L3

1. МОНОПОЛЬТ ӨРСӨЛДӨӨНТ ЗАХ ЗЭЭЛ.
1.Монопольт өрсөлдөөнт зах зээлийн үндсэн шинж
2. МӨЗЗ – ийн үеийн пүүсийн ашгийн шинжилгээ
3.Монопольт өрсөлдөөнт зах зээлийн урт хугацааны
тэнцвэр

2. 1.Монопольт өрсөлдөөнт зах зээлийн үндсэн шинж
Монопольт өрсөлдөөнт зах зээл нь төгс өрсөлдөөн
рүү хамгийн их ойртсон төгс бус өрсөлдөөнт зах
зээлийн хэлбэр юм.
Монопольт өрсөлдөөнт зах зээл нь тодорхой
шинжүүдийг агуулсан байх бөгөөд түүнийг тус бүрд
нь авч үзье.
МӨЗЗ - ийн үндсэн шинжүүд :

3. 1.Олон тооны пүүс үйл ажиллагаа явуулна.
Төгс өрсөлдөөнт зах зээлтэй адил монопольт
өрсөлдөөнт зах зээл нь маш олон тооны пүүсээс
тогтдог.
Олон тооны пүүс оршин байдаг нь энэ зах зээл дэх
пүүсийн хувьд дараах гурван нөхцөлийг бий болгож
байдаг.
Үүнд:
Зах зээлийн бага хувийг эзэмших
Бусад пүүсүүдийг тооцохгцй байх
Хуйвалдах боломжгүй.

4. 2.МӨЗЗ- ийн пүүсийн бүтээгдэхүүнүүд ялгаатай
байдаг нь уг зах зээлийн гол онцлог болдог.
Бүтээгдэхүүний ялгаатай байдалд нөлөөлдөг зүйлс:
а. Бүтээгдэхүүний чанар
б. Сав баглаа, боодол, хаяг, шошго
в. Борлуулалтын дараах урамшуулал үйлчилгээ
г. Баталгаат засварын хугацаа, баталгаажуулалт
д.Зах зээлийн байршил

5. 3.Үнийн бус өрсөлдөөн хүчтэй.
Пүүсүүдийн үйлдвэрлэж буй бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ
нь өөр хоорондоо ялгаатай байдал нь үнийн бус
өрсөлдөөн хүчтэй явагдах үндсэн шалтгаан болдог.
Пүүсүүд бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний ялгаатай
байдлаа хэрэглэгчдэд таниулж, эрэлтээ нэмэгдүүлж,
зах зээлээ тэлж, ашгаа өсгөхийн тулд реклам,
сурталчилгаа, баталгаа гэх мэт үнийн бус хүчин
зүйлсүүдээр хүчтэй өрсөлддөг.

6. 4.Мэдээлэл төгс бус
МӨЗЗ дээр ажиллаж буй пүүсүүд бүтээгдэхүүн,
үйлчилгээнийхээ чанар, эрүүл мэндэд тустай байдал
зэргийн талаар хийж буй реклам, сурталчилгаа,
мэдээлэл нь үнэн бодит эсэхийг хэрэглэгчид бүрэн
мэдэх боломж хязгаарлагдмал байдаг.
Бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний талаархи хэрэглэгчдийн
мэдээлэл төгс бус байдаг.

7. 5.Зах зээлийн үнэд нөлөө үзүүлэх боломжтой.
МӨЗЗ дээр ажиллаж буй пүүсүүд нь ТӨЗЗ
пүүсүүдтэй харьцуулахад зах зээлийн тэнцвэрт үнэд
нөлөө үзүүлэх харьцангуй боломжтой байдаг.
Бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний ялгаатай байдал,
үнийн бус хүчин зүйлсийн өрсөлдөөн нь монопольт
өрсөлдөөний пүүсүүд зах зээлийн үнэд нөлөөлөх
боломжийг олгодог.

8. 6.Зах зээлд нэвтрэх нь харьцангуй хялбар.
МӨЗЗ рүү шинэ өрсөлдөгч пүүс нэвтрэх нь
ТБӨЗЗ - ийн бусад хэлбэрүүдтэй харьцуулахад
хялбар боловч, ТӨЗЗ харьцуулахад бага зэрэг
төвөгтэй байдаг.
Монопольт өрсөлдөөний пүүсүүд нь харьцангуй
жижиг пүүсүүд байдаг учраас зах зээлд орох, гарах
ерөнхийдөө хялбар байдаг.

9. МӨЗЗ ба МЗЗ ба ТӨЗЗ
Сонирхолтой нь уг МӨЗЗ нь ТӨЗЗ болон МЗЗ-ийн
шинжийг агуулсан байдаг
МӨЗЗ ба МЗЗ
Бүтээгдэхүүний ялгаатай байдал нь тухайн
үйлдвэрлэдэг бүтээгдэхүүнийхээ хувьд МӨЗЗ - ийн
пүүс монополь байдалтай болоход хүргэдэг
МӨЗЗ ба ТӨЗЗ
Олон пүүстэй байдаг нь МӨЗЗ-ийн пүүсийн богино
болон урт хугацаанд хамгийн их ашигтай ажиллах
нөхцлийг ТӨЗЗ-ийн пүүсийхтэй адилхан болгодог.

10. Тиймээс МӨЗЗ - ийн пүүс богино хугацаанд эдийн
засгийн ашигтай болон алдагдалтай ажиллаж болно
Энэ байдал нь ТӨЗЗ-ийн нэгэн адил урт хугацаанд
МӨЗЗ дээр пүүс эдийн засгийн ашиггүй болох
нөхцөлд хүргэнэ

11. 3. МӨЗЗ – ийн үеийн пүүсийн ашгийн шинжилгээ
Ашгийг хамгийн их байлгах 2 хандлага
1. π=TR–TC→max
2. MR=MC
Дээрх 2 хандлагаас MR=MC дэлгэрүүлж авч үзье.
Монопольт өрсөлдөөнт зах зээл дээр ажиллаж буй
пүүсийн нийт ашгийн тэгшитгэлийг бичье.
π = TR − TC = P ∗ Q − ATC ∗ Q =
= (P − ATC) ∗ Q = ( P – AFC – AVC ) ∗ Q

12. МӨЗЗ дээр ажиллаж буй пүүс нь ашгийг хамгийн
их байлгахыг зорих бөгөөд зах зээлийн бусад
хэлбэрүүдийн адил MR = MC нөхцлийг баримтлана.
Пүүсийн хувьд төгс өрөлдөөнт зах зээлийн адил
бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний эрэлтээсээ хамааран
ашгийн 5 боломжит тохиолдол байна.

13. 1.P>ATC
Пүүсийн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний нэгжийн үнэ
нь нэгж бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний үйлдвэрлэлийн
дундаж зардлаасаа их тул пүүс ашигтай ажиллана.
Пүүс бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний нэгж тутмаас (P -
ATC) хэмжээний ашиг олох бөгөөд нийт дүндээ (P-
ATC)*Q хэмжээний ашиг олох болно.

15. 2.P=ATC
Пүүсийн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний нэгжийн үнэ
нь нэгж бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний үйлдвэрлэлийн
дундаж зардалтайгаа тэнцүү тул пүүс
ашиггүй,алдагдалгүй ажиллана.
Гэвч пүүс үйлдвэрлэл явуулсны үр дүнд хувьсах
болон тогтмол зардлаа орлогоороо бүрэн нөхөж
байгаа тул пүүсийн хувьд үйлдвэрлэл явуулах нь
үйлдвэрлэлээ зогсоохоос ашигтай юм.

17. 3.ATC>P>AVC
Пүүсийн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний нэгжийн үнэ
нь нэгж бүтээгдэхүүний, үйлчилгээний үйлдвэрлэлийн
дундаж зардлаасаа бага тул пүүс алдагдалтай
ажиллана.
Пүүс бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний нэгж тутмаас
(ATC - P) хэмжээний алдагдал хүлээх бөгөөд нийт
дүндээ (ATC - P)*Q хэмжээний алдагдалтай ажиллана.

18. Гэвч пүүс үйлдвэрлэл явуулсны үр дүнд хувьсах
зардлаасаа гадна тогтмол зардлынхаа тодорхой
хэсгийг нөхөж байгаа тул пүүсийн хувьд үйлдвэрлэл
явуулах нь үйлдвэрлэлээ зогсоохоос ашигтай юм.
Иймээс пүүс алдагдалтай боловч бүтээгдэхүүн,
үйлчилгээг үйлдвэрлэсээр байх болно.
MR = MC үйлдвэрлэлийн хэмжээ нь алдагдалыг
хамгийн бага түвшинд хүргэнэ /Зураг 5/

20. 4. P = AVC
Пүүсийн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний нэгжийн
үнэ нь нэгж бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний
үйлдвэрлэлийн дундаж хувьсах зардалтай тэнцүү
тул алдагдалтай ажиллана.
Пүүс бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг үйлдвэрлэхэд
гаргасан дундаж хувьсах зардлаа нөхөж байгаа
бөгөөд бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний нэгж тутмаас
(ATC- P) хэмжээний алдагдал хүлэээх бөгөөд нийт
дүндээ (ATC - P) * Q хэмжээний алдагдалтай
ажиллана.

21. Энэ тохиолдолд пүүс бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний
үйлдвэрлэлийн нийт орлогоороо хувьсах зардлаа
нөхөж,тогтмол зардлаа нөхөж чадахгүй байгаа тул
пүүсийн тухайн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний
үйлдвэрлэлээ зогсоох болно.

23. 5. P < AVC
Пүүсийн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний нэгжийн үнэ нь
нэгж бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний үйлдвэрлэлийн
дундаж хувьсах зардлаасаа бага тул алдагдалтай
ажиллана.
Энэ тохиолдолд пүүс бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний
үйлдвэрлэлийн нийт орлогоороо хувьсах зардлаа
нөхөж ч чадахгүй байгаа тул пүүсийн тухайн
бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний үйлдвэрлэлээ зогсоох
болно

24. Дээрх ашиггүй тохиолдлуудад пүүс ашигтай
ажиллахын тулд эрэлтээ нэмэгдүүлэх эсвэл зардлаа
бууруулах бодлого баримтлах ёстой.
Гэхдээ МӨЗЗ дээр ажиллаж буй пүүс нь зардлаа
бууруулах бодлого нэлээд бэрхшээлтэй байна.
Харин бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний эрэлтээ
нэмэгдүүлэх бодлого нь харьцангуй хялбар бөгөөд
боломжтой байх талтай.

25. 3.Монопольт өрсөлдөөнт зах зээлийн урт хугацааны
тэнцвэр
Монопольт өрсөлдөөнт зах зээлийн урт хугацааны
тэнцвэр нь төгс өрсөлдөөнт зах зээлтэй нэлээд төстэй
байдаг
Учир нь зах зээлийн энэ хоёр хэлбэрийн хувьд шинэ
өрсөлдөгч пүүсүүд зах зээлд нэвтэрч, зах зээлээс гарах
нь хялбар, чөлөөтэй бөгөөд зардал бага байдагтай
холбоотой.

26. Хэрэв монопольт өрсөлдөөнт хэлбэрийн
пүүсийн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний зах зээл нь
ашигтай буюу P > ATC бол шинээр пүүсүүд уг зах
зээлд нэвтэрч , өрсөлдөгч пүүсүүдийн тоо
нэмэгдсэнээр тухайн нэг пүүст ноогдох
хэрэглэгчдийн тоо буурч, бүтээгдэхүүн,
үйлчилгээний эрэлт буурах болно.
Энэ үйл явц бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний зах
зээлийн тэнцвэрт үнэ буурсаар P = ATC нөхцөл
хангагдтал буюу уг бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний зах
зээл пүүст эдийн засгийн ашиггүй болтол
үргэлжилнэ.

27. Харин тухайн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний зах
зээл ашиггүй буюу P < ATC бол зах зээлээс пүүсүүд
гарч, өрсөлдөгч пүүсүүдийн тоо нэмэгдэж,
бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний эрэлт өсөх болно.
Энэ үйл явц бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний зах
зээлийн үнэ өссөөр P = ATC нөхцөл хангагдтал
буюу уг бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний зах зээл пүүст
алдагдалгүй болтол үргэлжилнэ.

28. Урт хугацаанд монопольт өрсөлдөөнт зах зээл
дээр хэрвээ ашигтай бол пүүсүүдийн тоо
нэмэгдсэнээр, зах зээлийн үнэ буурч, хэрвээ ашиггүй
бол пүүсүүдийн тоо буурч зах зээлийн үнэ өссөний
үр дүнд P=ATC нөхцөл хангагдах буюу пүүсүүд
хэвийн ашигтай ажиллах болно.
Энэ тохиолдлыг дараах зургаас харж болно. Үүнийг
монопольт өрсөлдөөнт зах зээлийн урт хугацааны
тэнцвэр гэж нэрлэдэг.

29. Зураг 7

31. Ихэнх монопольт өрсөлдөөнт пүүсүүд нь
маркетингийн үйл ажиллагаа явуулах шаардлагатай
байдаг учраас пүүсүүд үүнийг санхүүжүүлэх
зардалтай зайлшгүй тулгарна.
Монопольт өрсөлдөөнд ажиллаж байгаа пүүс
бүтээгдэхүүнээ шинэчилж, шинэ бүтээгдэхүүнийг
хөгжүүлдэг.
Зар сурталчилгааны зардал нь нийт зардлыг
нэмэгдүүлэх боловч, хэрвээ борлуулалтын хэмжээг
хангалттайгаар нэмэгдүүлж чадвал дундаж нийт
зардлыг бууруулах боломжтой.

33. АНХААРАЛ ТАВЬСАНД БАЯРЛАЛАА