1. МАЛ АЖ АХУЙН ГАРАЛТАЙ БҮТЭЭГДЭХҮҮНД САНХҮҮГИЙН
ДЕРИВАТИВ НЭВТРҮҮЛЭХ БОЛОМЖ
ЛХАГВАСҮРЭНГИЙН ГАНЦООЖ
Монгол улс, Шинжлэх Ухаан Технологийн Их Сургууль, Компьютерийн Техник
Менежментийн Сургууль
L.Gantsooj_1516@yahoo.com
Хураангуй
Эрдэм шинжилгээний ажлын онолын хүрээнд үнэт цаас ба үнэт цаасны зах зээл түүний
мөн чанар, төрөл хэлбэр, үүсмэл үнэт цаасны төрөл ба түүний олон улсын үнэт цаасны
зах зээл дэх хэлбэрүүдийн талаар авч үзсэн болно. Судалгааны ажлын хүрээнд
монголын үнэт цаасны зах зээлийн өнөөгийн төлөв байдал, мал аж ахуйн гаралтай мах
махан бүтээгдэхүүний хувь хүн болон байгууллага хоорондын арилжаалалтын төлөв,
махны үнэ, хэтийн хандлага, малчид болон нийслэлийн иргэдийн ахуй амьдралд түүний
үр нөлөө хэр байгаа зэргийг судлан авч үзлээ. Эцэст нь онол болон судалгааны үндсэн
дээр малчид болон нийслэлчүүд, махан бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэгчдийн хооронд үүсмэл
үнэт цаас арилжаалах боломж, түүний ашиг тустай байдал, тэдгээрийн хооронд
санхүүгий зуучлагчийг бий болгох боломжийн талаар тусгасан болно.

2. Түлхүүр үг: Үнэт цаас, Үүсмэл үнэт цаас, Форвард гэрээ, Мал аж ахуйн бүтээгдэхүүний
үүсмэл үнэт цаас
Оршил
Монгол улс төвлөрсөн төлөвлөгөөт эдийн засгийн тогтолцооноос зах зээлийн
харилцаанд шилжих түүхэн цаг үед үүсэн бий болсон Монголын үнэт цаасны зах зээл,
Монголын хөрөнгийн бирж байгуулагдаад 19 дэх жилдээ үйл ажиллагаагаа явуулж
байна. Монголын үнэт цаасны зах зээл нь өнөө үед бие даасан бүхэл бүтэн салбар, улс
орны санхүүгийн тогтолцооны бүрэлдэхүүн хэсэг болжээ.Үнэт цаасны зах зээл, түүгээр
дамжин арилжагддаг санхүүгийн хэрэгслүүд нь хямд өртөгтэй, урт хугацаат хөрөнгө
оруулалт татах мөн эрсдэлийг хуваарилах, зээлийн хүүг бууруулах, эдийн засгийг
тогтворжуулах зэрэг ач холбогдолтой юм. Гэвч өнөөгийн түвшинд дэлхий олон оронтой
жишихэд Монголын үнэт цаасны зах зээлийн үйл ажиллагаа нь хязгаарлагдмал, хөрөнгө
оруулагчдын тоо харьцангуй цөөн, хувьцаат компаниуд нь бонд хувьцаа гаргах замаар
хөрөнгө оруулалтыг татахыг илүүд үздэг болсон байна. Харин зах зээлийн эдийн
засгийн харилцаа хөгжсөн орнуудын бирж нь үндсэн үнэт цаасны арилжаа зохион
байгуулаад зогсохгүй бараа таваар, санхүүгийн үүсмэл хэрэгслүүдийг арилжаалж, улс
орны эдийн засагтаа томоохон хөшүүрэг болж өгдөг.
Манай орны хувьд мах, махан бүтээгдэхүүн нь өрхийн хэрэглээнд хамгийн голлох байр
суурийг эзэлдэг. Тэр ч утгаараа үнийн мэдрэмжгүй бараанд тооцогддог ба жилээс жилд
түүний үнэ нь нэмэгдэж байгаа нь ард иргэдийн нуруунд хүнд ачаа болж байна.
Нийгмийн ямар нэгэн хэсэг нь хохирч байхад нөгөө хэсэг нь хожиж байдаг. Иймд хямд
үнээр аваад хэт өндөр үнээр зардаг махны ченжүүд болон тэдгээрээс болж бодит
өртгөөс нь хэд дахин илүү үнээр худалдан авдаг иргэдийн хооронд томоохон зааг гарч
байгаа юм. Мөн малынхаа ашиг тусаар л амьдралаа залгуулдаг малчид зах зээлийн
үнээс хэт багаар махаа худалдаалдаг гээд аль аль талдаа ихээхэн хохиролтой зүйл
өнөөгийн бидний амьдарч буй нийгэмд байна. Иймд энэ байдлыг багахан ч гэсэн
арилгахын тулд махыг харьцангуй тогтвортой үнээр эцсийн хэрэглэгчдийн гар дээр
хүргэх, мөн малчид болон үйлдвэрлэгчдийн хоорондын үнийн тэнцвэртэй байдлыг
хангахын тулд үүсмэл үнэт цаасыг нэвтрүүлэх шаардлагатай байгаа юм. Хүн төрөлхтөн
хөгжлийнхөө явцад янз бүрийн зүйлийг санаачлан өөрсдийн амьдрал ахуйдаа хэрэглэж,
хөгжин дэвжсээр ирсэн. Анх XVII зууны дунд үед далайн боомтуудад буудай
худалдаалахдаа жирийн солилцоо байдлаар худалдаалдаг байсан нь нилээд эрсдэлийг
дагуулах болсноор гэрээлэх, урьдчилан шаардлагыг бий болгож, түүнд тохирох дүрэм
журам бүхий гэрээ, хэлцэл бий болгох эхлэлийг тавьсан гэдэг.

3. 1. Үнэт цаас, үнэт цаасны зах зээлийн тухай онол арга зүй.
1.1 Үнэт цаас түүний төрөл хэлбэр
Үнэт цаас нь санхүүгийн капиталын нэг онцлог хэлбэр бөгөөд түүнийг гаргасан болон
эзэмшиж байгаа этгээд /хөрөнгө оруулагч/-д тодорхой хугацааны дараа зохих
хэмжээний нэмэгдэл орлого олох боломжийг хуулиар баталгаажуулсан санхүүгийн
хэрэгслийг үнэт цаас гэнэ. Үнэт цаас нь санхүүгийн хэрэгсэл болохынхоо хувьд түүнийг
гаргах, худалдах, худалдан авах, түүгээр гэрчлэгдсэн өмчлөх эрхийг шилжүүлэх зэрэг
үнэт цаасыг мөнгө болон бараа таваараар солилцохтой холбогдсон эдийн засгийн
харилцааг илэрхийлнэ.
Үнэт цаас нь санхүүгийн хэрэгсэл болохынхоо хувьд дараах 3 үүргийг гүйцэтгэнэ.
1. Төрийн эдийн засгийн удирдлагын арга хэрэгсэл. Үнэт цаасны зах зээл
хөгжүүлэх эрх зүйн болон эдийн засгийн үндсийг бүрдүүлж, үнэт цаасны
арилжааг зохион байгуулснаар төр засаг нь үнэт цаасны зах зээлийг зохицуулж
байна.
2. Хөрөнгийн дахин хуваарилалтын үүрэг. Үнэт цаасны үнэ, ханштай холбоотой
мэдээлэл нь өнөөдөр тухайн салбар, аж ахуй нэгж, байгууллага, иргэд болон улс
хооронд дахин хуваарилалт явагдана.
3. Мэдээллийн чухал хэрэгсэл. Үнэт цаасны үнэ, ханштай холбоотой мэдээлэл нь
өнөөдөр тухайн орны улс төр, эдийн засгийн байдлыг харуулах нэг гол үзүүлэлт
болсон байна.Үнэт цаасны ханш тогтвортой эсвэл өсч байвал улсын эдийн
засгийн байдал сайн байгааг харуулна. Харин бирж дээр үнэт цаасны ханш унаж
байгаа бол эдийн засаг тогтворгүй байгаагийн илрэл юм.
Үнэт цаасны зах зээлийн тодохойлолт. Хамгийн өргөн утгаар авч үзвэл үнэт цаасны зах
зээл нь түүнд оролцогчдын хооронд үнэт цаас гаргах, арилжаалахтай холбогдон үүсэх
эдийн засгийн харилцааны нийлбэр цогц юм.
Үнэт цаасны зах зээлийн бүрэлдэхүүн хэсгүүд. Үнэт цаасны зах зээлийн бүрэлдэхүүн
хэсгүүд нь үнэт цаасны аль нэгэн төрлийг өөрийн үндэс болгодоггүй, хамгийн өргөн
утгаараа тухайн зах зээлд худалдаа явуулах аргыг харуулдаг. Энэ байр сууриас дараах
зах зээлийг зайлшгүй ялгах хэрэгтэй.
1.
2.
3.
4.
5.
Анхдагч болон хоёрдогч зах зээл
Зохион байгуулалттай болон зохион байгуулалтгүй зах зээл
Биржийн болон биржийн гадуурх зах зээл
Уламжлалт болон компьютержсэн зах зээл
Кассын болон хугацаа бүхий зах зээл зэрэг болно.
1.2 Үүсмэл үнэт цаас, түүний төрөл хэлбэр
Үүсмэл үнэт цаас. “Үүсмэл үнэт цаас” гэж тодорхой үнэт цаастай холбоотой гаргасан,
түүнээс үнэ ханш нь хамаарч байдаг, хувьцаа худалдах, худалдан авах эрх олгосон
опцион, энгийн хувьцаанаас бусад үнэт цаасыг тодорхой хугацааны дотор энгийн
хувьцаанд хөрвүүлэх эрх олгодог бусад үнэт цаасыг хэлнэ.
Үүсмэл үнэт цаасны төрөл ангилал. Үүсмэл хэрэгслийг ангилэх нэг хэлбэр нь түүнийг

4. санхүүгийн болон таваарын гэх зэргээр ангилах явдал юм. Эдгээр хэрэгслүүдийн далд
буй хөрөнгө нь гол ялгаа болж өгдөг.
Форвард гэрээ : Форвард гэрээ нь тодорхой нэр төрлийн зүйлийг тодорхой хэмжээгээр
ирээдүйд худалдах буюу худалдан авахаар тохиролцсон гэрээ бөгөөд хөшигний ард
хийгддэгээрээ онцлог юм. Зарчмын хувьд тєв механизм нь адилхан боловч хугацаат
гэрээнээс ялгаатайгаар (тооцооны танхимаар дамжуулан хэрэгждэг) форвардыг нэг
бүрчлэн хэлэлцдэг бєгєєд стандартчилагдаагүй байдаг. Үүнээс гадна тус гэрээнүүд
бирж дээр арилжаалагддаггүй тул зах зээлийн шаардлагад нийцэх хэрэгцээ байхгүй
бєгєєд худалдан авагчид хєрєнгийн гадагшаа чиглэсэн урсгалаас зайлсхийх боломж
олгодог юм (зарим тохиолдолд талууд нь баталгааны шаардлага тавьж болдог).
Форвардын гэрээнд тодорхой нэгэн барааны үнийг тодорхойлсон байдаг. Форвард
гэрээг худалдаалангуут форвард үнэ нь тус гэрээний үнэ цэнийг алдагдуулдаг. Гэсэн
хэдий ч үндсэн барааны үнэ цэнэ нь єєрчлєгдсєн тохиолдолд форвард гэрээний үнэ цэнэ
нь эзэлж буй байр сууриасаа хамааран эерэг буюу сєрєг болдог.
Форвардын үнийг хугацаат үнийн ижил тєстэй хэлбэрээр тогтоодог юм. Хугацаат
гэрээний нэгэн адил форвардын үнийг тогтоох анхны алхам нь даруй тєлєгдєх үнэ дээр
єртгийг (алдагдсан хүү, тааламжтай орлого, хадгалалтын зардал, зээлийн үндсэн
хэмжээн дээр олсон хүү/ноогдол ашиг) нэмж тооцно. Хугацаат гэрээнээс бас нэгэн
ялгаатайгаар тухайн үнэд нєгєє талын зээлийн эрсдэлийн нэмэгдлийг шингээсэн байж
болдог нь тєлбєр хийхгүй байхын эрсдэлийг бууруулах зорилгоор зах зээлийн явцтай
єдєр бүр нийцэж байдаггүйтэй холбоотой юм. Эдгээр зээлийн эрсдэлийг тооцохүй бол
форвардын үнэ хугацаат үнэтэй адил болдог байна. Тєлбєрийн чадвар доогуур болон
хєгжиж буй зах зээлтэй тохиолдолд форвардыг єргєнєєр хэрэглэдэг юм.
Форвард гэрээний төрөл
Хатуу тогтоосон форвард: Үнэ болон хэмжээг хатуу тотоосон байдаг. Төлбөрийн
хугацаа болтол солилцоо хийхгүй.
Сонголттой форвард: Сонголтын хугацаанд нэг форвард гэрээгээр хэд хэдэн гүйлгээ,
солилцоо хийх боломжтой
1.2 Гадаад орны хөрөнгийн бирж дээр арилжаалагдаж буй үүсмэл үнэт цаас
Сүүлийн 20 жилд дэлхийн санхүүгийн салбарт үүсмэл үнэт цаасны эзлэх байр суурь
улам бүр өссөөр байна. Дэлхий даяар олон биржүүдэд опцион, фьючерс, форвард, своп
гэрээ болон бусад олон төрлийн опционууд биржийн зах зээл дээр арилжаалагдаж
байна.
Гадаад орны үнэт цаасны зах зээлийн зохицуулалт. Олон улсын практикаас үзэхэд үнэт
цаасны зах зээлийн зохицуулалт нь дараах 3 үндсэн чиглэлээр хийгдэж байна.
1. Үнэт цаас гарган гүйлгээнд оруулах болон үнэт цаасны зах зээлд оролцогч
мэргэжлийн байгууллагын ажиллаах зарчмыг зохицуулсан тодорхой журам
тогтоох,
2. Үнэт цаасны зах зээл дээр гарч ямар нэгэн үйл ажиллагаа явуулахад улсаас
зөвшөөрөл олгодог байх

5. 3. Үнэт цаасны арилжааны орлогод ногдуулах татварын хяналтаар дамжуулан үнэт
цаасны зах зээлийг зохицуулах
Үнэт цаасны зах зээлиийг зохицуулахад хэрэгжүүлэх голлох чиг үүрэг:
Үнэт цаасны зах зээлийг зохицуулах байгууллагууд
1.Төрийн зохицуулах байгууллага
• Санхүүгийн зохицуулах хороо
2. Өөрөө зохицуулах байгууллагууд
• Хөрөнгийн бирж
• Диллерийн арилжааны төв
• Төлбөр тооцоо, хадгаламжийн байгууллага
а. Хууль тогтоомжийн чиг үүрэг
б. Зах зээл болон нөөцийн хүчин зүйлсийг бий болгох
в. “Тоглоом”-ын дүрмийг батлах /оролцогчдод тавих шаардлага/
г. Зах зээлийн санхүүгийн аюулгүй байдал, тогтвортой ажиллагаанд хяналт тавих
д. Үнэт цаасны зах зээлийн мэдээллийн системийг бий болгох
2.2 Малчдын гар дээрээс авч буй болон хэрэглэгчдэд очиж байгаа махны үнийн
харьцуулсан судалгаа
Иргэдийн өрхийн хэрэглээний зардлын 26 орчим хувийг мах махан бүтээгдэхүүн
эзэлдэг бөгөөд энэ утгаараа махны үнэ нэмэгдэх бүрт ард иргэдийн нуруунд ихээхэн
дарамт ирж байна. Хэдийгээр мах махан бүтээгдэхүүний үнийг тогтвортой байлгах,
хэрэглэгчдийн гар дээр аль болох хямд үнэтэй бүтээгдэхүүн өгөх зорилгоор төр засгаас
ихээхэн бодлого хэрэгжүүлдэг хэдий ч тэр нь хараахан үр дүнд хүрэхгүй байна. Төрөөс
махны эрэлтийг хангах зорилгоор их хэмжээний мах нөөцөлж, өвөл хаврын улиралд
хямд үнэтэйгээр гаргахыг зорьдог. Гэсэн ч тэр мах нь нөөцөнд удаан хадгалагдсан,
чанарын шаардлага хангадаггүй, амт шимт муутай гээд тоочоод байвал дутагдал ихтэй
байдаг.
Нөгөө талаас махан бүтээгдэхүүн
үйлдвэрлэгчид
болон
түүнийг
жижиглэнгээр худалдаалдаг ченжүүд,
махны бөөний захууд хоорондын
харилцан тохирооноос нийслэлийн
иргэд өндөр үнэтэй мах хэрэглэхэд
хүрч байна. Гэтэл малчдын яг гар
дээрээс махны үнэ хэдтэй ирээд
түүнийг хэрэглэгчид хэдэн төгрөгөөр
авч байгаа хоёрын хооронд ихээхэн
ялгаа гарч байгааг доорх судалгаа
харуулах болно. Энэ нөхцөл байдлаас
гарахын тулд түүнийг зохицуулах
шаардлага зайлшгүй байгаа бөгөөд
ингэснээрээ аль аль талдаа нэн
ашигтай байдалд хүрэх боломжтой
юм.

6. Уг судалгааны хүрээнд нийт малчдыг төлөөлүүлэн 124 малчин иргэдээс асуулгын
аргаар судалгаа авсан бөгөөд дараах үр дүн үзүүлсэн.
 Нийт 19 аймгийн 124 малчдаас судалгаа авахад 14,5% нь архангай аймгийн
малчид байв.
 Судалгаанд оролцогчдын дийлэнх буюу 53,2 хувь нь 100-300 малтай гэсэн
үзүүлэлт гарсан.
 Мөн нийт судалгаанд оролцогчдын 52,4 % нь жилд махаа их хэмжээгээр 3-4
удаа борлуулдаг байна.
 Нийт 72,6 хувь нь хамгийн түрүүнд махаа нутгийн ченжүүдэд худалдаалдаг
гэсэн үр дүн гарсан байна. Энэ нь өндөр үнэтэй мах зарагддагийн бас нэгэн
шалтгаан юм.
 Малчдын 72,6 хувь нь намар махаа худалддаг байна. Мах нь тарга тэвээрэг
авсан үед худалдаалж байгаа ба энэ үед махны үнэ хамгийн бага байдаг. Нөгөө
талаар хүүхэд, оюутнуудын хичээл сургууль эхлэх мөн өвлийн бэлтгэлээ хангах
зэрэгтэй холбоотой юм.
 Малчдын дийлэнх олонх 50-70 гаруй хувь нь хонь ямааны махаа дунджаар
800-1000 төгрөгөөр борлуулдаг байна. Үүний шалтгааныг малчдаас асуухад хол
аймгийн малчид хямд үнээр борлуулаад харин хотод ойр малчид нь үүнээс
харьцангуй өндөр үнээр махаа худалддаг гэсэн хариулт өгсөн юм.
 Харин үхрийн махыг дунджаар 1200-1500 төгрөгөөр борлуулдаг байна.
 Малчдын гар дээрээс 800-1500 төгрөгийн хооронд ирсэн махны үнэ УБ хотод
2500-3000 төгрөгийн хооронд зарагддаг гэсэн үзүүлэлттэй гарчээ.
Судалгааны үр дүнгээс харахад нийслэлийн иргэд анхны үнээс нь багаар бодоход 2-3
дахин илүү үнээр худалдан авдаг нь харагдаж байна. Хэдийгээр хүн бүр хөдөө очиж
өөрийн хэрэглэх махаа байнга авч чадахгүй ч хэд дахин илүү шагласан үнээр өрхийн
хэрэглээнийхээ гол бүтээгдэхүүнийг авна гэдэг нь аль аль хамгийн их хохиролтой юм.
Малчид ч махаа хамгийн хямд үнээр борлуулж, харин хэрэглэгчид хамгийн өндөр үнээр
авах нь нийгмийн тэнцвэрт байдалд ч сөргөөр нөлөөлөх юм.
Махны үнэ өссөн шалтгааныг судлахад бүгд л хөдөөний ирсэн үнээс нь их нэмж
зараагүй. Өнөөгийн ханш л ийм байгаа гэдэг. Харин малчид бид хамгийн хямдаар махаа
борлуулдаг гэж хариулдаг. Тэгвэл үүний хамгийн учир зангилаа нь махны ченжүүдэд
байна. Үнэ нь хэд дахин нугаларч зарагдаж байгаа махны дийлэнх хэсэг нь ямар ч
чанарын шаардлага хангаагүй хэрнээ, өөрөөр хэлбэл түүний
Хамгийн наад захаар бодоход бидний гар дээр хичнээн хэмжээний дамжлагатайгаар мах
ирж байна вэ гэдгийг харцгаая.

7. Форвардыг хэрэглэхээс өмнө
/Цөөн нийлүүлэгч, олон худалдаг авагч/
Нутгийн ченж
Нутгийн ченж
Худалдаж авсан
±±НМал
үнэ +ашиг
Аймаг сум төвийн
Аймаг сум төвийн
махны ченж
махны ченж
+
Худалдаж авсан
үнэ +ашиг
Жижиглэнгийн
Жижиглэнгийн
худалдаачид
худалдаачид
Хотын махны бөөний
Хотын махны бөөний
цэгүүд, үйлдвэрүүд
цэгүүд, үйлдвэрүүд
+
Худалдаж авсан
үнэ +ашиг
+
Худалдаж авсан
үнэ +ашиг
Форвардыг хэрэглэснээр
Олон нийлүүлэгч, олон худалдан авагч= тэнцвэрт үнэ
Аймгийн, сумын
Аймгийн, сумын
төвлөрсөн бөөний цэг
төвлөрсөн бөөний цэг
Харилцан
тохиролцсон үнэ
Санхүүгийн зуучлагч
Санхүүгийн зуучлагч
Эцсийн
хэрэглэгч
Гэрээний үнийн
дүнгийн 2%
тэнцүү шимтгэл
Дээрхээс үзэхэд хэрэв форвардыг ашиглавал малчид болон хэрэглэгчид хоорондоо
харилцан тохиролцсон үнээр гэрээ хийх боломжтой юм. Мөн товлосон нэг цаг
хугацаанд ямар нэгэн хүчин зүйлийн нөлөөгүйгээр /үнийн хөөрөгдөл, инфляци гэх мэт/
махаа худалдан авах боломжтой юм. Өөрөөр хэлбэл зах зээл дээр байгаа хэт үнийн
хөөрөгдөл болон бууралтаас гарах өөрсдийн эрсдлийг хувааж
/Диверсификаци хийж/
байгаа юм.
Нөгөө талаар энэ гэрээ нь ямар нэгэн стандартчилал байдаггүй учир талууд хоорондоо
үнэ болон хугацаагаа тогтоох бүрэн боломжтой юм. Харин гэрээнд юу юу заагдах гэдэг
нь хамгийн чухал юм. Гэрээнд үнэ болон хугацаа, барааны чанар, стандарт хийгээд
талуудын хүлээх хариуцлагыг хүртэл тусгаж өгөх шаардлагатай.

8. Махны форвардын гэрээг арилжаалснаар гарах давуу талууд
Хэрэглэгчийн хувьд таатай нөхцөл
 Зах зээлийн үнэ буурч, харьцангуй
тогтвортой бага үнээр махаа худалдан
авах,
 Олон шат дамжлага дамжсан өндөр
өртөг
шингэсэн
мах,
махан
бүтээгдэхүүн хэрэглэхээс зайлсхийх,
 Урьдчилан
тохиролцсон
үнээр,
тогтоосон
тодорхой
хугацаанд
худалдан авах,
Малчны хувьд таатай нөхцөл
 Жигд орлоготой болох боломж:
Хавар махны эрэлт өсч, хүмүүс
махны форвардыг худалдах эрэлт
бий болох,
 үнэ өссөн үед өмнө хийсэн
гэрээнийхээ дагуу махаа зарах,
 Жилд ганц 2 удаа орлого олох
биш цувруулж авах,
 Махны нийлүүлэлт жигдэрч, хомсдол
үүсэх нь багах,
 Үнэтэй үед үнэтэйгээр зарж, үнэ
хямдтай үед гэрээнийхээ дагуу
арилжаалах,
 Харьцангуй чанартай мах хэрэглэх,
 Үнийн хувьд савлагаа бага,
 Форвардын хувьд эцсийн хэрэглэгчид
ирэх үнэ харьцангуй бага,
 Стандарчлагдсан бараа /мах нь
ариун
цэврийн
шаардлагыг
хангах/
гаргах,
малчин
хариуцлагатай, өөртөө сахилга
баттай болно.
 Хэрэглэгчид нь өрх гэрээгээ нийлээд
форвардын гэрээгээр харьцангуй хямд
үнээр чанартай өвлийн идшээ авч
боломж,
 Үнэ нь буухгүй байсан ч гэсэн
бүтээгдэхүүний
боловсруулалтын
түвшин сайжрах магадлалтай өндөр,
 Хэрэглэгч өөрийнхөө
тавьдаг болно

шаардлагыг
 Бүтээгдэхүүний /махны /чанарт
санаа зовдог болно.
 Хөдөө орорн нутгийн
эмнэлгийн чанар дээшилнэ.
мал
 Үнэ нь буухгүй байсан ч гэсэн
бүтээгдэхүүний
боловсруулалтын
түвшин
сайжрах магадлалтай.
 Хэрэв махны үнийн хэтийн
хандлагыг тооцоолж чаддаг бол
өөрийн болон бусдын гэрээг
худалдаж, худалдан авч өндөр
үнээр
зарж
борлуулах
боломжтой.

9. Үйлдвэрүүдэд таатай нөхцөл:
 Томоохон бөөний худалдаачид махны үйлдвэрүүд малчдаас шууд авах
боломжтой.
 Зардал багатайгаар авах боломжтой.
 Махаа татаж авах тусгай график /ажлын төлөвлөгөө/ гаргаад, зардал багатай,
цэвэрхэн /олон удаа ачигдаж буулгагдаагүй/, авах боломжтой.
 Бөөний нэг цэгээс татан төвлөрүүлсэн газраасаа авах боломжтой. Тээврийн
зардал бага.
 Олон газраар явж гэрээ хийх шаардлагагүй.
Санхүүгийн зуучлагчдад таатай нөхцөл /брокер, диллер/:
 Зах зээлийн илүү дэлгэрэнгүй мэдээлэлтэй болно.
 Форвард гэрээний үнэ ханшийн зөрүүн дээр тоглох боломжтой.
 Нийгмийн тогтвортой байдлыг хангахад хамгийн их хувь нэмэр оруулна.
 Гэрээний шимтгэлээс орлого олох боломжтой.
Монголын хөрөнгийн зах зээл дээр
үүсмэл үнэт цаасны гэрээ арилжаалах боломж
Урьдач нөхцөл
Манай хөрөнгийн зах зээлийн боломж
Санхүүгийн зах зээл нь хөрөнгийн Манай улсын хувьд энэ байдал нь яг
захаасаа
нилээд
хараат,
тухайлбал эсрэгээрээ өөрөөр хэлбэл банк нь нийт зах
санхүүгийн зах зээлийн 90 орчим хувийг зээлийн 90 орчим хувийг эзэлдэг.
эзэлдэг.
Зах зээл дээр үйл ажиллагаа явуулж байгаа Одоогоор манай улсын хувьд хувьцаат
компанийн 90 орчим хувь нь хувьцаат компани үйл ажиллагаагаа сайн явуулж
компани байх
чадахгүй ХХК нь давамгайлах хандлагатай
байгаа
Хөрөнгийн зах зээл нь маш мэдрэмжтэй, Манай хөрөнгийн зах зээл нь өндөр
мэдээлэлтэй байх.
хөгжилтэй орнуудын адил жам ёсоороо
хөгжсөн зах зээл бус тул мэдээлэл
нээээлттэй байж чадахгүй байна.
Санхүүгийн зах зээл нь үнийн өрсөлдөөн Мэдээллийн тархац муу, мөн үнийн
дээр тулгуурласан байх
өрсөлдөөн дээр тулгуурлаж чадахгүй

10. байна.
Хөрөнгийн биржийн оролцогчид нь тус
зах зээл бол аз туршсан зах зээл бус
гагцхүү хир сайн мэдрэмжтэй вэ гэдгээс
хамаардаг гэдгйиг сайн ойлгосон байх.
Хөрөнгийн зах зээлийн үйл ажиллагаа
одоо л сэргэх хандлага ажиглагдаж
байгааучраас энэ талын мэдлэг маш
нимгэн тул зах зээл дээр хөрөнгө
оруулалтын
банк
голлох
үүргийг
гүйцэтгэж байгаа.
Дүгнэлт:
Аливаа шинэ зүйлийг нэвтрүүлэхдээ ихээхэн анхаарч судалгаа шинжилгээ хийх ёстой.
Ялангуяа хууль эрхзүйн орчныг нухацтай авч үзэн боловсруулж өгөх хэрэгтэй.
Хөрөнгийн зах зээл дээр үүсмэл үнэт цаасны эзлэх байр суурь, гүйцэтгэх үүргийг
өргөжүүлэх шаардлагатай. Манай улсын хувьд ойрын хугацаанд хөрөнгийн зах зээлийн
хөрвөх чадварыг сайжруулахын тулд үүсмэл үнэт цаасуудыг нэвтрүүлэх хэрэгтэй.
Өнөөдрийг хүртэл бараг зуун жилийг туулан ирсэн энэ асар том зах зээлийг нэвтрүүлэх
нь ганц амьсгаагаар орох асуудал биш. Хамгийн гол нь тус зах зээлийн орон зайг сайтар
анхааран орчинг нь өөрийн нөхцөлд тааруулан өөрөөр хэлбэл хөрсөнд нь буулгах ёстой.
Хэрэв бид үүнд хайхрамжгүй хандан энэ зах зээлийг нийтэд түгээж сурталчилбал
хадгаламж зээлийн хоршооны хямралаас л илүү хохирлыг бий болгож болох талтай.
Махны форвардыг нэвтрүүлснээр хэрэглэгчид ч төдийгүй малчид үйлдвэрлэгч нарт
харилцан ашигтай хийгээд хамгийн эрсдэл багатай нөхцөл байдал бий болох юм.
Зөвхөн өөрийнхөө ашгийн тулд бусад зүйлсийг үнийг өсгөхөд хүргэдэг өнөөгийн
нөхцөлд ийм аргаар бараа бүтээгдэхүүний борлуулалт хийх нь хамгийн зөв алхам юм.
Ашигласан номын жагсаалт:
1. Моломцамц.Д., Санхүү мөнгө зээлийн харилцаа., Улаанбаатар: 2008-698х
2. Ядамсүрэн.Ж., Үнэт цаасны хөгжингүй зах зээл. УБ: 1999-238х
3. R.k Baylan., Introduction of derivatives, Roll No 05 Division A.MBA Semester
project; Bangalore; 2008-55 pages
4. http://www.frc.mn/
Өөрийн тухай
Лхагвасүрэн овогтой Ганцоож нь нийслэлийн 11 жилийн 62-р дунд сургуулийг 2007 онд
төгсөж, ШУТИС-ийн харъяа Компьютерийн Техник Менежментийн Сургуульд
Бизнесийн Удирдлага чиглэлээр Санхүүгийн Удирдлага ангид элсэн орсон. “Монгол
улс дахь дэлхийн санхүү эдийн засгийн хямралын нөлөө” сэдэвт илтгэлийг КТМС-ийн
Эдийн засгийн, санхүүгийн профессорын багийн багш Магистр Д.Ганболд багшийн
удирдлаган доор гүйцэтгэж байгаа болно

11. .