Micro l12.2019 2020

1. ОЛИГОПОЛЬ ЗАХ ЗЭЭЛ
1. Олигополь зах зээлийг тодорхойлогч шинж чанар
2. Олигополийн үйл хөдлөл

3. 1. Олигополь зах зээлийн шинж чанар
Олигополь зах зээл нь төгс бус өрсөлдөөний нэг
хэлбэр юм.
Төгс өрсөлдөөнт зах зээл болон огт өрсөлдөөнгүй
монополь зах зээл гэсэн өрсөлдөөний хоёр эсрэг
туйлын хооронд орших дараагийн нэг өрсөлдөөний
хэлбэр нь олигополь зах зээл юм.

6. Олигополийг тодорхойлох үндсэн шинжүүд :
1.Цөөн тооны пүүсүүд ажиллана.
Монопольт зах зээлтэй харьцуулахад олон боловч
бусад зах зээлийн хэлбэрүүдтэй харьцуулахад
харьцангуй цөөн тооны пүүсүүд олигополь зах зээл
дээр ажиллана.
Тухайн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний зах зээлийн нийт
эрэлтийг цөөн тооны харьцангуй том пүүсүүд
нийлүүлэлтээрээ хангадаг.

7. Цөөн учраас хүчин чадлын хувьд том, зах зээлд
нөлөөлөх хүч ихтэй том пүүсүүд байна.
Зах зээлийг цөөхөн, харьцангуй том пүүсүүд эзлэсэн
байх тул тэдгээрийн гаргасан шийдвэр, үйл хөдлөл нь
бие биенээсээ маш хүчтэй хамаарах бөгөөд харилцан
нэг нэгэндээ маш хүчтэй нөлөө үзүүлдэг.

8. 2.Үнийн ба үнийн бус өрсөлдөөн маш хүчтэй.
Өрсөлдөөний явцад олигополь зах зээл дээр
ажиллаж буй пүүсүүдийн зах зээл дээр эзлэх хувь нь
өөрчлөгдөж, зарим тохиолдолд зах зээлээс шахагдах
тохиолдолд ч байдаг.
Иймээс эдгээр пүүсүүд зах зээлийн хувь хэмжээгээ
бууруулалгүй, нэмэгдүүлэхийн тулд техник, технологио
шинэчилж, зардлаа бууруулахаас гадна үнийн ба үнийн
бус хүчин зүйлсээр маш хүчтэй өрсөлдөөнд ордог.

9. Олигополь зах зээл дээр ажиллаж буй пүүсүүд нь
бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний үнээрээ маш хүчтэй
өрсөлдөөнд ордогоороо зах зээлийн бусад
хэлбэрүүдээс нэлээд онцлогтой.
Энэ үнийн өрсөлдөөн нь пүүсүүдийн хувьд маш
аюултай бөгөөд аль нэг нь зах зээлээс шахагдах
тохиолдолд ч байдаг.

10. Олигополь зах зээлд ажилладаг пүүсүүд нь
хэрэглэгчдийг татаж, өөрийн бүтээгдэхүүн,
үйлчилгээг хэрэглэгчдэд таниулан сурталчилж,
эрэлтээ нэмэгдүүлэх зорилгоор реклам, сурталчилгаа,
сав боодол, дагалдах нэмэлт үйлчилгээ гэх мэт
маркетингийн төрөл бүрийн арга хэрэгслүүдийг
ашиглан маш хүчтэй үнийн бус өрсөлдөөн явуулдаг.

11. 3.Зах зээлийн тэнцвэрт үнэд нөлөөлөх боломжтой
Олигополь зах зээл дээр маш цөөн тооны пүүсүүд үйл
ажиллагаа явуулах тул пүүс тус бүрийн зах зээлд
эзлэх хувь харьцангуй өндөр байдаг.
Цөөн тооны том пүүсүүд ажиллаж байдаг учраас
олигополь пүүс бүр монополь пүүсийн адил ашгаа
хамгийн их байлгах үнэ болон гарцын хэмжээн дээрх
“үнийг тогтоогч” байж чаддаг.

12. Гэхдээ өмнө дурдсанаар монополь пүүсээс ялгаатай
нь олигополь пүүс өөрийн үнэ, үйлдвэрлэлийн хэмжээ,
бүтээгдэхүүнийхээ шинж чанар болон зар
сурталчилгаагаа өөрчлөхдөө өрсөлдөгч пүүсүүд
хэрхэн хариу үйлдэл үзүүлэхийг зайлшгүй тооцсон
байх ёстой.
Олигополь пүүс бүрийн ашиг өөрсдийнх нь үнэ
болон борлуулалтын стратегиас хамаарахгүй,
өрсөлдөгчидтэй харилцан хамааралтай байдаг.

13. 4.Мэдээлэл төгс бус
Олигополь зах зээл дээрх хэрэглэгчдэд пүүсүүдийн
үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний талаар үнэн,
бодит мэдээллийн олдоц хомс байдаг.
Пүүсүүд өөр өөрсдийн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний
талаар төрөл бүрийн реклам, сурталчилгаа хийх боловч
хэрэглэгчид түүний үнэн эсэхийг хэрэглэхээсээ өмнө
мэдэх боломжгүй.

14. 5.Нэгэн төрлийн, эсвэл ялгаатай бүтээгдэхүүн,
үйлчилгээ үйлдвэрлэх
Олигополь зах зээл дээрх пүүсүүд нь
стандартчилагдсан нэгэн төрлийн бүтээгдэхүүн, жишээ
нь, цахилгаан эрчим хүч, эсвэл хоорондоо ялгаатай
бүтээгдэхүүн, зөөврийн компьютер үйлдвэрлэж байж
болно.
Ашигт малтмал ашиглан бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэдэг
салбарууд, жишээ нь, зэс, төмөр, хөнгөн цагаан, болон
цемент, нэгэн төрлийн олигополь шинж чанартай
байна.

15. Олон төрлийн өргөн хэрэглээний барааны
үйлдвэрлэл, жишээ нь, автомашин, гэр ахуйн
тавилга, электрон тоног төхөөрөмж, тамхи болон
спортын бараа гэх зэрэг олон нэр төрлийн өргөн
хэрэглээний барааны үйлдвэрлэлийг ялгаатай
бүтээгдэхүүнтэй олигополь зах зээл гэнэ.
Эдгээр ялгаатай бүтээгдэхүүнтэй олигополь зах
зээл дээр нүсэр зар сурталчилгаагаар дэмжүүлсэн
үнийн бус өрсөлдөөн хүчтэй байдаг.

16. 6.Зах зээлд нэвтрэхэд хэцүү
Олигополь зах зээл дээр ажиллаж буй пүүсүүд
тухайн зах зээл рүү шинэ өрсөлдөгч пүүс нэвтрэх үед
маш хүчтэй саад учруулна.
Олигополь пүүсүүд урт хугацаанд үргэлж эдийн
засгийн ашигтай ажилладаггүй, алдагдалтай ажиллаж
болно.

17. Эдийн засгийн эерэг ашигтай ажиллаж байгаа
олигополь зах зээл уруу монополь өрсөлдөөнт зах
зээлийн адилаар гаднаас шинээр пүүсүүд орж ирэхэд
монополь зах зээлийн адил олон янзын саад, хүндрэл
үүсдэг гэж үздэг.

18. Зах зээлийн төвлөрлийг хэмжих: Олигополийг
тодорхойлох нь
Олигополь зах зээл нь цөөхөн хэдэн том пүүсүүдийн
гарт төвлөрч байдгийг хэмжих хоёр үндсэн аргачлал
байдаг.
Үүнд:
1. Төвлөрлийн харьцаа (Concentration Ratio-CR):
Зах зээлд давамгайлж байгаа том пүүсүүдийн эзэмшиж
байгаа зах зээлийн хувиудын нийлбэрээр
тодорхойлогддог.

19. 2.Херфиндал - Хиршманы Индекс (ХХИ)
Индекс нь тухайн зах зээлд үйл ажиллагаа явуулж буй
бүх пүүсүүдийн эзэмшиж буй зах зээлийн хувийг
квадрат зэрэг дээшлүүлэн нийлбэр авснаар
тодорхойлогдоно.
𝐻𝐻𝐼 = 𝑆1
2
+ 𝑆2
2
+. . . +𝑆 𝑛
2 =
(𝑖−1)
𝑛
𝑆𝑖
2
Уг индексийн давуу тал нь, төвлөрлийн харьцаагаар
илэрхийлэгддэггүй зах зээлийн хүчийг хэмжиж
байдаг. ХХИ-ийн хувьд 1000-аас дээш байвал тухайн
зах зээлийг олигополь гэж үздэг.

20. Олигополь зах зээлийг дээрх байдлаар ангилахаас
гадна:
Олон улсын: автомашины дугуйн зах зээл,
компьютерийн программ хангамжийн зах зээл гэх мэт
Үндэсний: манай улсын хувьд арилжааны банкны зах
зээл
Орон нутгийн: хотод гурилан бүтээгдэхүүний зах зээл
монопольт өрсөлдөөнт байхад орон нутаг, хөдөөд
цөөн тооны үйлдвэрлэгчтэй олигополь зах зээл гэж
ангилдаг.

23. 2. Олигополийн үйл хөдлөл
Тоглоомын онол
Энэ хэсэгт олигополь зах зээл дээр пүүсүүд хэрхэн
оновчтой шийдвэр гаргадгийг үзнэ.
Өрсөлдөөний бусад хэлбэрүүд төгс өрсөлдөөн,
монополь болон монопольт өрсөлдөөний нөхцөлд
пүүс бүр бусад өрсөлдөгч пүүсүүдийн хариу үйлдлээс
үл хамаарсан, бие даасан шийдвэр гаргадаг.

24. Эдгээр пүүсийн шийдвэр гаргах зарчим нь маш
энгийн, MR=MC зарчмаар ашиг хамгийн их байх
үйлдвэрлэлийн түвшинг сонгодог.
Дээрх арга нь олигополийн нөхцөл пүүсийн шийдвэр
гаргах зарчим болж чаддаггүй.
Олигополийн гол шинж чанар нь бүр пүүс бүр
шийдвэр гаргахдаа өрсөлдөгчийнхөө хариу үйлдлийг
урьдчилан тооцох шаардлагатай стратегийн харилцан
хамааралтай байдаг

25. Олигополийн үнэ, үйлдвэрлэлийн хэмжээ болон
маркетингийн шийдвэр нь бусад пүүсүүдийн
шийдвэртэй харилцан хамааралтай байдаг нь хөзөр,
шатар гэх мэт стратегийн тоглоомын мөн чанартай
адилхан байдаг.
Ийм төрлийн тоглоомыг тоглох хамгийн шилдэг
арга нь өрсөлдөгч тоглогчийн тоглох арга, нүүдлээс
хамааруулан өөрийн шийдвэрийг гаргах явдал юм.

27. Тоглогчид нь (олигополь пүүсүүд) өөрсдийн үйл
хөдлөлийг өрсөлдөгчдийнхөө үйл хөдлөл болон
хүлээгдэж буй хариу үйлдэлд тохируулан төлөвлөх
ёстой болно.
Ийм стратеги шаардсан нөхцөл байдалд хүмүүс
хэрхэн үйл хөдлөлөө хийхийг судалдаг салбарыг
тоглоомын онол гэдэг.
Энгийн тоглоомын онолын загварыг ашиглан
олигополийн үйл хөдлөлийг авч үзье.

28. Олигополь зах зээл дээр зөвхөн хоёр - пүүс (“Кока
Кола” болон “Пепси Кола”) үйл ажиллагаа явуулдаг
буюу дуополь зах зээл, пүүсүүд нь нэгэн төрлийн
бүтээгдэхүүн (ундаа) үйлдвэрлэдэг гэж үзье
Пүүс бүр “өндөр үнийн” болон “бага үнийн” гэсэн хоёр
боломжит стратегиас сонголт хийнэ.
Пүүс бүрийн олох ашиг өөрийнх нь сонгосон болон
өрсөлдөгчийнх нь сонгосон стратегиас хамаарна.
/Зураг 1/

29. Зураг1. Дуополь зах зээлийн хожлын матриц
Кока Кола
Өндөр
үнийн
Бага үнийн
Пепси Кола
Өндөр
үнийн
А (22;22) В (25;16)
Бага үнийн C (16;25) D (18;18)

30. Пүүс бүр хоёр боломжит стратегитай байна.
Хаалтанд байгаа тооны эхнийх нь Кока Кола-гийн
ашгийг илэрхийлэх бол арынх нь Пепси Кола-гийн
ашгийг илэрхийлнэ.
Үсгээр тэмдэглэсэн хожлын матрицын нүд бүр нь
хоёр пүүсийн нэг, нэг стратегийн хослолыг
илэрхийлж уг хослолын үеийн пүүсүүдийн олж авах
ашгийн хэмжээг харуулна.

31. Стратегийн харилцан хамааралтай байдал.
Зураг 1 - т өгөгдсөн тоон мэдээлэл нь хэдийгээр
хийсвэр боловч тэдгээрийн хоорондын харилцан
хамаарал бодит байдлыг илэрхийлж чадна.
Өөрөөр хэлбэл, олигополь пүүс өөрийн үнийн
стратегиа өөрчлөх замаар өөрийнхөө ашгийг
нэмэгдүүлэн, өрсөлдөгч пүүсийнхээ ашгийн хэмжээнд
нөлөөлж чадна гэсэн стратегийн харилцан хамааралтай
байдлыг харуулж байна

32. Хуйвалдах хандлага.
Зураг 1 нь олигополь пүүс нь өрсөлдөгч
пүүстэйгээ хамтын ажиллагаа буюу хуйвалдаан
хийх замаар илүү хожоо олж чадна гэдгийг мөн
харуулдаг.
Дээрх жишээний хувьд хоёр пүүс зэрэг өндөр
үнийн стратегиа ашиглана гэж тохирсноор ашгаа
тус бүрдээ 18 саяас (“D” нүд) 22 сая ам.доллар (“А”
нүд) болгон өсгөж чадна.

33. Хуурах.
Хожлын матриц нь яагаад хуйвалдааны гэрээгээ
зөрчих, хуурах үйлдлийг хийх хандлага
олигополиудад хүчтэй байдгийг тайлбарлана.
Хоёр пүүс хоёулаа хуйвалдсан үнийн тохиролцоогоо
зөрчин, бие биенээ хуурахыг хүсэж эхэлнэ.
Учир нь аль ч пүүс бага үнийг сонгон стратегиа
өөрчилснөөр олж авах ашгаа 25 сая ам.доллар болтол
нэмэгдүүлж чадна

34. Олигополь пүүсийн үнэ болон бүтээгдэхүүний
хэмжээгээ тогтоодог үйл хөдлөлийг тайлбарлах
тоглоомын онолын тайлбараас гадна дараах дөрвөн
үнийн загварыг эдийн засагчид хөгжүүлэн түгээмэл
ашиглаж байна.

37. 1.Хугарсан эрэлтийн муруйн загвар
A, В болон С гэсэн гурван ижил хэмжээний пүүс
ялгаатай бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэн ажилладаг нэгэн
хийсвэр олигополь зах зээлийг авч үзье.
Үүнээс гадна дараах хоёр урьдчилсан нөхцөлийг
тавья.
Үүнд:
1.Пүүсүүд нь бие даасан байдлаар, хуйвалдааны бус
замаар үнээ тогтоодог;
2. А пүүсийн тогтоосон үнэ болон үйлдвэрлэх
бүтээгдэхүүний тоо хэмжээ нь Зураг 2.-д үзүүлснээр,
харгалзан, Р0 ба Q0 байна

38. Пүүсүүд хоорондын харилцан хамааралтай байдал
болон өрсөлдөгчийнх нь хариу үйлдлийн тухай
тодорхой бус байдал зэргээс шалтгаалан олигополь
пүүсийн эрэлтийн муруй ямар байх нь
тодорхойлогдоно.
Тодруулбал, А пүүсийн үнийн өөрчлөлтөнд
өрсөлдөгчид нь хэрхэн хариу үйлдэл үзүүлэхээс А
пүүсийн эрэлтийн муруй тодорхойлогдоно.
Аль нэг пүүсийн үнийн өөрчлөлтөнд үзүүлэх
өрсөлдөгчдийнх нь хариу үйлдлийг үндсэнд нь, үнийн
өөрчлөлтийг дагах болон үнийн өөрчлөлтийг
тооцохгүй байх гэж ялгаж авч үзнэ.

39. Хугарсан эрэлтийн муруй

40. [A] Хуйвалдааны бус олигополь пүүсийн эрэлт болон
ахиу орлогын муруйнуудын налалт нь өрсөлдөгч
пүүсүүдүүд өгөгдсөн үнэ Р0-ээс эхлэх үнийн ямар
нэгэн өөрчлөлтийг дагах (D1 ба МR1) эсвэл тооцохгүй
байхаас (D2 ба MR2) хамаарна.
[Б] Ерөнхийдөө, олигополийн өрсөлдөгчид нь үнийн
өсөлтийг тооцохгүй, харин үнийн бууралтыг дагадаг.

41. Энэ нь олигополийн эрэлтийн муруй хугарах
(D2eD1), ахиу орлогын муруй босоо тасарсан хэсэгтэй
байх шалтгаан болдог.
МС1- ээс МС2 - ийн хоорондох ахиу зардлын ямар ч
шилжилт нь тасархай зураасаар тэмдэглэгдсэн босоо
хэсэгтэй огтлолцох учраас энэ шилжилтийн үр дүнд
Р0 ба Q0 хэмжээний алинд нь ч өөрчлөлт гарахгүй.
2.Хуйвалдааны зарчмаар үнэ тогтоох загвар

43. Хуйвалдаан болон хамтарсан байдлаар ашгийг
хамгийн их байлгах

44. Хэрвээ олигополь пүүсүүд ижил эрэлтийн болон
зардлын нөхцөлтэй байвал тэдгээр нь нийт гарцын
хэмжээгээ хязгаарлаж, нэг ерөнхий үнэ тогтоохоор
хуйвалдаж болно.
Үр дүнд нь, пүүс бүр монополь пүүс байсан бол
тогтоох байсан Q0 ба Р0 хослолыг тогтооно.
Энэ үнэ болон гарцын хэмжээний хослол нь
олигополь пүүс бүрийн ашгийг хамгийн их
байлгаснаар (тэмдэглэсэн талбай) тэдгээрийн
хамтарсан ашгийг мөн хамгийн их түвшинд хүргэнэ.

45. 3.Үнээр хошуучлагчийн загвар
Үнээр хошуулагчийн загвар нь бодит байдал дээр
олигополиуд үнээ тогтоохдоо ашигладаг,
хуйвалдааны бус зарчим юм.
Гол агуулга нь олигополь зах зээл дээрх
“давамгайлагч”- хамгийн том, эсвэл хамгийн үр
ашигтай пүүс нь үнийн өөрчлөлтийг эхэлж хийхэд
бусад бүх пүүс уг өөрчлөлтийг их, бага ямар нэг
хэмжээгээр шууд дагаж өөрчилдөг үйл ажиллагааг
хэлдэг.

47. Хошуучлагчийн үйл хөдлөл.
Үнээр хошуучлагчтай олигополь салбаруудын бодит
байдлаас харахад дараах үйл хөдлөлийг ихэвчлэн
харуулна.
Үүнд:
1. Үнийг цөөн удаа өөрчлөх
2. Харилцаа.
3. Үнийг хязгаарлах.
4. Үнээр хошуучлагчтай салбарт үүсч болох хүндрэл.

49. АНХААРАЛ ТАВЬСАНД БАЯРЛАЛАА