More Related Content More from Khaliuna Khina (13) 3. Олон улсын ачаа тээврийн мөн чанартай танилцаж,
улс орнууд ачаа тээвэрлэлтэд ямар төрлийн
тээвэрлэлтүүдийг ашигладаг болох
олон улсын тээвэрлэлтийн эрсдлээс хамгаалах ямар
арга байдаг талаар
Олон улсын тээвэрлэлт нь ямар салбаруудтай хэрхэн
холбогдож буй талаар
Зорилго
5. Барааг нийлүүлэхээр заасан
газраас импортлогчийн хүргэхийг
нэрлэсэн газарт хүргэх
тээвэрлэлтийн үйл ажиллагааны
цогц ниййлбэрийг олон улсын
ачаа тээвэрлэлт гэнэ.
7. 19-р зууны үед тээвэрлэлтийн голлох
төрлүүд нь болох төмөр зам болон далайн
тээвэр байсан бөгөөд тухайн үед баримтлах
бодлого нь тээвэрлэлтийн орон зайг
нэмэгдүүлж, үндэсний зах зээлийг бататгах
байлаа.
Олон улсын тээврийн хөгжлийн
талаар
8. 20-р зууны үед зорилго нь голлох
машрутыг бүрдүүлж, тээвэрлэлтийн
төрлүүдээс сонгох болж эхэлсэн байна.
Мөн орчин үеийн глобалчлагдсан хандлагаас
үүдээд тухайн үед байсан тээвэрлэлтийн
сүлжээг өргөсгөн нэмэгдүүлэх, тээвэрлэлтийн
хэрэгцээ шаардлагад зориулан зохион
байгуулалтыг хийх зэрэг нь гол зорилго нь
болж байжээ.
9. 21-р зуунд тээвэрлэлт нь глобал эдийн
засагтай нягт уялдаатай цаг хугацаа, зардал
хэмнэсэн байдлаар зохион байгуулах
шаардлагатай болсон боловч дотоодын хэт
шигүү суурьшмал байдал, орон зай
хязгаарлагдмал байдал зэрэг асуудал
тулгарч байна.
12. Олон улсын тээвэрлэлтийг зохицуулах
шаардлага:
• Олон улсын ачаа тээвэрлэлтэд оролцогч
янз бүрийн улс орнуудын хувьд юуны өмнө
нэгдмэл зохицуулалт, үйл ажиллагаа
явуулах нийтлэг орчинг шаарддаг.
• Тээвэрлэлтийн үйл явцад оролцогч улс
орнуудын ёс заншил, хууль тогтоомж гэх
мэт зүйлс нь зааг ялгаатай тул эдгээрийн
хооронд гарах зөрөлдөөний хэм хэмжээг
зохицуулах зохицуулалтыг шаарддаг.
13. Гэтэл олон улсын эрх зүй нь
◦ олон улсын
◦үндэсний гэсэн хоёрдмол эх үүсвэртэй
байдаг.
Иймээс тэдгээр эрх зүйн эх
сурвалжуудыг аль нэгэнд нь
шилжүүлэн хэрэглэхээс өөр аргагүй
байдаг. Үүнийг олон улсын эрх зүйд
Трансформаци гэж нэрлэдэг.
14. Трансформацийг хэрэглэх болсноор
улс орнууд өөрийн үндэсний хууль
тогтоомжийг олон улсынхд
нийцүүлэн өөрчлөх, эсвэл олон
улсын гэрээ хэлцэлцээрийг хуулийн
дагуу хүчинтэйд тооцох замаар олон
улсын гэрээ хэлэлцээрт нэгдэн орох
боломжтой юм.
15. Тээвэрлэлтийн үйл ажиллагааны янз бүрийн
үе шатуудад тодорхой улс орны үндэсний
хууль тогтоомж, ёс заншил нөлөөлдөг.
Тухайлбал, барааг ачих үед илгээгчийн
орны, барааг буулгах үед хүлээн авагч
орны үндэсний хууль тогтоомжийг мөрддөг.
Тээвэрлэх үйл ажиллагаанд тээвэрлэгч,
илгээгч, хүлээн авагчаас гадна зуучлагч мөн
оролцдог.
16. Ачаа тээврийн талаарх олон улсын гэрээ хэлэлцээр
Олон улсын ачаа тээврийн талаарх ОУ-н байгууллагын
тунхаглал
Тухайн орны үндэсний хууль тогтоомж
Тухайн орны зан заншил
Шүүхийн болон арбитрын практик
Тусгайлсан улсуудын номлол
ОУ-н тээврийн эрх зүй
17. Тээврийн салбарт байгуулдаг олон
улсын гэрээ хэлэлцээрүүд нь улс
орнуудын хооронд бараа тээвэрлэх
ижил нөхцөл, барааг тээвэрлэх үйл
ажиллагааг зохицуулах нийтлэг хэм
хэмжээг агуулдаг.
Тээврийн олон улсын гэрээ
хэлэлцээрүүд нь
18. Тэдгээр гэрээ хэлцлүүдэд тээврийн бичиг баримтад
тавигдах шаардлагууд, ачааг хүлээн авах,
шилжүүлэн ачих, ба буулгах журмууд, ачааг
эзэмшигч болон тээвэрлэгчийн эрх үүрэг, тээвэрлэх
үйл ажиллагаанд оролцогч талуудын хооронд
гарсан маргааныг зохицуулах журам зэргийг
тусгадаг.
Тээврийн олон улсын гэрээ
хэлэлцээрт тусгагдах зүйл
19. Олон улсын тээвэрлэлтийн талаар
гэрээ хэлэлцээрүүд нь дараах
зорилгод чиглэнэ.
1. Ачаа илгээгч болон хүлээн авагчийн үйл ажиллагааг
хөнгөвчлөх,
2. тэдний хууль ёсны ашиг онирхлыг хамгаалах,
3. тээвэрлэлтийн үйл ажиллагаанд оролцогч талуудын
хамтын ажиллагааг уялдуулан зохицуулах,
4. гаалийн тарифийн хөнгөлөлт болон өмчийн эрхийг
нь хэрэгжүүлэх нөхцөл боломжийг нь хангах,
5. тээвэрлэлтийн үеийн хөдөлгөөний аюулгүй байдлыг
хамгаалахад чиглэгддэг.
20. Олон улсын тээвэрлэлтийн явуулж байгаа тээврийн
хэрэглээс нь хамааруулж
1. Далайн
2. Агаарын
3. Төмөр замын
4. Автозамын
5. Дамжуулах хоолойн
6. Холимог гэж ангилдаг.
Тээвэрлэлт нь бараа бүтээгдэхүүнийг дагалдсан
үйлчилгээний нэг бөгөөд энэ нь дараах
төрлүүдтэй.
21. Тээвэрлэх обьектоос хамааруулж:
◦ Ачаа тээвэрлэлт
◦ Зорчигч тээвэрлэлт гэх зэргээр ангилахаас гадна
тээвэрлэх ачааны шинж чанараас, тээвэрлэлтийг
үйлдэж буй чиглэлээр нь ангилах боломжтой байдаг.
Олон улсын ачаа тээвэрлэлт
23. Тээвэрлэх ачааны шинж чанараас нь хамааруулан
Хуурай ачаа тээвэрлэлт
Задгай ачааны нүүрс, баяжмал
Шууд савлаж ачсан ачааны Үр тариа, цесент
Ердийн ачааны ширхэгийн -ийг тээвэрлэлт
Шингэн ачааны тээвэрлэлт
25. Ачилтын өмнөх тээвэрлэлт
Ачилтын баримт бүрдүүлэх
Ачилт
Сэлгэн ачилт
Транзит тээвэрлэлт
Олон улсын ачаа тээвэрлэлт нь дараах үе
шатуудыг дамжин хэрэгждэг. Үүнд:
26. Тээвэрлэлтийн үйл ажиллагаанд янз
бүрийн үе шатуутад тодорхой улс орны
үндэсний хууль тогтоомж, ёс заншил,
нөлөөлдөг.
Тээвэрлэлтийн үйл ажиллагаа заримдаа
гуравдагч орны нутаг дэвсгэр, олон
улсын далай тэнгист явагдана.
Олон улсын ачаа тээвэрлэлт
27. Тээврийн олон хэлбэр төрлүүд оролцсон холимог
хэлбэр бүхий олон төрөлт тээвэрлэлт улс
хоорондын тэвэрт чухал үүрэг гүйцэтгэх болсон.
Энэ бүхэн нь олон улсын тээвэрлэлтийн үйл
ажиллагааг улам бүр нарийн нийлмэл шинжтэй
болгож буй хүчин зүйлс юм. Инкотермс-2010, Тир
Карнет нөхцөл гэх мэт стандарчилагдсан нийтлэг
хэм хэмжээнүүд тээвэрлэлтэд чухал үүрэгтэй болж
байна.
Олон улсын ачаа тээвэрлэлт
28. Далай тэнгисийн тээвэр
Энэхүү тээврийг зохицуулдаг гол гэрээ нь
1924 оны Брюселийн конвенц юм.
Далай тэнгисийн тээвэрлэлтийн зах зээлийн
хөгжлийн гол үзүүлэлт бол нийт ачааны даац
байна.
Хөлөг онгоцны тоогоор Япон тэргүүлдэг
бол нийт хөлөг онгоцны багтаамжаар Грек
тэргүүлдэг байна.
Олон улсын ачаа тээвэрлэлт
29. Авто машины тээвэр.
Авто машины тээвэрлэлтийн үйлчилгээний 70
гаран хувийг Европ болон Хойд Америк эзэлдэг байна.
Асфальтан бүрхүүлтэй 9590 мянган.км урт замаар жил
бүр 16 тэрбум тонн орчим ачаа тээвэрлэдэг гэсэн
тооцоо байдаг.
Олон улсын ачаа тээвэрлэлт
30. Агаарын тээвэр нь олон улсын тээвэрлэлтийн
үйлчилгээний хөгжиж байгаа нэг төрөл юм. Дэлхийн
агаарын замын урт байнга уртасч байна. Тээвэрлэсэн
жуулчид болон ачааны хэмжээ 2 дахин нэмэгдсэн
байна.
Сул тал
◦ Өндөр тариф
◦ Хэмжээ жингийн хувьд тодорхой хязгаарлалттай
◦ Цаг агаарын хамааралтай
◦ Газрын албадын үйл ажиллагаанаас хамааралтай
◦ Үйлдвэрийн газрууд онгоцны буудлаас алслагдсан
Агаарын тээвэр
31. Давуу тал
◦ Ачааг бага хугацаанд хүргэх
◦ Шулуун зам
◦ Ачаа замд алдагдах боломжгүй
◦ Үйлчилгээний түвшин өндөр
◦ Ердийн баглаа боодол
◦ Даатгалын зардал харьцангуй бага
Агаарын тээвэр
32. Дамжуулах хоолой.
Хамгийн үр дүнтэй, хямд,
тохиромжтой тээвэрлэлт юм. 27 орны
нефт дамжуулах хоолойн урт 436
мянган.км байдаг байна. Үүний ихэнх
хувийг ОХУ, АНУ эзэмшдэг байна.
Олон улсын ачаа тээвэрлэлт
33. Олон улсын тээвэрлэлтийн либералчлалын бодлого
явуулсаны үр дүнд зарим нэг улс оронд гардаг
байсан зохицуулалтын хамгаалах бодлого, татвар,
тариф зэрэгтэй холбогдолтой хүндрэлтэй асуудал
багасч байгаа.
Дэлхийн 42 орны 915 мянган.км урт төмөр замаар
жил бүр 3,7 тэрбум.тн ачаа зөөвөрлөгдөж байна.
Төмөр замын тээвэр
34. Тээвэрлэлтийн төрөл - чиглэлээр
1. Транзит
2. Олон улсын төслийн ачаа, тээвэр
3. Ре-экспорт
4. Импорт /Экспорт
5. Дотоод тээвэрлэлт
6. Дотоодын болон улсын чингэлэг
тээвэрлэлт
Олон улсын ачаа тээвэрлэлт
35. Каско /hull insurance/
• covers loss of or damage to the goods
carried in a vessel or aircraft, whether
on domestic or international journeys
Карго /cargo insurance/
• Covers loss of or damage to a vessel or
aircraft or its machinery or equipment
Тээвэрлэгчийн хариуцлагын
даатгал
ОУ-н ачааны болон тээврийн даатгал
37. Газар зүй нь олон улсын
тээвэрлэлтэд цаг хугацаа, зардал
талаасаа маш чухал хүчин зүйл
байдаг.
Тээвэрлэлтийн газар зүй гэдэг нь
газар зүйн ачаа, хүн болон
мэдээллийн хөдөлгөөнийг багтаасан
нэгдмэл ойлголт юм.
38. Тээвэрлэлтийн газар зүй нь дараах үндсэн
зарчмуудыг дотроо агуулна.
◦ Transportation is the spatial linking of a derived
demand.
◦ Distance is a relative concept involving space,
time and effort.
◦ A location can be a central, where it generates
and attract traffic, or an intermediate element
where traffic transits through.
39. Ямар ч тээвэрлэлтийн төрөл газар зүйн
байрлалыг зайлшгүй судлах шаардлагатай
байдаг.
Тээвэрлэлтийн буюу шилжилтийн ухагдахуун
нь үндсэн 4 бүрэлдэхүүн хэсэгтэй.
◦ Газар зүйн
◦ Материаллаг
◦ Шилжих чанартай
◦ Түгээлтийн
40. Газар зүйн
• Бүхий л урсгал хөдөлгөөн өөрийн эхлэх цэг
болон хүрэх цэг, холын зайтай байдаг.
Хоорондын зай их байх тусам тээвэрлэлтийн
зардал болон цаг хугацаа нэмэгддэг.
Материаллаг
• Шилжих хөдөлгөөн бүр өөрийн материаллаг
шинж чанартай байдаг. Шилжих хөдөлгөөн нь
өөрийн тээвэрлэлтийн нөхцлөөсөө
хамаараад багаар эсвэл багцаар зөөвөрлөх
боломжтой байдаг.
41. Шилжих чанартай
• Шилжих хөдөлгөөний хэрэгжилт бүрт
контейнорын захиалга, ирэгний агаарын
тээврийн суудал зэргийг тээвэрлэлтийн
үйлчилгээ үзүүлэгчидтай зөвшилцсөн байх
шаардлагатай байдаг.
Түгээлт
• Дийлэнх тээвэрлэлтийн урсгал нь тээвэрлэлтийн
зардлыг багасгах , үр ашгийг нэмэгдүүлэхэд
зориулан төлөвлөгдөж бий болсон байдаг
42. Газар зүй тээвэрлэлтэд шууд нөлөөлдөг
бол тээвэрлэлт нь дараах хүчин зүйлсд
шууд нөлөөлдөг.
Түүх
Нийгэм
Улс төр
Эдийн засаг
Байгаль орчин
43. Тээвэрлэлт нь түүхэнд тусгагдах олон тооны
нөлөөллийг үзүүлж байсан.
Тухайлбал:
◦ иргэншил бий болоход Египт, Ром, Хятад,
◦ нийгэмийн хөгжилд нийгмийн бүтэцийг бий болгоход,
◦ үндэсний аюулгүй байдал, түүний хамгаалалт Ромын эзэнт
гүрэн, Америкийн замын сүлжээ
Энэ мэтээр тээвэрлэлт нь тухайн улс болон бүс
нутгийн түүхийг бий болгох, танин мэдэхэд чухал
нөлөө үзүүлэсэн байдаг.
Түүх
44. Тээвэрлэлт нь нийгмийн үйлчилгээ болох эрүүл мэнд,
соёлын үйл ажиллагаа зэрэг үйл ажиллагааг
хөнгөвчлөх үүрэгтэй оролцдог.
Нийгэм
Тээвэрлэлт нь хүн амын шилжилт хөдөлгөөнийг
хангадаг тул улсын чанартай бодлогод чухал нөлөө
үзүүлдэг. Тухайлбал дэд бүтцийг хөгжүүлэх, ажлын
байрыг бий болгох зэрэгт чухал үүрэгтэй юм.
Улс төр
45. Тээвэрлэлтийн хувьсал шинэчлэл нь эдийн
засгийн хөгжилтэй шууд хамааралтай
явагддаг. Тухайлбал, Авто машины
үйлдвэрлэл, агаарын тээврийн компаниуд
зэрэг нь энэ салбарт хамаардаг.
Эдийн засаг
46. Тээврийн давуу тал нь дээрх байдлаар олон тоогоор
гарч болох ч байгаль орчинд үзүүлэх нөлөө нь ч мөн
их байдаг. Тээвэр нь агаар, усны чанарт сөргөөр
нөлөөлөх бөгөөд цаг агаарын өөрчлөлтөд томоохон
нөлөө үзүүлдэг нэг салбар юм.
Байгаль орчин
