ECON121-20160624

1. Монополь
зах зээл

2. Төгс бус өрсөлдөөнт
зах зээл
Монополь
зах зээл
Олигополь
зах зээл
Монополь
өрсөлдөөнт
зах зээл

3. 1. Үйл ажиллагаа явуулж буй пүүс,
компаний тоо
2. бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний шинж
чанар
3. Үнийн бус өрсөлдөөн
4. Зах зээлийн үнэд тухайн нэг
пүүсийн нөлөөлөх чадвар
5. Уг зах зээлээс гарах болон зах
зээл рүү ороход учрах саад
бэрхшээл

4. Зөвхөн нэг пүүс тухайн зах зээлийн
нийлүүлэлтийг дангаараа хангаж байгаа
бол цэвэр монополь зах зээл гэнэ.
Үүнийг зарим тохиолдолд дангаар
ноёрхогч гэдэг.
Цэвэр монополь зах зээл нь дараах
шинжүүдийг агуулна. Үүнд:

5. 1. Нэг пүүс үйл ажиллагаа явуулдаг
2. Онцгой шинжтэй бүтээгдэхүүн
үйлдвэрлэдэг
3. Үнийн бус өрсөлдөөн байдаггүй
4. Тухайн нэг пүүс зах зээлийн үнэд
нөлөөлөх боломж туйлын их
5. Тухайн зах зээл рүү орох, гарах нь
бараг боломжгүй

6. ЦМЗЗ-н онцлог
Монополийн ноёрхлын түвшинг
тогтоохдоо зах зээлд нийлүүлж буй
бүтээгдэхүүний нийт дүнд тухайн
компани хэдэн хувь эзэлж байгааг
шалгуур болгодог. Манай улсын хувьд
50-аас дээш хувийг тогтвортой
нийлүүлж байвал зах зээлд давамгай
байдалтай гэж тооцно.

7. Монополийн эсрэг арга хэмжээ
Аливаа улсын төр, засгийн зүгээс зах
зээл дээрх монополь байдлыг аль
болох хязгаарладаг. Учир нь ЗЗЭЗ-н
амин сүнс болох өрсөлдөөнийг
монополь пүүс үгүйсгэж байдаг.
Тиймээс улс, орнууд монополийн эсрэг
хууль буюу шударга өрсөлдөөнийг
дэмжих тухай хуулиудыг баталж
мөрддөг.

8. Монополийн сөрөг
нөлөө
- үнийг зохиомлоор өсгөж,
бууруулах
- гэрээний хатуу нөхцөл тулгах
- барааны зохиомол хомсдол
үүсгэх

9. Монополийн хэлбэрүүд
Бодит амьдрал дээр монополийн
дараах хэлбэрүүд оршиж байдаг. Үүнд:
- энгийн монополь
- зүй ёсны монополь
- хуулиар зөвшөөрөгдсөн ил
монополь
- үнийн ялгаварлал бүхий монополь

10. Зүй ёсны монополь
Зүй ёсны монополь нь техник, эдийн
засаг, хөрөнгийн бололцооноос
шалтгаалахгүй, харин зах зээлийн
багтаамжаас шалтгаална. Өөрөөр
хэлбэл нэгээс илүү пүүс уг зах зээл дээр
оршин тогтноход эдийн засгийн ашиггүй
байна гэсэн үг. Жишээ нь цахилгаан
эрчим хүч, хотын нийтийн тээврийн
болон холбооны үйлчилгээ

11. хуулиар зөвшөөрөгдсөн ил
монополь
Төрөөс патент, лицензээр тодорхой
аж ахуйн нэгжид давуу эрх олгож,
тухайн салбарт бусад аж ахуйн нэгж
нэвтрэхэд саад болж, өрсөлдөөнийг
хязгаарлах нь хуулиар зөвшөөрөгдсөн
монополь юм. Гэхдээ хуулийн хүчин
төгөлдөр хугацаа дууссаны дараа
энэхүү монополь байдал арилна.

12. Бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг (шинэ
бүтээл) зохион бүтээгчдэд нь тодорхой
хугацаанд түүнийг өмчлөх онцгой
эрхтэй болохыг хүлээн зөвшөөрч,
үйлдвэрлэл, борлуулалтын талаар
эдлэх эрхийг нь төрөөс
баталгаажуулсан баримт бичгийг
патентгэнэ.

13. Лиценз - Патентаар
хамгаалагдсан бүтээгдэхүүн,
үйлчилгээний загварыг бусад хувь хүн,
аж ахуйн нэгжид ашиглуулах
зөвшөөрөл.

14. МЗЗ-ийн онцлог
Mонополь зах зээл дээр
бүтээгдэхүүнээ нэмж борлуулахын тулд
үнээ бууруулах шаардлагатай болдог.
P > MR

15. МЗЗ дээр ашгийг хамгийн их
байлгах

16. МЗЗ-н график
P
Q
D
0
P
К
MC
MR

17. Жишээ бодлого
Q = 10 - 2P
TC = 18 – 4Q + Q2
Хамгийн их ашиг олох бүтээгдэхүүний
хэмжээг ол. Ашгийг тодорхойлж батла.

18. MR = MC MR = (TR)’ MC = (TC)’
MC = (18 – 4Q + Q2
)’= -4 + 2Q 2P = 10 – Q
P = 5 – 0.5Q
TR = (5 -0.5Q)*Q = 5Q – 0.5Q2
MR = 5 – Q
5 – Q = -4 + 2Q 9 = 3Q Q = 3 P = 3.5
π = TR – TC TR = P*Q = 3.5*3 = 10.5
TC = 18 – 4*3 +3*3 = 18 – 12 + 9 = 15
π = TR – TC = 10.5 – 15 = -4.5

19. Анхааран сонссон
та бүхэнд баярлалаа