Micro l13.2020 2021

1. Сэдэв13. ХҮЧИН ЗҮЙЛИЙН ЗАХ ЗЭЭЛ
1.Хүчин зүйлийн зах зээлийн талаарх ойлголт
2. Хүчин зүйлийн зах зээлийн бүтэц
3.Хүчин зүйлийн эрэлт
4. Хүчин зүйлийн нийлүүлэлт
5. Хүчин зүйлийн зах зээл

2. 1. Хүчин зүйлийн зах зээлийн талаарх ойлголт
Эдийн засгийн шинжлэх ухааны тулгуур
ойлголтуудын нэг нь үйлдвэрлэлийн хүчин зүйл буюу
эдийн засгийи нөөц билээ.
Энэ ч утгаараа микро түвшний судалгааны нэгэн
томоохон талбар бол үйлдвэрлэлийн хүчин зүйлийн
зах зээл, түүний орлого, үнэ хэрхэн тогтох тухай
асуудал байдаг.

3. Пүүсүүд үйлдвэрлэл явуулахын тулд эдийн засгийн
нөөц буюу хүчин зүйлд зайлшгүй зардал гаргаж
байдаг.
Эдийн засгийн нөөцүүд нь хэмжээний хувьд
хязгаарлагдмал байдаг бөгөөд хүчин зүйлийн зах
зээлийг судалснаар эдийн засгийн үндсэн асуудлуудад
хариулт өгөхөд илүү дөхөм болдог.

4. Үйлдвэрлэлийн хүчин зүйл гэдэг нь үйлдвэрлэлд
хэрэглэгддэг төрөл бүрийн нөөцүүд юм.
Орчин үеийн эдийн засгийн онолд үйлдвэрлэлийи
хүчин зүйл гэдэгт дараах үндсэн 4 зүйлийг авч үзэж
байна.
Үүнд :
1.Хөдөлмөр
2.Газар
3.Капитал
4.Үйлдвэрлэл эрхлэх ур чадвар

8. Чөлөөт зах зээлийн эдийн засгийн системд
үйлдвэрлэл хүчин зүйлүүд өөр өөрийн гэсэн үнүүдтэй
байдаг бөгөөд эрэлт,нийлүүлэлтийн зарчмын дагуу
эдгээр үнүүд тодорхойлогддог билээ.
Хүчин зүйлүүдийн үнэ бүрдэх тал дээр эдийн
засагчдын байр сууръ ерөнхийдөө нэгдмэл байдаг.
Гэхдээ зарим төрлийн зах зээл дээр маргаантай
асуудлууд байдаг, тухайлбал хөдөлмөрийн зах зээл

18. 2. Хүчин зүйлийн зах зээлийн бүтэц
Хүчин зүйлийн зах зээл дээр эдийн засгийн
нөөцүүдийг зах зээлрүү нийлүүлэгч субьект нь
өрхүүд байдаг бол хэрэглэгч субъект нь пүүсүүд
байдаг.
Хүчин зүйлийн зах зээлийн бүтцийг ерөнхийд нь
дүрсэлбэл дараах байдалтай байна.

20. Хүчин зүйлийн ахиу орлого болон ахиу зардал
Пүүс өөрийн үйлдвэрлэлд ашиглаж байгаа хүчин
зүйлийн тоо хэмжээний өөрчлөлт нийт орлого болон
нийт зардалд нь ямар нөлөө үзүүлэх вэ гэдгийг
сонирхож байдаг.
Үүнийг хүчин зүйлийн зах зээл дээр хүчин зүйлийн
ахиу орлого болон ахиу зардал гэсэн ойлголтуудаар
илэрхийлдэг.

36. 3. Хүчин зүйлийн эрэлт
Хүчин зүйлийн ахиу орлого нь түүний эрэлтийг
тодорхойлж байдаг бөгөөд өөрөөр хэлбэл, хүчин
зүйлийн ахиу орлогын муруй нь эрэлтийн муруйг
төлөөлнө.
Үүнийг дараах графикаас харж болно.

43. Хүчин зүйлийн эрэлтэнд нөлөөлөгч хүчин зүйлсийн
нөлөөгөөр хүчин зүйлийн эрэлтийн муруй баруун ба
зүүн тийш шилжиж байдаг.

44. Хүчин зүйлийн эрэлт нэмэгдсэн үед D1 муруй баруун
гар тийш шилжинэ.
Шинээр үүссэн муруй нь D2 муруй болно.
Харин хүчин зүйлийн эрэлт буурахад эрэлтийн муруй
зүүн тийш шилжинэ.
Энэ эрэлтийн муруй нь D3 муруй.
Pf үнийн түвшинд харгалзах эрэлтийн хэмжээ нь тус
бүр Qf3<Qf1<Qf2 болно.

45. Хүчин зүйлийн эрэлтийн мэдрэмж
Тухайн нөөцийн үнийн өөрчлөлтөд пүүсүүд хэр зэрэг
мэдрэмжтэй хандах вэ? гэдэг нь чухал асуудал юм.
Өөрөөр хэлбэл, хүчин зүйлийн эрэлтийн тоо
хэмжээний өөрчлөлт нь үнээсээ хүчтэй эсвэл сул
хамаарч байгаа эсэхийг авч үзнэ гэсэн үг.
Тухайн хүчин зүйлийн үнэ өөрчлөгдсөнөөр тэрхүү
нөөцийн эрэлтийн муруйн дагуух цэгэн шилжилтийг
бий болгоно.

46. Хүчин зүйлийн үнийн өөрчлөлтийн хувь нь хэдий
хэмжээгээр эрэлтийг өөрчлөхийг хүчин зүйлийн
эрэлтийн мэдрэмж харуулна.
𝐄 𝐑𝐃 =
Хүчин зүйлийн тоо хэмжээний өөрчлөлтийн хувь
Хүчин зүйлийн үнийн өөрчлөлтийн хувь

47. Нөөцийн эрэлтийн мэдрэмж нь дараах хүчин
зүйлүүдээс хамаарч байна.
Үүнд:
1.Ахиу бүтээгдэхүүний бууралтын коэффициент
2. Харилцан орлох нөөцүүд
3.Бүтээгдэхүүний, үйчилгээний эрэлтийн мэдрэмж
4. Хүчин зүйлд зарцуулж байгаа зардлын нийт
зардалд эзлэх хувь хэмжээ

50. 4. Хүчин зүйлийн нийлүүлэлт
Хүчин зүйлсийн нийлүүлэлтийн хэмжээ нь хүчин
зүйлийн үнээс хамаарна. Үнэ өсөх тутам
нийлүүлэлтийн тоо хэмжээ нэмэгддэг.
Хүчин зүйлийн нийлүүлэлтийн муруй эерэг налалттай
байна.
Нийлүүлэлтийн муруйн дагуу хүчин зүйлийн үнэ ба
хэмжээ шууд хамааралтай.

52. Хүчин зүйлсийн нийлүүлэлт дараах 3 гурван
түвшинд ялгаатай байдаг тул тус тусад нь авч үзье :
1.Эдийн засгийн нийт хүрээнд нийлүүлэгдэх хэмжээ
2.Нэг салбарт нийлүүлэгдэх хэмжээ
3.Нэг пүүст нийлүүлэгдэх хэмжээ

53. Эдийн засгийн нийт хүрээнд нийлүүлэгдэх хэмжээ
Эдийн засгийн ухаанд бүх төрлийн хүчин зүйлсийн
нийлүүлэлтийн хэмжээ ямар ч цаг хугацаанд тодорхой
байна гэж үздэг
Хэдий тийм боловч эдгээр нийлүүлэлтийн хэмжээ цаг
хугацааны туршид өөрчлөгдөн хувирч байдаг.

54. Зарим хүчин зүйлийн хувьд энэ өөрчлөлт маш
аажим удаан хугацаанд явагддаг бол зарим хүчин
зүйлийнх тодорхой шалтгааны улмаас богино
хугацаанд хувьсч өөрчлөгдөх нь бий.
Үүнд:
1. Биет капитал
2.Газар
3. Хөдөлмөр

55. Биет капитал
Эдийн засагт капитал машин техник, тоног төхөөрөмж,
үйлдвэр, агуулахын барилга байгууламж хэлбэрээр
оршиж байдаг.
Капитал нь үйлдвэрлэлийн гол хүчин зүйл болж
үйлдвэрлэлд оролцохдоо биет шинж чанарынхаа хувьд
байнга элэгддэг.
Тодруулбал, шинээр бий болж байгаа капитал элэгдэл
хоёрын нийт дүн нь удаанаар нэмэгддэг буюу
нийлүүлэлт нь аажмаар өсдөг гэсэн үг.

56. Газар
Нийт хуурай газрын хэмжээ бүхэлдээ тогтмол, гэвч
үржил шимтэй газрын хэмжээ бол өөр байдаг.
Арчилгаа, хамгаалалт бол газрын үржил шим,
бүтээмжийг нэмэгдүүлэх гол арга зам юм.
Газрын арчилгаа, хамгаалалт бага бол газрын үржил
шим богино хугацаанд алга болж болно.

57. Хөдөлмөр
Тодорхой зорилго чиглэлтэйгээр биеийн болон
оюуны хүчийг үнэлж байгаа үйл ажиллагааг
хөдөлмөрөөр төлөөлүүлэн ойлгодог.
Хөдөлмөрийг ажилчдын тоо болон ажлын цагаар
хэмждэг.
Хөдөлмөрийн нийлүүлэлт нь гурван хүчин зүйлээс
шалтгаалдаг. Үүнд:
1.Нийт хүн амын тоо.
2. Ажиллах хүчний оролцооны түвшин (Ажил хийх
хүсэлтэй хүн амын хувь).
3.Хүмүүсийн ажил хийх хүсэлтэй нийт цаг

58. Нэг салбарт нийлүүлэгдэх хэмжээ.
Хүчин зүйлс маш олон үйлдвэрт ашиглагддаг.
Хүчин зүйлсийн нийлүүлэлтийн талаар тайлбарлах
бас нэг чухал ойлголт бол хүчин зүйлсийн шилжих
чанар юм.
Нэг салбараас нөгөө салбарт хүчин зүйлсийн
шилжилт:
1.Капиталын шилжих чанар
2. Газрын шилжих чанар
3. Хөдөлмөрийн шилжих чанар

59. Нэг пүүст нийлүүлэгдэх хэмжээ.
Ихэнх пүүсүүд нийт эдийн засаг дахь хүчин
зүйлсийн нийлүүлэлтийн маш бага хувийг ашигладаг
учраас зах зээл дээр байгаа тухайн хүчин зүйлийн
үнэд нөлөөлөх боломжгүйгээр худалдан авдаг.
Тиймээс нэг пүүсийн хувьд хүчин зүйлсийн
нийлүүлэлтийн муруй төгс мэдрэмжтэй байна.

60. 5.Хүчин зүйлийн зах зээл
Эдийн засгийн харилцаанд оролцогч талуудын
эзэмшиж байгаа ямар ч нөөцийн үнэ цэнэ, олж буй
орлого харилцан адилгүй байдаг нь үндсэндээ хоёр
зүйлээс шалтгаалдаг .
Үүнд:
1. Нөөцийн эрэлт
2. Нөөцийн нийлүүлэлт.

61. Хүчин зүйлсийн зах зээл дээр нөөцийг эзэмшигч
үндсэн эдийн засгийн харилцаанд оролцогч нь өрхүүд,
эсвэл хувь хүмүүс бөгөөд худалдан авагч нь пүүсүүд
болон бусад эдийн засгийн харилцаанд оролцогчид
байдаг.
Энэ онцлог нь хүчин зүйлийн зах зээл, бүтээгдэхүүн
үйлчилгээний зах зээлээс ялгагдах шинж чанарыг
тусгадаг.

62. Хүчин зүйлийн эрэлтийи муруй D нь сөрөг
налалттай, нийлүүлэлтийн муруй S нь эерэг
налалттай дүрслэгдэж байна.

63. Зураг дээр хүчин зүйлийн тэнцвэрт үнэ нь эрэлт
ба нийлүүлэлтийн хоёуланд нь агуулагдах Pf
*цэг дээр
оршиж байна. Уг үнэд харгалзах тэнцвэрт тоо хэмжээ
нь Qf
*болно.
Хүчин зүйлийн эрэлт, нийлүүлэлтийн муруйнууд
огтлолцох цэгт тэнцвэрт үнэ, тоо хэмжээ харгалзан
OPf
*AQf
*тэгш өнцөгтийн талбайгаар хүчин зүйлийн
борлуулалтаас олох өрхүүдийн орлогын хэмжээг
дүрсэлж байна.

64. Хэрэв эрэлт ,нийлүүлэлт өөрчлөгдвөл эдгээр тэнцвэрт
үнэ, тоо хэмжээ, нийт орлого өөрчлөгддөг.
Хүчин зүйлийн эрэлт D1-ээс D2 болж өсөхөд хүчин
зүйлийн зах зээлийн тэнцвэр А цэгаэс В цэг рүү
шилжиж байна.
Тэнцвэр шилжсэнээр хүчин зүйлийн тэнцвэрт үнэ Pf1
*-
ээс Pf2
*хүчин зүйлийн тэнцвэрийн хэмжээQf1
*-ээс
Qf2
*болж тус тус нэмэгдлээ.

65. Хүчин зүйлийн зах зээлийн эрэлтийн өөрчлөлт

66. Хүчин зүйлийн нийлүүлэлт S1-ээс S2болж
нэмэгдэхэд хүчин зүйлийн зах зээлийн тэнцвэр F
цэгээс Е цэг рүү шилжиж байна.
Тэнцвэр шилжсэнээр хүчин зүйлийн тэнцвэрт үнэ
Рf1
*-ээс Рf2
* болж буурсан ба хүчин зүйлийн
тэнцвэрийн хэмжээ Qfl
*-ээс Qf2
*болж нэмэгдсэн.

67. Хүчин зүйлийн зах зээлийн нийлүүлэлтийн
өөрчлөлт

68. АНХААРАЛ ТАВЬСАНД БАЯРЛАЛАА