1. Бакалавр оюутан: Г.Ганзаяа (ЭХМ-4)
Удирдагч багш: Ш.Даваахүү
Хураангуй
Аливаа бизнесийн болоод үйлдвэрлэлийн байгууллага бага хэмжээний болоод
эрсдэл алдагдалтай ажилладаг.Гэхдээ үйл ажиллагаагаа өргөжүүлэн алдагдлыг бага
байлгах, өөрийн компанийн ашиг орлогыг нэмэгдүүлэх улс орныхоо хөгжилд хувь
нэмэр оруулж ашигтай ажиллахын тулд бүхий л шинэчлэл өөрчлөлт боломжийг
хайж, хэрэгжүүлж байдаг.Дулаан үйлдвэрлэж дулаанаар зорицуулалттай хангадаг
Монгол Улсын онцлог болсон Багануурын дулааны станц төрийн өмчит хувьцаат
компани дээр үйлдвэрлэлийн дадлага хийж үйлдвэрийн үйл ажиллагаа ,
тоноглолууд болон ажлын зохион байгуулалттай танилцаж судалгаа хийсэн юм.
Санхүүгийн үйл ажиллагаанд баримтлах ÍÁÁ-ийн баримт бичиг санхүүгийн тайлантай
танилцаж, анхан шатны баримт бүрдүүлэлтээс эхлэн санхүүгинй тайлан бэлтгэх хүртэлх
бүхий л үйл ажиллагаатай танилцан үйл ажиллагаандаа мөрдлөг болгох хэмжээнд
суралцсан юм.Ингээд дүгнэхэд ”БНДС” ТӨХК нь
санхүүгийн хувьд алдагдалтай
ажиллаж байсан тул уг илтгэлийн зорилго маань тус байгууллагын алдагдал
бууруулж орлогыг нэмэгдүүлэх хүчин зүйлсийг тооцоход оршино.
Түлхүүр үг
Цахилгааны зардал, шугамын төлбөр, дулааны үнэ тариф,түлшний зардал
Оршил
Цахилгаан дулаангүйгээр оршин тогтнож амьдарна гэж та төсөөлж чадах уу?
Хүн төрөлхтөн бидний тав тухтай, тохилог байдал, халуун дулаан уур амьсгалыг
бүрдүүлж өгдөг нэгэн төрлийн энэхүү цахилгаан дулаан гэх бараагүйгээр
амьдралыг төсөөлнө гэдэг хэцүү билээ. Бүхий л олон төрлийн бизнес салбарын
хувьд манай салбар нь тэдгээр байгууллагуудын үйл ажиллагаа сайн явагдах,
амжилттай байхад гэрэл гэгээтэй халуун дулаан байлгах зэргээр бүхий л орчныг
бүрдүүлж өгдөгөөрөө нэн тэргүүний буюу хамгийн онцлогтой чухал салбар юм.
Тиймээс би энэхүү мэргэжлээр мэдлэг эзэмшиж буйдаа бахдалтай байдаг .
Ийнхүү чухал , хариуцлагатай байдаг эрчмийн салбарын бүх л цахилгаан дулаан
үйлдвэрлэж буй компаниудыг аль болох алдагдалгүй ажиллуулах нь компаний
болоод улс орны хувьд ашигтай байна.

2. Судалгааны хэсэг
Танилцуулга
“Áàãàíóóðûí Äóëààíû ñòàíö “ ÕÊ íü àíõ 1980 îíû 12-ð ñàðûí 12-íû ºäºð Áàãàíóóðûí
óóðõàéã äóëààíû ýð÷èì õ¿÷ýýð õàíãàõ çîðèëãîîð “Òºâèéí óóðûí çóóõ” íýðòýéãýýð
áàãàíóóðûí í¿¿ðñíèé óóðõàéí õàðúÿàíä áàéãóóëàãäàæ öàãò 25 òí õàíàñàí óóð ¿éëäâýðëýõ
õ¿÷èí ÷àäàëòàé ÊÅ-25-140 ìàðêèéí 3 çóóõòàéãààð áàéãóóëàãäñàí áà 1983 îí ãýõýä óñàí
õàëààëòûí ÊÂÒÑ-20-15070 ìàðêèéí 6 çóóõíóóäûã òóñëàõ òºõººðºìæèéí õàìò àøèãëàëòàíä
îðóóëñàí.
1989 îíä ºðãºòãºë õèéãäýæ óñàí õàëààëòûí 2 çóóõ, óóð ¿éëäâýðëýõ 1 çóóõûã àøèãëàëòàíä
îðóóëñíààð æèëä 300 ìÿíãàí Ãêàë äóëààí ¿éëäâýðëýõ õ¿÷èí ÷àäàëòàé áîëîí ºðãºæñºí.
Ò¿ëø ýð÷èì õ¿÷íèé ¿éëäâýðëýëèéí ÿàìíû ñàéäûí 224 òîîò òóøààëààð Òºâèéí ýр÷èì
õ¿÷íèé ñèñòåìèéí õàðúÿàíä “Áàãàíóóðûí Äóëààíû ñòàíö “ íýðòýéãýýð øèëæñýí áà 1998
îны 1-ñàрûí 30-íààñ ÝÕÓÃ-ûí õàðúÿа “Ãàëûí ìàíäàë” Òª¯Ã áîëîí ººð÷ëºãäсөн. Òóñ ñòàíö
íü 2001 îíû 7-ð ñàðûí 1-íýýñ Ìîíãîë óëñûí Çàñãèéí ãàçðûí 164 òîîò òîãòîîëîîð “Áàãàíóóðûí
Äóëààíû ñòàíö “ ÕÊ áîëîí ººð÷ëºãäñөн. Òºðèéí ºì÷èéí õîðîîíû 2008 îíû 02-ð ñàðûí 28-íû
ºäðèéí 88-ð òîãòîîëîîð áèå äààñàí õóóëèéí ýòãýýä Òºðèéí ºì÷èò õóâüöààò êîìïàíè áîëñîí.

3. Үндсэн үйл ажиллагаа
Äóëààí ¿éëäâýðëýõ, äóëààí ò¿ãýýõ, Багануур дүүргийн хэрэглэгчдийг äóëààíààð
çîõèöóóëàëòòàé õàíãàдаг.
Эрхэм зорилго
Хэрэглэгчээ дээдэлж хүний хөгжлийн дэвшилтэд технологид түшиглэн үр
ашигтай үйлдвэрлэл явуулж стандартын шаардлага хангасан ДЭХ-ээр тасралтгүй
найдвартай хангах.
Ирээдүйд барих үйл ажиллагааны стратеги техникийн бодлого
Аливаа àëäàãäàëã¿é, ñàíõ¿¿ ýäèéí çàñãèéí õóâüä áèå äààñàí, òóñãàé ýðõèéí õýìæýýíä
õýðýãëýã÷äèéí íàéäâàðòàé ò¿íø áîëñîí àæ àõóéí íýãæ áàéõààð çîõèîí áàéãóóëíà гэж
үзсэн. ¯¿íä öààøèä áàðèõ òåõíèêèéí öîãö áîäëîãî:
1. ÄÝÕ ¿éëäâýðëýõ ¿éë àæèëëàãààã ò¿¿õèé í¿¿ðñíèé ã¿í áîëîâñðóóëàõ
òåõíîëîãèòîé õîñëóóëаí àæèëëàõ àðãà õýëáýðèéã ñîíãîæ ñòàíöûí ¿éë
àæèëëàãààíû àëäàãäëûã íºõºõ. /Ýíý òàë äýýð ÎÕÓ-ä дулааны станцын
òºðëèéí çóóõàí òºõººðºìæèéã í¿¿ðñíèé ã¿í áîëîâñðóóëàëòûí ãîðèìä øèëæ¿¿ëæ
àìæèëòòàé àæèëëàæ áóé áîäèò æèøýý áàéãàà./
2. Îð÷èí ¿åä çýðãýëäýý óëñ îðíóóäàä õýðýãæèæ áóé òåõíèê òåõíîëîãèéí îëîëòîä
òóëãóóðëàí, òóñ äóëààíû ñòàíöûí áîëîí õýðýãëýã÷äèéí îíöëîãò òîõèðóóëàí,
¿íäñýí òîíîãëîëûã øààðäëàãûí õýìæýýíä ººð÷ëºñíèé ¿ð ä¿íä
ä¿¿ðãèéí
õýðýãëýã÷äèéã ÖÝÕ áîëîí ÄÝÕ-ýýð õàíãàõ, öîìõîí ÒÝÖ /Äóëààíû öàõèëãààí
ñòàíö/-ûí õýìæýýíä, ò¿¿õèé í¿¿ðñèéã ã¿í áîëîâñðóóëàõ òåõíîëîãèéã õîñëóóëñàí
îáüåêò áîëîí ºðãºæèõ áîëîìæ áèé.
Èéìä îéðûí èðýýä¿éä õàðüÿà äýýä ãàçðààñ ¿ç¿¿ëæ áóé õºðºí㺠îðóóëàëòàíä òóëãóóðëàí
ýíýõ¿¿ òåõíîëîãèéí ººð÷ëºëò, øèíý÷ëýëòýíä øèëæèõ òåõíèêèéí áîäëîãûã õýðýãæ¿¿ëýõ
бодлоготой байна.
Зах зээлийн судалгааны хувьд
Монгол улсад нийтдээ томоохон хэмжээний тав зургаан дулааны станц
байдаг.Багануур, Налайх, Шарын гол, Сэлэнгэ, Эрдэнэт гэх зэрэг.Эдгээр нь тус
тусдаа өөр өөрсдийн хот болон дүүргийн хэрэглээг хангаж монгол улсын нийт
хэрэглээг хангадаг.Багануурын станц нь дүүргийн айл өрх, албан байгууллага,
ААН-ийг дулааны эрчим хүчээр хангах зорилгоо амжилттай биелүүлж ирсэн
бөгөөд жил ирэх тусам Багануур дүүрэгт ирэх оршин суугчдын тоо нэмэгдэж
байгаатай холбоотой дулааны эрчим хүч хэрэглэгчдийн тоо нэмэгдсээр байгаа нь
тус станц шинэчлэл өргөтгөл хийж үйл ажиллагаагаа тэлэн хэрэглэгчидтэйгээ улам
ойр болж байгаа нь зах зээлд эзлэх байр сууриа нэмэгдүүлж чадаж байна.
Эндээс дүгнэхэд Улаанбаатар хоттой хамгийн ойр гэдэг утгаараа хөгжиж буй тус
дүүрэгт алс хэтдээ хот хөдөөгийн суурьшихаар ирэгсдийн тоо нэмэгдэнэ гэж
үзэхэд БНДС-ийн зах зээлийн өсөлтийн хувь хэмжээ нэмэгдэх нь харагдаж
байна.Тус станц дээр ямар нэгэн байдлаар гэмтэл аваар осол гарахад Багануурын
Уурхай хөлдөнө.Багануурын уурхай нь ТЭЦ-үүдийн гол нүүрсээр хангадаг

4. байгууллага учраас Улаанбаатар хотын ТЭЦ-үүд хөлдөж
№ Зардлын нэрс
Хэмжих
нэгж
бид бүгд цахилгаан
Харьцуулсан онууд
дулаангүй болох магадлалтай.Эндээс харахад Багануурын ДС нь хамгийн гол
обьект буюу маш онцлотой станц юм.
Өрсөлдөгчийн судалгааны хувьд
Багануурын дулааны станц нь тус дүүрэгтээ дан ганцаараа харэглэгчдийг
дулааны эрчим хүчээр хангадаг монополь юм.
Хэрэглэгчийн судалгааны хувьд
“БНДС” ТӨХК нь Багануур дүүрэгт оршин сууж буй 3000 гаран айл өрх, 9000
орчим хүн ам , 83 үйлдвэрлэл үйлчилгээ эрхэлж буй үйлдвэр аж ахуйн газруудад
дулааны эрчим хүчийг түгээн ажилладаг. 83 үйлдвэрлэл үйлчилгээ эрхэлж буй
үйлдвэр аж ахуйн газрууд нь:
Үйлдвэрийн байгууллага
1
Худалдаа үйлчилгээ
43
Төсвийн
12
Иргэн
11
Тусгай зөвшөөрлийн
1
Оршин суугч ахуйн хэрэглэгч
15
Борлуулалтын орлого
№
Үзүүлэлт
Хэмжих
нэгж
М.Гкал
М.Гкал
1 Үйлдвэрлэлт
2 Дотоод
хэрэгцээ
3 Түгээсэн ДЭХ
М.Гкал
4 Шугамын
М.Гкал
алдагдал
5 Борлуулсан
М.Гкал
ДЭХ
6 БО
Сая.төг
7 Татаасын
Сая.төг
орлого
8 ҮА-ны
бусад Сая.төг
орлого
9 Нийт БО
Сая.төг
Өртөг зардлын талаар
2005
202
19.1
Харьцуулсан онууд
2006
2007
2008
2009
180.4
167.6
168
173.7
17.3
14.1
8.9
9.7
2010
167.2
8.9
182.9
0
163.1
7.8
153.5
5.3
159.1
4.7
164
6.6
158.3
6.4
182.9
155.3
148.2
154.4
157.4
151.9
1181.1
0
1419.2
0
1453.4
0
1495.7
357.0
1949.5
557.0
2147.5
900.0
347.1
126.2
57.8
25.2
18.6
274.7
1528.2
1545.4
1511.2
1877.9
2525.1
3322.2

5. 1 Түлшний
зардал
2 Цалин НДШийн зардал
3 Цахилгааны
зардал
4 Үндсэн
хөрөнгийн ЭЗ
5 Шугам
ашигласны
төлбөрийн
зардал
6 Бусад тогтмол
зардал
7 Зардлын дүн
240030
.4
359298
.4
195084
.8
2007
51978
5.2
30471
6.4
40193
6.4
22931
2.5
2008
65781
7.5
46475
9
45112
4.2
24915
6.8
2009
800077
.5
588772
.4
489791
.3
51204.
7
84191.
2
67785.
6
11654
6.9
155502
.9
17005
6.4
45474
8.2
17273
35.3
496548
.9
196766
8.7
50806
5.8
20316
01.9
49961
2.5
24390
17
475776
.8
279959
9.9
7.5742
5
2006
2007
2008
2009
2010
Сая.төг 172733
5.3
Сая.төг 1181.1
Сая.төг (54623
5.3)
Сая.төг 0
196766
8.7
1419.2
(54846
8.7)
0
20316
01.9
1453.4
(57820
1.9)
0
279959
9.9
1949.5
(85045
9.9)
557000
3477.7
Сая.төг 347095
.1
Сая.төг 10384.
9
Сая.төг (20952
5.1)
126330
.4
37163
24390
17
1495.7
(94331
7)
35700
0
25136.
4
7532.3
57781.
25136.
5
4
15715.
34036.
7
7
(53613 (56871 (30236
6.1)
2.9)
0.2)
Сая.төг
Сая.төг
Сая.төг
Сая.төг
2005
54412
5
19808
3.8
28654
2.5
19263
1.1
2006
592515
289679
2010
10223
30.3
67551
6.7
58693
4.6
28028
8.5
Сая.төг
Сая.төг
Сая.төг
3477.7
Ашиг алдагдлын талаар
Д Үзүүлэлтүүд
/
д
1 ҮА-ны
зардлын дүн
2 Бор.Орлого
3 ҮА-ны ашиг
алдагдал
4 Улсаас
олгосон татаас
5 ҮА-ны
бус
орлого
6 ҮА-ны
бус
зардал
7 Нийт
ашиг
алдагдал
Хэмжи
х нэгж
2005
(45930
1.3)
2147.5
(13302
00)
90000
0
27472
8.4
18349
5.7
(33896
7.3)
Дээрх хүснэгтээс харахад тус компани нь сүүлийн 6 жилийн турш алдагдалтай
ажилласан байна. Алдагдалтай ажиллаж байгаа шалтгаан нь:
2010 оны 01-15 ны өдрөөс нүүрсний үнэ 35%-иар, цахилгааны үнэ 17.4%-иар
нэмэгдсэнтэй шууд холбоотой юм.

6. Нүүрсний үнэ / төгрөгөөр /
18200
13500
13500
9250
9250
7500
2005
2006
2007
2008
2009
2010
Одоо тус станц нь Багануурын уурхайгаас 1 тн нүүрсийг 18200₮-өөр худалдан
авдаг. Гэтэл Багануурын уурхай дахин үнээ нэмж 24000 болгох гэж байгаа нь
түлшний зардлыг улам нэмэгдүүлнэ. Тиймээс энэ зардлыг нэмэгдүүлэхгүй байх
талаар арга хэмжээ авах хэрэгтэй. Түүнчлэн Багануурын Цахилгаан түгээх компани
нь Багануурын дулааны станцад цахилгааныг хэрэглэгчидтэй адил 79.8₮- өөр
борлуулдаг. Энэ үнийг Дамжуулах ШС-ээс Түгээх компанид борлуулдаг 43.46
төгрөгөөр станцад шууд борлуулвал станцын цахилгааны зардал 45.5 %-иар буюу
2011 оны төлөвлөлт 267280.7 сая төгрөг болж буурна.



Тээврийн зардал, уурхайгаас худалдан авч буй техникийн усны үнэ болон
шатах тослох материал, бензиний хэрэглээ нь урьд оноосоо нэмэгдсэн.
Тус станцын дулааны түгээлтийг Багануур Орон Сууц НӨҮГ хариуцдаг ба
энэ байгууллага нь өөрийн шугам хоолойгоор зарим хэрэглэгчдэд дулаан
түгээдэг тул энэ шугам хоолойныхоо түрээсийн төлбөр гэж станцын
дулааны борлуулалтын орлогын 20-ийг нь авдаг. Ингэснээр борлуулалтын
орлого нэмэгдэхэд тус компаний түрээсийн зардал шууд нэмэгдэж байгаа нь
үндэслэлгүй нэмэгдэлт юм. Иймээс түрээсийн зардлыг тогтмол зардал
болгох нь зүйтэй.
Алдагдалд хамгийн их нөлөөлж буй хүчин зүйл нь орон сууцны айл өрхийн
дулааны үнэ маш бага байгаа явдал юм. Дулааны үнийг Эрчим хүчний
зохицуулах газраас зохицуулж өгдөг ба тус станцад баримталж буй
одоогийн үнэ нь:
Нэр
Айл өрхийн
ААН
Халаалт
Хэмжүүргүй
Хэмжүүртэй
М2
М3
Гкал
304
578
34289
Хэрэгцээний Халуун ус
Хэмжүүргүй Хэмжүүртэй
Хүн тоо
Гкал
1193.5
34289
Багануурын дулааны станц ТӨХК-ний хэрэглэгчдийн хэрэглээ болон борлуулалтын
орлогыг дор дүрслэн харуулъя.Үүнд:

7. Борлуулалтын орлогод эзлэх
хувь
Үйлдвэр ААН 73%
Орон сууц айл өрх 19%
Төсвийн байгууллага 8 %
Графикаас харахад түгээж буй дулааны 60 орчим хувийг хэрэглэдэг орон сууцны
айл өрх нь нийт орлогын 19% -ийг бүрдүүлж байна. Цаашид одоо мөрдөж буй
үнийг барьж ажиллахад санхүүгийн үйл ажиллагаанд хүндрэл учирч, төлөх эх
үүсвэргүйгээс хуримтлагдсан өр төлбөр улам нэмэгдэж компанийн үйл ажиллагаа
хэвийн явагдахад бэрхшээлтэй болох тул дулааны эрчим хүчний үнийг зайлшгүй
нэмэгдүүлэх хэрэгтэй гэж үзэж байна. 30м2 талбайтай 1 өрөө байрны бүтэн жилийн
халаалтын зардал 72960 төгрөг байна.
Гэтэл өөр бусад хэрэглээний зардалд айл өрх сард, эсвэл хэдхэн хоногт ийм
хэмжээний мөнгийг зарцуулдаг. Тиймээс одоо мөрдөгдөж буй айл өрх болон аж
ахуйн нэгжийн дулааны тарифыг 35.5 хувиар нэмэгдүүлж чадвал 2011 оны
төлөвлөлтөөр борлуулалтын орлого 3246879.3₮ болж алдагдалгүй ажиллах
боломжтой болох юм.
Хэрвээ тарифаа нэмж чадахгүй бол 2010 онд улсаас авсан 900.0 сая₮-ийн
татаасыг 50 гаруй хувиар буюу 500.0 сая-аар нэмэгдүүлэх шаардлагатай болно.
Дүгнэлт

8.  Багануурын цахилгаан түгээх компаниас авч буй цахилгааныг хөнгөлөлттэй
үнээр авах
 Багануурын уурхайгаас авч буй гол түүхий эд болох нүүрсний үнийг
тогтвортой хэмжээнд барих гэрээ байгуулах
 ДЭХ-ний хэрэглээний ихэнх буюу 60 орчим хувийг хэрэглэдэг орон сууц
айл өрхийн дулааны үнийг нэмэх
 Шугамын түрээсийн зардлыг тогтмол зардал болгон багасгаснаар алдагдлыг
бууруулах боломжтой.
Ашигласан материал:
 “БНДС” ТӨХК-ний 2007 оны бизнес төлөвлөгөө
 “БНДС” ТӨХК-ний 2010 оны санхүүгийн тайлан баланс
 МУШУТИС-ийн ЭХИС-ийн Эрдэм шинжилгээний хурлын илтгэлүүдийн
эмхэтгэл 2009 он