L4

1. ОЛИГОПОЛЬ ЗАХ ЗЭЭЛ
1. Олигополь зах зээлийг тодорхойлогч шинж чанар
2. Олигополийн үйл хөдлөл

2. 1. Олигополь зах зээлийн шинж чанар
Олигополь зах зээл нь төгс бус өрсөлдөөний нэг
хэлбэр юм.
Төгс өрсөлдөөнт зах зээл болон огт өрсөлдөөнгүй
монополь зах зээл гэсэн өрсөлдөөний хоёр эсрэг
туйлын хооронд орших дараагийн нэг өрсөлдөөний
хэлбэр нь олигополь зах зээл юм.

4. Олигополийг тодорхойлох үндсэн шинжүүд :
1.Цөөн тооны пүүсүүд ажиллана.
Монопольт зах зээлтэй харьцуулахад олон боловч
бусад зах зээлийн хэлбэрүүдтэй харьцуулахад
харьцангуй цөөн тооны пүүсүүд олигополь зах зээл
дээр ажиллана.
Тухайн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний зах зээлийн нийт
эрэлтийг цөөн тооны харьцангуй том пүүсүүд
нийлүүлэлтээрээ хангадаг.

5. 2.Үнийн ба үнийн бус өрсөлдөөн маш хүчтэй.
Өрсөлдөөний явцад олигополь зах зээл дээр
ажиллаж буй пүүсүүдийн зах зээл дээр эзлэх хувь нь
өөрчлөгдөж, зарим тохиолдолд зах зээлээс шахагдах
тохиолдолд ч байдаг.
Иймээс эдгээр пүүсүүд зах зээлийн хувь хэмжээгээ
бууруулалгүй, нэмэгдүүлэхийн тулд техник, технологио
шинэчилж, зардлаа бууруулахаас гадна үнийн ба үнийн
бус хүчин зүйлсээр маш хүчтэй өрсөлдөөнд ордог.

6. 3.Зах зээлийн тэнцвэрт үнэд нөлөөлөх боломжтой
Олигополь зах зээл дээр маш цөөн тооны пүүсүүд үйл
ажиллагаа явуулах тул пүүс тус бүрийн зах зээлд
эзлэх хувь харьцангуй өндөр байдаг.
Цөөн тооны том пүүсүүд ажиллаж байдаг учраас
олигополь пүүс бүр монополь пүүсийн адил ашгаа
хамгийн их байлгах үнэ болон гарцын хэмжээн дээрх
“үнийг тогтоогч” байж чаддаг.

7. 4.Мэдээлэл төгс бус
Олигополь зах зээл дээрх хэрэглэгчдэд пүүсүүдийн
үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний талаар үнэн,
бодит мэдээллийн олдоц хомс байдаг.
Пүүсүүд өөр өөрсдийн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний
талаар төрөл бүрийн реклам, сурталчилгаа хийх боловч
хэрэглэгчид түүний үнэн эсэхийг хэрэглэхээсээ өмнө
мэдэх боломжгүй.

8. 5.Нэгэн төрлийн, эсвэл ялгаатай бүтээгдэхүүн,
үйлчилгээ үйлдвэрлэх
Олигополь зах зээл дээрх пүүсүүд нь
стандартчилагдсан нэгэн төрлийн бүтээгдэхүүн, жишээ
нь, цахилгаан эрчим хүч, эсвэл хоорондоо ялгаатай
бүтээгдэхүүн, зөөврийн компьютер үйлдвэрлэж байж
болно.
Ашигт малтмал ашиглан бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэдэг
салбарууд, жишээ нь, зэс, төмөр, хөнгөн цагаан, болон
цемент, нэгэн төрлийн олигополь шинж чанартай
байна.

9. 6.Зах зээлд нэвтрэхэд хэцүү
Олигополь зах зээл дээр ажиллаж буй пүүсүүд
тухайн зах зээл рүү шинэ өрсөлдөгч пүүс нэвтрэх үед
маш хүчтэй саад учруулна.
Олигополь пүүсүүд урт хугацаанд үргэлж эдийн
засгийн ашигтай ажилладаггүй, алдагдалтай ажиллаж
болно.

11. Зах зээлийн төвлөрлийг хэмжих: Олигополийг
тодорхойлох нь
Олигополь зах зээл нь цөөхөн хэдэн том пүүсүүдийн
гарт төвлөрч байдгийг хэмжих хоёр үндсэн аргачлал
байдаг.
Үүнд:
1. Төвлөрлийн харьцаа (Concentration Ratio-CR):
Зах зээлд давамгайлж байгаа том пүүсүүдийн эзэмшиж
байгаа зах зээлийн хувиудын нийлбэрээр
тодорхойлогддог.

12. 2.Херфиндал-Хиршманы Индекс (ХХИ)
Индекс нь тухайн зах зээлд үйл ажиллагаа явуулж буй
бүх пүүсүүдийн эзэмшиж буй зах зээлийн хувийг
квадрат зэрэг дээшлүүлэн нийлбэр авснаар
тодорхойлогдоно.
𝐻𝐻𝐼 = 𝑆1
2
+ 𝑆2
2
+. . . +𝑆 𝑛
2
= ෍
(𝑖−1)
𝑛
𝑆𝑖
2
Уг индексийн давуу тал нь, төвлөрлийн харьцаагаар
илэрхийлэгддэггүй зах зээлийн хүчийг хэмжиж
байдаг. ХХИ-ийн хувьд 1000-аас дээш байвал тухайн
зах зээлийг олигополь гэж үздэг.

14. 2. Олигополийн үйл хөдлөл
Тоглоомын онол
Энэ хэсэгт олигополь зах зээл дээр пүүсүүд хэрхэн
оновчтой шийдвэр гаргадгийг үзнэ.
Өрсөлдөөний бусад хэлбэрүүд төгс өрсөлдөөн,
монополь болон монопольт өрсөлдөөний нөхцөлд
пүүс бүр бусад өрсөлдөгч пүүсүүдийн хариу үйлдлээс
үл хамаарсан, бие даасан шийдвэр гаргадаг.

15. Олигополийн үнэ, үйлдвэрлэлийн хэмжээ болон
маркетингийн шийдвэр нь бусад пүүсүүдийн
шийдвэртэй харилцан хамааралтай байдаг нь хөзөр,
шатар гэх мэт стратегийн тоглоомын мөн чанартай
адилхан байдаг.
Ийм төрлийн тоглоомыг тоглох хамгийн шилдэг
арга нь өрсөлдөгч тоглогчийн тоглох арга, нүүдлээс
хамааруулан өөрийн шийдвэрийг гаргах явдал юм.

16. Тоглогчид нь (олигополь пүүсүүд) өөрсдийн үйл
хөдлөлийг өрсөлдөгчдийнхөө үйл хөдлөл болон
хүлээгдэж буй хариу үйлдэлд тохируулан төлөвлөх
ёстой болно.
Ийм стратеги шаардсан нөхцөл байдалд хүмүүс
хэрхэн үйл хөдлөлөө хийхийг судалдаг салбарыг
тоглоомын онол гэдэг.
Энгийн тоглоомын онолын загварыг ашиглан
олигополийн үйл хөдлөлийг авч үзье.

17. Олигополь зах зээл дээр зөвхөн хоёр - пүүс (“Кока
Кола” болон “Пепси Кола”) үйл ажиллагаа явуулдаг
буюу дуополь зах зээл, пүүсүүд нь нэгэн төрлийн
бүтээгдэхүүн (ундаа) үйлдвэрлэдэг гэж үзье
Пүүс бүр “өндөр үнийн” болон “бага үнийн” гэсэн хоёр
боломжит стратегиас сонголт хийнэ.
Пүүс бүрийн олох ашиг өөрийнх нь сонгосон болон
өрсөлдөгчийнх нь сонгосон стратегиас хамаарна.

18. Дуополь зах зээлийн хожлын матриц
Кока Кола
Өндөр
үнийн
Бага үнийн
Пепси Кола
Өндөр
үнийн
А (22;22) В (25;16)
Бага үнийн C (16;25) D (18;18)

19. Пүүс бүр хоёр боломжит стратегитай байна.
Хаалтанд байгаа тооны эхнийх нь Кока Кола-гийн
ашгийг илэрхийлэх бол арынх нь Пепси Кола-гийн
ашгийг илэрхийлнэ.
Үсгээр тэмдэглэсэн хожлын матрицын нүд бүр нь
хоёр пүүсийн нэг, нэг стратегийн хослолыг
илэрхийлж уг хослолын үеийн пүүсүүдийн олж авах
ашгийн хэмжээг харуулна.

20. Стратегийн харилцан хамааралтай байдал.
Зурагт өгөгдсөн тоон мэдээлэл нь хэдийгээр
хийсвэр боловч тэдгээрийн хоорондын харилцан
хамаарал бодит байдлыг илэрхийлж чадна.
Өөрөөр хэлбэл, олигополь пүүс өөрийн үнийн
стратегиа өөрчлөх замаар өөрийнхөө ашгийг
нэмэгдүүлэн, өрсөлдөгч пүүсийнхээ ашгийн хэмжээнд
нөлөөлж чадна гэсэн стратегийн харилцан хамааралтай
байдлыг харуулж байна

21. Хуйвалдах хандлага.
Зураг 1 нь олигополь пүүс нь өрсөлдөгч
пүүстэйгээ хамтын ажиллагаа буюу хуйвалдаан
хийх замаар илүү хожоо олж чадна гэдгийг мөн
харуулдаг.
Дээрх жишээний хувьд хоёр пүүс зэрэг өндөр
үнийн стратегиа ашиглана гэж тохирсноор ашгаа
тус бүрдээ 18 саяас (“D” нүд) 22 сая ам.доллар (“А”
нүд) болгон өсгөж чадна.

22. Хуурах.
Хожлын матриц нь яагаад хуйвалдааны гэрээгээ
зөрчих, хуурах үйлдлийг хийх хандлага
олигополиудад хүчтэй байдгийг тайлбарлана.
Хоёр пүүс хоёулаа хуйвалдсан үнийн тохиролцоогоо
зөрчин, бие биенээ хуурахыг хүсэж эхэлнэ.
Учир нь аль ч пүүс бага үнийг сонгон стратегиа
өөрчилснөөр олж авах ашгаа 25 сая ам.доллар болтол
нэмэгдүүлж чадна

23. Олигополь пүүсийн үнэ болон бүтээгдэхүүний
хэмжээгээ тогтоодог үйл хөдлөлийг тайлбарлах
тоглоомын онолын тайлбараас гадна дараах дөрвөн
үнийн загварыг эдийн засагчид хөгжүүлэн түгээмэл
ашиглаж байна.

25. 1.Хугарсан эрэлтийн муруйн загвар
A, В болон С гэсэн гурван ижил хэмжээний пүүс
ялгаатай бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэн ажилладаг нэгэн
хийсвэр олигополь зах зээлийг авч үзье.
Пүүсүүд хоорондын харилцан хамааралтай байдал
болон өрсөлдөгчийнх нь хариу үйлдлийн тухай
тодорхой бус байдал зэргээс шалтгаалан олигополь
пүүсийн эрэлтийн муруй ямар байх нь
тодорхойлогдоно.

26. Тодруулбал, А пүүсийн үнийн өөрчлөлтөнд
өрсөлдөгчид нь хэрхэн хариу үйлдэл үзүүлэхээс А
пүүсийн эрэлтийн муруй тодорхойлогдоно.
Аль нэг пүүсийн үнийн өөрчлөлтөнд үзүүлэх
өрсөлдөгчдийнх нь хариу үйлдлийг үндсэнд нь, үнийн
өөрчлөлтийг дагах болон үнийн өөрчлөлтийг
тооцохгүй байх гэж ялгаж авч үзнэ.

27. Хугарсан эрэлтийн муруй

28. [A] Хуйвалдааны бус олигополь пүүсийн эрэлт болон
ахиу орлогын муруйнуудын налалт нь өрсөлдөгч
пүүсүүдүүд өгөгдсөн үнэ Р0-ээс эхлэх үнийн ямар
нэгэн өөрчлөлтийг дагах (D1 ба МR1) эсвэл тооцохгүй
байхаас (D2 ба MR2) хамаарна.
[Б] Ерөнхийдөө, олигополийн өрсөлдөгчид нь үнийн
өсөлтийг тооцохгүй, харин үнийн бууралтыг дагадаг.

29. Энэ нь олигополийн эрэлтийн муруй хугарах
(D2eD1), ахиу орлогын муруй босоо тасарсан хэсэгтэй
байх шалтгаан болдог.
МС1- ээс МС2 - ийн хоорондох ахиу зардлын ямар ч
шилжилт нь тасархай зураасаар тэмдэглэгдсэн босоо
хэсэгтэй огтлолцох учраас энэ шилжилтийн үр дүнд
Р0 ба Q0 хэмжээний алинд нь ч өөрчлөлт гарахгүй.
2.Хуйвалдааны зарчмаар үнэ тогтоох загвар

30. Хуйвалдаан болон хамтарсан байдлаар ашгийг
хамгийн их байлгах

31. Хэрвээ олигополь пүүсүүд ижил эрэлтийн болон
зардлын нөхцөлтэй байвал тэдгээр нь нийт гарцын
хэмжээгээ хязгаарлаж, нэг ерөнхий үнэ тогтоохоор
хуйвалдаж болно.
Үр дүнд нь, пүүс бүр монополь пүүс байсан бол
тогтоох байсан Q0 ба Р0 хослолыг тогтооно.
Энэ үнэ болон гарцын хэмжээний хослол нь
олигополь пүүс бүрийн ашгийг хамгийн их
байлгаснаар (тэмдэглэсэн талбай) тэдгээрийн
хамтарсан ашгийг мөн хамгийн их түвшинд хүргэнэ.

32. 3.Үнээр хошуучлагчийн загвар
Үнээр хошуулагчийн загвар нь бодит байдал дээр
олигополиуд үнээ тогтоохдоо ашигладаг,
хуйвалдааны бус зарчим юм.
Гол агуулга нь олигополь зах зээл дээрх
“давамгайлагч”- хамгийн том, эсвэл хамгийн үр
ашигтай пүүс нь үнийн өөрчлөлтийг эхэлж хийхэд
бусад бүх пүүс уг өөрчлөлтийг их, бага ямар нэг
хэмжээгээр шууд дагаж өөрчилдөг үйл ажиллагааг
хэлдэг.

34. АНХААРАЛ ТАВЬСАНД БАЯРЛАЛАА