloponezit. Për shkak të detit rruga per ne Peloponez ishte shumë e ngushtë.
Athina ishte në veri të Korinthit dhe ajo kishte shumë anije.Udhëheqësi i Athines
,Themistokli kërkonte për ti luftuar Persianët nga ishulli Salamis. Kserksi vendosi të
dërgonte flotën e tij kundër flotës greke para se anijet greke të shkonin për në
Peloponez ,por flota greke mundi Persianët. Kserksi pastaj shkoi në shtëpi me

5. shumë ushtarë të tij, por një ushtri persiane qëndroi në Greqi. Kjo ushtri u mund
në betejën e Plateas në 479 para Krishtit. Pasi u mposhtën Persianët në Platea,
Spartanet bëne shumë pak per te ndihmuar. Megjithatë Persia dërgoi anijet e tyre
përtej detit për të ndihmuar në qytetet greke në Anadoll luftën për lirinë e tyre.
Athina kërkoi qyteteve greke në ishujt e Egjeut dhe në Anadoll ti bashkohen asaj.
Këto qytete rane dakord, sepse ata kishin frikë nga Persia. Këto qytete formuan
Lidhjen Delian dhe Athina ishte lideri i tyre. Shumë prej qyteteve duhej të paguajnë
para Athinës. Athina i përdori paratë për ndërtimin e anijeve te shumta. Sparta
ishte ende e fortë në tokë, por Athina ishte e fortë në det.
Disa herë ka pasur luftë midis Athinës dhe Spartes. Atëherë Athina vendosi të
dërgojë anijet e shumëta në Sicili për te luftuar kundër qytetit te Sirakuzes. Sparta
dërgoi ndihmë në Sirakuzë, dhe Athina u mund. Asnjë nga anijet e Athinës nuk u
kthye. Tani Sparta vendosi për të ndërtuar anije për të luftuar Athinën. Ajo mori një
kohë të gjatë për Sparten duke i shkaktuar humbje Athinës, por më pas, në betejën
e Aegospotami ,Spartanet shkatërruan nje numer të madhe të anijeve të Athinës.
Athinasit përdoren një lloj anije të avancuar ,te njohur vetëm si triremes. Këto anije
beteje ishin shumë të përparuara dhe të pajisura me sisteme të sofistikuara
luftarake, dhe u sollën nga një ushtri e shumë njerëzve .

6. Në kulmin e saj ekonomik, në shekujt 4 dhe 5 p.e.s, Greqia e lashtë kishte
ekonomine më të përparuar në botë. Sipas disa historianëve ekonomike, kjo ishte
një nga ekonomitë më të përparuara. Kjo është demonstruar nga paga mesatare
ditore e punëtorëve greke e cila ishte, në aspektin e grurit, rreth 12 kg. Kjo ishte
më shumë se 3 herë paga mesatare ditore e një punëtori të Egjiptit gjatë periudhës
romake, rreth 3,75 kg.
ARSIMI NE GREQINE E LASHTE

7. Për shumicën e historisë greke, arsimi ishte privat, përveç në Sparte. Gjatë
periudhës Helenistike, disa qytet-shteteve themeluan shkolla publike. Vetëm
familjet e pasura mund të përballojnë një mësues. Djemte mësuan se si të lexojnë
e te shkruajnë. Ata gjithashtu mësuan të këndojnë dhe te luajnë një instrument
muzikor dhe u trajnuan si atletë për shërbimin ushtarak. Ata nuk studionin për një
punë, por për t’u bërë një qytetar i efektshem. Vajzat mësuan të lexojnë, shkruajnë
dhe njohin aritmetikë te thjeshtë, kështu që ato mund të drejtojnë familjen.
Meshkujt shkonin në shkollë shtatë vjec, apo shkonin në kazermë, në qoftë se ata
banonin në Sparte. Tre llojet e mësimeve ishin: gramatike dhe aritmetikë, muzikë
dhe valle, dhe sportet.Fëmijët nga familjet e pasura I ndiqnin mësimet privatisht
duke u marrë nen kujdes nga një pedagog. Klasat u mbajtën në shtëpitë private te
mësuesve ,ku mesohej:lexim, shkrim, matematikë, këndim, dhe flaut.
Kur djali bëhej 12 vjeç, ne shkollim përfshiheshin sporte si: mundje, vrapim, dhe
hedhja e shtizës dhe të diskut. Në Athinë disa të rinj ndoqen akademinë për
disiplinat si kultura, shkencat, muzika dhe artet. Përfundonin shkollimin në

8. moshën 18 vjeçare, e ndjekur nga trajnimi ushtarak në ushtri zakonisht për një ose
dy vjet.
Filozofia e lashtë greke u përqendrua në rolin e arsyes dhe hetimit. Në shumë
mënyra, ajo kishte një ndikim të rëndësishëm në filozofinë moderne, si edhe
shkenca moderne. Shoqëria e lashte greke vendosi theks të konsiderueshëm mbi
letërsinë. Shumë autorë e konsiderojnë se tradita letrare perëndimore ka filluar me
poemat epike “Iliada” dhe “Odisea”, që mbeten gjigandet e kanunit letrar për
pamjet e tyre të gjalla të luftës dhe paqes, nderit dhe turpit, dashurise dhe
urrejtjes. Dukshëm mes poetëve më vonë greke ishte Safo, e cila krijoi poezine
lirike si një zhanër.
Mitologjia greke përbëhet nga tregime që i përkasin grekëve te lashtë në lidhje me
perënditë e tyre dhe heronj, natyrën e botës dhe origjinën dhe rëndësinë e
praktikat e tyre fetare. Zotat kryesore greke ishin dymbëdhjetë Olympianet: Zeus,
gruaja e tij, Hera, Poseidoni, Ares, Hermes, Hefesti, Aferdita, Athena, Apollo,
Artemis, Demeter, dhe Hadi. Hyjni të tjera të rëndësishme të përfshira jane:Hebe,
Helios, Dionisus, Persefone dhe Herakliu.

9. Matematika e Greqise se lashtë ka kontribuar ne shumë zhvillime të rëndësishme
në fushën e matematikës, duke përfshirë rregullat themelore të gjeometrisë, ideja
formale e provave matematikore, dhe zbulimet në teorine e numrave, analizë
matematike, dhe iu afrua afër krijimit te kalkulusit integral. Zbulimet e disa
Matematikanëve grekë, duke përfshirë Pitagoren, Euklidin, Arkimedin edhe sot
përdoren në mësimin e matematikës.
Astronomia

10. Grekët zhvilluan astronomine, që ata e trajtonin si një degë e matematikës, në një
nivel shumë të sofistikuar. Modelet tre-dimensionale gjeometrike te para për të
shpjeguar lëvizjen e dukshme te planeteve janë zhvilluar në shekullin e 4 p.e.s nga
Eudoxus e Cnidus dhe Callippus e Cyzicus. Heraclides Ponticus propozoi që Toka
rrotullohet rreth boshtit të saj. Në shekullin e 3 p.e.s ,Aristark Samos ishte i pari qe
sugjeroi një sistem heliocentrik, edhe pse vetëm përshkrimi fragmentar i idesë së
tij do të mbijetonte. Eratosthenes, duke përdorur kënde të krijuar nga hijet në
rajonet e ndara gjerësisht, ka llogaritur perimetrin e Tokës me saktësi te madhe.
Ne shekullin e 2 p.e.s Hipparchus e Nikea dhane një numër të kontributeve, duke
përfshire hartimin e katalogut te yjeve, i pari ne llojin e tij, në të cilën ai propozoi
sistemin modern të madhësive të dukshme.
Makina e quajtur Antikythera, ishte një pajisje për llogaritjen e lëvizjeve të
planeteve, dhe daton nga viti 80 p.e.s, dhe ishte paraardhësi i parë i kompjuterit
astronomik. Ai u zbulua në një anije te lashtë nen uje jashtë ishullit grek të
Antikythera, ne mes Kythera dhe Kretës. Pajisja u bë e njohur për përdorimin e një
ingranazhi(gear) diferencial, qe besonin më parë të ketë qenë shpikur në shekullin
e 16.Mekanizmi origjinal është shfaqur në mbledhjen e Bronzit te Muzeut
Arkeologjik Kombëtar të Athinës, i shoqëruar nga një kopje.
MJEKESIA NE GREQINE E LASHTE

11. Grekët e lashtë gjithashtu bëne zbulime të rëndësishme në fushën e mjekësisë.
Hipokrati ishte një mjek i periudhës klasike, dhe është konsideruar si një nga
figurat më të shquara në historinë e mjekësisë. Ai njihet si babai i mjekësisë në
njohjen e kontributin e tij të qëndrueshem në këtë fushë ,si themelues i shkollës së
mjekësisë .Kjo shkollë intelektualesh e zhvilloi mjekësine në Greqinë e lashtë, duke
e krijuar atë si një disiplinë te veçantë nga fushat e tjera.
ARTET NE GREQINE E LASHTE
Arti i Greqisë se lashtë ka ushtruar një ndikim të madh në kulturën e shumë
vendeve qe nga kohët e lashta deri ne ditet e sotme, veçanërisht në fushën e
skulpturës dhe arkitekturës. Në Perëndim, arti i Perandorisë Romake u ndikua
kryesisht nga modelet greke. Në Lindje, me pushtimet e Aleksandrit të Madh,
filluan disa shkëmbime midis arkitektures greke, Azisë Qendrore dhe kultures
indiane, duke u krijuar keshtu artin greko- budist. Pas Rilindjes në Evropë,
standardet e larta teknike të artit grek frymëzuan brezat e artistëve Evropiane. Në
shekullin e 19-të, traditat klasike që rridhnin nga Greqia mbizotëruan artin e botës
perëndimore.

12. GREQIA E LASHTE
POZITA GJEOGRAFIKE
ZHVILLIMET HISTORIKE E SHOQERORE

13. ARSIMI
MJEKESIA
ASTRONOMIA
ARTET
PUNOI:XHONATAN EKMEKCIU
KLASA VIA
SHKOLLA 9 VJECARE “SULE HARRI”