1. 2013
1ο ΠΡΟΣΤΠΟ
ΠΔΗΡΑΜΑΣΗΚΟ ΓΤΜΝΑ΢ΗΟ
ΘΔ΢΢ΑΛΟΝΗΚΖ΢
ΤΠΔΤΘΤΝΖ ΚΑΘΖΓΖΣΡΗΑ:
Σ΢ΟΛΑΚΗΓΟΤ ΚΑΣΔΡΗΝΑ
ΜΟΡΦΩΣΗΚΟ ΗΓΡΤΜΑ ΔΘΝΗΚΖ΢ ΣΡΑΠΔΕΖ΢
(ΒΗΛΑ ΚΑΠΑΝΣΕΖ)
ΓΖΜΟΣΗΚΖ ΠΗΝΑΚΟΘΖΚΖ ΘΔ΢΢ΑΛΟΝΗΚΖ΢
(ΒΗΛΑ ΜΟΡΝΣΩΥ)
ΜΑΘΖΣΔ΢
Β2
Μπξαβάθε Νίθε
Παληεξή Νίθε
Πηη Έβειηλ
΢ηακαηίνπ ΢ηέξγηνο
Γ2
Παξακαλίδνπ Ησάλλα
΢ηαπξίδνπ Κπξηαθή

2. Περιεχόμενα:
1.Πεξηνρή ησλ Δμνρώλ
2.Βίια Καπαηδή (Μνξθσηηθό ίδξπκα Δζληθήο Τξαπέδεο)
3. Η Αξρηηεθηνληθή ηνπ Κηηξίνπ
4.Γεκνηηθή Πηλαθνζήθε Θεζζαινλίθεο
5.Σπιινγέο

3. ΠΔΡΗΟΥΖ ΣΩΝ ΔΞΟΥΩΝ
Αλαηνιηθά, έμσ από ηα ηείρε πξνο ηηο Δμνρέο, κεηά ηελ θαηεδάθηζε ησλ αλαηνιηθώλ
ηεηρώλ ην 1886 θαη κάιηζηα κεηά ηε ζηδεξνδξνκηθή ζύλδεζε κε ηελ Δπξώπε ην
1888, μερύλνληαη θαη ρηίδνπλ ζπίηηα θαη βίιεο αξθεηνί επθαηάζηαηνη Έιιελεο,
Σνύξθνη, Νηνλκέδεο (εμηζιακηζκέλνη Δβξαίνη), Φξάγθνη, Απζηξηαθνί θαη Ηηαινί.
Όινη απηνί πινπηίδνπλ από ηηο νηθνλνκηθέο δξαζηεξηόηεηεο ζηε κεηαπξαηηθή πόιε
πξνζθέξνληαο ηερλνγλσζία ζην Οζσκαληθό θξάηνο γηα ηνλ εθζπγρξνληζκό ηεο
Θεζζαινλίθεο.
Η πεξίθεκε ζπλνηθία ησλ “Δμνρώλ” ή “Πύξγσλ” απισλόηαλ από ηνλ Λεπθό
Πύξγν σο ηε Βίια Αιιαηίλη θαηά κήθνο ηεο ιεσθόξνπ Βαζηιίζζεο Όιγαο σο
ηηο αθξνγηαιηέο. Σηηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο ηνπ 19νπ αηώλα θαη ζηηο αξρέο ηνπ 20νύ
αηώλα άξρηζαλ λα θηίδνληαη έμσ από ηα ηείρε ηεο Θεζζαινλίθεο κηθξόηεξα ή
κεγαιύηεξα λενθιαζηθά ζπίηηα, αιιά θαη εληππσζηαθέο βίιεο, νη ιεγόκελνη
"Πύξγνη". Οη ηδηνθηήηεο ηνπο ήηαλ ιηγόηεξν ή πεξηζζόηεξν επθαηάζηαηνη, αιιά
θαη πξαγκαηηθά πινύζηνη Θεζζαινληθείο Έιιελεο, Δβξαίνη, Μνπζνπικάλνη,
εμηζιακηζκέλνη Δβξαίνη-Νηνλκέδεο, δηάθνξνη Δπξσπαίνη ζε αληίζεζε κε ηηο
ππόινηπεο πεξηνρέο ηεο Θεζζαινλίθεο, όπνπ νη θάηνηθνη ήηαλ ζπγθεληξσκέλνη
θπξίσο ζε εζλόηεηεο.

4. Δθεί, ζηηο 5 Μαξηίνπ ηνπ 1913 δνινθνλήζεθε ν βαζηιηάο Γεώξγηνο Α΄ από ηνλ
Αιέμαλδξν ΢ρηλά ζηε δηάξθεηα ελόο
ζπλεζηζκέλνπ ηνπ πεξηπάηνπ
απέλαληη από
ην θηίξην ηνπ Γ΄ Γπκλαζίνπ ζηε
δηαζηαύξσζε ησλ νδώλ Βαζ.
Όιγαο θαη Αγίαο Σξηάδνο.
Σηελ πεξηνρή απηή ζηεγάδνληαλ
όια ηα πξνμελεία σο ην
Μεζνπόιεκν, εθεί δνύζαλ νη
κεγαιναζηνί ηεο Θεζζαινλίθεο (Βηνκήραλνη
θαπλέκπνξνη θαη επηρεηξεκαηίεο) πνπ δαπαλνύζαλ έσο θαη 30-40.000 ιίξεο γηα
πνιπηειείο θαηνηθίεο. Δίθνζη πεξίπνπ δηαηεξεηέα ζήκεξα θηίζκαηα ηεο
ζπλνηθίαο ησλ «εμνρώλ» παξακέλνπλ κάξηπξεο απηήο ηεο πεξηνρήο θαη κηαο
επνρήο πνπ εθπξνζσπνύζε ηελ αξρνληηά, ηελ θνηλσληθή θαη ηελ νηθνλνκηθή
ηάμε κηαο πνιπεζληθήο πνιππνιηηηζκηθήο δπηηθόθηιεο θαη «αλαηνιίηηθεο»
ηαπηόρξνλα Θεζζαινλίθεο από ην ηέινο ηνπ πξνπεξαζκέλνπ αηώλα σο ην
Μεζνπόιεκν. Απνηεινύλ κνλαδηθά δείγκαηα ηεο αξρηηεθηνληθήο θιεξνλνκηάο πνπ
γιίησζαλ από ηελ αληηπαξνρή θαη ηελ θαηάξξεπζε.
Από ηα ζσδόκελα αξρνληηθά ην πην παιηό ππνινγίδεηαη όηη είλαη ην θηίξην πνπ
ζηεγάδεη ην Πνιηηηζηηθό Κέληξν ηεο Δζληθήο Σξάπεδαο (Βαζ. Όιγαο 108) θαη ην
δηπιαλό ηνπ ην «Chateau mon bonheur» (Πύξγνο, ε επηπρία κνπ).

5. ΒΗΛΑ ΚΑΠΑΝΣΕΖ (ΜΟΡΦΩΣΗΚΟ ΗΓΡΤΜΑ ΔΘΝΗΚΖ΢
ΣΡΑΠΔΕΖ΢)
Σν Πνιηηηζηηθό Κέληξν Θεζζαινλίθεο ηνπ Μνξθσηηθνύ Ηδξύκαηνο Δζληθήο
Σξαπέδεο άξρηζε λα ιεηηνπξγεί από ηνλ Ιαλνπάξην ηνπ 1989, κε ηελ επσλπκία
Πνιηηηζηηθό Κέληξν Βνξείνπ Διιάδνο ηεο Δζληθήο Σξάπεδαο.
Με ηε κνξθή απηή ιεηηνύξγεζε κέρξη ηνλ Φεβξνπάξην ηνπ 1997. Σην δηάζηεκα
απηό, ην Κέληξν έδσζε ην δηθό ηνπ
δηαθξηηό ζηίγκα ζηελ πλεπκαηηθή
θαη θαιιηηερληθή δσή ηεο
Θεζζαινλίθεο, παξνπζηάδνληαο
εθζέζεηο ηέρλεο (δσγξαθηθήο,
ραξαθηηθήο, θσηνγξαθίαο,
αξρηηεθηνληθήο), θαη εθζέζεηο
ηζηνξίαο ηεο πόιεο θαη ηεο
επξύηεξεο πεξηνρήο. Παξάιιεια, ην
Κέληξν ζπλεξγάζηεθε αξκνληθά κε άιινπο πνιηηηζηηθνύο θνξείο γηα ηελ
παξνπζίαζε εθζέζεσλ θηινινγηθνύ, ηζηνξηθνύ θαη εηθαζηηθνύ πεξηερνκέλνπ,
δηνξγάλσζε εθδειώζεηο ιόγνπ θαη καζήκαηα ηζηνξηθήο ηνπνγξαθίαο θαη
εμέδσζε θαηαιόγνπο σο ζπλνδεπηηθά έληππα ησλ αλσηέξσλ εθδειώζεσλ. Τν 1912,
κεηά ηελ απειεπζέξσζε ηεο Θεζζαινλίθεο, ζην θηίξην εγθαηαζηάζεθε ν πξίγθηπαο
Νηθόιανο, ν πξώηνο ζηξαηησηηθόο δηνηθεηήο ηεο πόιεο.
Τν 1917, ε Βίια Καπαληδή γλώξηζε
ηελ πην δνμαζκέλε ηεο πεξίνδν,
αθνύ εγθαηαζηάζεθε ζ' απηήλ ν
πξσζππνπξγόο Διεπζέξηνο
Βεληδέινο, επηθεθαιήο
Πξνζσξηλήο (επαλαζηαηηθήο)
Κπβέξλεζεο κε έδξα ηε
Θεζζαινλίθε, ζε κηα πεξίνδν
θξίζηκε γηα ηελ Διιάδα.

6. ΢ην δηάζηεκα 1918-1922 ην θηίξην ρξεζηκνπνηήζεθε σο θαηνηθία ησλ
νηθνγελεηώλ Καπαληδή θαη Κνέλ. Μεηά ηε Μηθξαζηαηηθή Καηαζηξνθή θαη κέρξη
ην 1928, ζηα δσκάηηα ηνπ θηηξίνπ ζηεγάζηεθαλ πξνζθπγηθέο νηθνγέλεηεο, ελώ ην
1928 ην θηίξην πεξηήιζε ζηελ ηδηνθηεζία ηεο Δζληθήο Σξάπεδαο, σο αληαιιάμηκε
πεξηνπζία. Τνλ ίδην θαηξό εγθαηαζηάζεθε ζηνπο ρώξνπο ηνπ ε ακεξηθαληθή
εηαηξεία Foundation, πνπ πξαγκαηνπνίεζε ζεκαληηθά εγγεηνβειηησηηθά έξγα
ζηελ θεληξηθή Μαθεδνλία.
Σν 1938 ζην θηίξην ζηεγάζηεθε ην Δ΄
Γπκλάζην Αξξέλσλ, ην νπνίν
παξέκεηλε έσο ην 1972, κε εμαίξεζε ηελ
πεξίνδν ηνπ δεπηέξνπ παγθνζκίνπ
πνιέκνπ. Έηζη, ρηιηάδεο θάηνηθνη ηεο
Θεζζαινλίθεο έρνπλ δήζεη ζηε Βίια
Καπαληδή σο καζεηέο ελόο από ηα
ζεκαληηθόηεξα Γπκλάζηα ηεο πόιεο.
Τν 1940 επηηάρζεθε από ηνλ ζηξαηό θαη ιεηηνύξγεζε σο ζηξαηησηηθό
αξηνπνηείν. Καηά ηε δηάξθεηα ηεο Καηνρήο επηηάρζεθε από ηηο γεξκαληθέο αξρέο,
ελώ κεηά ηελ απειεπζέξσζε έσο ην θαινθαίξη ηνπ 1945 εγθαηαζηάζεθαλ ζην
θηίξην βξεηαληθέο ζηξαηησηηθέο αξρέο.
Έθηνηε θαη κέρξη ην 1972 ζηέγαζε θαη πάιη ην Δ'
Γπκλάζην. Σν 1972 ην θηίξην εγθαηαιείθζεθε, αθνύ
είρε αλάγθε κεγάισλ επηζθεπώλ κεηά ηε καθξόρξνλε
ρξήζε ηνπ θαη ηηο αιιαγέο ιεηηνπξγηώλ πνπ γλώξηζε.
Αληαπνθξηλόκελε ζε αίηεκα ηεο θνηλσλίαο ηεο
Θεζζαινλίθεο, ε Δζληθή Σξάπεδα απνθάζηζε λα ην
απνθαηαζηήζεη θαη λα ην ρξεζηκνπνηήζεη γηα
πνιηηηζηηθνύο ζθνπνύο.

7. Ζ Αρτιτεκτονική τοσ Κτιρίοσ
Ζ Βίια Καπαληδή θαηαζθεπάζηεθε ζε παξαζαιάζζην ηόηε νηθόπεδν έθηαζεο
ηεζζάξσλ πεξίπνπ ζηξεκκάησλ. Τελ επνρή πνπ ρηίζηεθε, ε δπηηθή ηεο όςε ήηαλ
νξαηή κόλν από ηε ζάιαζζα. Απνηειείηαη νπζηαζηηθά από δύν θηίξηα
ζπλδεδεκέλα κεηαμύ ηνπο, ην θπξίσο θηίζκα θαη ηνλ πύξγν. Τν θπξίσο θηίζκα
έρεη πιάηνο 16,50 κ, κήθνο 19 κ. θαη ύςνο 18 κ. Πεξηιακβάλεη ηξεηο νξόθνπο
(εκηππόγεην, ππεξπςσκέλν ηζόγεην θαη πξώην όξνθν), θαζώο θαη ζνθίηα. Ο
πύξγνο έρεη πιάηνο 4,40 κ. θαη κήθνο 6,60 κ., κε ηέζζεξηο νξόθνπο θαη αλνηθηό
ην ππέξγεην ηκήκα ηνπ έσο ην ύςνο ηνπ ηζνγείνπ.
Ζ θύξηα είζνδνο βξίζθεηαη ζηελ πιεπξά ηεο ζεκεξηλήο νδνύ Βαζηιίζζεο
Όιγαο.
Η νηθνδνκή ραξαθηεξίδεηαη από ηελ επίδξαζε ηεο αξρηηεθηνληθήο ησλ ρσξώλ ηεο
Κεληξηθήο Δπξώπεο. Βαζηθά ζηνηρεία ηεο είλαη ε πνιππινθόηεηα ηνπ όγθνπ, ε
ζύλζεηε ζηέγε κε ηηο έληνλεο θιίζεηο θαη ν ππεξπςσκέλνο νξζνγώληνο
πύξγνο. Πινύζηνο θαη πνηθίινο είλαη ν δηάθνζκνο ζην εζσηεξηθό ηνπ θηηξίνπ,
πνπ ρξεζηκεύεη ζηε δηαθνξνπνίεζε θαη ηε δηαίξεζε ησλ ρώξσλ ηνπ.
Γηαθνξεηηθά είλαη ηα πιηθά ησλ δαπέδσλ (κάξκαξν ζηηο εηζόδνπο, παξθέ ζηνπο
ρώξνπο ππνδνρήο θαη ζαληδώκαηα ζηνπο ππόινηπνπο), ησλ θνπθσκάησλ θαη
ησλ νξνθώλ.

8. Ξπιόγιππηε δηαθόζκεζε θαη ηακπιαδσηή κπνπαδεξί δηαθξίλεη ηνπο δηάθνξνπο
ρώξνπο θαη ηα δσκάηηα. Σν «δίπηπρν» θιηκαθνζηάζην απνθηά κλεκεηαθό
ραξαθηήξα θαη θνζκείηαη κε μύιηλεο επελδύζεηο, πεξίηερλν θηγθιίδσκα θαη
θσηηζηηθά.
Οη νξνθέο ηνπ ηζνγείνπ θαη ηνπ πξώηνπ νξόθνπ ήηαλ δσγξαθηζκέλεο, εθηόο
από ηνπο θεληξηθνύο ρώξνπο. Γπζηπρώο, θαηαζηξάθεθαλ νη πεξηζζόηεξεο εθηόο
από κεξηθά δείγκαηα, κε βάζε ηα νπνία έγηλε πξνζπάζεηα απνθαηάζηαζεο ησλ
ζπλζέζεσλ, όπνπ βεβαίσο ππήξραλ ηα αλαγθαία ζηνηρεία.
Τν θηήξην ηνπ Πνιηηηζηηθνύ Κέληξνπ Θεζζαινλίθεο ηνπ ΜΙΔΤ, από ηα ειάρηζηα
ζσδόκελα ιακπξά νηθνδνκήκαηα ηνπ ηέινπο ηνπ 19νπ αηώλα ζηελ πόιε, κε
ηελ πινύζηα ηζηνξία ηνπ απνηειεί έλα από ηα πην ζεκαληηθά λεόηεξα κλεκεία ηεο
Θεζζαινλίθεο.
Γηαζώδεη όρη κόλν κηα δσληαλή εηθόλα ηεο άιινηε ΢πλνηθίαο ησλ Δμνρώλ αιιά
θαη έλα θνκκάηη ηεο λεόηεξεο ηζηνξίαο ηεο πόιεο….!!!!

9. ΓΖΜΟΣΗΚΖ ΠΗΝΑΚΟΘΖΚΖ ΘΔ΢΢ΑΛΟΝΗΚΖ΢
Ζ Γεκνηηθή Πηλαθνζήθε ιεηηνπξγεί από ην Γεθέκβξην ηνπ 1986 ζε ηδηόθηεην από
ην Γήκν θηίξην, πνπ βξίζθεηαη ζηε ζπκβνιή ησλ νδώλ Βαζηιίζζεο Όιγαο 162
θαη 25εο Μαξηίνπ, ην νπνίν θηίζηεθε ην 1905 από ηνλ αξρηηέθηνλα Ξελνθώληα
Παηνλίδε.
Τν θηίξην είλαη γλσζηό σο Βίια Μνξληώρ, από ηελ νηθνγέλεηα Μνξληώρ πνπ ην
θαηνίθεζε από ην 1930 σο ην 1940. Χαξαθηεξηζηηθή είλαη ε ζπλύπαξμε ζηνηρείσλ
λενθιαζηθώλ, αλαγελλεζηαθώλ, κπαξόθ θαη αξη - λνπβώ, ηα νπνία
δηαθνξνπνηνύληαη ζηηο όςεηο, ηνλίδνληαο ην κνξθνινγηθό πινπξαιηζκό ηνπ
θηηξίνπ. Δλδηαθέξνπζα είλαη ε δσγξαθηθή δηαθόζκεζε ηνπ αξρνληηθνύ, πνπ ζε
νξηζκέλεο αίζνπζεο ζώδεηαη ζε κεγάιε έθηαζε, θαζώο θαη ε μπιόγιππηε.
Η πηλαθνζήθε νξγαλώλεη ζπρλά αλαδξνκηθέο εθζέζεηο Διιήλσλ θαη μέλσλ
θαιιηηερλώλ, ζε ζπλεξγαζία κε κεγάια ηδξύκαηα ηέρλεο ηεο Διιάδαο θαη ηνπ
εμσηεξηθνύ.

10. ΢σλλογές
Η πηλαθνζήθε ζηεγάδεη πεξηζζόηεξα από 1000 έξγα ηέρλεο θαη ε έθζεζε
ρσξίδεηαη ζε δηαθνξεηηθέο ζπιινγέο.
Ζ ΢πιινγή βπδαληηλώλ θαη κεηαβπδαληηλώλ εηθόλσλ ηεο Γεκνηηθήο Πηλαθνζήθεο
θαιύπηεη κέξνο από ην κεγάιν θελό πνπ ππάξρεη ζηελ πόιε, ζε θνξεηέο εηθόλεο
πνπ δεκηνπξγήζεθαλ ζηα δσγξαθηθά εξγαζηήξηα ηεο Θεζζαινλίθεο, ζηε
δηάξθεηα ηεο βπδαληηλήο επνρήο αιιά θαη ζηε δηάξθεηα ηεο ηνπξθνθξαηίαο. Οη
εηθόλεο δηαγξάθνπλ έηζη δηαρξνληθά ηελ πνξεία ηεο βπδαληηλήο δσγξαθηθήο από
ηηο αξρέο ηνπ 14νπ αηώλα έσο ηνλ 19ν αηώλα, κε ηελ πνηθηιία ησλ θαιιηηερληθώλ
ηάζεσλ ησλ επνρώλ.
Ζ ΢πιινγή Διιεληθήο Υαξαθηηθήο ηεο Γεκνηηθήο Πηλαθνζήθεο Θεζζαινλίθεο
θαιύπηεη κηα πεξίνδν 60 ρξόλσλ εμέιημεο ηνπ είδνπο. Πεξηιακβάλεη 360 έξγα
ραξαθηηθήο ηα νπνία πξνήιζαλ από δσξεέο θαη αγνξέο. Τα πεξηζζόηεξα αλήθνπλ
ζε Έιιελεο ραξάθηεο, θαη νξηζκέλα ζε μέλνπο θαιιηηέρλεο.
Ζ ΢πιινγή ησλ έξγσλ ησλ θαιιηηερλώλ πνπ δνύζαλ ζηε Θεζζαινλίθε
απνηειεί ηε ζεκαληηθόηεξε, από άπνςε πνζόηεηαο θαη πνηόηεηαο, ζπιινγή
πνπ δηαζέηεη ε Γεκνηηθή Πηλαθνζήθε. Πεξηιακβάλεη 3 γεληέο θαιιηηερλώλ, νη
νπνίεο από ηηο αξρέο ηνπ αηώλα έσο ην 1967, ζπλεηζέθεξαλ ζηε δηακόξθσζε ηεο
εηθαζηηθήο δσήο ηεο πόιεο. Ζ πξώηε πεξηιακβάλεη απηνύο πνπ γελλήζεθαλ ηελ
πεξίνδν 1898-1922, ε
δεύηεξε ηελ πεξίνδν
1923-1940, θαη ε ηξίηε ηε
κεηαπνιεκηθή πεξίνδν
1941-1967.

11. Ζ ΢πιινγή Νενειιεληθήο Σέρλεο, αλ θαη πεξηνξηζκέλε, πεξηιακβάλεη
αληηπξνζσπεπηηθά έξγα ηεο πνξείαο ηεο Νενειιεληθήο Σέρλεο, όπσο ησλ: Γ.
Ιαθσβίδε, Δπ. Θσκόπνπινπ, Σπ. Παπαινπθά, Γ. Σηέξε, Ν. Δγγνλόπνπινπ, Γ.
Μπνπδηάλε, Σπ. Βαζηιείνπ, Α. Αζηεξηάδε, Βξ. Τζνύρινπ, Γ. Βαθαιό, Τ. Μάξζα, Γ.
Σππξόπνπινπ, Ν. Χαηδεθπξηάθνπ-Γθίθα, Μ. Τόκπξνπ, θ.ά.
Πξόζθαηα ε Γεκνηηθή Πηλαθνζήθε απέθηεζε θαη ΢πιινγή Λατθήο Δηθνλνγξαθίαο,
ε νπνία πεξηιακβάλεη 205 έξγα ιατθήο εηθνλνγξαθίαο ηνπ ΢σηήξε Υξεζηίδε
(1858-1940).