More Related Content More from Khaliuna Khina (8) 5. • Монгол улсын гадаадын хөрөнгө
оруулалтын тухай хуульд:
• “Гадаад хөрөнгө оруулалт”/ГХО/ гэж Монгол
улсын нутаг дэвсгэр дээр аж ахуйн нэгж
байгууллах, эсхүл Монголын аж ахуй нэгжтэй
хамтран ажиллах зорилгоор гадаадын
хөрөнгө оруулагчаас Монгол улсад оруулж
буй эд хөрөнгийн болон оюуны үнэт зүйлийг
хэлнэ.
6. • МУ-ын хуулиар Гадаадын хөрөнгө оруулалттай аж
ахуйн нэгжийн нийт хөрөнгийн 25-с доошгүй хувь нь
Гадаадын Хөрөнгө Оруулагчийнх байхаар тогтоосон
нь /ОУВС/-Олон Улсын Валютын Сангийн заасан
10 хувийн босгын шаардлагыг хангаж байгаа юм.
МУ-ын хуулиар Олон Улсын Валютын Сан
25% 10%
7. ГШХО гэж юу вэ?
The best analogy should be a cup of tea which is needed
to activate a lazy person. But as the level of caffeine
increases in our body we become more and more
addicted to it. Then a stage comes when it becomes
an unavoidable necessity. Our economy is there in the
present condition, when it "NEEDS" FDI.
8. The other analogy is chemical fertilizers. It helps to
increase the agricultural productivity. But it becomes
unavoidable necessity after some time. Similarly to
increase growth in economy FDI helps, but after some
time it may convert into unavoidable necessity. There is a
possibility that just like a farm field become barren our
economy can become "BARREN" without it. But this may
be a wrong picture to portray as the only possibility.
10. There is a difference between a cup of tea and a pag of
wine. The former activates you and the latter keeps you
in an illusion. Analogous to it, FDI in manufacturing
sector has activated the economy, whereas FDI in retails
may keep the economy in an illusion by providing us
exported goods and short time liquid flow of money. FDI
in both sector is addictive in nature, but more dangerous in
the retail sector.
11. Гадаад хөрөнгө оруулалтын
зорилго:
• Тухайн улс нь өөрийн хөгжлийн түвшин,
нөхцөл байдал, хэрэгцээ шаардлагаас
хамаарч гадаадын хөрөнгө оруулалтыг өөр
өөр зорилгоор авдаг байна.
13. Хөгжингүй улсууд
ГШХО-ын урсгалыг
Техник технологийн
шинэчлэл хийх
Өрсөлдөх чадвараа
хүчтэй болгох
Шинээр зах зээл эзэлж авах зэрэг
дэлхийн хэмжээнд олж авсан байр
сууриа бэхжүүлэхэд зориулдаг.
Дунд зэргийн
хөгжилтэй улсууд
ГШХО-ын урсгалыг
Шинэ техник технологи
шилжүүлж, хөгжих
Удирдлагын ур чадварыг
эзэмшихэд зориулдаг
15. Буурай хөгжилтэй улсууд ГШХО-ын урсгалыг
ЭЗ-н хямралаас гарах
Хүнс, өргөн хэрэглээний барааны хомсдолыг арилгах
Ажилгүйдлийг багасгах
Дэд бүтцээ хөгжүүлэх
Техник технологийн хоцрогдлыг арилгах
Дотооддоо үйлдвэрлэж, гадаадад экспортлох зэрэгт
хандуулдаг.
16. Харин гадаадын хөрөнгө
оруулагч нь дараах зорилготой:
Байршлын давуу тал болон татварын
хөнгөлөлттэй байдлыг ашиглан голдуу эх
компаниуд охин компаниа байгуулах
Хөгжиж байгаа орнуудын хямд ажиллах хүч
болон түүхий эдийн нөөц зэргийг ашиглаж
үйлдвэрлэл, үйлчилгээ явуулж ашиг орлогоо
нэмэгдүүлэх зорилготой байдаг байна.
17. OLI онолоор 3 нөхцөл хангагдсан үед
компаниуд гадаадын шууд хөрөнгө
оруулалт хийдэг гэж үздэг байна.
18. OLI Electric онолыг Жон Даннинг 1977 онд
ГШХО судлах үүднээс анх гаргасан бөгөөд
байгууллагыг үндэстэн дамнан хөрөнгө
оруулах шийдвэр гаргалтад нөлөөлөх 3
үндсэн хүчин зүйлийг дурдсан байдаг.
Өмчийн давуу тал Ownership advantages
Байршлын давуу тал Location advantages
Эзэмшлийн давуу тал internalization
advantages
20. • Ownership - Компани нь гадаадад
байрласнаас үүсэх хүндрэлтэй талыг даван
туулж чадахуйц ур чадвар, хөрөнгийг
өмчилж байх /ownership/,
хөрөнгө нь технологи, ноу-хау, барааны
тэмдгийг агуулсан оюуны өмч, зохион
байгуулалтын болон удирдлагын ур
чадвар, зах зээлийн сүлжээ зэргийг
багтаана. Know how
21. • location - Тухайн бүтээгдэхүүнийг нэг улсад
үйлдвэрлэн экспортлож бусад улсуудад
үйлдвэрлэлийг тархаан байрлуулах ямар нэгэн
байршлын давуу /location advantage/ тал байх
ёстой.
Тухайлбал, өөрсдийн үйлдвэрлэлийн зардлыг
бууруулахын тулд түүхий эд, нөөцөд нь ойртож
үйлдвэрлэлийн процессийн янз бүрийн шат
дамжлагыг өөр өөр улсуудад байршуулж босоо
хэлбэрийн хөрөнгө оруулалт хийх, зах зээлд нь
ойртож тухайн ижил төрлийн бүтээгдэхүүний
үйлдвэрлэлийг явуулах замаар хэвтээ хөрөнгө
оруулалт хийх зэрэг болно.
22. • internalization – Тухайн зах зээлд лиценд,
хамтарсан үйлдвэр, экспортоос гадна өөр
аргаар хөрөнгө босгох боломжтой байх.
Тухайлбал, хувьцаа эзэмших, байгууллагын
удирдлагын хяналтад оролцох гэх мэтээр.
24. • Сүүлийн жилүүдэд улс орнууд нийтийн
зориулалттай /зам, гүүр, цэвэр, бохир усны шугам
г.м/ төслийг хувийн секторын хөрөнгө
оруулалтаар санхүүжүүлэх хандлага бий
болсон.
• Нэг гол загвар нь /Build, operate, transfer/ BOT -
Барих, Ажиллах, Шилжүүлэх юм.
• Өөрөөр хэлбэл, хувийн сектор төслийг
боловсруулж, санхүүжүүлж, барилга
байгууламжийг барьж, улмаар уг нэгжийг хэвийн
ажиллуулж, тодорхой хөнгөлөлттэй хугацааны
/25-40 жил/ дараа эзэмшлээ Засгийн газарт
шилжүүлнэ.
27. Гадаад хөрөнгө оруулалтын
ангилал:3 үндсэн хэсгээс бүрдэнэ.
Хөрөнгө болон хувьцаа эзэмших /equity capital/ .
• Гадаадын хөрөнгө оруулагчийн оруулсан хөрөнгө болон хөрөнгө
хүлээн авч буй орны аж ахуйн нэгжийн хувьцааг худалдаж авах,
Олсон ашгаас дахин хөрөнгө оруулах /reinvested earnings/.
• Гадаадын хөрөнгө оруулагчид ноогдох ашгийг хуваарилалгүйгээр,
олсон ашгаараа эргүүлж хөрөнгө оруулах,
Компани доторхи зээл эсвэл өрийн шилжүүлэг /intra-company
loans or intra-company debt transaction/.
• Шууд хөрөнгө оруулагч /эх компани/ болон салбар компанийн
хооронд хийгдэх урт болон богино хугацааны янз бүрийн
хэлбэрийн зээл болон зээлдэг.
28. Гадаадын хөрөнгө оруулалтыг Монгол
улсад дараах хэлбэрээр хэрэгжүүлэхээр
хуульд заасан байдаг. Үүнд :
• Гадаадын хөрөнгө оруулагч дангаараа аж ахуйн нэгж
байгуулах
• Гадаадын хөрөнгө оруулагч монголын хөрөнгө
оруулагчтай хамтран аж ахуйн нэгж байгуулах
• Байгалийн баялгийг ашиглах, боловсруулах талаар хууль
тогтоомж, концесс, бүтээгдэхүүн хуваах гэрээний дагуу
эрх олж авах
• Маркетинг, менежментийн гэрээ байгуулах
• Санхүүгийн түрээс /лизинг/-ийн болон франчайзийн
хэлбэрийн хөрөнгө оруулалт хийх.
30. ГШХО-ыг хөрөнгө оруулагчийн байр
сууринаас нь дараах байдлаар 3
ангилдаг. Үүнд:
Босоо хэлбэрийн /vertical FDI/.
Хэвтээ хэлбэрийн /horizotal FDI/.
Холимог хэлбэрийн / conglomerate FDI/.
31. • Босоо хэлбэрийн /vertical FDI/. Хөрөнгө оруулалт
хийж байгаа орныхоо байгалийн нөөц, түүхий эд,
хямд ажиллах хүчийг ашиглан бараа бүтээгдэхүүн
үйлдвэрлэн экспортлох зорилготой байдаг.
• Хэвтээ хэлбэрийн /horizotal FDI/. Хөрөнгө оруулагч
өөрийн ижил төрлийн бүтээгдэхүүнийг байршлын
давуутай болон татварын хөнгөлөлттэй оронд
үйлдвэрлэх зорилгоор салбараа нээж хөрөнгө
оруулдаг.
• Холимог хэлбэрийн / conglomerate FDI/. Хэвтээ
болон босоо хэлбэрийн аль алиных нь шинжийг
агуулсан байдаг.
32. Хөрөнгө хүлээн авагч орны байр сууринаас
дараах байдлаар ангилдаг.
• Импортыг орлох /import-substituting FDI/. Энэ
чиглэлийн хөрөнгө оруулалтыг улс орнууд нилээд
дэмждэг ба тухайн орны зах зээлийн хэмжээ,
тээврийн зардал, худалдаа, бизнест учрах саад
бэрхшээл зэрэгтэй холбоотой.
• Экспортыг нэмэгдүүлэх / export-increasing FDI/ .
Хөрөнгө хүлээн авагч орон импортыг орлох улмаар
экспортыг нэмэгдүүлэх чиглэлийн хөрөнгө оруулалтад
нилээд анхаарал хандуулдаг.
33. • Засгийн газраас санаачилсан /government
– initiated FDI /. Хөрөнгө оруулалтыг авч
байгаа орны засгийн газраас хөрөнгө
оруулалтын урамшууллыг санал болгосны
улмаас хийгдэж буй хөрөнгө оруулалт.
34. • Гадаадын шууд хөрөнгө оруулалттай аж
ахуйн нэгжийг хөрөнгө оруулалын
хэмжээгээр нь дараа байдлаар ангилна.
• 100 хувийн хөрөнгө оруулалттай /independent
company/
• Хамтарсан хөрөнгө оруулалттай /joint venture/ -
талууд тодорхой хувиар хамтарсан хөрөнгө оруулалт
хийх ба мөн нийт хөрөнгө оруулалтад эзлэх гадаадын
хөрөнгө оруулалтын хувиар ангилдаг.
35. ГШХО-ыг өдөөж бий болгодог хүчин
зүйлс буюу зорилгоос нь шалтгаалж
дараах байдлаар ангилдаг.
Гадаад дахь үйлдвэрлэлээ бэхжүүлэх зорилготой.
•Нэгэнт бий болсон үйлдвэрлэлээ улам баталгаажуулж, олсон
орлогоосоо эсвэл шинээр дахин хөрөнгө оруулалт хийх г.м
Зах зээлд ойртох зорилготой.
•Өөрийн бараа, үйлчилгээг борлуулах зах зээл болон үйлдвэрлэлд
ашиглах түүхий эд зэрэгт ойртуулж салбараа нээхэд зориулж хөрөнгө
оруулалт хийх г.м
Худалдааны саад хоригоос зайлсхийх зорилготой.
•Тарифийн болон тарифийн бус хязгаарлалтаас зайлсхийхийн тулд
өөрийн үйлдвэрлэлийг өөр оронд шилжүүлэн байршуулах
Шинэ технологи эзэмших зорилготой.
•Технологи өндөр хөгжсөн орны технологи арга ажиллагаа, ноу-хаугаас
суралцаж бүтээгдэхүүний чанарыг дээшлүүлэх г.м
37. Гадаадын хөрөнгө оруулалтын
ач холбогдол:
• дэвшилтэт технологийг нэтрүүлэх
• өрсөлдөөнийг бий болгох
• гадаад худалдааны төлбөрийн тэнцлийг
сайжруулах
• ажилгүйдлийг багасгах
• хөрөнгийн тогтмол, аюулгүй байдлыг бий болгох
• эдийн засгийн өсөлтийг хурдасгах г.м
38. Гадаадын хөрөнгө оруулалтын
сөрөг үр дагавар:
• оруулсан хөрөнгө оруулалтаасаа илүү валютыг
гадагш гаргах
• экспорт, импортын хүрээ хязгаарлагдах
• дотоодын нөөц баялгийг сүйтгэх
• дотоодын санхүүгийн тэгш бус хуваарилалтыг үүсгэх
• аж үйлдвэрийн бүтцэд сөргөөр нөлөөлөх
• эдийн засгийн хувьд гадаадаас хамааралтай болох
39. Хөгжиж буй орнуудад ГШХО-ыг урамшуулах
дараах нийтлэг зүйлүүд байдаг
Урамшууллын механизм нь үндэсний
хөгжлийн тодорхой зорилтыг
хэрэгжүүлэхэд чиглэгддэг. Жишээ нь:
•тэргүүлэх чиглэлийн үйлдвэр байгуулах
•хөгжлийн хоцрогдсон бүсийг хөгжүүлэх
•ажилгүйдлийг багасгах
•экспортыг нэмэгдүүлэх, импортыг орлуулах
•дотоодын түүхий эд, нөөцийг ашиглах г.м
40. Нефть, уул уурхайн салбар нь хөрөнгө,
технологи, аз туршсан үйл ажиллагаа ихтэй
байдаг тул тухайн байдлаас хамаарч
урамшууллыг хэлэлцэн тохирох, илүү таатай
нөхцөл олгох г.м. Инсентивийг өргөнөөр
ашиглаж байна.
41. • Инсентив гэдгийг засгийн газраас
тэргүүлэх чиглэлийн салбарын зохистой
үйл ажиллагааг дэмжих зорилгоор
олгодог хөнгөлөлт, урамшуулал гэж
ойлгож болох юм.
43. • Инсентивийг ерөнхийд нь 2 ангилдаг.
• Санхүүгийн /financial incentives /. Татвараас
хөнгөлөх, чөлөөлөх, буцаан олгох болон хөрөнгө
санхүүгийн дэмжлэг, туслалцаа үзүүлэхэд
чиглэгднэ.
• Санхүүгийн бус. Ямар нэг хөрөнгө санхүүтэй
холбоогүй, гадаадын хөрөнгө оруулагчдыг
бүртгэх, зөвшөөрөл олгох, үйл ажиллагаагаа
хэвийн явуулахад нь таатай нөхцөл бий болгоход
чиглэгддэг.
44. • А. Татварын урамшуулалд:
o - орлогын албан татварыг бууруулах, чөлөөлөх
o - экспорт, импортын татвараас хөнгөлөх, чөлөөлөх
o - буцааж нөхөн төлөх
o - тоног төхөөрөмж, түүхий эд материал болон бусад эд ангиудын
НӨАТ-ыг багасгах, чөлөөлөх
o - орон нутгийн засаг захиргаанаас олгох татварыг багасгах,
чөлөөлөх
o - татвар ноогдуулах ашгийг багасгах, элэгдэл хорогдлын
шимтгэлийг өндөр тогтоох г.м
• Б. хөрөнгийн урамшуулалд:
o - татаас олгох замаар буцалтгүй тусламж үзүүлэхх
o - хөнгөлөлттэй зээл олгох, зээлийн баталгаа гаргах
o - даатгал
o - ажилчдыг сургахад санхүүгийн тусламж үзүүлэх
o - худалдааны чөлөөт бүс байгуулах г.м
46. • НҮБ-ын Худалдаа, хөгжлийн бага хурал
/ЮНКТАД/-аас дэлхийн улс орнуудын
хөрөнгө оруулалтын чадавхи болон
түүнийг татаж буй байдлыг үнэлэхдээ
дараах индекссүүдийг ашигладаг. Үүнд:
o ГШХО орох чадавхийн индекс
o ГШХО-ыг хүлээн авах үзүүлэлтийн индекс
47. Гадаад хөрөнгө
оруулалтын зэрэглэл
• ОУ-н санхүүгийн байгууллагууд болон хувийн хөрөнгө
оруулагчдаас зээлжих зэрэглэлээс нь хамаарч тухайн
улсад үзүүлүүлэх албан ёсны тусламжийн болон
хөрөнгө оруулалтын шийдвэр гаргадаг.
48. • Ерөнхийд нь зэрэглэл тогтооход 8 шалгуураар
үнэлгээ өгдөг байна. Үүнд:
• Улс төрийн эрсдэл
• Эдийн засгийн бүтэц, хүн амын орлого
• Эдийн засгийн өсөлтийн хандлага
• Төсөв, татварын бодлого
• Улсын өрийн хэмжээ
• Үнийн тогтвортой байдлын хэмжээ
• Гадаад худалдааны төлбөрийн тэнцэл
• Гадаад өр, төлбөрийн гүйцэтгэх чадвар зэрэг болно.
49. Зээлийн буюу хөрнгө
оруулалтын зэрэглэл
• Олон улсын санхүүгийн захад Зээлийн Зэрэглэл (Credit Rating) гэж байдаг.
• Moody's, Fitch, Standard and Poors гэсэн үндсэн 3 компанийг Америкийн засгийн газар
дефакто хүлээн зөвшөөрснөөс хойш эдгээр гурван байгууллага олон улсын
санхүүгийн зах дээр зээлийн зэрэглэл тогтоож ноёрхож буй. Санхүүгийн зах дээр
хөрөнгө оруулалтын олон бүтээгдэхүүн бий. Тэдгээр бүтээгдэхүүнийг гаргагч
байгууллагууд мөн хэдэн зуун мянгаар тоологдоно. Гэтэл энэ олон бүтээгдэхүүн аль
нь найдвартай, аль нь эрсдэлтэй вэ гэдгийг нэг бүр ялгаж салгаж судлана гэдэг бол
хөрөнгө оруулагч нарын хувьд хүсээд байх ажил биш нь ойлгомжтой. Тухайн
байгууллага/улс орон, эсвэл гаргаж буй бонд, өрийн бичигт нь зэрэглэл тогтоодог.
ААА, АА, А, ВВВ, ВВ, В, ССС, СС, С ба D гэсэн ерөнхий дараалалтай. ААА бол
хамгийн сайн буюу ийм зэрэглэлтэй бондыг худалдаж авахад нэг жилийн дотор энэ
бондыг гаргагч нь дампуурах магадлал бараг 0-тэй тэнцүү. Харин D үнэлгээ авагч нь
үндсэндээ дампуурсан бөгөөд авсан зээлээ эргүүлж төлөхгүй гэж ойлгож болно. ВВВ
бол хөрөнгө оруулах зэрэглэл (investment grade) юм. Энэ зэрэглэл болон түүнээс
дээшээ зэрэглэл бүхий хөрөнгө оруулалтын хэрэгслүүдэд мөнгөө хийхэд тохиромжтой
гэж олон улсын зах үздэг байна. Манай улсын хувьд 3 агентлагийн хоёр нь В, нэг нь
ВВ гэсэн зэрэглэл өгсөн байгаа. Өөрөөр хэлбэл хөрөнгө оруулах зэрэглэл биш, харин
эрсдэлтэй зэрэглэл гэсэн үг.
50. Зэрэглэл Агуулга
ААА* Хөрөнгө оруулалтын эрсдэл хамгийн бага, хамгийн
чанартай зээлдэгч. Санхүүгийн амлалтаа хугацаанд нь
төлөх чадвар маш өндөр. Гадаад сөрөг хүчин зүйлд
төдийлөн автахгүй.
АА* ХО-ын эрсдэл маш бага, маш чанартай зээлдэгч.
Санхүүгийн амлалтаа хугацаанд нь төлөх чадвар өндөр.
ААА-г бодвол гадаад нөлөөнд автах магадлалтай
А* ХО-ын эрсдэл бага, санхүүгийн амлалтаа хугацаанд нь
төлөх чадвартай ба амлалтаа биелүүлэхийг ихэд
эрмэлздэг. Дээрх зэрэглэлүүдийг бодвол гадаад нөлөөнд
эмзэг
ВВВ* Хөрөнгө оруулалтын эрсдэл дунд түвшинд, санхүүгийн
амлалтаа хугацаанд нь төлөх чадвар дунд, сайн чанартай
зээл. Гадаад орчны өөрчлөлт муугаар нөлөөлөх
боломжтой.
Хөрөнгө оруулалтын зэрэглэл
51. Эрсдэл өндөртэй зэрэглэлүүд
ВВ* Хөрөнгө оруулахад боломжтой ч ХО-ын эрсдэл, өртөг
өндөртэй, ВВВ-г бодвол санхүүгийн амлалтаа
хугацаанд нь биелүүлэх чадвар харьцангуй муу.
В* ХО-ын эрсдэл маш өндөртэй, санхүүгийн амлалтаа
хугацаанд нь төлөх чадвар муу, гадаад орчны сөрөг
өөрчлөлтийг давахад бэрхшээлтэй.
ССС,СС,С Үүргээ үл биелүүлэх магадлал өндөр, үүргээ үл
биелүүлэх дохиог өгдөг
DDD,DD,D Үүргээ үл биелүүлэх
52. • Монгол Улс харин В2 гэсэн үнэлгээтэй явж байна.
• Зэрэглэл бууруулсан шалтгаанаа тус агентлаг гадаад
валютын албан нөөц буурсан, актив хөрөнгийн
хөрвөх чадвар суларч байгаатай холбон
тайлбарласан.
53. Монгол улс дахь
ГШХО
• Монгол улсад гадаадын хөрөнгө оруулалтыг
дэмжих үйл явц шилжилтийн үеийн эхэнд
буюу 1990 онд Худалдаа Үйлдвэрийн яамны
дэргэд гадаадын хөрөнгө оруулалтын газар
байгуулсанаар эхлэлээ тавьсан.
54. • Аливаа улс гадаадын хөрөнгө
оруулалтыг татахын тулд эрхзүйн
таатай орчинг бүрдүүлсэн хуультай
байх асуудал чухал билээ. Энэ үүднээс
Монгол УИХ 1991 онд “Гадаадын
хөрөнгө оруулалтын тухай” хуулийг
хэлэлцэн батлаж, 1993, 1998, 2002, 2008
онуудад нэмэлт өөрчлөлт оруулан
шинэчлэн баталсан.
55. • Улмаар 1996 онд уг асуудлыг хариуцсан “Гадаадын
хөрөнгө оруулалтын газар” нэртэй бие даасан
байгууллага байгуулагдаж 1998 онд Гадаадын
хөрөнгө оруулалт, гадаад худалдааны агентлаг
/ГХОГХА/ болж өөрчлөгдсөн байна. Агентлагийн гол
зорилго нь Монгол улсад гадаадаас оруулах
хөрөнгийг нэмэгдүүлэх, экспорт, жижиг дунд
үйлдвэрийг дэмжих, нэг цэгийн үйлчилгээ
үзүүлэхэд чиглэгдэж байна. Энэ үүднээс 2000 онд
гадаадын хөрөнгө оруулалтын “нэг цэгийн
үйлчилгээ”-г бий болгон ГХО-тай аж ахуйн нэгж
байгуулахад бүртгэлийн асуудлыг хөнгөвчилж өгсөн.
