1. Техникийн шинжлэх ухааны доктор(Sc.D),
профессор Л.Дамдинсүрэн

2. Үүсэл, ангилал зүй
 Японд 1985 онд лактулоз Ангилал зүй
гарган авч, уг бодис
2. Байгалийн нэгдэл агуулсан,
Bifid obacterium -ийн үйл унаган төрхөөрөө байгаа
ажиллагааг тэтгэдэг бүтээгдэхүүн, жишээ нь сүү,
болохыг нотолж, ийм жимс, ногоо
бодис агуулсан 3. Технологийн явцад
бүтээгдэхүүнийг биологийн идэвхит бодис
“Functianal food” гэж хуримтлуулсан бүтээгдэхүүн,
нэрлэжээ жишээ нь тараг, бяслаг, талх,
 Монгол хэлнээ “зохицуулах жимсний шүүс
үйлчлэлтэй” гэж орчуулан 4. Биологийн идэвхит
хэвшсэн боловч утгаар нь бодисуудаар зориуд
“чиглэсэн үйлчлэлтэй” гэх баяжуулсан бүтээгдэхүүн,
нь оновчтой жишээ нь йоджуулсан давс,
витаминжуулсан сүү,
 Чиглэсэн, эсвэл бифидобактери агуулсан
зохицуулах үйлчилгээг тараг, ундаа, коллагенаар
биологийн идэвхит хүчин баяжуулсан хиам, нөөш
зүйлс гүйцэтгэдгийг 4
дүгээр хичээл дээр бид
үзсэн

3. Төөрөгдлөөс ухааралд
 Сократ:“Хүн хооллохын тулд
амьдардаггүй, харин амьдрахын
тулд идэж уудаг” Шинэ зууны хүнс хоолны төсөөлөл
 20 дугаар эхний хагаст дэлхийд
удаа дараа дайн тулаан болж,
хүнс хоол хомсдсон, бас сонголт
ч бага байсан
 Дайны дараагаас хүнсний
технологи хөгжиж, нэр төрөл
олширч, аажимдаа хүний эрүүл
мэндэд харшлах болсны жишээ
нь буудайн цагаан гурил, хэт
цэвэршүүлсэн давс, элсэн чихэр,
чихэрлэг талх, боов, ундаа,
тослог жигнэмэг, бялуу, шүүсэн
ус
 80-аад оноос хүн төрөлхтөн энэ
алдаагаа ойлгож, хэт
цэвэршүүлсэн идээ, ундааг
хэрэгцээт бодисоор дахин
баяжуулах технологи эрэлхийж,
Их ухаарлын үе эхэлсэн

4. Уламжлалт бүтээгдэхүүн
 Хүн үүссэн цагаасаа
хэрэглэсээр ирсэн амьтан
ургамлын гаралтай,
байгалийн бүтээгдэхүүн
 Газар тариалан, мал аж
ахуйд гарц нэмэгдүүлэх
зорилгоор химийн бодис
ашигладаг, хүнсний
үйлдвэрт амт, үнэр,
өнгөөр хэрэглэгчийг
төөрөгдүүлсөөр байна
 Монгол байгалийн
уламжлалт
бүтээгдэхүүний
боломжтой, энэ бол
давуу тал

5. Давуу талыг ашиглах чиглэл
 Хэрэглэгчийн
мэдлэгийг дээшлүүлж,
эрүүл мэндээ хүнс
хоолоор хамгаалдаг
арга барилд сургах,
хооллолтын монгол
уламжлалаас
оновчтойг сэргээх
 Хүнс, хоолны
үйлдвэрлэл,
үйчилгээний
технологийн хөгжлийн
оновчтой стратеги
сонгох

6. Органик бүтээгдэхүүн
Органик бүтээгдэхүүн
 Химийн ямар нэг бодис
ашиглалгүйгээр
ургуулсан ногоо, жимс
 Бэлчээр, тэжээлд
химийн бодис, мал,
амьтны өсөлт,
эмчилгээнд антибиотик,
гормон ашиглаагүй
амьтны гаралтай
бүтээгдэхүүн
 Энэ ойлголт нь гол
төлөв ургамлын
гаралтай бүтээгдэхүүнд
хамаарах учир “organic
food” нь “green food” гэж
бас нэрлэгддэг
 Ийм нэр, лого хэрэглэх
нарийн хууль, журамтай

7. Экологийн цэвэр бүтээгдэхүүн
 Хүнд металл, пестицид, Нэгдсэн ойлголт
гербицид, антибиотик,  Байгалийн натурал бүтээгдэхүүн нь
гормон, цацраг идэвхит ямар нэг хорт бодисын агууламжгүй
бодисын үлдэгдэл байвал “органик” organic&green food)
бүтээгдэхүүнд гэсэн ангилалд нийцнэ
зөвшөөрөгдөх дээд  Байгалийн бохирдлыг илэрхийлэх
хэмжээнээс бага байх үзүүлэлтүүд зохих хэмжээнээс бага
ёстой байвал “экологийн цэвэр” (ecofood)
ангилалд нийцнэ.
 Эдгээр үзүүлэлтийг олон
 “Органик” , “экологийн цэвэр” гэдэг нь
улсын хэмжээнд ХХААБ бүтээгдэхүүний аюулгүй байдлын
ДЭМБ-ын хүнсний эрх шалгуур үзүүлэлт болно.
зүйн хороо(CAC),
үндэсний хэмжээнд ЭМЯ
тогтооно
 Монголд ийм стандарт,
хууль байхгүй учир
бизнесийн зорилгоор
хэрэглэгчийг
төөрөгдүүлж байна

8. Орчин үеийн хэрэглээний онцлог
 Илчлэгийн хэрэгцээ хоногт
2100-2500 ккал Найрлагын тодорхой
 Хэрэглээний хэмжээ багассан үзүүлэлт бүхий
ч биологийн идэвхит бүтээгдэхүүн
бодисуудыг шаарлагатай
хэмжээгээр авах ёстой
 Биологийн идэвхит хүчин
зүйлийн эх үүсвэр
байгалийн бүтээгдэхүүний
нөөц хүрэлцэхгүй байгаа
учраас технологийн аргаар
бүтэц найрлагыг
зохицуулах шаардлага
гарсан
 Хүний эрүүл мэндийг хүнс
хоолоор дэмжих, хамгаалах
зорилгоор технологи
хөгжиж байна

9. Найрлагын тодорхой үзүүлэлт бүхий бүтээгдэхүүн
 Зохицуулах үйлчлэл бүхий
бүтээгдэхүүн– functional food
 Биологийн идэвхит нэмэлт
бүтээгдэхүүн– food supplements
 Баяжмал бүтээгдэхүүн– fortification food
 Гэдэсний ашигтай микрофлорын эх
үүсвэр-probiotic
 Ашигтай микрофлорыг дэмжигч-
prebiotic
 Пробиотик, пребиотик үйлчлэлийг
хослуулсан-sinbiotic

10. Зохицуулах үйлчлэл бүхий хүнсний
бүтээгдэхүүний үйлчлэл
Бие махбодийн
хэвийн үйл
ажиллагааг хангах
Биоидэвхит Гэдсэнд ашигтай
бодисын дутлыг Зохицуулах микрофлор
нөхөх үйлчлэлтэй хуримтлуулах
бүтээгдэхүүн
Хүний бие махбодийг
бүхэлд нь, эсвэл
Өвчлөх
эрсдлийг тодорхой эрхтэн,
багасгах тогтолцооны үйл
ажиллагааг дэмждэг
бүтээгдэхүүн

11. Үүсэл, ангилал зүй
 Японд лактулоз гарган Ангилал зүй
авч, тэр нь bifidobacter- 2. Байгалийн зохицуулагч нэгдэл, бодис
ийн үржил, үйлчлэлийг агуулсан, унаган төрхөөрөө байгаа
дэмждэг болохыг
тогтоож, ийм бодис бүтээгдэхүүн, жишээ нь сүү, жимс, ногоо,
агуулсан дотор мах, цус, цуль, гоёо
бүтээгдэхүүнийг 3. Технологийн явцад биологийн идэвхит
functional food- хүчин зүйлс хуримтлуулсан бүтээгдэхүүн,
зохицуулах
үйлчлэлтэй хүнсний жишээ нь тараг, айраг, даршилсан ногоо,
бүтээгдэхүүн гэж жимсний шүүс, хөх тарианы талх, түүхий
нэрлэжээ утлагат хиам
 Үгийн утгаар үзвэл 4. Биологийн идэвхит хүчин зүйлсээр
“functional food- баяжуулсан бүтээгдэхүүн, жишээ нь
чиглэсэн үйлчлэлтэй “ иоджуулсан давс, витаминжуулсан ундаа,
гэх нь оновчтой
коллаген агуулсан хиам, нөөш, хивэгтэй
 Чиглэсэн үйлчлэл
үзүүлэгч нь биологийн талх, боов
идэвхит хүчин 5. Зарим нэгдэл, бодисын агууламжийг
зүйлслекц 4 зориудаар багассан, эсвэл бүр байхгүй
болгосон, жишээ нь лазтозгүй сүү,
холестрингүй тосны зүйл

12. Зах зээл, хэрэглээний тойм
 Зохицуулах үйлчлэлтэй
болох нь батлагдсан 4
чиглэлийн томгосон нэрийн
50 гаруй бүтээгдэхүүн
бүртгэгдсэн:
- үр тарианы түргэн зууш
- сүү, цагаан идээ
- маргарин, хувиргасан тос
- цэвэр ус, ундаа
 ЕХ-ны хүнсний зах зээлийн
40% зохицуулах үйлчлэлтэй
бүтээгдэхүүн
 АНУ-ын зохицуулах
үйлчлэлтэй бүтээгдэхүүний
50% нь талх, боов, 20% сүү,
цагаан идээ

13. Технологийн шийдэл
Биотехнологи L.FS 503 e-lessons
- уураг, аминхүчлийн
бүрэлдэхүүнд өөрчлөлт
оруулах, йодказеин,
хиаманд төмөр,хромынн
агууламжийг нэмэгдүүлэх,
лактат кальц, лактулоз
гаргах, пробиотик бактерийн
цэвэр өсгөвөр
Наношүүлт
- Эрдсийн агууламжийг
зохицуулах, холестрин,
лактозыг ялгах
Физикийн ололт
- Дулааны үйлчлэлийг
багасгах-хүйтэн ариутгал,
хөлдүүгээр хатаах, түргэн
хөргөх, хөлдөөх, гэсгээх
замаар унаган төрхийг
хадгалах

14. Зохицуулах үйлчлэлтэй цагаан
идээ - Монгол
Сүүний үйлдвэрлэлд
 Ундны сүү-лактулоз,
аминдэм, кальц
 Лактат кальц, лактулоз
агуулсан уурагт идээ
 Пробиотик эсэг идээ
 Уламжлалт
бүтээгдэхүүний
үйлдвэржсэн
технологи

15. Зохицуулах үйлчлэлтэй талх,
боов-Монгол
 Эслэгийн агууламж
ихтэй талх, боов
 Соёолсон үр тарианы
талх, боов
 Бүтэн үрт гурилын
талх
 Хөх тарианы талх
 Үр тарианы үр
хөврөлтэй
бүтээгдэхүүн
 Зориулалтын гурил

16. Цэвэр ус, шүүс - Монгол
Ундны цэвэр
ус
Рашаан
Жимсний шүүс
Сүү, жимсний
ундаа
Хүйтэн цай

17. Байгалийн баялаг-
зохицуулах үйлчилгээ
 Суль,цулхир, гоёо,
гоньд, халгай зэрэг
хүнсний ургамлаар
баяжуулсан
бүтээгдэхүүн
 Чацаргана, хад, нэрс,
аньс, нохойн хошуу,
мойл, хармаг
ашигласан
бүтээгдэхүүн
 Байгалийн ургамлын
цай, хоол амтлагчууд

18. Зохицуулагч махан бүтээгдэхүүн
 Малын гүзээ, бүлх,
шөрмөс, хуйхалсан
толгой, шийр, мөгөөрс
зэргийг ашиглан
утаслаг уураг бүхий
бүтээгдэхүүний
технологи
боловсруулсан
 Уушиг, дэлүү зэрэг
цусархаг түүхий эдийг
ашиглан төмрийн
дутлаас сэргийлэх
 Малын засааг БИ
хүчин болгон ашиглах
 Ер нь манайд нөөц
их бий, харин
ашиглалт муу,
эхлэл төдий

19. Баяжмал бүтээгдэхүүн
 Технологийн хувьд
зохицуулах үйлчлэл
бүхий бүтээгдэхүүн буй
болгох технологийн нэг
хувилбар
 Манайд “Ядуу эх,
хүүхдийн хоол
тэжээлийг сайжруулах
JFPR 9005” төслийн
хүрээнд давсыг йодоор,
гурилыг төмөр,
аминдэмийн
бэлдмэлээр баяжуулах
технологийг амжилттай
нэвтрүүлсэн
 Энэ бол механик аргаар
баяжуулж байгаа
хэлбэр, цаашид
биотехнологийн аргаар
баяжуулах технологийг
эзэмших шаардлага бий

20. Хүнсний нэмэлтүүд
Хүнс хоолоор хүний бие Хүнсний нэмэлтүүд:
махбдид дамждаг 2. Илчлэг
бодисууд нь: 3. Өнгө, үнэр, амт
 Хүнсний зүйл сайжруулагч
 Хүнсний нэмэлт 4. Биет байдлыг
 Эмийн бодис сайжруулагч
 Бие махбодийн үйл 5. Хадгалах хугацааг
ажиллагааг зохицуулагч уртасгагч
 Бүтээгдэхүүний өнгө, 6. Хорт болон цацрагийн
төрхийг сайжруулагч бодисыг шингээгч
 Бие махбодийн 7. Хүнсний үнэт чанарыг
тодорхой үйл дээшлүүлэгч
ажиллагааг 8. Эмчилгээ-сувиллын

21. Нэмэлтүүдийн зориуулалт
 Ангилалын эхний 4 бүлэг бодис нь сл.20
технологийн зориулалтаар ашиглагдах бөгөөд
биологийн идэвхигүй, олон улсад тогтсоноор
хүнсний нэмэлт ХНБ бодис
 Ангилалын 6 болон 7 дугаарт заасан бүлгүүд нь
биологийн идэвхит бодисууд БИБ, food
supplements
 6 дугаар бүлгийн бодисуудыг “нутрицевтик”, харин
7 дугаар бүлэг нь парафармацевтик, пробиотик гэж
хуваагдана
 Хорт болон цацрагийн бодисыг шингээгч 5 дугаар
бүлэг нь ХНБ болон БИБ-ын дундын шинж
чанартай

22. “Биологийн идэвхит хүнсний нэмэлт” food
supplements/
 Нутрицевтик – хүнсний
бүтээгдэхүүний найрлагыг
тохируулах зорилгоор
ашигладаг биологийн идэвхит
бодисууд, уураг, аминхүчил,
өөх тос, витамин, эрдэс бодис,
эслэгийн нэмэгдэл эх үүсвэр
 Парафармацевтик – хүний
эрхтэн, тогтолцоог өвчнөөс
урьдчилан сэргийлэх,
эмчилгээг дэмжих, тогтвортой
байдлыг хангах зориулалт
дантай бэлдмэлүүд, дангаар
нь, эсвэл хоол, ундтай хамт
хэрэглэнэгэхдээ эм биш
 Пробиотик эубиотик -
гэдэсний ашигтай микрофлорт
оролцдог бактериудын амьд
эс, тэдгээрийг дэмжигч бодис,
пробиотик, пребиотик
үйлчилгээг хосолсон
бэлдмэлүүд

23. Төрийн хяналт, зохицуулалт
 БИБ-ийн үйлдвэрлэл, борлуулалт, хяналтыг хуулиар зохицуулах үндсэн
зарчим нь:
- БИБ-ийг жороор олгодогүй
- Клиник туршилт ын дүнг үндэслэн улсын бүртгэлд авч, зах зээлд гаргах
зөвшөөрөл төрөөс олгодог
- Эмчилгээний гэж сурталчлахыг хориглоно, шошго дээр найрлага, орц,
хэрэглэх тун, хэмжээг заана.
 БИБ-ийн үйлдвэрлэлд ашиглахыг хориглодог:
- Мансууруулах ба сэтгэцийн нөлөөт бодисууд, тэдгээрийн уламжлал
- Эмийн А,Б жагсаалтанд орсон эм
- Генийн инженерийн аргаар гаргасан түүхий эд
- Хүнс, эмэнд хэрэглэдэггүй ургамал
- 12 сараас дээш настай малын тархи, нугас, нүд, гүйлсэн булчирхай, хуц,
ухнын дэлүү
- Химийн хорт болон цацраг идэвхит бодис, эмгэг төрөгч нян
 Манайд ЭМ, ХХАА-н тушаалаар БИБ-ын бүртгэл, зөвшөөрөл эрхэлсэн
комисс ажилладаг

24. Õÿíàëò, õÿçãààð ëàëò
Áèîëîãèéí èäýâõèò íýìýëò õ¿íñний бэлдмэлүүдийг ýìèéí àäèë æîðîîð
îëãîãääîãã¿é áýëäìýë òóë àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõ ¿¿äíýýñ
ò¿¿íèé íàéðëàãàä äàðààõ áîäèñóóäûã àøèãëàõûã õîðèãëîíî. ¯¿íä:
 Ìàíñóóðóóëàõ áà ñýòãýö íºëººò áîäèñóóä, òýäãýýðèéí óëàìæëàëóóä
 Ýìèéí À áà Á æàãñààëòàíä îðñîí ýìèéí áýëäìýë¿¿ä
 Õ ¿íñ áîëîí ýìýíä õýðýãëýäýãã¿é óðãàìëóóä
 Ãåíèéí èíæåíåð÷ëýëèéí àðãààð ãàðãàæ àâñàí óðãàìëûí áà ìàëûí
ò¿¿õèé ýä
 Àìüòíû ãàðàëòàé ò¿¿õèé ýä õýðýãëýæ áàéãàà òîõèîëäîëä çîîíîçûí
ºâ÷íººñ ñýðãèéëýõ çîðèëãîîð 1 2 ñàðààñ (ø¿äëýí) äýýø íàñòàé áîä,
áîã ìàë (¿õýð, õîíü, ÿìàà)-ûí òàðõè, íóãàñ, í¿ä, ã¿éëñýí áóë÷èðõàé,
õóö, óõíûí äýë¿¿
 Õ îðòîé áîëîí öàöðàã èäýâõò áîäèñ, ýìãýã òºðºã÷ íÿí
ëèíèê òóðøèëòûí ä¿í øààðäàíà, ýì÷èëãýýíèé ãýæ
ñóðòàë÷ëàõûã õÿçãààðëàíà.

25. Àìüòàí, óðãàìëûí ãåíèéí ÄÍÕ -èéí á¿òöýä
ººð÷ëºëò õèéõ çàìààð ãàðãàæ àâñàí
õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿í äºíãºæ 1 996 îíä
äýëõèéí çàõ çýýëä ãàðñàí áîëîâ÷
ãåíèéí èíæåíåð÷ëýëèéí øèíý òåõíîëîãè àñàð
õóðäàöòàé õºãæèæ, õ¿íñíèé õîìñäëûã
àðèëãàõàä ¿ð ä¿íãýý ºãñººð áàéíà.

26. Хувиргасан амьд организмын гаралтай бүтээгдэхүүн
 Амьтан, ургамалд өөр
ген суулгах, ДНК-ийн
бүтцийг өөрчлөх, эд эсийг
ургуулах замаар тодорхой
шинж чанартай түүхий эд
гаргаж авах талаар амжилт
их гарч байна
 Генийн инженер зүйн
ололт нь хүнсний асуудлыг
шийдвэрлэхэд үр дүнгээ
өгч байгаа боловч хүний
бие махбодид үзүүлэх
нөлөөллийг заавал
тогтоож, эрсдэлгүй
болохыг батлах ёстой

27. Хувиргасан амьд организмаас гаралтай бүтээгдэхүүний үнэлгээ

28. Нэгдсэн дүгнэлт, ойлголт
 Хүн төрөлхтөн эрүүл мэндээ дээдлэх үүднээс байгалийн
гаралтай, эсвэл найрлагын тодорхой үзүүлэлттэй хүнс хоол
хэрэглэхийг эрмэлзэх болов
 Хэрэглэгчийн шаардлагыг харгалзан “зохицуулах
үйлчлэлтэй хүнсний бүтээгдэхүүн”-ний технологи эрчимтэй
хөгжиж байна. Энэ чиглэлийн технологи, бүтээгдэхүүнд
“баяжмал бүтээгдэхүүн”, “биологийн идэвхит нэмэлт
хүнсний бүтээгдэхүүн” багтана
 “Органик бүтээгдэхүүн”, “экологийн цэвэр бүтээгдэхүүн”
гэдэг ойлголт нь хэрэглээний бие даасан чиглэлбус, харин
“байгаль”-ийн бүтээгдэхүүний аюулгүй байдлын шаардлага
болно
 Хувиргасан организмын болон нанотехнологийн хүнсний
бүтээгдэхүүн гарч байгаа нь хүнсний хангамж, хүртэмжийг
шийдвэрлэхэд үр дүн өгч байгаа ч хүний эрүүл мэндийн
үүднээс хяналтын зарчмыг нарийн мөрдөх нь чухал

29. Íý ãäñý í î
éëãî ä¿ãíý ëò
ëò,
 Ýð¿¿ë ìýíäèéã äýìæèõ, ÷àíàð, ýð¿¿ë àõóéí áàòàëãààòàé
á¿òýýãäýõ¿¿í îð÷èí ¿åä õ¿íèé õýðýãöýý áîëæ áàéíà.
 Õ ýäèéãýýð îëîí ÷èãëýëèéí á¿òýýãäýõ¿¿í áàéãàà áîëîâ÷ òýäãýýð íü
“ýð¿¿ë õ¿íñ” îéëãîëòîíä, òýð äóíäàà “çîõèöóóëàõ ¿éë÷ëýëòýé õ¿íñ”
þì.
 “Ýêîëîãèéí öýâýð õ¿íñ” ãýäýã íü áèå äààñàí øèíý ÷èãëýë áóñ, õàðèí
ýð¿¿ë õ¿íñíèé ¿íäñýí øààðäëàãà áîëíî.
 “Ãåíèéí ººð÷ëºëòòýé õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿í” íü áèîòåõíîëîãèéí îëîëò,
õ¿íñíèé àñóóäëûã øèéäâýðëýõ èðýýä¿é, ãýõäýý òºðèéí õÿíàëò
çàéëøã¿é õýðýãòýé
 Õ ýðýãëýýíèé äýýðõ ººð÷ëºëòèéã äàãàëäàí õ¿íñíèé òåõíîëîãè
õºãæèõ ¸ñòîé.