Онлайн сургалтанд зориулав

2. Бүт.ЗЗ-ийн
өрсөлдөөн
ТБӨЗЗ
Монопольт Олигополь Монополь
ТӨЗЗ

3. Салбаруудын ангилалын шинж
чанарууд
I. Тухайн салбар дахь пүүсийн тухай
II. Тухайн салбарын үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүн
ижил юм уу ялгаатай юу ?
III. Тухайн салбарт орж гарахад саадтай юу
чөлөөтэй юу?
IV. Тухайн салбарт бүтээгдэхүүний үнэнд хяналт
тавих боломжтой эсэх
V. Үнийн бус өрсөлдөөн байгаа эсэх

4. I. Тухайн салбар дахь үйлдвэрлэгчийн тоо
маш олон .
II. Бүтээгдэхүүний хувьд ижил стандарттай .
III. Зах зээлд орох юм уу гарахад саадгүй
чөлөөтэй.
IV. Үнэнд хяналт тавих боломжгүй.
V. Үнийн бус өрсөлдөөн байхгүй.

5. Төгс өрсөлдөөнт пүүсийн эрэлт
Төгс өрсөлдөөнт зах зээлд
бүтээгдэхүүн нь ижил үнэтэй, ижил
стандарттай учраас аль пүүсээс худалдан
авах нь хэрэглэгчид ямар ч ялгаагүй.

6. Төгс өрсөлдөөнт пүүсийн эрэлтийн
муруй
P
P* D
Q

7. Q1 Q2
P1
P2
Q
P
D

8. QQ1 Q2
TR
TR1
TR2

9. Төгс өрсөлдөөнт пүүсийн дундаж,
ахиу орлого
Дундаж орлого нь нэгж бүтээгдэхүүн
ногдох нийт орлогын хэмжээг харуулдаг.
AR=TR/Q AR- Дундаж орлого
Ахиу орлого нь гарцыг нэг нэгжээр
өөрчлөхөд гарах нийт орлогын
өөрчлөлт юм.
MR= TR/ Q MR- Ахиу орлого

10. Secret_ezo@yahoo.
com

11. P
P* MR=AR=P
Q

12. Төгс өрсөлдөөнт пүүсийн дундаж,
ахиу орлого
Жишээ нь :
Q = 10 кг
Р = 800 төг
TR= 800*10=8000
AR= TR / Q = 8000/10=800
Q= 11 кг
MR= TR/ Q = 8800- 8000/11- 10= 800

14. Q
MR
Qe
Е

15. MC=P төгс өрсөлдөөний нөхцөлд
үйлдвэрлэлийн хэмжээг оновчлох
үндсэн нөхцөл гэж нэрлэдэг.

16. •MR >MC нэмж үйлдвэрлэсэн нэгж
бүтээгдэхүүнээс олох ашиг эерэг байх учир
үйлдвэрлэлээ нэмэгдүүлнэ.
•MR< MC
үйлдвэрлэлээ
бууруулна.
•MR=MC үйл ажиллагаагаа хэвийн
үргэлжлүүлнэ. Энэ үед ашгаа-max, алдагдлаа-
min болгодог. Энэ бол ТӨЗЗээлийн богино
хугацаанд тэнцвэр болдог.

17. •AVC<P<ATC ийм үед бүтээгдэхүүн бүрээс
орлого нь түүнийг үйлдвэрлэхтэй
холбогдон гарсан VC-г төдийгүй тогтмол
зардлын нэг хэсгийг хаах боломж олгодог.
Энэ тохиолдолд үйлдвэрлэлийг
үргэлжлүүлэх нь алдагдлыг багасгадаг
байна.

18. •P≤AVC Энэ тохиолдолд нэгж
бүтээгдэхүүнээс олох орлого нь
тогтмол зардлыг төдийгүй уг
бүтээгдэхүүнийг үйлдвэрлэхэд гарсан
түүхий эд материалын зэрэг шууд
зардлыг дөнгөж нөхөх эсвэл нөхөж
чадахгүй, байдал үүсэх учраас пүүс
зах зээлийн байдлыг сайжиртал
үйлдвэрлэлээ түр зогсооно.

22. Ямар нэгэн орлуулдаг бараа
бүтээгдэхүүн байхгүй, онцгой шинж чанар
бүхий бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэдэг цор
ганц үйлдвэрлэгч бүхий зах зээлийг
монополь гэнэ.

23. Ямар нэгэн орлуулдаг бараа
бүтээгдэхүүн байхгүй, онцгой шинж чанар
бүхий бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэдэг цор
ганц үйлдвэрлэгч бүхий зах зээлийг
монополь гэнэ.
I. Нэг үйлдвэрлэгчтэй .
II. Бүтээгдэхүүн нь ойрын орлуулагчгүй .
III. Зах зээлд нэвтрэх боломж маш бага.
IV. Тэнцвэрт үнэнд нөлөөлөх бүрэн
боломжтой.
V. Үнийн бус өрсөлдөөн хүчтэй.

24. Салбарт орох бэрхшээл:
Хууль эрх зүйн хязгаарлалт
 Патент
Лиценз
Дарамт шахалт
 Үйлдвэрлэлийн түүхий эд, нөөц
Чадварлаг мэргэжилтэн боловсон
хүчин
Салбарын зардал

25. Нээлттэй
монополь
Монополийн
хэлбэрүүд

26. Хаалттай монополь
 Төрөөс зарим нэг пүүсүүдэд тодорхой
төрлийн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг
үйлдвэрлэх, борлуулах эрхийг патент,
лицензээр олгож, шинэ өрсөлдөгч пүүс
нэвтрэх боломжийг хууль, эрх зүйн
актууд болон патент, лицензээр хаасан
байдаг.
Хаалттай = Ил

27. Нээлттэй монополь
 Нээлттэй монополь нь ихэнх тохиолдолд
түр зуурын шинжтэй бөгөөд энэ
хэлбэрийн монополиуд нь бизнесийн
шинэ санаа, шинэ технологийн үндсэн
дээр бий болж, дараагийн шинэ санаа
дэвшилтэд технологиор монополь
байдлаа алддаг.
Нээлттэй

28. Аргагүй монополь
 Үйлдвэрлэлийн түүхий эд, материал
түүний нөөц, олдоц, эдийн засгийн үр
ашиг, зах зээлийн багтаамж зэрэг хүчин
зүйлүүдтэй холбогдон үүссэн монополийн
аргагүй монополь гэнэ.
Аргагүй

29. Нэг ижил бүтээгдэхүүн,
үйлчилгээг ялгаатай
хэрэглэгчдэд ялгаатай үнээр
зах зээлд нийлүүлж буй
монополийг үнийн
ялгаварлал бүхий монополь
гэнэ.

30.  Дараах нөхцөл хангагдсан байх
ёстой. Үүнд:
Тухайн пүүс зах зээл дээр монополь
эрхтэй байх ёстой гэж үздэг.
Тухайн пүүс хэрэглэгчдээ тодорхой
бүлгүүдэд хувааж, ангилж чаддаг
байх ёстой.
Ялгаатай үнэ тогтоосон секторуудын
хооронд дамжуулан худалдах
боломжийг олгохгүй байх ёстой.

31. Монопольт өрсөлдөөн
 Бодит байдал дээр төгс өрсөлдөөн болон
монополийн аль алиных нь шинжээс агуулсан
зах зээлийн хэлбэрийг Монопольт өрсөлдөөн
гэнэ.

32. Монопольт өрсөлдөөнт зах зээлийн
үндсэн шинж
I. Харьцангуй олон пүүс компани үйл
ажиллагаа явуулдаг.
II. Төсөөтэй болон ихэвчлэн ялгаатай
бүтээгдэхүүн үйлчилгээ явуулдаг.
III. Уг зах зээлд нэвтрэхэд ТӨЗЗ-ийг бодвол
саадтай, монопольтой харьцуулахад хялбар
байдаг.
IV. Үнэд нөлөөлөх тодорхой боломжтой.
V. Зар сурталчилгаа зэрэг нь үнийн бус
өрсөлдөөнд нөлөөлдөг.

33. Монопольт өрсөлдөөний нөхцөл
 Пүүс богино хугацаанд монополь пүүстэй нэгэн
адил MR=MC нөхцөлд л ашгаа хамгийн их
буюу алдагдлаа хамгийн бага болгож чаддаг.
Энэ тохиолдолд үнэ min ATC<P>MC байдаг.

34. Монопольт өрсөлдөөнт зах зээлийг
тодорхойлох аргачлал
Зах зээл дээрх монополь байдал төвлөрөл,
өрсөлдөөнийг Херфиндал Хиршманы
индексийн интервал ашиглан тодорхойлдог.
Индекс нь тухайн зах зээлд үйл ажиллагаа
явуулж буй бүх пүүсүүдийн эзэмшиж буй зах
зээлийн хувийг квадрат зэрэг дэвшүүлэн
нийлбэр авсанаар тодорхойлогдоно.

35. херфиндаль – хиршманы индекс
 𝐻𝐻𝐼 = 𝑆1
2
+ 𝑆2
2
+, , , +𝑆 𝑛
2 = 𝑖=1
𝑛
𝑆𝑖
2

36. 𝐻𝐻𝐼 = 𝑆1
2
= 1002
= 10000
𝐻𝐻𝐼 = 𝑆1
2
+ 𝑆2
2
+ 𝑆3
2
+ 𝑆4
2
= 252
+ 252
+ 252
+ 252
= 2500

37. Хэрэв ХХИ<1000 бол тухайн зах зээлийн
хангалттай тооны өрсөлдөгчтэй төвлөрөл
байхгүй
Хэрэв 1000<ХХИ<1800 бол тухайн зах зээлийн
дунд зэргийн төвлөрөлтэй
Хэрэв ХХИ>1800 бол тухайн зах зээлийн
төвлөрлийн түвшин өндөр буюу өрсөлдөөн
хязгаарлагдмал гэж үзнэ.

38. Олигополь зах зээлийн төвлөрлийг
хэмжих:
 Төвлөрлийн харьцаа: Зах зээлд
давамгайлж байгаа том пүүсүүдийн
эзэмшиж байгаа зах зээлийн хувиудын
нийлбэрээр тодорхойлогддог. Хамгийн
том дөрвөн пүүс зах зээлийн дөчөөс
дээш хувийг эзэмшиж байвал тухайн зах
зээлийн олигополь зах зээл гэж үзнэ.

39. Олигополь зах зээлийн төвлөрлийг
хэмжих:
 Херфиндал-Хиршманы индекс: ХХИ-
ийн хувьд 1000 аас их байвал тухайн
зах зээлийг олигополь гэж үздэг.

40. Олигополь зах зээл

41. Харьцангуй цөөн тооны аж ахуйн
нэгж үйлдвэрлэгч тухайн
бүтээгдэхүүний зах зээлд ноёрхол
тогтоосон үед олигополь үүсдэг.
Олигополийн нэг хэлбэр нь дуаполь
бөгөөд тухайн бүтээгдэхүүний зах зээлд
хоёрхон нийлүүлэгч ноёрхол тогтоосон
нөхцөлд дуаполь бий болдог

42. ОЛИГОПОЛЬ ГЭЖ ЮУ ВЭ?
Цөөн тооны гол төлөв 2- 10
томоохон пүүс тухайн салбарт үйл
ажиллагаа явуулж, үйлдвэрлэлтэй
холбогдсон асуудлыг бүхэлд нь
зохицуулж байдаг зах зээлийн хэв
маягийг олигополь гэж нэрлэдэг.

43. олигополийн гол шинжүүд
 Тухайн зах зээлд харьцангуй цөөн тооны
өрсөлдөгч ноёрхол тогтоосон байна.
 Ижил төрлийн болон ялгаатай
бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж болно.
 Өөр аж ахуй нэгжүүд ороход саад
бэрхшээлтэй боломжгүй.
 Үнэнд хяналт тавих нь хязгаарлагдмал
байдаг.
 Үнийн бус өрсөлдөөн хүчтэй

44. Олигополь пүүсүүдийг хоорондоо
хэлэлцэн тохирч байгаа арга
хэлбэрээс нь хамаарч:
 Ил тохиролцоон дээр суурилсан
олигополь
 Далд хуйвалдаан дээр суурилсан
олигополь гэж ангилна.

45. Үнэ болон үйлдвэрлэлийн хэмжээний
талаар илээр тохирч түүнийгээ
баримтжуулан дагаж мөрддөг
олигополийг картель гэж нэрлэдэг.

46. Олигополь пүүсүүд картельд нэгдсэнээр
үндсэндээ монополь болон хувирах учраас
картелийг хуулиар хориглосон байдаг.

47. Үнэ болон үйлдвэрлэлийн
хэмжээний талаар нууцаар
хуйвалдан тохиролцож, хуулиар
хориглосон аргаар зах зээлийг
хоорондоо хуваахыг нууц
тохиролцоо гэж нэрлэдэг.

48. Дуополь гэж юу вэ?
 Олигополийн хамгийн энгийн загварыг
1838 онд анх францын эдийн засагч О.
Курно боловсруулжээ. Энэ загварыг
дуополь загвар гэж нэрлэдэг.
 Дуополь гэж нэг нь нөгөөгийнхөө үнэ
болон үйлдвэрлэлийн хэмжээг тогтмол
гэж үзээд үйлдвэрлэлийн талаарх өөрийн
шийдвэрээ гаргадаг, нэг төрлийн
бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэдэг 2 пүүс бүхий
салбар юм.

49. Өрсөлдөгчийнхөө
үйлдвэрлэлийн хэмжээнээс
хамаарч байгаа тухайн
пүүсийн үйлдвэрлэлийн
хэмжээний графикийг
мэдрэмжийн график гэж
нэрлэдэг.

51. курногийн онолын гол алдаа нь:
 Курногийн загвар нь үйлдвэрлэлийн
хэмжээний өөрчлөлтийг тусгадаггүй
бөгөөд энэ нь уг загварын нэг гол
дутагдал нь билээ.
 Нөгөөтэйгүүр Курно үнийг зах зээл
тодорхойлж, харин үйлдвэрлэлийн
хэмжээг л пүүс өөрөө сонгодог хэмээн
үзэж байсан.