Macrol16. 2019 2020

1. Валютын ханш ба төлбөрийн тэнцэл
/Exchange rate and balance of payments /
1. Олон улсын валютын систeм
2. Валютын ханш ба валютын зах зээл
3. Төлбөрийн тэнцэл

2. 1. Олон улсын валютын систeм
Валютын тогтмол ханшны болон хөвөгч ханшны гэсэн
хоёр ханшны тогтолцоо байдаг.
Үүнд:
1. Тогтмол ханшны тогтолцоо
2. Хөвөгч ханшны тогтолцоо болно.
Тогтмол ханшны тогтолцоо
Валютын тогтмол ханшны тогтолцоо гэдэг нь Төв
банк эсвэл Засгийн газар гадаад валютын тодорхой,
тогтмол ханшийг тогтоон тэрхүү түвшиндээ барих
зохицуулалт хийж байдаг тогтолцоог хэлнэ.

3. Валютын тогтмол ханшны тогтолцоо нь дараах хоёр
үе шатыг дамжсан.
а. Алтан стандартын үе
б. Бреттон-Вудсын систем
Алтан стандартын валютын систем/1870-1914 он/
Бреттон-Вудсын валютын систем/1944-1971 он

4. Хөвөгч ханшны тогтолцоо
Валютын ханш эрэлт, нийлүүлэлтийн тэнцвэрээр
тодорхойлогддог тогтолцоог хөвөгч ханшны
тогтолцоо гэнэ.
Хөвөгч ханшны тогтолцоо нь дараах хоёр хэлбэрээр
хэрэгжиж байна.
- Зохицуулалттай хөвөгч ханшны тогтолцоо
- Цэвэр хөвөгч ханшны тогтолцоо
Ямайкийн валютын систем/1978 оноос хойш

5. 2. Валютын ханш ба валютын зах зээл
Валют гэдэг үг нь Итали хэлнээс гаралтай үнэ өртөг
гэсэн утгыг илэрхийлнэ.
Валют бол нэгээс нөгөөд хөрвөх хэлбэрээр улс
хоорондын эдийн харилцаанд үйлчлэгч мөнгөний нэгж
юм.

6. Гадаад валют гэдэг нь эргэлтэнд байгаа төлбөрийн
чадвар бүхий нэг буюу хэд хэдэн улсын мөнгөн
тэмдэгтээр илэрхийлэгдсэн олон улсын төлбөр
тооцоонд түгээмэл хэрэглэгддэг төлбөрийн хэрэгслийг
хэлнэ.
Харин үндэсний валют гэдэг нь тухайн улсын хуулиар
хүлээн зөвшөөрөгдсөн мөнгөний нэгж юм.

7. Олон улсын эдийн засгийн хөгжилд янз бүрийн улс
орнуудын валютын харьцаа нь өртгийн хэмжүүрийг
шаарддаг учраас валютын системийн нэг чухал
элемент нь валютын ханш юм.
Валютын ханш гэдэг нь гадаадын буюу олон
улсын мөнгөний нэгжээр илэрхийлэгдсэн нэг орны
мөнгөний нэгжийн үнийг хэлнэ.

8. Өөрөөр хэлбэл, валютын зах зээл дээрх эрэлт,
нийлүүлэлтийн харьцаагаар тодорхойлогдож байгаа
нэг валютыг нөгөөгөөр солиход тооцдог
коэффициентийг хэлнэ.
Валютын ханшийг нэрлэсэн ба бодит гэж 2 ангилдаг.

9. Нэрлэсэн валютын ханш нь нэг улсын нэг нэгж
валют бусад улсын хэдэн нэгж валютаар үнэлэгдэж
байгааг харуулна. Жишээ нь, 1 доллар = 2010
төгрөгтэй тэнцэж байгаа нь төгрөгөөр илэрхийлэгдсэн
нэрлэсэн ханш болно.
Бодит валютын ханш гэдэг нь тухайн улсад
үйлдвэрлэгдсэн тодорхой барааны нэг нэгж бусад
улсад үйлдвэрлэгдсэн ижил барааны хэдэн нэгжтэй
тэнцэж байгааг харуулдаг.

10. Жишээ нь, Монголд үйлдвэрлэгдсэн 1 ширхэг цамц
Хятадад үйлдвэрлэгдсэн хэдэн ширхэг цамцтай
тэнцэх вэ? гэдэг нь төгрөгийн юанаар илэрхийлэгдэх
бодит ханш юм.
Тухайн улсын валютын бодит ханшийг дараах
томъёогоор тооцно.
n d
r
f
E P
E
P



11. Валютын эрэлт

12. Валютын нийлүүлэлт

13. Валютын зах зээлийн тэнцвэр

14. 3.Төлбөрийн тэнцэл
Төлбөрийн тэнцэл нь бусад улс орнуудтай хийсэн бүх
төрлийн хэлцлийг нэгтгэн харуулдаг макро эдийн
засгийн үзүүлэлт юм.
Төлбөрийн тэнцэл дараах хоёр хэсгээс бүрдэнэ.
• Урсгал тооцоо. (Current account)
• Капитал тооцоо. (Capital account)
• Албан ёсны нөөц (Reserve assets)

15. Урсгал тооцоо.
Энэ нь экспорт, импорт, гадаад улсуудад төлсөн
хүүгийн цэвэр орлого болон цэвэр шилжүүлгийг
багтаадаг.
Урсгал тооцооны тэнцэл нь цэвэр экспорт, хүүгийн
цэвэр орлого болон цэвэр шилжүүлгийн нийлбэр
байдаг.

16. Капитал тооцоо.
Энэ нь хөрөнгийн зах зээл дэх олон улсын урсгалыг
харуулдаг.
Өөрөөр хэлбэл тухайн улсад орж ирсэн гадаадын
хөрөнгө оруулалтаас бусад улс руу хийсэн тухайн
улсын хөрөнгө оруулалтыг хассан ялгавар байдаг.

17. Төлбөрийн тэнцэлд тухайн орны оршин суугчид
болон гадаад эдийн засгуудын хооронд явагдах бүх
төрлийн эдийн засгийн хэлцлүүдийн өртгийг
тэмдэглэдэг.
Аливаа хэлцэл нь хоёр талтай, үүнийг дебет, кредит
хэлбэрээр тэмдэглэдэг.
Монгол улс руу шилжин орсон худалдааны болоод
капиталын урсгалыг кредит гэж хэлдэг бөгөөд энэ нь
нэмэх тэмдэгтэй байна.

18. Монгол улсаас гарч буй худалдааны болоод
капиталын урсгалыг дебет гэх бөгөд энэ нь сөрөг
тэмдэгтэй байна.
Өөрөөр хэлбэл, тухайн оронд валют оруулж ирж буй
бүх хэлцлүүд кредит талд, валют гаргаж буй бүх
хэлцлүүд дебет талд бичигддэг.
Урсгал тэнцэл нь бүтээгдэхүүн үйлчилгээний салбар
дахь хэлцлийг, капитал тэнцэл нь бусад улсуудтай
хийсэн хөрөнгийн урсгалын үр дүнг харуулдаг.

19. Эдгээр хэсгүүдийн нийлбэр тэгтэй тэнцүү бол
төлбөрийн тэнцэл хангагдана.
Харин тэгээс бага бол төлбөрийн тэнцэл алдагдалтай
гарна.
Төлбөрийн тэнцэл эерэг бол илүүдэлтэй гарч байна
гэсэн үг.

20. Төлбөрийн тэнцлийн гурав дахь үндсэн хэсэг бол
албан ёсны нөөцийг тооцсон тооцоо юм.
Энэ хэсэгт улс орнуудын төв банкуудын албан ёсны
нөөцүүдийн шилжилтийг оруулдаг.
Тухайлбал: алт болон өндөр эрэлттэй гол гол
валютууд орно.

21. Төв банкууд шаардлагатай үедээ нөөцүүдээ нээлттэй
зах зээл дээр зарж борлуулах эсвэл худалдан авдаг
Гадаад албан нөөц нь төлбөрийн тэнцлийн алдагдлыг
санхүүжүүлэх, үндэсний валютын ханшийг тогтвортой
байлгахад чухал хүчин зүйл болдог.

22. Ихэнх эдийн засагчид албан ёсны нөөцийн тэнцлээс
илүүтэйгээр урсгал болон капитал тооцооны тэнцэлд
илүү анхаарал хандуулж байдаг.
Учир нь энэ хоёр тооцоо өөр хоорондоо нарийн
уялдаа холбоотой байдаг бөгөөд эдгээр тооцоо нь бүгд
алдагдалтай гарч ирвэл албан ёсны нөөц нь шууд
багасдаг юм.

23. АНХААРАЛ ТАВЬСАНД БАЯРЛАЛАА