Нягтлан бодох бүртгэлийн үндэс Хичээл - 5

1. Орлого зардлын тухай
ойлголт, хүлээн
зөвшөөрч бүртгэх нь
М.Оюунтуяа/магистр/
Лекц –7
2015.10.13

2. Орлого гэдэг нь
• Бүтээгдэхүүн борлуулах эсвэл үйлчилгээ
үзүүлсэнээр орж ирж буй мөнгөн болон
амлалтын орлогыг иж бүрдэл болсон тухай
бүрд нь бүртгэхийг шаарддаг.

3. Орлого гэдэг нь
• СТОУС-18-д тодорхойлсоноор “Аж ахуй
нэгжийн тайлант хугацаан дахь ердийн үйл
ажиллагаанаас бий болсон бөгөөд өмч
эзэмшигчдээс оруулсан хөрөнгөөс бусад
шалтгаанаар өмчийг өсөлт хэлбэрээр
илэрсэн, эдийн засгийн өгөөжийн дотогш
урсгалыг орлого гэнэ.

4. • Орлого нь бараа бүтээгдэхүүний
борлуулалт, үйлчилгээ, хүү, ногдол ашиг,
түрээсийн үйл ажиллагаа зэрэг
байгууллагын бизнесийн үйл ажиллагааны
үр дүнд орж ирж буй мөнгөн урсгал бөгөөд
үндсэндээ дараах 4 дөрвөн төрөлд хуваан
авч үздэг. Үүнд:

5. • 1. борлуулалтын орлого: худалдан авагчдад
бүтээгдэхүүн борлуулсанаар орж ирж буй
мөнгөн урсгал юм.
• 2. үйлчилгээний орлого: үйлчлүүлэгчдэд
үйлчилгээ үзүүлснээр орж ирж буй мөнгөн
урсгал юм.
• 3. санхүүгийн үйл ажиллагаанаас орох орлого:
энэ нь үндсэн үйл ажиллагааны орлого биш
боловч санхүүгийн шинж чанартай үйл
ажиллагаанаас орох мөнгөн урсгал юм.
• 4. борлуулалтын олз: бараа материалаас бусад
хөрөнгө борлуулсанаас үүсдэг.

6. • Орлогыг хүлээн авсан эсвэл хүлээн авахаар
хүлээгдэж буй төлбөрийн бодит үнэ цэнээр
хэмжинэ.
• Хүлээн зөвшөөрөлт гэдэг нь бизнесийн үйл
явдлыг Нягтлан бодох бүртгэлийн давхар
бичилтийн дагуу бүртгэх ажиллагаа юм.
• Орлого хүлээн зөвшөөрөлт гэдэг нь
бизнесийн үйл ажиллагааны үр дүнд бий
болсон орлогын бүртгэлийн бичилтээр
дансанд тусгах үйл ажиллагаа юм.

7. Орлого болон олзыг хүлээн
зөвшөөрөх
• А. Орлого болон олз нь хэрэгжсэн эсвэл
хэрэгжих боломжтой байх:
Бараа үйлчилгээг мөнгөөр эсвэл зээлээр
борлуулсан тохиолдолд орлогыг хэрэгжсэн
гэж үзэж бүртгэлд тусгах, нөгөө талаас
мөнгөнд хөрвөх бусад хөрөнгөөр бараа
үйлчилгээг борлуулсан тохиолдолд орлогыг
хэрэгжих боломжтой гэж үзнэ.

8. • Орлого олохтой холбоотойгоор гарсан ажил
гүйлгээ нь дуусгавар болсон тохиолдолд
орлого иж бүрдсэн гэж үзнэ. Ер нь аливаа
орлогыг борлуулалтын цэг дээр буюу
борлуулалтын өдөл хүлээн зөвшөөрч
бүртгэх ёстой. Гэвч практикт орлогыг
хүлээн зөвшөөрч бүртгэх үндсэн 3 төрөл
байдаг. Үүнд:

9. • А. Борлуулалтын цэг дээр орлого хүлээн
зөвшөөрөх
• Борлуулалтын цэгээс өмнө орлого хүлээн
зөвшөөрч бүртгэх
• Борлуулалтын цэгээс хойш орлого хүлээн
зөвшөөрч бүртгэх

10. А. Борлуулалтын цэг дээр орлого
хүлээн зөвшөөрөх
• Энэ нь бүтээгдэхүүнийг худалдан авагчдад
ачуулсан, үйлчлүүлэгчдэд үйлчилгээ
үзүүлсэн бол уг ажил гүйлгээтэй
холбоотойгоор үүсэх орлогыг шууд хүлээн
зөвшөөрч бүртгэдэг.
Борлуулалт хийгдэн үед:
• Дт мөнгө эсвэл авлага
• Кт борлуулалтын орлого

11. Борлуулалтын цэгээс өмнө орлого
хүлээн зөвшөөрч бүртгэх
• Зарим тохиолдолд борлуулалтын ажил
гүйлгээ нь иж бүрдэл болоогүй буюу бараа
бүтээгдэхүүнийг хүргэж өгөхөөс өмнө
орлогыг хүлээн зөвшөөрөх тохиолдол
байдаг. Ийм төрлийн орлогод дуусгавар
болох үйл явц нь урт хугацаанд үргэлжилдэг
барилга, байгууламж барих болон машин
тоног төхөөрөмж угсрах зэрэг ажил
гүйлгээний орлого хамаарна.

12. • Дээрх ажил гүйлгээний хувьд гэрээний үнэ
нь тодорхой хугацаатай байдаг бөгөөд урт
хугацаат гэрээний орлогыг хүлээн
зөвшөөрөх 2 арга байдаг.
• Гүйцэтгэлийн хувийн жингийн арга
• Гэрээ гүйцэтгэлийн арга

13. Үйлдвэрлэлтийн явцад орлого ба ашгийг
гүйцэтгэлийн хувийн жинд үндэслэн
тайлант хугацаа тус бүрд хэсэгчлэн хүлээн
зөвшөөрч бүртгэдэг. Барилгын зардал ба
тухайн тайлант хугацааны эцэс хүртэл иж
бүрдсэн нийт ашгийн нийлбэрээр дуусаагүй
барилга дансны Дт, худалдан авагчаас
нэхэмжилсэн дүнгээр дуусаагүй барилгын
нэхэмжлэл дансны Кт талд бүртгэнэ.

14. • Харин гэрээт ажлыг гүйцэтгэгч буюу
борлуулагч нь худалдан авагчаас гэрээт
ажилтай холбоотой мөнгөн төлбөрийг
нэхэмжлэх эрхтэй боловч худалдан
авагчийн дээрх шаардлагыг биелүүлэх
үүрэгтэй байдаг. Дараах нөхцөл иж бүрдсэн
үед гүйцэтгэлийн хувийн жингийн аргыг
ашигладаг.

15. • Талууд барилгын гэрээнд гэрээний үнэ,
өртөг болон барьж дуусах хугацааг
тодорхой заасан байх ёстой.
• Захиалагч буюу худалдан авагч нь гэрээнд
заасан үүргээ биелүүлэхээс гадна явцын бүх
нэхэмжлэлийг барагдуулах ёстой.
• Гүйцэтгэгч буюу борлуулагч нь гэрээний
үүргээ хугацаанд нь биелүүлэх чадвартай
байх ёстой.

16. • Урт хугацаат гэрээт ажлын нэг онцлог нь уг
ажлыг дуусгавар болгоход шаардлагатай
зардлыг урьдчилан тооцсон байх бөгөөд
тайлант хугацаанд бодитой гарсан зардыг
бараа материалын данс болох дуусаагүй
барилга дансанд хуримтлуулан бүртгэдэг.
Орлого ба нийт ашгийг хэмжих
гүйцэтгэлийн хувийн жинг дараах байдлаар
тодорхойлно:

17. • Гүйцэтгэлийн хувийн жин=тайлант
хугацаанд гарсан зардал/тооцоолсон нийт
зардал
• Гүйцэтгэлийн хувийн жинг иж бүрдлийн
хувь гэсэн нэр томьёотой дүйцүүлж ойлож
болно. Тухайн хугацаанд хүлээн зөвшөөрөх
орлого ба нийт ашгийг тооцохдоо: нийт
тооцоолсон өртөгт зарцуулсан өртгийн
эзлэх хувийн жинг гэрээний нийт орлого
буюу ашгаар үржүүлнэ.

18. • Тайлант хугацаа бүрд хүлээн зөвшөөрөх
орлого ба нийт ашгийг дараах томьёогоор
тооцоно.
• Тайлант үеийн орлого буюу ашиг=
тооцоолсон нийт
орлого/ашиг/*гүйцэтгэлийн хувийн жин
өмнөх тайлангийн хугацаанд хүлээн
зөвшөөрсөн орлого/ашиг/

19. • хаах бичилтийг хийнэ. Барилгын гэрээт
ажлын зардал нь гүйцэтгэлээр гарсан зардал
бөгөөд энэ данс нь борлуулсан бүтээгдэхүүний
өртөг данстай ижил утгатай юм. Тайлант
хугацааны эцэст барилгын гэрээт ажлын
орлого ба зардлыг орлого зардлын нэгтгэл данс
дансанд хааж өгснөөр тооцоолсон нийт ашгаас
тухайн тайлант хугацаанд хамаарах хэсгийг
хамаарах хэсгийг хүлээн зөвшөөрдөг. Гэрээт
ажлыг дуусгасны дараа дуусаагүй барилга
данс нь дуусаагүй барилгын нэмэхжлэл
данстай тэнцүү болох бөгөөд эдгээр дансдыг

20. Гэрээ гүйцэтгэлийн арга:
• Орлого ба ашгийг үйлдвэрлэлийн дараа
буюу эцэст хүлээн зөвшөөрч бүртгэдэг.
Өөрөөр хэлбэл гэрээт ажил дуусгавар болж
худалдан авагчид хүргэгдсэн үед орлого ба
ашгийн хүлээн зөвшөөрдөг. Энэ аргыг
дараах нөхцөлд ихэвчлэн ашигладаг.
• Гэрээний хугацаа харьцангуй богино байх
• Гүйцэтгэлийн хувийн жингийн аргыг
ашиглах иж ашиглах иж бүрдэл бүрдээгүй
байх

21. • Хүлээн авсан мөнгөтэй холбоотой орлого
нь хүлээн зөвшөөрөх 2 арга байдаг.
• Хэсэгчилсэн борлуулалтын арга:
Борлуулалтын орлого нь хэзээ мөнгөөр орж
ирнэ тэр үед нийт ашгийг хүлээн
зөвшөөрнө.
• Өртөг нөхөлтийн арга:
Бүх өртгөө нөхөсний дараа аливаа мөнгөн
цуглуулалтыг ашиг гэж бүртгэнэ.

22. Ажлын хүснэгт
• Ажлын хүснэгт нь санхүүгийн тайланг
гаргахын өмнөх үе шат бөгөөд түүнийг
тохиргоо бичилт охигдох магадлал багасах,
дансны үлдэгдлийг гаргахад арифметик
алдаа хийсэн эсэхийг шалгах, санхүүгийн
тайлан гаргах үйл явцыг хөнгөвчлөх
зорилгоор ашигладаг. Энэ нь зөвхөн нягтлан
бодогчдын сайн дурын хэрэгсэл болдог.

23. • Ажлын хүснэгтийн толгой хэсэгт
байгууллагын нэр, ажлын хүснэгтийн нэр,
ажлын хүснэгтийг гаргаж байгаа өдрийн он
сар өдөр тусгагддаг. Энэ толгойн мэдээлэл
нь ажлын хүснэгтийг бэлтгэсэн журналын
толгойн мэдээлэлтэй ижил байна. Мөн энэ
ажлын хүснэгтийн багануудыг дараах дэс
дарааллаар судалъя.

24. • Ажлын хүснэгтийн дансуудыг
байрлуулахдаа эхлээд эхний үлдэгдлийн
дансуудыг бодлогын өгөгдлөөс харж
шалгах балансын дэс дарааллын дагуу
байрлуулна.эхний үлдэгдэл дээр нэмэгдсэн
дансуудыг ерөнхий дэвтрийн дансуудын
дарааллын дагуу байрлуулна. Ажлын
хүснэгтийн толгойн мэдээлэл нь ерөнхий
журналын толгойн мэдээллүүдтэй ижил
байна.

25. • Ажлын хүснэгтийн 4,5 –р баганыг ерөнхий
дэвтрээс хуулан бичнэ. 1-р сарын гүйлгээ
багананд ерөнхий дэвтрийн дт ба кт
гүйлгээний дүнгийн багануудыг хуулна.

26. Жишээ нь1
• Дансууд эхний үлдэгдэлгүй байсан гэж үзье
• С компанын 2011 оны 1-р сарын гүйлгээ:
1. 1-р сарын6 ББХЗ-ийн 850₮ авсан.
2. 1-р сарын 16 материал 39₮ авсан.
3. 1-р сарын 31 ББХЗ-ийн 10%-ийг буцаан
төлсөн бол гүйцэтгэх нь:
Ерөнхий журнал хөтөл
МХ,ББХЗ, материал дансуудад ерөнхий
дэвтэр хөтөл
Ажлын хүснэгтийн эхний 5 баганыг хөтөл

27. Ерөнхий журнал
№ Сар
өдөр
Гүйлгээний утга данс гүйлгээ
ДТ КТ
1 6/1 Зээл авсан
Мөнгөн хөрөнгө
ББХЗ
850
850
2 12/9 Материал авсан
мөнгөн хөрөнгө
39
39
3 31/1 Зээл төлсөн
ББХЗ
Мөнгөн хөрөнгө
85
85
Дүн 974 974

28. Ерөнхий дэвтэр
данс: мөнгөн хөрөнгө
№ Сар
өдөр
гүйлгээ Д-гүйлгээ доорх
дансны кт-с
К-гүйлгээ доорх
дансны Дт-д
үлдэгдэл
ББХЗ дүн мат ББХЗ дүн ДТ КТ
1 6/1 Зээл авсан 850 850 850
2 12/9 Материал
авсан
39 39 811
3 31/1 Зээл төлсөн 85 85 726
850 124

29. Ерөнхий дэвтэр
данс: ББХЗ
№ Сар
өдөр
Гүйлгээ Д-гүйлгээ доорх
дансны кт-с
К-гүйлгээ доорх
дансны дт-д
үлдэгдэл
Мх Дүн Мх Дүн дт кт
1 6/1 Зээл авсан 850 850 850
3 31/9 Зээл төлсөн 85 85 765
дүн 85 850

30. Ерөнхий дэвтэр
данс: Материал
№ Сар
өдөр
гүйлгээ Д-гүйлгээ
доорх дансны
кт-с
К- гүйлгээ доорх
дансны дт-д
үлдэгдэл
мх дүн дүн д к
2 16/1 Материал
авсан
39 39 39
дүн 39

31. С компани
Ажлын хүснэгт
№ данс 1/1
үлдэгдэл
1-сарын гүйлгээ 1/31 үлдэгдэл
1 Мх 850 124 726
2 материал 39 39
3 ббхз 85 850 765
дүн 974 974 765 765

32. Жишээ-2
• Дансууд эхний үлдэгдэлгүй байсан гэж үзье
• С компанын 2011 оны 1-р сарын гүйлгээ:
1. 1-р сарын6 ББХЗ-ийн 450₮ авсан.
2. 1-р сарын 16 материал 50₮ авсан.
3. 1-р сарын 31 ББХЗ-ийн 10%-ийг буцаан
төлсөн бол гүйцэтгэх нь:
Ерөнхий журнал хөтөл
МХ,ББХЗ, материал дансуудад ерөнхий
дэвтэр хөтөл
Ажлын хүснэгтийн эхний 5 баганыг хөтөл

33. Жишээ-3
• С компанын 2011 оны 10-р сарын 1-ний үлдэгдэл:
• МХ-100
• Материал-30
• ББХЗ-130
• 10-р сард гарсан ажил гүйлгээ:
1. 5/10 ББХЗ-250₮ авсан
2. 17/10 материал- 40₮ авсан
3. 30/10 ББХЗ-ийн 5%-ийг төлсөн бол гүйцэтгэх нь:
ерөнхий журнал
ерөнхий дэвтэр
ажлын хүснэгт

34. Дасгал-1
• Эхний үлдэгдэлгүй тохиолдол:
С компанын 2011 оны 2-р сарын гүйлгээ
2-р сарын 7 ББХЗ 5600,0₮ авсан.
2-р сарын 21 тоног төхөөрөмж 1200,0₮ авсан.
1. 2-р сарын 28 ББХЗ-ийн 25%-ийг төлсөн бол
гүйцэтгэх нь:
ерөнхий журнал
ерөнхий дэвтэр
ажлын хүснэгт

35. Анхаарал тавьсан та бүхэндээ
амжилт