ОУТТ-3

1. Лекц 3 “Төлбөр тооцоог
үйлдэх арга хэлбэр ”

2. Агуулга
Бэлэн төлбөр тооцоо
Бэлэн бус төлбөр тооцоо

3. Оршил
• Өнөө үед олон улсын түвшинд гадаад
худалдааны төлбөр тооцоог үйлдэж буй
арга технологийг нэг мөр болгоход чиглэсэн
эрх зүйн шинжтэй олон тооны актууд бий
болгон мөрдөж байна. Олон арван жилийн
туршид гадаад худалдааны төлбөр тооцоонд
хэрэглэж буй төлбөр тооцооны хэрэгсэл,
боловсруулж буй бичиг баримт, ашиглаж
буй техник хэрэгсэл оролцогч талуудад
нийтлэг болж хувирч өөрчлөгдсөөр ирсэн.

4. Олон улсын төлбөр тооцооны
талаар
• Гадаад худалдааны төлбөр тооцооны
хөгжил нь гадаад худалдааны өөрийнх нь
хөгжилтэй салашгүй холбоотой. Гадаад
худалдааны шинэ хэлбэр үүсэх бүр төлбөр
тооцооны шинэ арга хэлбэрүүд үүсч байлаа.
Нөгөө талаар техник технологийын
хөгжилтэй салашгүй холбоотой. Мөн эдийн
засгийн интеграцчилах бодлоготой
хамааралтай болжээ.

5. Олон улсын төлбөр
тооцоо гэж юу вэ?

6. Олон улсын тооцоо
• Улс орнуудын компани болоод иргэд
хоорондын эдийн засгийн гадаад
харилцааны явцад үүсэх мөнгөн
шаардлага, үүргийн дагуу төлбөрийг
зохицуулан зохион байгуулах олон
улсын системийг олон улсын тооцоо
гэнэ.

7. Олон улсын төлбөр
тооцооны зуучлагч гэж
хэн бэ?

8. Олон улсын тоцооны зуучлагч
• Олон улсын тоцооны зуучлагч нь
банкууд байх ба эдгээр банкууд нь
харилцагч дансны үндсэн дээр энэхүү
үйл ажиллагаанд оролцож буй
түншүүдийн хоорондын мөнгөн
хөрөнгийн хөдөлгөөнийг зохицуулдаг.

9. Төлбөр тооцоог худалдах
худалдан авах гэрээнд
тусгахдаа ямар зүйлсийг
зайлшгүй харгалзах вэ?

10. Төлбөр тооцоог худалдах худалдан авах
гэрээнд тусгах
• Гадаад худалдааны төлбөр тооцоо нь
банкаар дамжин хийгдэх боловч төлбөрийн
нөхцлөө хоёр тал худалдах, худалдан авах
гэрээндээ нарийн тусгаж өгөх хэрэгтэй.
• Гэрээнд төлбөрийн нөхцлийн талаар
тусгахдаа дараах зүйлсийг заавал багтаана.
• Үүнд:

11. 1. Төлбөр хийх валют марк, евро, доллар, вон...,
2. Үнийг тооцох валют тухайн бараа үйлчилгээний
үнийг тогтоосон
3. Төлбөрийн хугацаа
4. Төлбөрийн арга гадаад худалдааны төлбөрөө
бэлэн мөнгөөр эсвэл зээлээр хийдэг. Ямар нэг
улсын үндэсний валют төдийгүй вексел, чек
зэргийг хэлнэ.
5. Төлбөрийн хэлбэр төлбөрөө ямар аргаар хийж
байгааг хэлэх бөгөөд аккредитив гэх мэт
6. Тооцоо хийх банк
7. Валютын эрсдлийг бууруулах арга гэх зэрэг

12. • Олон улсын худалдааны
практикт төлбөрийг :
–мөнгөн,
–зээлийн,
– урьдчилгаа
гэсэн хэлбэрээр хийдэг.

13. Мөнгөн хэлбэрийн
төлбөр тооцоо

14. Мөнгөн хэлбэрээр тооцоог
гүйцэтгэх нь
• Мөнгөн хэлбэрээр гүйцэтгэж буй
төлбөр тооцооны төлбөрийг
үйлдэж байгаа арга хэлбэрээс нь
хамааруулж
– бэлэн мөнгөний болон
– бэлэн бус тооцоо гэж ангилна.

15. 1. Бэлэн мөнгөний
төлбөр тооцоо

16. Экспортлогч барааг, эсвэл түүнийг дагалдах
баримтуудыг импортлогчийн мэдэлд
шилжүүлэн өгөх хүртэл буюу өгсний
дараагаар банкаар дамжуулан хийгднэ.
Энэ хэлбэрийг экспортлочг барааг ачилтанд
бэлэн болгосон үеэс эхлэн импортлогч барааг
хүлээн авах хүртэл хугацаанд ашиглаж болно
гэж үздэг. Төлбөрийн бүгдийг нь буюу
хэсэгчлэн гүйцэтгэж болно.

17. • Олон улсын практикт барааг
ачуулсны дараагаар худалдан
авагч бэлэн мөнгөний төлбөр хийх
хугацааг хойшлуулахыг хүссэн үед
экспортлогч нь бараагаа
нийлүүлэх боомтод очмогц
импортлогчийн банкнаас төлбөр
хийх баталгааг гаргуулан авдаг.

18. Бэлэн төлбөрийг дараах 4 нөхцөлд
ашиглана.
Экспортлогч бараагаа ачихад бэлэн болсоныг
мэдэгдсэнээр
Ачаа тээврийн хэрэгсэлд ачсаныг мэдэгдсэнээр
Гэрээнд заасан бичиг баримт импортлогчид
хүргэгдсэнээр
Дээрх баримтуудыг хүргүүлснээс хойш олгогдсон
хөнгөлөлтийн он сар, өдөр өнгөрснөөр

19. Ямар худалдаанд
түлхүү ашиглах вэ?

20. • Бэлэн мөнгөний төлбөрийн
аргыг түүхий эд, хүнсний
бараа, урт хугацаанд бэлтгэх,
өндөр үнэтэй, овор ихтэй, иж
бүрдэл тоног төхөөрөмж болон
хөлөг онгоцны худалдаанд
ашигладаг.

21. 2. Бэлэн бус төлбөр
тооцоо

22. • Орчин үед бэлэн бус тооцооны аргыг өргөн
ашигладаг. Банкаар дамжин хийгддэг бэлэн
бус тооцоог үйлдэх аргаар нь
1. Аккердитивийн
2. Инкассын
3. Нээлттэй дансны
4. Консегнаци
5. Шилжүүлгийн гэж ангилдаг.

23. Зээлийн төлбөр
тооцоо

24. • Гадаад худалдаанд өртөг өндөртэй
машин тоног төхөөрөмжийн
худалдаанд нэлээн түгээмэл
ашигладаг.
Түлхүү ашигладаг худалдаа

25. Ангилал
Зээлийн төлбөрийг дотор нь хугацаанаас
нь хамааруулж 3 ангилна. Үүнд:
богино хугацааны 0-1 жил,
дунд хугацааны 1-5 жил,
урт хугацааны 5-аас дээш жил гэж
ангилдаг.

26. Хүүгийн түвшин тогтоох
• Харилцагч талууд тохиролцон
хүүгийн түвшинг тогтоох бөгөөд
хүүгийн хэмжээ нь арилжааны
банкуудын хүүгээс харьцангуй
доогуур байна.

27. Зээлийн буцааж төлөх хэлбэр
• Зээлийг
– мөнгөн эсвэл
–барааны хэлбэрээр буцааж
төлнө.

28. • Сүүлийн үед импортлочгийн орны
түүхий эдийн нөөцийг боловсруулахад
зориулан иж бүрдэл тоног
төхөөрөмжийг зээлээр нийлүүлэх
хэлцлийг өргөн ашиглах болсон. Энэ нь
зээлийн тодорхой хэсгийг 20-40%
бараагаар барагдуулахаар хэлцэлд
тусгадаг.

29. Үүнийг ямар хэлцэл
гэдэг вэ?

30. • Үүнийг “бүтээгдэхүүн хуваах
хэлцэл буюу гэрээ ” гэж
нэрлэдэг. Барааны хэлбэрээр
буцааж төлдөг.

31. Урьдчилгаа төлбөр
тооцоо

32. • Урьдчилгаа төлбөр тооцоо нь Олон
улсын болон дотоод худалдаанд
худалдан авагч бараа үйлчилгээний
төлбөрийг урьдчилж хийх хэлбэр юм.
• Өөрөөр хэлбэл барааг худалдан авагч
нь худалдагчаас бараа болон барааг
ачуулсан тухай дагалдах баримтуудыг
хүлээн авахаас өмнө гэрээнд заасан
хэмжээний төлбөрийг төлдөг гэсэн үг.

33. • Экспортлогчийн хувьд энэ нь
хамгийн ашигтай арга юм.
• Урьдчилгаа төлбөр нь 2 үндсэн
үүрэг гүйцэтгэдэг юм.
–Экспортлогчийг импортлогчийн
зүгээс санхүүжүүлж өгдөг.
–Импортлогч гэрээгээр хүлээсэн үүргээ
биелүүлсний баталгаа болж өгдөг.

34. • Энэ арга нь экспортлочид
найдвартай байдлыг бий
болгож эрсдлээс бүрэн
хамгаалж чаддаг бол
импортлогч ба түүний банкинд
өндөр эрсдлийг дагуулж
байдаг.

35. • Урьдчилгаа төлбөрийн хэлбэр
нь олон улсын практикт тэр бүр
ашигладаггүй. Учир нь доорх
сул талуудыг импортлогчид бий
болгож байдаг.
–Бизнесийн аз туршилт
–Улс төрийн аз туршилт

36. Бизнесийн аз туршилт
Экспотлогч бараагаа ачуулахгүй
байх, ачуулсан бараа нь чанарын
шаардлага хангахгүй байх, тоо
хэмжээний хувьд дутагдах гэх мэт

37. Улс төрийн аз туршилт
Экспортлогч орны засгийн газрын
зүгээс ямар нэг хориг саад
тавиххилээр гаргахыг тодорхой
болон тодорхойгүй хугацаагаар
хоирглох, барааны ачилтыг
саатуулах, тоо хэмжээний
хязгаарлалт тогтоох гэх мэт.

38. • Дэлхийн худалдааны практикт урьдчилгаа
төлбөрийн хэмжээ нь гэрээний нийт үнийн
дүнгийн 30%-аас хэтрэхгүй хэмжээтэй
байдаг. Зөвхөн олон жилийн туршлагатай,
найдвартай экспортлогчтой үед л энэ аргыг
ашиглах нь зүйтэй байдаг.

39. МУ
• Харин манай орны хувьд гадаадын
экспортлочгид манай байгууллагуудад
төдийлөн итгэлтэй биш байдаг тул 100%
урьдчилгаа төлбөр хийхийг санал болгодог.
Энэ аргыг ашиглан эрсдэлд орсон
байгууллагууд манайд маш их байдаг ба
100%-ийн урьдчилгаа төлбөрөөс аль болох
татгалзаж байх хэрэгтэй.

40. Импортлогч нь энэ аргыг хэд хэдэн
шаардлагын улмаас ашигладаг.
–Валютын ханшийн эрсдлээс
зайлсхийхийн тулд
–Гадаад худалдааны зарим
хязгаарлалтуудаас зайлсхийхийн
тулд

41. –Импортлочгийн бизнест энэ
худалдаа нь хөрөнгө мөнгөний
хувьд багахан хувийг эзэлж
байна.
–Тухайн улсын хувьд валютын
эрсдэл бий болон нь тогтоогдсон
ба эсрэг арга хэмжээ авч байгаа
үед найдвартай экпортлочгтой
төлбөр хийх нь дээр байдаг.

42. • Импортлогч өөрийн эрсдлийн бууруулахын
тулд урьдчилгаа төлбөрийн хэмжээгээр
экспортлочгийн банкнаас баталгаа гаргаж
өгөхийг шаардаж болно. Урьдчилгааг бэлэн
мөнгөөр хийх гэсэн cash in advance
хэлбэртэй үүнийг хольж ойлгохгүй байх
хэрэгтэй.

43. • Урьдчилгаа төлбөрийн аргыг
ашиглаж байгаа үед төлбөрийн
–мөнгөн,
–таваарын,
– үнэт цаасны
хэлбэрийн аль нэгийг нь ашигладаг.

44. • Таваарын хэлбэрээр
–Гэрээнд заасны дагуу импортлогч
экспортлогчид захиалгыг гүйцэтгэхэд
шаардлагатай сэлбэг хэрэгсэл, түүхий
эдийг урьдчилан нийлүүлэх
• Үнэт цаасаар
–Вексель, банкны драфт, чек зэргээр хийж
болно.

45. • Олон улсын төлбөр тооцоог үйлдэж
байгаа цаг хугацаанаас нь хамааруулж
ангилах нь:
–Ачилтын өмнөх төлбөр буюу урьдчилгаа
төлбөр Advance payment
–Ачилтын дараах төлбөр Payment after
shipment
–Холимог төлбөр

46. Ачилтын өмнөх төлбөр буюу урьдчилгаа
төлбөр Advance payment
• Барааг худалдан авагч нь худалдагчаас
бараа болгон барааг ачуулсан тухай
дагалдах баримтуудыг хүлээн авахаас өмнө
гэрээнд заасан хэмжээний төлбөрийг
төлдөг. Энэ төлбөр нь экспортлогчийг
импортлогчийн зүгээс санхүүжүүлж өгөх
бөгөөд мөнгөн ба таваарын хэлбэрээр хийж
болно.

47. Ачилтын дараах төлбөр Payment after
shipment
• Ачилтын дараах төлбөр гэдэг нь
экспортлогч импортлогчруу бараа ачуулж
тээврийн болон бусад бүх баримт бичгийг
хүлээлгэн өгсний дараагаар хийгдэж байгаа
төлбөрийг хамруулж ойлгодог.
• Гадаад худалдааны ихэнх төлбөр тооцоо нь
ачилтын дараа хийгддэг ба энэ нь
экспортлогчид өндөр эрсдлийг агуулж
байдаг.

48. Анхаарал тавьсанд
баярлалаа.