3. FUQITE E BOTES NE BARASPESHE TE
VESHTIRE
Deri ,afersisht ne vitin 1870 ne Evrope
ekzistonin 5 shtete te cilat luanin rolin
kryesor : Anglia ,Franca ,AustroHungaria,Rusia dhe Perandoria Osmane.
Krahas ketyre 5 shteteve pas viteve 1870 u
shtuan dy shtete te reja ,krijimi i te cilave
erdhi si rezultat i bashkimit te tyre. Keto dy
shtete te reja ishin : Perandoria Gjermane
dhe Mbreteria Italiane. Figurat e shquara qe
ndihmuan ne bashkimin e ketyre dy shteteve
ishin: Konti Kavur (arkitekt i Italise se
Bashkuar) dhe Oto-Von Bismarku (arkitekt i
Gjermanise se Bashkuar). Ne te njejten kohe
,kur u krijuan shtetet e reja ,shpertheu edhe
Revolucioni II Industrial. Ky I fundit ndikoi
shume tek shtetet e vjetra ku ritmet e
zhvillimit qene shume te shpejta. Brenda
pak kohe ,shtetet e reja u barazuan
ekonomikisht me shtetet e vjetra.
Kamili Benso
Pra ,u vendos nje ekuiliber ekonomik. Por
shtetet e reja kerkonin te gjenin
tregje,zona influence dhe koloni. Ato
kerkonin rindarjen e botes ne menyre te
barabarte.Krahas ekuilibrit ekonomik
filloi dhe rivaliteti i shteteve . Ky rivalitet
coi ne krijimin e dy aleancave ushtarake :
Blloku Qendror : perfshinte Italine
,Gjermanine dhe Austro-Hungarine.
Antanta : perfshinte Rusine,Angline dhe
Francen.
Me krijimin e aleancave ushtarake dhe
shfaqjen e rivalitetit midis 2 grupshteteve ,ruajtja e ekuilibrit u be e
veshtire dhe paqja u cilesua : Paqe e
Brishte.
OtoVon
Bismark
4. EPOKA E BUKUR
-
-
1)
2)
3)
Pas vitit 1870 kudo ne Evrope ndodhen ndryshime si:
-U rrit prodhimi bujqesor dhe industrial
-U rrit tregtia e brendshme dhe e jashtme
U ul numri i papunesise
U rrit popullsia urbane
U nxit Revolucioni Shkencor
Linden shpresat per krijimin e nje bote te re pa luftera ku do
mbizoteronte paqja
U krye demokratizimi i shoqerise
U krijuan sindikatat nga punetoret ,ne menyre qe te mbroheshin
te drejtat e tyre
U rri roli i partive politike
Lindi levizja qytetare ne te cilen perfshiheshin:
Levizja Feministe
Levizje Bamirese
Levizja Punetore
Kjo periudhe (1870 -1914) gjate se ciles mbizoteronte paqja dhe
qetesia e zhvillimit ekonomik u quajt : Epoka e Bukur.
5. SHKAKU DHE SINJALET E LUFTES I
BOTERORE
SHKAKU
1)
2)
3)
4)
5)
Shkaku kryesor I fillimit te Luftes
I Boterore ishte perplasja e
interesave dhe ashpersimi I
rivaliteteve ndermjet 2 aleancave
ushtarake: Bllokut Qendror dhe
Antantes. Zonat kryesore ne
Evrope ku perplaseshin interesat
e 2 aleancave te mesiperme
ishin:
Ballkani
2)Territoret polake
Kufiri Franko-Gjerman
Kufiri Veri-Lindor i Italise
Kolonite qe mbizoteronte
Anglia
SINJALET
1)
2)
3)
4)
Sinjalet qe tregonin se Lufta e I
Boterore po afronte ishin :
Militarizimi qe cdo shtet i
bente ekonomise.
Krijimi i 2 aleancave
ushtarake.
Rivaliteti ndermjet 2
Aleancave Ushtarake
Perdorimi i shtypit dhe
kinematografise per te
propaganduar fillimin e Luftes
se I Boterore.
6. PRETEKSTI DHE FILLIMI I
LUFTES I BOTERORE
PRETEKSI
FILLIMI
Me 28 Qershor 1914 ne
Sarajeve,kryeqyteti i Bosnjes ,vritet
Franc Ferdinandi,princi – trashegimtar
i Perandorise Austro-Hungareze nga
Gavrilo Principi. Kjo ngjarje sherbeu si
pretekst per shperthimin e luftes.
Qeveria austriake ngarkoi me faj
Serbine per kete vrasje.
Ajo i dergoi nje ultimatum me kerkesa
te renda ,te cilat serbet nuk i pranuan.
Gavrilo Princip
Me 28 Korrik ,Austro-Hungaria
me pelqimin e Gjermanise i
shpall lufte Serbise.Ne gusht
,Gjermania i shpall lufte Rusise
e Frances ,ndersa,kunder saj
hyri ne lufte Anglia dhe
Japonia.Dy vjet me vone ne
krah te Antantes hyri dhe SHBAja.Perkrah Gjermanise u
rradhiten Perandoria Osmane e
Bullgaria.
Lufta qe filloi ne Ballkan morri
shtrirje boterore.
Franc
Ferdinand
7. ZHVILLIMI I LUFTES NE VITET
1914-1915
*Fronti Lindor qe drejtohej kunder Rusise. Beteja e Marnes shenoi deshtimin e
planit gjerman “te luftes rrufe.Lufta sulmuese e gjermaneve u kthye ne nje lufte
pozicionale qe shkaktoi shume viktima e fatkeqesi jo vetem ne te dyja ushtrite
armike por edhe ne masen e popullsise civile .Prandaj edhe veprimet e
Gjermaneve ne frontin Lindor qene te kufizuara.
Italia kishte mbetur e pakenaqur nga veprimet e aleateve te saj ,Gjermania e
Austro-Hungaria.Keto te fundit nuk kishin marre pelqimin e Italise ,kur kishin
hyre ne lufte prandaj ne fillim te saj Italia u shpall shtet neutral . Ne vitin 1915
,Italia hyri ne bisedime te fshehta me Antanten.Me 26 prill 1915 shtetet e
Antantes dhe Italia nenshkruan nje marreveshje qe u quajt “Traktati i Fshehte i
Londres”.Italia do te hynte ne lufte perkrah Antantes dhe ne fund te saj iu
premtuan kufiri verilindor i Austro-Hungarise dhe territore e ishuj ne Ballkan ku
ndermjet tyre ishin : ishulli i Sazanit dhe Vlora.Gjithashtu ,Shqiperia mbetej e
copetuar dhe e vetmja pjese territoriale qe asaj i mbetej shtrihej nga lumi
Shkumbin deri ne lumin Vjose.
Ne maj 1915 Italia i shpall lufte Austro-Hungarise.
8. ZHVILLIMI I LUFTES I BOTERORE
DHE PERFUNDIMI I SAJ
1)
Gjate vitit 1916 betejat kryesore u zhvilluan ne Verdun e Somme.Gjate vitit 1917
ndodhen dy ngjarje te medha qe sollen dhe perfundimin e luftes:
*Revolucioni ne Rusi
*Hyrja ne lufte e SHBA-se perkrah Antantes
Revolucioni qe ndodhi ne Rusi ,ne nentor 1917 ,solli ne pushtet qeverine bolshevike
te drejtuar nga Vladimir Ilic Lenini. Qeveria e re revolucionare ne mars te 1918 beri
paqe me Bllokun dhe doli nga lufta.
2) Ne prill te 1917, ne lufte perkrah Antantes hyri SHBA-ja ,e udhehequr nga
presidenti Uillson .
~
Forcat e Bllokut nuk mund ta vazhdonin me luften. Ne korrik te vitit 1918 ,ne frontin
Perendimor,ushtrite anglo-franko-amerikane i detyruan forcat gjermane te terhiqeshin
nga territoret Franceze.Me 3 nentor 1918 u nenshkrua armepushimi midis Italise e
Austro-Hungarise.Perandori Austro-Hungarez abdikoi..Asamblete Popullore shpallen
Republikat e Austrise dhe Hungarise. Kjo ngjarje shenoi shperberjen e Perandorise
Austro-Hungareze.
Ne Gjermani perandori la fronin dhe me 9 nentor u shpall Republika e Vajmarit.
Ne 11 nentor qeveria gjermane nenshkroi armepushim dhe kjo shenoi : Perfundimin e
Luftes I Boterore.
10. KONFERENCA E PAQES
Lufta I Boterore perfundoi me fitoren e shteteve te Antantes dhe te aleateve te saj.Shtetet e
humbura : Blloku Qendror dhe aleatet e tij ,Bullgaria e Turqia ,u vleresuan si fajtore qe
shkaktuan luften ,e cila i solli deme te medha shoqerise evropiane .
Me 18 Janar 1919 ,ne Versaje afer Parisit ,u mblodh Konferenca e Paqes ku rolin kryesore e
luanin kater shtetet e medha : SHBA-ja ,Franca,Anglia dhe Italia.
Qendrimet e mbajtura ne Konferencen e Paqes
Presidenti i SHBA-se Vudro Uillson ,u paraqit me programin e tij prej 14 pikash per vendosjen e
paqes ne bote.Ne baze te ketij programi kerkohej te krijohej nje bote e re e carmatosur ku te
sundonte paqja,liria e mirekuptimi ,ku te respektoheshin te drejtat e kombeve per pavaresi
,vetevendosje dhe paprekshmeri territoriale. Uillsoni kerkonte sistemimin e botes ne menyre
demokratike.
Shtetet evropiane mbajten qendrim te kundert me ate te Uillsonit . Ato kerkonin te ngarkonin me
faj vendet e humbura dhe te nxirrnin sa me shume perfitime ekonomike.
•
•
4 te medhenjte qe
drejtuan Konferencen
e Versajes
Konferenca e Paqes
ne Versaje
11. VENDIMET E KONFERENCES
SE VERSAJES
Sipas Konferences se Paqes ne Versaje (1919) :
1)U krijua harta e re politike e Evropes
2)U shkeputen territore Gjermane qe i kaluan :Frances,Belgjikes
,Danimarkes dhe Polonise.
3)Nga shperberja e Austro-Hungarise u shkeputen territore qe i kaluan
Italise (kufiri VL) ,Rumanise (zona e Transilvanise) dhe Polonise
(territoret veriore).
4) Nga shperberja e Austro-Hungarise u formuan 4 shtete te reja:
Austria,Hungaria,Cekosllovakia dhe Jugosllavia.
5) U shpall pavaresia e Polonise e cila morri territore: Ruse,Gjermane,
ish-Austro-Hungareze.
6)Linden shtetet baltike : Estonia,Lituania,Letonia dhe Finlanda.
7) Gjermania duhet te paguante reparacione ndaj Antantes.
8) U miratua formimi i Lidhjes se Kombeve (ide e Vudro Uillson).
9)Per Shqiperine ,u njohen kufijte e caktuar ne vitin 1913 dhe fqinjeve u
dhane territore te reja Shqiptare.
10) U shperbe Perandoria Osmane dhe u krijuan 5 shtete te reja :
Turqia,Palestina ,Siria,Libani dhe Iraku.Keto 4 te fundit kaluan nen
kontrollin Anglez e Francez.
12. KRIJIMI I LIDHJES SE KOMBEVE
Me propozimin e Presidentit Uillson ,Konferenca e Versajes
vendosi krijimin e nje organizate nderkombetare .Kjo organizate
u quajt Lidhja e Kombeve dhe e kishte qendren e saj ne
Gjeneve(Zvicer).Lidhja e Kombeve nuk mundi te krijonte nje
paqe te qendrueshme ne bote ngaqe mbeshtetej ne vendimet e
Konferences se Paqes.Ne Lidhjen e Kombeve nuk ishin anetare
: SHBA-ja ,Rusia dhe Gjermania.
13. PRIRJET POLITIKE DHE EKONOMIKE NE
EVROPE GJATE 1918-1939
FAZAT E EKONOMISE EVROPIANE GJATE 19181939:
Rindertimi
Ekonomik (1918-1922)
Kriza (1929-1933)
Lulezimi
Ekononik (1924-1929)
15. MASAT PER FORCIMIN E PUSHTETIT
1)
2)
3)
4)
5)
6)
7)
8)
9)
10)
11)
12)
13)
U be shtetezimi i sektoreve ekonomike
U godit prona private
Rusia doli nga lufta.
U krjua Armata e Kuqe
U krijua BRSS ne vitin 1922.
U krijua Kushtetuta qe e shpallte Rusine shtet federal.
U perdor dhuna.
U goditen kundershtaret e regjimit.
U ndaluan lirite demokratike.
U vu sistemi monopartiak.
U krijua policia sekrete.
U vu propaganda komuniste.
U ngrit kulti i individit.
16. REGJIMET TOTALITARE
TE PERBASHKETAT
1)
2)
3)
4)
5)
6)
7)
Natyra demagogjike
kontradiktore
Goditja e demokracise.
Perdorimi i dhunes.
Nxitja e burokracise.
Kulti i Individit.
Mbivleresimi i
propagandes.
Agresiviteti
VECORI DALLUESE
1)
2)
3)
4)
Rruga qe ndoqen per te
ardhur ne pushtet nuk
eshte e njejte.
Shtresat e popullsise tek te
cilat ishin te perqendruara.
Koha e qendrimit ne
pushtet.
Shfrytezimet per te ardhur
ne pushtet
17. ITALIA GJATE VITEVE 1918-1939
VENDOSJA E FASHIZMIT
Italia kaloi nje krize te thelle,qe tronditi te gjitha shtresat e
shoqerise.Rindertimi i vendit ecte ngadale.Territoret e jugut ishin
te prapambetura.Kishte varferi e papunesi te madhe. Kudo
sundonte anarkia.Qeveria nuk ishte ne gjendje te zoteronte
situaten.
Ne vitin 1919 ne Milano u formua Partia Fashiste nen drejtimin e
Benito Musolinit.Kjo parti premtoi rend ,siguri dh kthimin e Italise
ne kohet e lavdishme te “Romes se Lashte”.Partia fashiste
organizoi grupet fashiste te quajtur skuadrista. Me 28 Tetor 1922
filloi marshimi drejt Romes. Forcat fashiste pushtuan ndertesen
qeveritare.Mbreti Viktor Emanueli III beri kompromis.Ai formoi
nje qeveri koalicioni nen drejtimin e Duces. Ne vitin 1925
Musolini prishi koalicionin dhe krijoi nje qeveri fashiste. Ne Itali u
vendos diktatura fashiste
18. DIKTATURA FASHISTE NE ITALI
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Per te forcuar pushtetin Musolini:
Krijoi institucione te reja fashiste.
U rivendos denimi me vdekje.
U ndaluan veprimtarite politike.
U vu sistemi monopartiak.
U hartua nje plan per zhvillimin ekonomik.
U militarizua ekonomia.
U be politizimi i shkollave.
U vleresua propaganda.
U ngrit kulti i individit.
19. GJERMANIA PAS LUFTES I BOTERORE
DHE ARDHJA NE PUSHTET E HITLERIT
Perandori Vilhelmi II ,pasi abdikoi ne qytetin e Vajmarit u shpall
Republika qe morri dhe emrin e qytetit ku u shpall. U krijua qeveria
dhe u hartua nje kushtetute demokratike. Republika e Vajmarit arriti ti
sheroje plaget e luftes.Filloi permiresimi i jetes.Ne vitin 1926
Gjermania u pranua ne Lidhjen e Kombeve por shoqeria gjermane
vazhdonte te ishte e pakenaqur . Ne periudhen e krizes qeveria u
akuzua per gjendjen e veshtire ekonomike.Pervec kesaj ajo u cilesua
si tradhtare e popullit ngaqe kishte pranuar kushte te renda e
poshteruese. Ne kete kohe u rrit popullariteti i Partise Naziste e krijuar
ne 1920 nga Adolf Hitleri.Partia naziste premtonte se do te sillte
rend,siguri dhe mireqenie. Mbi te gjitha ajo do te hidhte poshte
vendimet e Konferences se Paqes (1919).
Ne vitin 1933 Presidenti i Republikes e shpalli Hitlerin kancelar. Nje vit
me vone pas vdekjes se tij ,Hitleri mori dhe postin e presidentit ,me
titullin Fyhrer dhe shtetin gjerman e quajti “Rrajhu III”.
Hitleri krijoi nje shtet totalitar ne te cilin u vendos diktatura e djathte
naziste
20. VENDOSJA E DIKTATURES NAZISTE NE
GJERMANI
Hitleri krijoi nje shtet totalitar ku:
1) Perqendroi gjithe pushtetin ne duart e tij,qe e kontrollonte
nepermjet dy institucioneve te dhunes : SS dhe Gestapos.
2) Zhduku kundershtaret.
3) U vu sistemi monopartiak.
4) U ndaluan lirite demokratike.
5) U be politizimi i shkollave.
6) U ngrit kulti i individit.
7) U perdor propaganda.
8) U militarizua ekonomia.
9) U bene investime ne infrastrukture.
10) Filloi ndjekja e cifuteve.
21. POLITIKA AGRESIVE NAZISTE
1)
2)
3)
Drejtimet e politikes agresive ishin :
TE HIDHESHIN POSHTE VENDIMET E KONFERENCES SE PAQES.
TI BASHKOHESHIN GJERMANISE TERRITORET E BANUARA NGA GJERMANET.
GJERMANIA TE BEHEJ LIDER BOTEROR.
~Sinjalet e Luftes II Boterore ~
1)Dalja e Gjermanise nga Lidhja e Kombeve.
2)Dergimi
i forcave ushtarake ne Spanje per te
mebeshtetur gjeneralin Franko.
3) Pushtimi i zones se Renit dhe Cekosllovakise dhe
bashkimi i Austrise me Gjermanine.
4) Krijimi i aleances me Italine dhe me vone me
Japonine.
5) Nenshkrimi i Paktit te Mossulmimit me Rusine ,duke
ndare ne menyre te fshehte territoret polake.
22. SPANJA DHE LUFTA CIVILE
Spanja ishte vendi me i prapambetur i Evropes Perendimore.Pas Luftes II
Boterore forcat demokratike u rriten dhe u forcuan mjaft. Ne zgjedhjet e vitit
1931 ato fituan dhe shpallen Republiken ne Spanje.
Mbreti Alfonsi XVII u largua nga vendi.
Forcat konservatore nuk pranuan humbjen.Forcat demokratike u fuqizuan
akoma dhe me teper dhe krijuan nje bashkim demokrat te quajtur Fronti
Popullor.
Shperthimi i Luftes Civile ne Spanje lidhet me zgjedhjet elektorale te vitit
1936. Ne keto zgjedhje fitoi Fronti Popullor.Forcat konservatore perseri nuk
pranuan rezultatin. Ato u organizuan dhe krijuan nje bashkim antidemokratik
qe u quajt Fronti Kombetar. Ky front u mbeshtet ne forcat ushtarake
(falangistet) qe udhehiqeshin nga gjenerali Franko. Frankoja organizoi nje
kryengjritje per te rrezuar Republiken Demokratike.Filloi Lufta Civile qe
zgjati 3 vjet (1936-1939).
Gjermania dhe Italia ndihmuan gjeneralin Franko me armatime ndersa Rusia
perkrahu Republiken,ashtu si edhe shume vullnetare te tjere nga e gjithe
bota.Anglia dhe Franca mbajten qendrim neutral.
Lufta civile perfundoi ne vitin 1939 me fitoren e Frontit Kombetar. U permbys
Republika dhe u vendos dikatura e gjeneralit Franko.
24. SHBA-JA NE VITET 1920
Vitet e luftes i siguruan SHBA-se perfitime te medha.Amerika qe
furnizuesja me e madhe e Evropes me arme,ushqime e
veshmbathje.Pas luftes SHBA-ja njohu nje lulezim te madh
ekonomik.Te ardhurat ishin te medha dhe njerezit jetonin me mire.
Kriza boterore e viteve 1929-1933 se pari filloi ne SHBA dhe u perhap
ne Evrope.Ajo u shfaq ne bujqesi dhe pastaj ne gjithe deget e
ekonomise.Mallrat filluan te mos shiteshin.Fuqia blerese ra.U rrit
papunesia.Per zgjidhjen e krizes dy partite kryesore mbanin qendrime
te ndryshme .Partia Republikane ne pushtet theksonte se shteti nuk
duhet te nderhynte ne jeten politike sepse kriza do te zhdukej vete sic
kishte ardhur.Partia Demokratike kerkonte nderhyrjen e menjehershme te
shtetit per te kapercyer krizen.
Ne zgjedhjet e vitit 1932 fitoi postin e presidentit Franlin Ruzvelti i
Partise Demokratike i cili e drejtoi vendin gate periudhes 1932-1945.
Ai hartoi nje program te gjere reformash per te nxjerre vendin nga
kriza. Ky program njihet si Kursi i Ri i Ruzveltit ose New Deal.
25. KURSI I RUZVELTIT
Programi i Ruzveltit parashikonte zgjidhjen e 3 problemeve
kryesore te krizes:
1) Papunesise
2) Ringjalljen e ekonomise
3) Permiresimin e jeteses
Per te ulur papaunesine u ndertuan vepra infrastrukturore . U
hapen vende pune dhe u ul ndjeshem papunesia.
Per te ringjallur ekonomine shteti bleu mallrat e teperta ,zhduku
superprodhimin dhe ofroi kredi. Kjo ndihmoi bankat te mos
falimentonin.
Per te permiresuar jetesen sidomos te punetoreve u kufizuan
oret e punes,u caktua minimumi i pages dhe u vendos
asistenca.
Ne politiken e jashtme SHBA-ja mbajti qendrim neutral. U
tregua indiferente ndaj veprimtarise agresive te shteteve
diktatoriale.
26. BRITANIA E MADHE NE VITET
1918-1939
1)
2)
Gjate viteve 1919-1933 ekonomia angleze kaloi ne 3 faza:
Faza e pare ,perfshiu periudhen 1918-1923.Eksporti anglez u godit nga konkurrenca amerikane
e japoneze.Kushtet e jeteses u veshtiresuan shume.
Faza e dyte 1923-1929 shenoi periudhen e lulezimit.Tri qene shkaqet qe cuan ne lulezimin e
ekonomise angleze:
a)Nxitja e Revolucionit Shkencor
b)Zevendesimi i qymyrgurit me energji elektrike
c)Produktet ajo filloi ti shese me shume ne tregun e brendshem sesa ne te jashtem.
3)Faza e trete ,1929-1933 solli shfaqjen e nje krize me te rende qe goditi gjithe deget e
ekonomise.
Kriza u kapercye sepse forcat politike bashkepunuan me njera-tjetren.
Jeta politike ne Angli karakterizohej nga qendrushmeria politike . Institucionet parlamentare u
forcuan.Qe ne vitin 1918 u vendos e drejta elektorale e pergjithshme.Kete te drejte e fituan edhe
grate ne 1928.Dy partite kryesore ishin : Partia Laburiste dhe Partia Konservatore.Ne vitin 1931
ato krijuan qeverine e koalicionit.Qeveria vendosi kontrollin ne jeten politike dhe ndihmoi me
kredi uzinat e fabrikat. U krijua Keshilli i Asistences per papunesine i cili zgjidhi problemet e
punetoreve.
Ne politiken e jashtme Anglia qe e matur.Diktaturat e djathta i vleresonte si barriera ndaj
komunizmit.
Ne vitin 1931 ajo krijoi Komonuelthin ku benin pjese 7 shtete.Ne vitin 1937 njohu Republiken e
Irlandes,e cila qe shpallur me referendum nga Irlandezet. Pjesa VL ,Olsteri ,mbeti pjese e
mbreterise angleze.
27. FRANCA NE VITET 1918-1939
Burimet kryesore qe e ndihmuan Francen te kaperceje krizen ishin:
1)
Ndihma financiare e SHBA-se
2)
Demshperblimet qe merrte nga vendet e humbura
3)
Marrja e dy zonave te pasura me Fe,Alsas-Lorenes.
4)
Nxitja e Revolucionit Shkencor.
Franca ishte shtet republikan.Pushteti legjislativ ishte i perbere nga : Senati
dhe Dhoma e Deputeve.Ekzistonte rotacion politik.Asnjera parti nuk gezonte
perkrahje te madhe.Partite e djathta formuan Bashkimin Kombetar ndersa
partite e majta Frontin Popullor.
Ne vitin 1936 fitoi Fronti Popullor. U krijua qeveria nen drejtimin e Leon
Blumit , i cili drejtoi vendin per 2 vjet. Qeveria e Blumit beri reforma
ekonomike e sociale. U rriten pagat e punetore, u kufizuan oret e punes dhe
u shtetezuan hekurudhat e uzinat. U goditen grupet fashiste. Qeveria e
Blumit u akuzua nga forcat e djathta se po sillte komunizmin ne France.
Perpara ketij presioni ,Blumi dha doreheqjen ne vitin 1938. Ne pushtet erdhi
Bashkimi Kombetar ,i cili pergatiti Francen per Luften II Boterore.
28. KULTURA DHE ARTI NE VITET
1920-1930
•
•
•
Ne levizjen kuturore 1920-1930 mbizoteronin 3 drejtime kryesore:
Modernizmi
Letersia dhe arti tradicional
Letersia dhe arti i Brezit te Humbur
Modernistet krijuan shuma rryma ne letersi: futurizmi,kubizmi
simbolizmi etj.Perfaqesuesit kryesore ishin : Kafka,Elioti
,Pikasoja,Kandiski etj.
Tradicionalistet nuk u shkeputen nga format e vjetra.Ata pasqyruan
realitetin dhe u ndje ndjeshem rryma e kritikes.Perfaqesuesit kryesore
ishin : Romeo Rolan ,Drajzeri etj.
Brezi i Humbur perfaqesohej nga shkrimtare qe kishin jetuar periudhen e
rende te luftes dhe kishin shpresuar tek vendosja e paqes.Pasi kishin
humbur shpresat per te ardhmen ata vendosen ti japin fund jetes se
tyre.Ne kete rryme bejne pjese : Heminguej dhe Remarku
30. JUGOSLLAVIA NE VITET 1918-1939
Me 1 Dhjetor 1918 ne Beograd, Aleksander Karagjeogjevic
shpalli formimin e Mbreterise Serbo-Kroate –Sllovene. Ne vitin
1921 u hartua Kushtetuta.Mbreteria Serbo-Kroate-Sllovene
perbehej nga : Serbia,Maqedonia,Bosnje-Hercegovina,Mali i
Zi,Kroacia dhe Sllovenia. Ne vitin 1929 Aleksandri I beri nje
riorganizim te vendit duke e ndare ne 9 njesi administrative dhe
mbreteria mori emrin “Jugosllavi”.
Beteja poltike zhvillohej ndermjet: unitaristeve dhe federalisteve
te cilet mbanin qendrime te kunderta.
Ekzistonte dhe nje rryme tjeter qe kerkonte prishjen e
mbreterise.
Ne vitin 1929 Aleksandri I beri nje grusht shteti.Ai shperndau
parlamentin dhe hoqi kushtetuten ,ndaloi lirite demokratike dhe
vendosi diktaturen mbreterore.Lufta politike u ashpersua dhe ne
vitin 1934 Aleksandri I u vra. Trashegimtari i fronit Pjetri II ishte 1
vjec dhe vendin e drejtoi si regjent princi Pavel.Jugosllavia filloi
te afrohej me shtetet diktatoriale por demonstratat anti-fashiste e
penguan ate te ishte pjese e Aktit Trepalesh.
31. BULLGARIA NE VITET 1918-1939
Ne Bullgari fshataresia perbente 80% te popullsise.Pas zbatimit te
reformes agrare u fuqizua ekonomia e vogel. Rendimentet ishin te
uleta.Toka punohej me vegla primitive . Industria ishte e kufizuar
dhe e pazhvilluar sepse vetem 1 miniere ishte ne shfrytezim.
~
Bullgaria si aleate e Bllokut Qendror ishte e detyruar ti jepte
territore Serbise e Greqise.Ne ate kohe u fuqizua shume Partia
Bashkimi Agrar qe drejtohej nga Stamboliski.Kjo parti premtonte
perkrahjen e Reformes Agrare.
Ne zgjedhjet e vitit 1919 fitoi Partia Bashkimi Agrar. U krijua qeveria
e re e udhehequr nga Stamboliski.Ne vitin 1922 u be reforma
agrare. Me mijera fshatare u pajisen me toke.Stamboliski qe
iniciatori per krijimin e “Internacionales se Gjelber”.
~
Forcat antidemokratike qene te pakenaqura nga reformat e
Sramboliksut .Ato u bashkuan rreth Partise Lidhja e Oficereve.Ne
vitin 1923 ato pergatiten nje grusht shteti ndersa Stamboliskin e
torturuan derisa e vrane.
U vendos nje qeveri diktatoriale dhe u godit demokracia. Ne
periudhen e krizes u forcua opozita demokratike.Per ti bere balle
situates Borisi III ne vitin 1935 mori pushtetin ne duart e tij dhe
vendosi diktaturen mbreterore.
32. RUMANIA NE VITET 1918-1939
Pas luftes Rumania dyfishoi territorin e saj duke
marre territore nga ish-perandorite.Rumania ishte nje
vend agrar ku fshataresia perbente 78% te
popullsise. Ne vitin 1921 u zbatua reforma agrare ku
shumica e fshatareve u bene pronare toke. Vend te
pare zinte industria e naftes .U zhvillua metalurgjia
dhe industria e perpunimit te drurit.Linden dhe
shoqeri me kapitale te huaja.
Rumania mbeti monarki edhe pas luftes.Deri ne vitin
1935 partite politike ishin : Partia e Popullit ,Partia
Kombetare Liberale dhe Partia Kombetare Fshatare.
Ne vitin 1920 me pelqimin e parlamentit erdhi ne fron
Karoli II.Ai u lidh me shtetet nazi-fashiste.Ne vitin
1938 ai shperndau parlamentin dhe u krijua
Kushtetuta e re qe rriste fuqine e tij.Ne vitin 1939 u
vu ne krye te qeverise gjeneral Antonesku. U vendos
diktatura mbreterore dhe u ndaluan lirite
demokratike.Shteti rumun forcoi marredheniet me
vendet nazi-fashiste dhe ne vitin 1940 nenshkroi
aleance me ta.
33. GREQIA NE VITET 1918-1939
Ne Greqi fshataresia perbente 60% te popullsise.Bujqesia
ishte e prapambetur. Toka punohej me mjete
primitive.Rendimentet ishin te uleta.Zhvillim me te madh
morri industria vecanerisht ajo tekstile ,agroushqimore dhe e
plehrave kimike.Me te shumta ishin importet sesa
eksportet,prandaj shteti grek kishte borxhe.Ne Greqi ishte
shfaqur fenomeni i Deficitit Buxhetor.
Dy ishin forcat politike qe rivalizonin njera-tjetren :
monarkistet dhe republikanet.Ne vitin 1924 u shpall
Republika.Jeta politike nuk u stabilizua. Ne vitin 1935
republika u permbys dhe ne Greqi u vendos monarkia me
mbret Gjergjin II .
Me 4 gusht 1936 u vendos si kryetar qeverie gjenerali
fashist Metaksa.Parlamenti u shpernda dhe kushtetuta u
anulua.Ne Greqi u vendos diktatura. U godit demokracia
dhe u ndaluan lirite demokratike.
Qeveria e Metaksait kishte si model diktaturat nazi-fashiste.
34. REPUBLIKA E TURQISE
(TÜRKIYE CUMHURIYETI)
Vendimet qe morri Konferenca e Paqes sollen shperberjen e
Perandorise Osmane dhe krijimin e 5 shteteve te reja si :
Turqia,Siria,Libani,Iraku dhe Palestina. Nacionalistet turq
kundershtuan vendimet e Konferences dhe qeverine e sulltanit Abdyl
Mexhit II. Ata krijuan ushtri revolucionare ne krye te se cileve ishte
Mustafa Qemali..Keto forca rrezuan sulltanin nga froni dhe shpallen
republiken.Ky qe nje revolucion i vertete brenda viteve 1920-1923 qe
solli modernizimin e Turqise. U be shkembimi i popullsise Turke qe
banonte ne Greqi me popullsine Greke qe banonte ne Turqi.
Mustafa Qemali e drejtoi vendin 15 vjet.Si President i
Republikes
ai miratoi ligje qe sollen transformime te medha ne shtetin
turk.Kryeqytet i Turqise u vendos Ankaraja. U shkeput shteti nga feja.
Islami ishte fe private.
Gjuha turke u be gjuhe kombetare. U
vendos alfabeti latin. U denua poligamia. U ndryshua dhe
evropianizua veshja e qytetarit turk.Gruaja fitoi te drejten te votoje dhe
te marre pjese ne detyra shteterore. U zhduk sundimi tradicional i
sulltanit. Ne vitin 1935 Mustafa Qemali mori tittullin ATATURK (babai i
turqve).
35. SHQIPERIA NE VITET 1918-1925
Pas Luftes se I Boterore,shtetet fqinje Serbia,Greqia dhe Italia
mbanin nje pjese te territoreve shqiptare dhe rrezikohej copetimi
i Shqiperise.Me 21 Janar 1920 u mblodh Kongresi i Lushnjes ne te
cilin u morren keto vendime:
1)Nuk do te njihej asnje vendim qe cenonte territoret e shtetit
shqiptar 1913.
2)U krijuan organet e reja te shtetit : Keshilli Kombetar ,Keshilli i Larte
dhe Qeveria e kryesuar nga Sulejman Delvina.
3) Tirana u shpall kryeqytet i shtetit shqiptar. Me 11 shkurt 1920
organet e reja te shtetit u vendosen ne Tirane. Qeveria e re
deboi forcat e huaja nga territoret shqiptare.
Gjate 1920-1924 dy ishin partite politike : Partia Popullore dhe Partia
Perparimtare.
Qeverite nderroheshin shpesh dhe nuk ekzistonte stabiliteti
politik.
36. REPUBLIKA E SHQIPERISE
GJATE 1925-1928
Shqiperia u shpall Republike Presidenciale ne janar 1925.Qeveria
kryesohej nga Ahmet Zogu,i cili ishte president i shtetit shqiptar.
U morren masa si: krijimi i Bankes Kombetare dhe lidhja me shtetet e
tjera si: Anglia ,SHBA-ja etj.
Zogu ndoqi politiken e koncesioneve.Shume shoqeri me kapitale te
huaja filluan kerkimet per minerale te ndryshme ne Shqiperi.
Qeveria siguroi lidhje te forta me shtetin italian. U nenshkruan dy
pakte me shtetin italian dhe kapitali italian siguroi epersi ne
ekonomine shqiptare
37. MBRETERIA SHQIPTARE (1928-1939)
Ne vitin 1928 Shqiperia kaloi nga republike ne monarki. Mbreteria u shpall ne 1 shtator me
mbret Ahmet Zogun i cili morri titullin Zogu I-Mbreti i Shqiptareve. Gjate udheheqjes se
Zogut I u forcua shteti ,u vendos siguria dhe qetesia ne vend.
U hartuan: Kodi Civil , Penal e Tregtar sipas modeleve te vendeve te Evropes
Perendimore.
U zhvillua arsimi ,ekonomia dhe kultura.
U organizua sistemi i drejtesise. Ligji vepronte ne te gjithe vendin.Shqiptaret leviznin ne
te gjitha vendet e botes me pasaporten e mbreterise.
Monedha vendase ishte franga e cila njihej e konvertohej me cdo monedhe te huaj.
U forcua mjaft krenaria kombetare. Ne politiken e jashtme mbreteria u orientua nga Italia.
Gjate periudhes mbreterore u rrit shume ndikimi i Italise ne gjithe fushat e jetes.
Kjo pozite e ndihmoi Italine fashiste per pushtimin e Shqiperise.
