2. Lufta e Parë Botërore
Lufta e Parë Botërore apo Lufta e Madhe ishte lufta që përfshiu pothuajse
gjithë botën, nga viti 1914 deri në vitin 1918. Kjo luftë e paparë ndonjëherë në historinë e
njerëzimit i kushtoi atij humbjen 20 milionë njerëzve. "Lufta e Madhe" përfshiu
gjashtëkontinentet e banuara të lëmshit tokësor: Evropën, Azinë, Afrikën, Amerikën e
Jugut, Amerikën e Veriut dhe Australinë. Lufta e pare boterore ishte kryesisht e
perqendruar ne Gjermani dhe france e ndare ne bllokun qendror dhe antanten Lufta e I
Botërore nisi me vrasjen e kryedukës Franc Ferdinandit, trashëgimtarit të tronit
të Perandorisë Austro-Hungareze në Sarajevë tëBosnjës nga kombëtaristi serbo-
boshnjak Gavril Princip me 28 qershor 1914.Në këtë konflikt mbarë botëror
të armatosur u përballuan dy fuqi të mëdha: Perandoritë qendrore (Perandoria
gjermanike dhe Perandoria Austro-Hungareze) dhe nga ana tjetër Pakti i
Trefishtë (me Mbretëritë e Bashkuara,Francën, dhe Rusinë). Lufta e Madhe filloi me 28
korrik 1914 dhe përfundoi më 11 nëntor 1918 me fitoren e Paktit të Trefishtë.Lufta shkaktoi
shpërbërjen e katër perandorive: Perandorisë Austro-Hungareze, Prusisë, Perandorisë
Osman edhe Rusisë. Gjermania humbi perandoritë koloniale dhe shtetet evropiane
të Çekosllovakisë, Estonisë,Finlandës, Letonisë, Lituanisë, Polonisë dhe Jugosllavisë fitua
n pamvarësinë.Lufta e I Botërore shënoi mbarimin e rendit botëror që u vendos
pas Luftërave Napoleoniane, dhe ishte një shkaktare e rëndësishme për shpërthimin
e Luftës së Dytë Botërore.
3. Shtetet e përfshira në Luftën e Parë
Botërore.
Me të kaltër: Pakti i Trefishtë dhe
aleatët
Me të zezë: Perandoritë qendrore.
4. Shkaqet
1.Rivaliteti mes shteteve per te vendosur hegjemonine e tyre ne kolonite me te
largeta
2.Politika agresive qe ndiqnin shtetet ndaj njeri-tjetrit dhe gara e shfrenuar e
armatimeve
3.Konflitet mes shteteve per pabarazine ekonomike dhe lindja e ndjenjes se
nacionalizmit.
Shkaqet e luftës së I Botërore ishin të shumëllojshme.Britania e Madhe dhe
Franca humbën parësine ekonomike dhe ushtarake, kurse vendi i tyre ishte
marrë nga forcat e reja ushtarako-ekonomike SHBA , Gjermani dhe Japonia.Ky
ekulibër i ri ushtarako-ekonomik, këmbëngulja për ndarje të re të botës në
zona per ndikim, ndarja e re e tregjeve të reja dhe lëndë të parë- e gjitha kjo e
komplikoi seriozisht jetën politike ndërkombëtare dhe krizat politike bëheshin
gjithnjë me te shpeshta dhe më të rrezikshme.Rivaliteti midis fuqive të mëdha
u theksua në Evropë,Azi dhe Afrikë. Për arritjen më të mirë të qëllimeve të tyre,
fuqitë e mëdha europiane formuan dy blloqe luftarako-politike:ANTANTEN
dhe FORCAT QENDRORE.
5. Ngatërresë ndërmjet Fuqive Qëndrore
Strategjia e Fuqive Qëndrore vuajti nga pamundësia për
komunikim. Gjermania kishte pranuar të mbështeste pushtimin
austro-hungarez nga Serbia, por interpretimi i kuptimit të saj
ndryshonte. Liderët e Austro- Hungarezëve besonin se
Gjermania do të mbulonte anën veriore kundra Rusisë.
Sidoqoftë, Gjermania parashikoi drejtimin austro-hungarez drejt
shumicës së trupave të tij kundër Rusisë, në kohen që Gjermania
luftonte me Francën. Ky ngatërrim detyroi ushtrinë austro-
hungareze te shpërndante forcat e saj ndërmjet Rusisë dhe
Serbisë. Në 9 Shtator, 1914 programi I shtatorit,një plan I cili
detajoi dëshirat specifike të Gjermanisë për luftë dhe kushtet që
Gjermania vuri për t’u ndaj Fuqive Aleate, u përjashtua
nga kancelari gjerman Theobald von Bethmann Hollweg.Mirepo
keto pasoja ishin shume te hatashme duke marrurr parasysh
vdekjet dhe masaktar qe kishin ngodhur
6.
7. Krimet e luftës
Masakra e Belgjikës
Në Belgjikë, trupat gjermane, nga frika e ushtarëve
guerile të Francës dhe Belgjikës, masakruan banorët e
qytetit të Andenne (211 të vdekur), Tamines (384 të
vdekur), dhe Dinat (612 të vdekur). Në 25 gusht 1914,
gjermanët i vunë zjarrin qytetit Leuven, dogjën
librarinë me afërsisht 230,000 libra, vranë 209 civile
dhe detyruan 42,000 të evakuoeshin. Këto veprime
sollën dënim në mbarë botën.
8. Pasojat
Pasojat me te madha gjate lutes se I boterore ishin
shkaterimet dhe demet qe u bene, si psh. vdekja e njerzve,
shkaterrimi i shtepive, i fabrikave, i shkollave, i urave etj.
Pasojat qe solli Lufta I Boterore ishin te shumta. 1.Ne
fushen politike:Solli ndryshimin e kufinjve dhe lindjen e
shteteve te reja 2.Ne fushen sociale:Mbi 8.5 milion njerez u
vrane. 3.Ne fushen ekonomike:a)Shpenzimet e shumta ne
fushen ushtarake sollen rrenimin ekonomik te Britanise se
Madhe dhe te Gjermanise b)Tokat me bujqesore te Frances
dhe te Belgjikes mbeten djerre ose u shkaterruan c)U rrit
niveli i papunesise sepse moshat e reja dhe ata qe ishin te
afte te punonin kishin marre pjese ne lufte dhe ishin vrare
ose ishin gjymtuar.--77.242.30.81 4 Tetor 2009 13:55 (CEST)