Sanhuugiin undes L12.2019 - 2020

1. МӨНГӨНИЙ ЗАХ ЗЭЭЛ
1. Мөнгөний зах зээл, түүний үүрэг
2. Мөнгөний зах зээлийн оролцогч талууд
3.Мөнгөний зах зээлийн хэрэгслүүд

2. 1. Мөнгөний зах зээлийн тодорхойлолт, зорилго
Мөнгөний зах зээл дээр мөнгө (валют)
арилжаалдаггүй, мөнгөний захын хэрэгслүүдийг
арилжаална.
Мөнгөний зах зээл: Нэг жилээс богино хугацаатай үнэт
цаасны арилжаа явагдаж байгаа зах зээл
Мөнгөний захад засгийн газар, арилжааны банкууд,
бизнесийн байгууллагууд, хувь хүмүүс оролцож
болно.

3. Засгийн газар болон төв банк санхүүгийн эх үүсвэр
босгох зорилгоор богино хугацаатай үнэт цаас гаргаж,
түүнийг нь арилжааны банкууд, компаниуд, хувь
хүмүүс худалдан авах замаар богино хугацаанд
илүүдэл хөрөнгөө мөнгөний зах зээлд байршуулж,
хөрөнгөө өсгөх боломжтой.
МЗЗ - ийн хөрөнгө оруулагчид богино хугацаанд
хөрөнгөө өсгөх боломжтой бол МЗЗ - ээс
санхүүжигчид богино хугацаанд шаардлагатай
санхүүгийн эх үүсвэр олж авах боломжтой юм.

4. МЗЗ дээр арилжаалагдаж байгаа үнэт цаас нь
ихэвчлэн хөнгөлөлттэй байдаг бөгөөд үнэт цаасыг
нэрлэсэн үнээс нь бага үнээр хямдруулан худалддаг.
Харин үнэт цаас эзэмшигчид төлбөрийг эргэн
төлөхдөө нэрлэсэн үнээр хийдэг.
Үүнийг хөнгөлөлттэй үнэт цаас буюу үнэт цаасыг
хямдруулан худалдах үйл ажиллагаа гэж ойлгож
болно.

5. Мөнгөний зах зээлийн санхүүтийн хэрэгслүүд нь
ликвид чанар өндөртэй байдаг.
Учир нь мөнгөний зах зээлийн өрийн бичгүүдийг
хоѐрдогч зах зээл дээр арилжаалах боломжтой.
Мөн өрийн бичгүүдийн эргэн төлөгдөх хугацаа
богино учир тэдгээрийг худалдан авсан хүн
эрсдэлгүйгээр мөнгөө эргүүлж авах боломжтой.

6. Богино хугацаагаар мөнгө зээлдүүлэгч буюу мөнгөний
зах зээлийн санхүүгийн хэрэгсэл худалдан авсан хүн
бэлэн мөнгөний шаардлага гарвал түүнийгээ хоѐрдогч
зах зээл дээр түргэн хугацаанд борлуулах боломжтой.
Мөнгөний зах зээлийн санхүүгийн хэрэгслүүд нь
бараг мөнгөтэй адил ликвид чанартай байдаг учраас
энэ зах зээлийг мөнгөний зах зээл гэж нэрлэдэг байна.

7. Мөнгөний зах зээл дээр хийгддэг арилжаа нь их
хэмжээний ба банк хоорондын арилжааны хүү нь
харьцангуй таатай нөхцөлтэй байдаг.
Дэлхийн мөнгөний зах зээл нь /дилерийн үйл
ажиллагаа нь/ 24 цагийн турш ажилладаг.
Лондон, Нью-Йорк, Франкфурт, Токио, Гонконг,
Сингапур зэрэг дэлхийн санхүүгийн төвүүд нь газар
зүйн байрлалын хувьд мөнгөний зах зээл хоногийн
ямар ч хугацаанд нээлттэй ажиллаж байх боломжийг
олгодог.

8. Мөнгөний зах зээл нь дараах хоѐр үндсэн үүрэгтэй.
Үүнд:
1. Дотоодын болон олон улсын худалдаа наймааг
дэмжих.
Улс орны эдийн засаг улам олон улсын шинж
чанартай болж буй өнөө үед гадаад валют болон
гадаад санхүүжилтийн хэрэгцээ их нэмэгдэж байна.

9. 2. Худалдааны бус үүрэг гүйцэтгэх.
Мөнгөний зах зээлийн энэ үүрэг нь уг зах зээл дээр
хийгддэг нийт арилжааны 90 хүртэл хувийг эзэлдэг.
Арилжаанд оролцогчид буюу дилерүүд нь зах
зээлүүдийн хооронд байгаа үнэ, ханшны маш бага
зөрүүг олж ашиг олох зах зээлийн янз бүрийн
эрсдэлээс хамгаалах үйл ажиллагаа нь мөнгөний зах
зээлийн хоѐрдох үндсэн үүрэг юм.

10. 2.Мөнгөний зах зээлийн оролцогч талууд
Энэхүү зах зээл дээр хийгддэг дундаж арилжааны дүн
маш өндөр буюу ойролцоогоор нэг сая ам. доллараас
их байдаг учраас зах зээлийн арилжаанд оролцогчид
нь үндсэндээ банк, даатгалын компаниуд, томоохон
корпораци. арилжааны төвүүд, мөнгөний зах зээлийн
сангууд, засгийн газрын байгууллагууд байдаг.
Энэ зах зээлд оролцогч зарим этгээдүүдийг “Зах зээл
бий болгогчид” гэж нэрлэдэг.

11. Тэдгээр нь санхүүгийн бүтээгдэхүүний хоѐр талын
үнийг тогтоодог дилерүүд юм.
Дилерүүд нь бусад дилерүүдтэй шууд юмуу эсвэл
брокероор дамжин харилцдаг.
Тэдгээр нь дараах талуудын өмнөөс арилжаанд
оролцдог. Үүнд:
• Бусад банкууд
• Пүүс компаниуд
• Засгийн газар
• Орон нутгийн засаг захиргааны байгууллагууд
• Төв банк.

12. Банкууд мөнгөний зах зээл дээр дилер болон
оролцохын тулд мэдээлэл, харилцааны техник
технологид ихээхэн хөрөнгө оруулалт хийх
шаардлагатай бөгөөд мөн өндөр мэргэжил, дадлага
туршлагатай боловсон хүчин ажиллуулах ба эрсдэлийг
зөв үнэлдэг болон хяналтын зохистой системийг
бүрдүүлэх ѐстой.
Дилерийн үйл ажиллагаа эрхлэх нь зардал өндөртэй
байдаг.

13. Мөнгөний зах зээлийн шаардлагуудад дараах зүйлүүд
орно.
Амжилттай үйл ажиллагаа явуулахын тулд ямар ч зах
зээл нь:
 Арилжаа хийх сонирхолтой худалдагч ба худалдан
авагчтай байх
 Худалдаалагдах бүтээгдэхүүнтэй байх
 Зохицуулалтын актууд, дүрэм журамтай байх
 Оролцогчдод таатай нөхцөл бүрдсэн байх
 Эдийн засгийн байдал тогтвортой байх
шаардлагатай юм.

14. Ихэнхдээ мөнгийг богино хугацаагаар зээлж,
зээлдүүлдэг бүлэг санхүүгийн байгууллагуудын үйл
ажиллагаа хэмээн мөнгөний зах зээлийг тодорхойлж
болно.
Мөнгөний захын онцлог.
 Мөнгөний зах дээр зөвхөн үнэт цаасууд арилжигдах
ба тус үнэт цаасууд нь хөрвөх чадвар өндөртэй.
Хөрвөх чадвар бол мөнгөний захын гол шинж.
 Богино хугацаат үнэт цааснууд байдаг. Өөрөөр
хэлбэл тус үнэт цааснууд нь хамгийн хурдан мөнгө
болох боломжтой. Чанаргүйдэх магадлал бага.

15.  Мөнгөний захын үнэт цааснуудын нэрлэсэн үнэ маш
өндөр байдаг Ж-нь: АНУ-ын ЗГ-ын үнэт цаасны
нэрлэсэн үнэ 10000 доллар байдаг.
 Мөнгөний захын үнэт цаас нь эрсдэл багатай. Нэг
жил ба түүнээс бага хугацаатай. АНУ-д МЗЗ - ийн
үнэт цаасууд нь ихэвчлэн 120 хоногоос бага
хугацаатай байдаг байна.
Мөнгөний захын зорилго.
Мөнгөний захын хөрөнгө оруулагчид нь их хэмжээний
мөнгөөр богино хугацаат хөрөнгө оруулалтыг
санхүүжүүлдэг.

16. Мөнгөний захын зээлдүүлэгчид нь богино хугацаат
үнэт цааснуудыг бага өртөг бүхий эх үүсвэрээр хангаж
байдаг.
Засгийн газрууд, корпорациуд нь мөнгөн хөрөнгийн
орох, гарах урсгалаа зохицуулахын тулд мөнгөний зах
дээр идэвхитэй оролцдог байна.
Өөрөөр хэлбэл мөнгөний оновчтой урсгалыг буй
болгодог.

17. Мөнгөний зах дээр оролцогчид нь дараах байдалтай
байна.
Үүнд:
- Засгийн газар
- Арилжааны банкууд
- Бизнесийн байгууллагууд
- Хувь хүмүүс байна.

18. 3.Мөнгөний зах зээлийн хэрэгслүүд
Мөнгөний захын хэрэгслүүдтэй танилцахын тулд
АНУ-ын жишээн дээр авч үзье.
АНУ-ын мөнгөний захын хэрэгслүүдэд дараах
хэрэгслүүд орно.
Үүнд:
o ЗГ-ын үнэт цаас
o АНУ-ын Холбооны Нөөцийн Системийн
’Овернайт’ зээл
o Репо арилжаа (буцаан худалдан авах гэрээ)
o Хадгаламжийн сертификат

19. o Арилжааны бичиг
o Евродоллар
o Банкны акцепт зэрэг болно
Мөнгөний захын үнэт цааснуудыг авч үзье. Үүнд:
АНУ - ын мөнгөний зах дээр гэхэд ЗГ, АБ - ууд,
корпорациуд нь хугацааны хувьд 1 хоногоос 1 жилийн
хугацаатай богино хугацаат үнэт цааснуудыг гаргадаг.
Тус үнэт цааснуудын хоѐрдогч зах зээлийн арилжаанд
хөрвөх чадварууд нь өөрчлөгддөг.

20. 1.ЗГ-ын богино хугацаат үнэт цаас (Тreasure bill).
Энэхүү үнэт цаас /Сангийн вексель/ нь 28 хоногоос 12
сарын хугацаатай байна.
Хөрөнгө оруулагчид нь үнэт цааснуудыг нэрлэсэн
үнээс нь бага үнээр худалдаж авдаг бөгөөд үүнийг
хөнгөлөлттэй үнэт цаас гэдэг.
Мөнгөний захын үнэт цааснууд нь ихэвчлэн
хөнгөлөлттэй үнэтэй байдаг. Нэрлэсэн үнээсээ бага
үнээр зарагддаг.

21. ЗГ-ын богино хугацаат үнэт цаасны хөнгөлөлтийн
жишээ:
Та 996.37$-оор 28 хоногийн хугацаатай 1000$-ийн
нэрлэсэн үнэтэй Засгийн газрын үнэт цаасыг
худалдаж авсан бол хөнгөлөлтийн хувь нь дараах
байдалтай байна. Үүнд:
𝑖хөнгөлөлтийн хувь=
F − P
F
x
360
𝑛

22. i - Хөнгөлөлтиин хувь
F -Үнэт цаасны нэрлэсэн үнэ
Р - Үнэт цаас худалдаж авах үнэ
n -Үнэт цаас гаргасан хугацаа
𝑖хөнгөлөлтийн хувь=
1000 − 996.37
1000
x
360
28
= 0.004667 = 4.667%

23. АНУ-д ЗГ-ын богино хугацаат үнэт цаасыг долоо
хоногийн Пүрэв гараг болгонд дилерүүдийн дунд
дуудлага худалдаанд орох ба хамгийн өндөр өгөөж
бүхий саналаар худалдаалдаг байна
2.“Fed Funds” гэдэг үнэт цаас байдаг.
Энэ нь нэг өдрийн хугацаатай богино хугацаат үнэт
цаас юм. Энэхүү үнэт цаас нь санхүүгийн
байгууллагуудын дунд арилжаалагддаг. Арилжааны
банкууд ЗБН-ийн шаардлагаа биелүүлэхийн тулд тус
үнэт цаасыг ашигладаг байна

24. 3.Репо.
Пүүсүүд ЗГ-ын үнэт цаасыг борлуулаад товлосон
хугацааны дараа ихэнхи тохиолдолд 3-14 хоногийн
дараа тодорхой үнээр буцаан худалдаж авдаг. Энэ
бүтэц нь богино хугацаат барьцаат зээлийг бий
болгодог.
4.Хадгаламжийн сертификат.
Хүүний түвшин, хүчинтэй байх хугацааг нь
тусгайлан заасан, хадгаламжаар баталгаа хийсэн үнэт
цаасыг арилжааны банкууд 1970-иад оноос эхлэн
АНУ-д гаргадаг болсон.

25. Энэ төрлийн үнэт цаасны нэрлэсэн үнэ нь АНУ-ын
хувьд 100000-10 сая хүртэл доллар байдаг байна. Энэ
төрлийн зах нь ХНС- ийн мөнгөний бодлого
хэрэгжүүлэх боломжийг нэмэгдүүлдэг.
5.Арилжааны бичиг.
Энэ нь 270 хоногоос бага хугацаатай, корпорациудын
гаргадаг үнэт цаас. 1980-иад оны эхэн үеэс эхлэн уг
үнэт цаасны хэрэглээ нь эрс өссөн.
Арилжааны бичгийн өөр төрөл нь хөрөнгөөр
барьцаалсан арилжааны бичиг /АВСР/ юм.

26. 6.Банкны акцепт. / аккредитивын тооцоо /
Энэ нь бэлэн бус төлбөр тооцооны хэрэгслийн нэг
төрөл. Олон улсын төлбөр тооцоонд ашигладаг. Энэ
төлбөрийн хэрэгслийн бусад хэрэгслүүдээс давуу тал
нь:
• Нэн даруй төлбөрөө төлдөг
• Ханшийн эрсдэлээс хамгаалагддаг
• Экспортлогч тал нь импортлогчид санхүүгийн
баталгаа гаргаж өгөх шаардлагагүй байдаг
• Импортлогчийн банк төлбөрийн баталгаа гаргадаг
• Олон улсын худалдаанд маш чухал төлбөрийн
хэрэгсэл болж өгдөг гэх мэт.

27. Евродоллар нь гадаадын банкинд байршиж буй
доллараар үнэлэгдсэн хадгаламжийг хэлдэг.
Энэ үнэт цаасны зах зээл нь ам. долларын бусад
валюттай харьцуулсан ханшийн хэлбэлзлийг
тогтворжуулахад чухал үүрэг гүйцэтгэдэг.
Евродолларын захыг хуучнаар ЗХУ - ийг үүсгэсэн гэж
үздэг байна. Учир нь 1950 - иад оны үед ЗХУ нь их
хэмжээний ам.долларын нөөцтэй болсон хэдий ч
тэдгээр нөөц нь АНУ-ын банкуудад байршиж байсан
байна

28. Иймд тэд дээрхи долларын нөөцөө Европын
банкууд руу татах болсноор евродолларын захыг
үүссэн гэдэг байна. Евродолларын зах нь маш
хурдацтай өссөн зах.
Баруун европын орнуудад долларын хүнд өлсгөлөнг
мэдэрч, долларын хадгаламж нь төрийн валютын
зээлийн эх үүсвэр болж байсан.
АНУ-ын доллар нь евро зах зээл дээр чөлөөтэй
хэрэглэгддэг байв. 1950-1990-ээд онд евровалютын зах
зээл дээр тодорхой өөрчлөлтүүд гарсан.

29. Евродолларын зах зээл дээр германы марк, иен, фунт
стерлинг, францын франк зэрэг валютууд гарч ирсэн.
Ийнхүү евродолларын зах зээл нь аажмаар
евровалютын зах зээл болж хувирсан.
Банкны системийн хөгжлийн үр дүнд Лондон хот нь
хурдан хугацаанд евровалютын зах зээлийн гол төв нь
болсон.
Аажимдаа төвүүд нь ихэнхи цагийн бүсээр, дэлхийн
бөмбөрцгийн бүх хэсэгт өргөжин тэлсэн байна.

30. Хүснэгт1. АНУ-ын мөнгөний захын үнэт цаас
№
Мөнгөний зах
зээлийн үнэт цаас
Үнэт цаасыг
Хугацаа
Хоёрдогч
зах зээлГаргагч нь Худалдан авагч нь
1. ЗГ-ын үнэт цаас АНУ-ын ЗГ Компаниуд, иргэд 4, 13, 26
долоо хоног
Маш сайн
2. ХН-ийн овернайт
зээл
Банк Банк 1-7 хоног -
3. Буцаан худалдан
авах гэрээ
Бизнесийн
байгууллага, банк
Бизнесийн
байгууллага, банк
1-15 хоног Сайн
4. Хадгаламжийн
сертификат
Томоохон банкууд Бизнесийн
Байгууллага
14-120 хоног Сайн
5. Арилжааны бичиг Санхүүгийн болон
бизнесийн
байгууллага
Бизнесийн
байгууллага
1-270 хоног Муу
6. Банкны акцепт Банк Бизнесийн
байгууллага
30-180 хоног Сайн
7. Евродолларын
хадгаламж
АНУ-ын бус
гадаадын банк
Бизнесийн
байгууллага, ЗГ,
банк
1хоног-1жил Муу

31. Мөнгөний зах зээлийг арилжаалагдаж байгаа
хэрэгслээр нь
 Засгийн газрын
 Корпорацийн
 Банк хоорондын,
 Хадгаламжийн сертификатын гэж ангилж болдог.
ЗГ-ын зах зээл:
Засгийн газар нь сангийн вексель гэх мэтийн богино
хугацааны мөнгөний зах зээлийн хэрэгслийг хэвлэн
гаргадаг.

32. Засгийн газар мөнгөний нийлүүлэлтэнд хяналт
тавихын тулд нээлттэй зах зээлийн үйл ажиллагааг
явуулдаг.
Энэ нь мөнгөний зах зээл дээр богино хугацааны
өрийн бичгүүдийг гарган арилжаалах замаар хэрэгждэг.
Корпорацийн зах зээл:
Томоохон компаниуд богино хугацаагаар
шаардлагатай байгаа хөрөнгийг татахын тулд
арилжааны вексель буюу арилжааны бичгүүдийг гаргах
замаар мөнгөний зах зээлийг ашигладаг.

33. Банкны хоорондын зах зээл:
Энэ зах зээл дээр банкууд өөр хоорондоо зээл олгох
үйл ажиллагаа явуулдаг.
Хөрөнгө шаардлагатай банк хөрөнгийн илүүдэлтэй
банкнаас зээл авдаг.
Банк хоорондын зах зээлийн нэг онцлог нь маш
богино хугацааны дотор их хэмжээний мөнгөний
зээллэг хийдэгт оршино.

34. Хадгаламжийн сертификатын (ХС) зах зээл:
Хадгаламжийн сертификат гэдэг нь тогтоосон
хугацаанд тодорхой хүүтэйгээр зарагддаг үнэт цаас
юм.
Хадгаламж авч буй байгууллагыг хадгаламжийн
сертификатыг гаргаж буй байгууллага гэх бөгөөд энэ
нь банкны байгууллага байна.
Энэ хадгаламжийн сертификат нь сертификат
гаргагч байгууллагын хувьд богино хугацааны
хөрөнгийн эх үүсвэр болно.

35. Хадгаламжийн сертификатыг худалдан авч буй
этгээд нь хадгаламжийн сертификатыг эзэмшигч болох
бөгөөд энэ нь түүний хувьд орлого оруулж буй актив
болно.
ХС - ыг эзэмшигч нь тогтоосон хугацаанаас өмнө ХС
- аа хоѐрдогч зах зээл дээр гуравдагч этгээдэд зарж
болно.

36. Хадгаламжийн сертификат нь мөнгөний зах зээл дээр
арилжаалагддаг санхүүгийн хэрэгсэл болох бөгөөд энэ
нь 1 жил хүртэл болон түүнээс богино хугацаатай
санхүүгийн хэрэгсэл юм.
Хадгаламжийн сертификат нь өвлүүлэх, гэрээслэх,
бэлэглэх, барьцаалж зээл авах, худалдах боломжтой.
Манай орны хувьд дараах арилжааны банкууд
хадгаламжийн сертификатыг гаргасан. Үүнд: Хаан
банк, Хас банк, Хадгаламж банк, Худалдаа хөгжлийн
банк, Голомт банк, Капитал банк, Төрийн банк зэрэг
болно.

37. Дээр нэр дурьдсан банкуудын гаргасан
хадгаламжийн сертификат нь:
• Дан төгрөгөөр, төгрөг-валютаар
• Хугацааны хувьд 1 сараас 1 жил хүртэл хугацаагаар
• Нэрлэсэн үнийн хувьд 500.000 төгрөгөөс - 1 тэрбум
төгрөгийн хооронд,
• Хүүгийн хувьд төгрөгийн хадгаламжийн
сертификатыг жилийн 9.0 - 16.2 хувийн хүүтэйгээр,
валютын хадгаламжийн сертификатыг жилийн 4.6-
10.2 хувийн хүүтэйгээр тус тус гаргасан байна.

38. АНХААРАЛ ТАВЬСАНД БАЯРЛАЛАА