1. Шинжлэх Ухаан Технологийн Их Сургууль
Механик Инженерийн Сургууль
“Эрдмийн шувуу” ОЭШБХ
Илтгэл
Сэдэв:Монголын эрсдэлтэй бизнесийг цааш хөгжүүлэх нь
Эрдэм Шинжилгээний Ажлын Удирдагч...................... /Ц.Гантөмөр/
Илтгэгч ....................................................................... /Д.Бямбацэцэг/
Óëààíáààòàð Õîò
2007 îí

2. Монголын эрсдэлтэй бизнесийг цааш хөгжүүлэх нь
Шинжлэх Ухаан Технологийн Их Сургууль
Механик Инженерийн Сургууль
Олон УлсынТээврийн Удирдлагын 3-р курс
Д.Бямбацэцэг
Утас: 96203150
E-mail хаяг: Welcome_to_emy
Хураангуй
Манай орны зах зээлийн нөхцөл байдал тааламжтай бус байгаа ч
дампуурлын
ирмэгт тулсан,
хөөрхийлөлтэй тохиолдолд аж ахуй
нэгжийг
эрүүлжүүлэх хөтөлбөрийг бэлтгэж боловсруулах зайлшгүй шаардлага амьдралаас
урган гарч байна.
Иймээс эрсдэлтэй бизнесийг хөгжүүлэх асуудлыг үндэсний энэ тэргүүний
зорилт болгон хэрэгжүүлэх шаардлагатай байна. Энэ зорилтыг хэрэгжүүлэхийн
2

3. тулд эрсдэлтэй бизнест хөрөнгө оруулдаг, эрсдэлийг жолооддог байгууллагыг
байгуулж , хөгжүүлэх хэрэгтэй.
Оршил
Хэдийгээр аж ахуй нэгжүүд зах зээл дээр хэвийн ажиллах зүг чигээ олсон ч
гэсэн өнөөгийн манай орны нөхцөлд менежментийн уламжлалт аргууд бодит үр
дүн өгч чадахгүй байна. Ихэнх жижиг, дунд, тэр ч байтугай томоохон компаниуд ч
цаг үеийн хүндрэлтэй асуудалтай тулгарахдаа менежментийн аргыг хангалтгүй
ашиглаж байгаа. Манай орны зах зээлийн нөхцөл байдал тааламжтай бус байгаа
ч дампуурлын ирмэгт тулсан, хөөрхийлөлтэй тохиолдолд аж ахуй нэгжийг
эрүүлжүүлэх хөтөлбөрийг бэлтгэж боловсруулах зайлшгүй шаардлага амьдралаас
урган гарч байна.
Яагаад эрсдэлтэй бизнесийг х өгжүүлэх шаардлагатай вэ ?
Бизнесийн салбарт

Шинэ техник технологи нэвтрүүлэх

Ашиг орлогоо нэмэгдүүлэх

Зах зээлээ өргөжүүлэх

Гадаад зах зээлд нэвтрэх
Улсын секторт
 Үндэсний өрсөлдөх чадвараа нэмэгдүүлэх
 Эдийн засгийн өсөлтийг нэмэгдүүлэх
3

4. 1. Эрсдэлийн тухай ерөнхий ойлголт
1.1 Эрсдэл гэж юу вэ , ангилал т өрөл
С .Н .Ожеговын орос хэлний тайлбар толинд эрсдлийг “Азтай тохиодолд
найдаж амжилтанд хүрэхийн төлөөх үйл ажиллагаа” хэмээн тайлбарласан бол
Вебстерийн
толинд
“алдагдал,
хохирол
хүлээх
боломжтой
аюул”
гэж
тодорхойлсон байна. Үүнээс үүдэн эрсдэл гэдэг нь хохирол учирч, алдагдал гарах
буюу төслийн үр ашиг буурахад нөлөөлөх тохиромжгүй байдал, төслийн
хэрэгжилтийн явцад үүсч болзошгүй явдалтай холбогдсон тодорхойгүй байдал
юм.
Эрсдэлийг ерөнхийд нь 2 ангилдаг.
Эрсдэл
Системийн
Системийн бус
Эрсдэлийг (R) дараахь харьцаагаар тодорхойлно.
R = F ( P, I)
F - Эрсдэлийн байдал
P - Эрсдэл бий болж магадгүй байдал
I - Эрсдэл бий болсон тохиолдолд гарсан хор уршиг
Байгууллагын эрсдэлийн үнэлгээ
- Õºäºëìºðèéí
- Ñàíõ¿¿ãèéí
- Õóãàöààíû
- Íèéãìèéí
- Îíöãîé
Ýðñäýëèéí áóñ
Ýðñäýëèéí õóâààðèëàëòûí ìóðóé
Ñòàòèñòèêèéí
Àíàëèòèêèéí
Ýðñäýëèéí
òºðë¿¿ä
Ýðñäýëèéí
¿ç¿¿ëýëò
¯íýëãýýíèé
àðãóóä
4
- Òàòâàðûí
- Ñàíõ¿¿ãèéí
- Äóóñààã¿é
¿éëäâýðëýë
- Òîäîðõîéëîã÷
- Òîõèîëäëûí
Ýðñäýëèéí ìàãàäëàëûí ìóðóé
Òýãøèòãýëèéí øóãàìàí
õàçàéëò
Ýêñïåðòèéí
Àäèòãàëûí

5. Äààòãàëò
Ýðñäýëèéã
îðîöîã÷äîä
õóâààðèëàõ
Òºñëèéí îðîëöîã÷èä
ýðñäýëèéã õóâààðèëàõ
ͺºöëºëò
Ýðñäýëèé
ã óäèðäàõ
Ýðñäýëèéã
èëð¿¿ëýõ
Ýðñäýëèéí çýðãèéã
áóóðóóëàõ
1.2 Эрсдэлтэй бизнесийн хөрөнгө оруулалт
Эрсдэлтэй бизнесийн хөрөнгө оруулалт гэдэг нь шинэ техник технологи
нэвтрүүлэх, шинэ бүтээгдэхүүнийг үйлдвэрлэх, гадаад орны зах зээлд гарах үйл
ажиллагаанд хөрөнгө оруулах гэж ойлгож болно.
Эрсдэлтэй бизнесийн үйл ажиллагаа нь:
1 Шинэ техник, технологийг нэвтрүүлэх
2 Шинэ бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх
3 Гадаад зах зээлд гарах гэх мэт
Хөрөнгө оруулалтын шийдвэр гаргахад 2 хүчин зүйл чухал.
1. Бүтээгдэхүүний чанар
2. Зах зээлийн эрэлт хэрэгцээ
Шинэ бүтээгдэхүүнийг бий болгох , эрсдэлийн сан
хоёрын хоорондын хамаарал
Ашгаа нэмэгдүүлэх,
шинэ бүтээгдэхүүн гаргах
Çàõ çýýë äýõü
ºðñºë人íèéã
íýìýãä¿¿ëýõ
¯éëäâýðëýëýý
íýìýãä¿¿ëýõ
Çàõ çýýëä ãàðãàõ
+
Òóðøèëòûí øèíý
çàãâàð
ØÓ òåõíîëîãèéí
äýâøëèéí îðóóëàõ
5

6. Жил
Ýðñäýëòýé áèçíåñèéí
õºðºí㺠îðóóëàõ ¿íäñýí
õýëáýð
-
Ýðñäýëòýé ï¿¿ñèéí
óäèðäëàãûí îðîëöîî, àøèã
îëîõ, èííîâàöèéí
ñàíõ¿¿æèëòûí òóñëàìæ
Ýðñäýëòýé ï¿¿ñèéí
õóäàëäàà
График 1. Шинэ бүт
ээгдэхүүнийг бий болгох үе шат, эрсдэлтэй сан хоёрын хоорондын хамаарал
1.3 Эрсдэлтэй капиталын сан бүрдүүлэх
Дэлхийн туршлагаас харахад эрсдэлтэй бизнесийг хөрөнгө оруулалгчдын
хөрөнгөөр
биш,
эрсдэлтэй
капиталын
сангийн
хөрөнгөөр
санхүүжүүлдэг.
Эрсдэлтэй капиталын санг дараахь эх үүсвэрүүдээс бүрдүүлдэг.
Үүнд:
 Банк
 Том корпораци
 Засгийн газар
 Тэтгэмж
 Тэтгэвэрийн сан
Харин компаниуд үйл ажиллагаандаа төсөвлөсөн зардлаас эрсдэлтэй капиталын
сан бүрдүүлэхээр янз бүрийн хэмжээгээр авч бүрдүүлдэг. Энэ нь ихэвчлэн 2.5%
байдаг.
Õºðºí㺠îðóóëàã÷
Õºðºí㺠îðóóëàã÷
(áàéãóóëëàãà, òîì ï¿¿ñ,
(áàéãóóëëàãà, òîì ï¿¿ñ,
õóóëèéí ýòãýýä)
õóóëèéí ýòãýýä)
Õºðºí㺠îðóóëàëò
Çàðäàë
Ýðñäýëòýé
êàïèòàëûí ñàí
Ýðñäýëòýé ï¿¿ñèéí
ñàíõ¿¿æèëò
Áîðëóóëàëòûí
îðëîãî
Óäèðäëàãûí ñàí
ͺõºí òºëºëò
6
20 %
Àøãàà

7. 80 %
Ýðñäýëòýé ï¿¿ñ
Õóäàëäààíû
àøèã
Схем 2.
2. Эрстэлтэй капиталыг санхүүжүүлдэг олон улсын зарим
практик
2.1 Америкийн эрсдэлтэй бизнесийг санх үүжүүлэх практик
АНУ-д эрсдэлтэй бизнест хөрөнгө оруулах үндэсний мэргэжлийн ассоциаци
/National Venture Capital Association/ байдаг. Энэ байгууллага нь /1990 он/ 200
гаруй хөрөнгө оруулагчтай, нийт 20 милярд долларийн хөрөнгөтэй, албан татварт
610 сая доллар төлж байжээ. Энэхүү байгууллага нь ихэвчлэх үйлдвэрлэлийн
салбарыг санхүүжүүлдэг.
Эдгээрийг авч үзвэл:
1. Аж үйлдвэрлэлийн салбарт - 23%
2. Био технологи -15%
3. Цахилгаан холбооны салбарт -13%
4. Компьютерийн салбарт - 20%
5. Цахилгаан холбооны бусад салбарт - 8%
6. Бусад салбарт - 21%
NVCA дараахь үйл ажиллагааг явуулдаг.
-
Шинэ, эрсдэлтэй компанийг санхүүжүүлэх
-
Шинэ технологи нэвтрүүлэхэд тусламж үзүүлэх
2.2 Английн эрсдэлтэй бизнесийг санх үүжүүлэх практик
7

8. Одоогийн байдлаар Англид эрсдэлтэй компанийг санхүүжүүлэх 120
байгууллага байна. Эрсдэлийн сангийг английн эрсдэлтэй пүүс компаниудаас
гадна техникийн удирдлагын байгууллагаас санхүүжүүлдэг. Английн эрсдэлийн
сан эрсдэлтэй бизнест хөрөнгө оруулахаас гадна техник болон удирдлагын
тусламжийн үйлчилгээ үзүүлдэг. Сан үйлчилгээ үзүүлсний хөлсөнд оруулсан
хөрөнгөнийхөө 2.5%-ийг үйлчилгээний хөлсөнд авдаг.
1991 оны Английн компаниудын санх үүжилтийн бүтэц
Хүснэгт 1.
Санхүүжилтийн
Санхүүжилтийн зорилго
хэмжээ
Үнэт
Дампуура
цаас
х үед өгөх
гаргах
тусламж









2000










50
750





250
Сангийн нэр
Компани
1000





Хамгийн
Хамгий
бага
н их
300
3000

10
250
200
Advent Limited
Birmingham Technology
Venture Limited
Vygnus Venture Partners
байгуула
х
200
Electra innotec Limited
Larpent Newton and
Co.Ltd
MTI Banagers Limited
Өргөжүүлэх
Бусад
тохиолдолд
 - тийм
 - боломжтой
 - үгүй
Гадаад болон дотоодын эрсдэлтэй бизнес эрхэлдэг компаниудыг харьцуулсан
12 0
30
20
0
1
2
3
4
- 10
-20
Õº ðº í 㺠î ðóóë àë òû í º 㺠º æ
10 0
10
Àø ãè é í ýçë ýõ õóâ ü
Õóä àë ä ààí û àø ãè é í õàðüöàà /òº òâ àð
òº ë º õº º ñ º ì í º /
20
80
60
40
-30
20
-40
10
0
1
2
3
- 10
-20
-30
-40
- 50
0
1
- 50
Ï ¿¿ñè é í í àñ
2
3
4
Ï ¿¿ñè é í í àñ
Хараат бус компани /гадаад/
Санхүүжилтын компани /дотоод/
График 2.
8
-60
Ï ¿¿ñè é í í àñ
4

9. 2.3 Францын эрсдэлтэй бизнесийг санх үүжүүлэх практик
Одоогийн байдлаар Францад эрсдэлтэй компанийг санхүүжүүлэх 80
байгууллага /OCRP/ байна. АНУ-тай адил үйлчилгээ үзүүлдэг.
Олон улсын практикын хураангуй
Дэлхийн хөгжилтэй улс оронд эрсдэлтэй бизнест хөрөнгө оруулдаг
байгууллага, сангийн үйл ажиллагаа маш их хөгжсөн байдаг байна. Орчин үеийн
менежментийн асар том чадавхыг манай орны онцлогыг харгалзан бүтээлчээр
ашигласнаар тулгамдсан асуудлуудыг амжилттай шийдвэрлэж
болно гэдгийг
практик харуулж байна.
Эрсдэлтэй
капиталд хөрөнгө
Улсын нэр
Байгууллагын үйл ажиллагаа
оруулдаг
байгууллагын тоо
-
Шинэ, эрсдэлтэй компанийг санхүүжүүлэх
АНУ
550
-
Шинэ технологи нэвтрүүлэхэд тусламж үзүүлэх
Англи
Франц
120
80
-
Шинэ, эрсдэлтэй компанийг санхүүжүүлэх
Шинэ технологи нэвтрүүлэхэд тусламж үзүүлэх
3. Монголын эрсдэлтэй бизнесийг х өгжүүлэх арга зам
Орчин үеийн менежментийн асар том чадавхыг манай орны онцлогыг
харгалзан бүтээлчээр ашигласнаар монголын эрсдэлтэй бизнесийг хөгжүүлэх
дээрх асуудлуудыг амжилттай шийдвэрлэж болно гэдгийг практик харуулж байна.
Иймээс эрсдэлтэй бизнесийг хөгжүүлэх асуудлыг үндэсний энэ тэргүүний
зорилт болгон хэрэгжүүлэх шаардлагатай байна. Энэ зорилтыг хэрэгжхүүлэхийн
тулд эрсдэлтэй бизнест хөрөнгө оруулдаг, эрсдэлийг жолооддог байгууллагыг
байгуулж , хөгжүүлэх хэрэгтэй.
Эрсдэлтэй бизнесийг хөгжүүлэх ерөнхий загвар
Эрсдэлтэй бизнест хөрөнгө оруулдаг байгууллага байгуулах.
Байгууллагын үзүүлэх үйл ажиллагаа:
Шинэ техник, технологийг нэвтрүүлэх санхүүгийн их үүсвэр

олгох
Зөвлөгөө өгөх

Эрсдэлтэй бизнесийг хөгжүүлэхэд хийгдэх ажлууд.
Төрийн байгууллагын мэдлэгийг дээшл үүлэх

Төрийн албан хаагчдад сургалт зохион байгуулах
9

10. 
Эрсдэлтэй бизнесийг хөгжүүлэх ач холбогдлыг ойлгуулах

Эрх зүй, зохицуулалтын шинэчлэт хийж хууль эрх зүйн таатай
орчинг бүрдүүлэх.
Бизнесийн байгууллагын удирдлагын мэдлэгийг дээшл үүлэх
 Засгийн газрын төлөвлөгөөг тайлбарласан нээлттэй
уулзалтуудыг зохион байгуулах
 Эрх зүй, зохицуулалтын шинэчлэлт хэрхэн хийгдсэн талаар
тайбарлах.
Байж болох бусад хувилбарууд
1. Төр засгийн газраас эрсдэлтэй бизнес эрхэлдэг пүүс компаниудад дэмжлэг
туслалцаа үзүүлэх.

Татварын хөнгөлт

Санхүүгийн их үүсвэр олж авахад туслах
2. Гадаадын эрсдэлтэй бизнес эрхэлдэг компаниуд хамтран ажиллах
Дүгнэлт
Өнөөгийн нийгэм эдийн засгийн даяаршилтай холбоотойгоор Монголын
эрсдэлтэй бизнесийн үйл ажиллагааг гадаад орнуудын жишгээр хөгжүүлэх
шаардлага зайлшгүй тулгарч байна. Иймээс эрсдэлтэй бизнесийг хөгжүүлэх
асуудлыг үндэсний энэ тэргүүний зорилт болгон хэрэгжүүлэх шаардлагатай байна.
Энэ зорилтыг хэрэгжхүүлэхийн тулд эрсдэлтэй бизнест хөрөнгө оруулдаг,
эрсдэлийг жолооддог байгууллагыг байгуулж хөгжүүлснээр улс орон нийгэмд
дараахь ач холбогдолтой.
1. Бизнесийн салбар
 Шинэ техник, технологийг нэвтрүүлэх санхүүгийн их үүсвэр болно.
 Борлуулалт
нэмэгдэж
ашиг
орлого
ихсэнээр
үйлдвэрлэлээ
өргөжүүлнэ.
 Зах зээл дэхь байр суурь дээшилж, зах зээлд эзлэх хувь хэмжээ
нэмэгдэнэ.
 Богино хугацаанд санхүүжилж олж авна.
10

11.  Зөвлөгөө тусламж авна. Цаашид бизнесээ өргөжүүлэх боломжийг
олно.
 Шинэ бизнест хөл тавина.
1. Улс , нийгмийн хувьд
Шинэ санаанууд бий болгон патентыг эзэмшиснээр моноль

байдлыг бий болгоно.
Байгууллагын

ашиг
нэмэгдсэнээр
улсын
төсөв
оруулдаг
татварын орлого нэмэгдэнэ.

Эдийн засгийн өсөлт, ДНБ нэмэгдэнэ.

Үндэсний өрсөлдөх чадвар нэмэгдэнэ.
Үүнээс үүдээд улс орон, нийгэмд сайн талууд бий болно.
Жишээ нь: ажлын байр нэмэгдэж ажилгүйдлийн түвшин буурна. Ядуурал, гэмт
хэрэг, нийгмийн сөрөг үр дагаварууд багасах, хүн амын худалдан авах чадвар
дээшлэх гэх мэт.
Иймээс эрсдэлтэй бизнесийг хөгжүүлэх асуудлыг чухалчлан авч үзэж цаашид энэ
чиглэлийг хөгжүүлэх бүх боломжуудыг судлах хэрэгтэй.
Ашигласан материал
1. Монгол ном
1.1
Б.Цэрэндорж “Эрсдэлийн удирдлага” УБ 2004он
1.2
С.Дэмбэрэл “Эрсдэлийн удирдлага” УБ 2000 он
1.3
Х.Цэвэлмаа “Менежментийн эдийн засгийн онол” УБ 2000 он
1.4
Д.Цэрэнпил “Компанийн санхүүг хөтлөх арга ухаан” УБ 2004 он
2. Гадаад ном
2.1
Ж.Гончаров “Межрународны бизнес”
2.2
“Investment”
3. Интернэт
11

12. 3.1
12