1. Хүнсний үйлдвэрийн бүтээмжийн удирдлагад
нөлөөлөх хүчин зүйлсийн судалгаа
Сонгоровын Үүрцайх
** ШУТИС, ХБТС, **
e-mail:uur_tsaikh@yahoo.com
харилцах утас 91165510
Хураангуй
Үйлдвэрлэгчид өөрт байгаа нөөц бололцоогоо ашиглан ашиг орлого,
бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэлтийн хэмжээгээ нэмэгдүүлж, хамгийн өндөр
бүтээмжтэйгээр ажиллахад нөлөөлж буй зарим хүчин зүйлсийг
судлаж,бүтээмжийн удирдлагын стратеги боловсруулах онол арга зүйн
үндсийг судлав.
Түлхүүр үг: үнийн өсөлт, стратеги,
Оршил
Монгол улс 2.68 сая хүн амтай 41.2сая малтай, хүн амын сайн сайхн амьдрах
нь мал аж ахуй үүний дотор сүүний аж ахуйгаас ихээхэн хамааралтай.
Бэлчээрийн мал аж ахуй эрхлэж, таван хошуу малаа сааж уламжлалт аргаар
цагаан идээ хийж ирсэн нь хүн амын сүү, цагаан идээний хэрэгцээг хангах,
орлого, ажлын байр нэмэгдүүлэхэд томоохон үүрэг гүйцэтгэдэг.
Үйлдвэрийн аргаар боловсруулсан сүүний хэмжээ 1990 онд 65 сая литр
байсан бол 2007 онд 9.2 сая орчим литр болтлоо буурсан байна. өндөр
хөгжилтэй орнуудад үйлдвэрийн аргаар боловсруулсан сүү, сүүн
бүтээгдэхүүн зар зээлийн 98% ийг эзэлдэг бол манайд дөнгөж 5% тай
байна. Энэ нь маш хангалтгүй тоо юм. Сүүлийн жилүүдэд үйлдвэрийн аргаар
боловсруулсан сүү, сүүн бүтээгдэхүүний хэмжээ өсөх хандлагатай болсон
нь доорх гарфикаас харагдаж байна.
График 1[ 1]

2. Тиймээс сүүний үйлдвэрийн бүтээмжийн удирдлагад шинжилгээ хийж цаашид
үйлдвэрлэлд бүтээмжийн удирдлагын арга барилыг нэвтрүүлэх арг азам,
стратегийг тодорхойлоход судалгааны ажлын үндсэн зорилго оршино. Сүү,
сүүн бүтээгдэхүүний зах зээлийн өнөөгийн байдлыг харуулбал:
График 2 [ 1]
Судалгааны аргачилал
Энэхүү судалгаанд хэрэглээний математик статистикийн арга, бүтээмжийн
шинжилгээний онолын арга, шинжлэх ухааны туршилтын арга. санхүү эдийн
засгийн судалгааны аргыг ашигллаа.
Судалгааны ажлын төлөвлөгөө
1. õ¿íñíèé ¿éëäâýðèéí á¿òýýìæèéí óäèðäëàãàä íºëººëºõ õ¿÷èí ç¿éëñýýñ ñîíãîëò õèéõ
2.2 Ñîíãîñîí ¿éëäâýðèéí á¿òýýìæèéí óäèðäëàãûí ñóðãàìæ, áýðõøýýë
2. á¿òýýìæèä íºëººëºõ çàðèì õ¿÷èí ç¿éëñèéí õýìæèëò, ¿íýëãýý
( òîäîðõîé ¿éëäâýðèéí æèøýýí äýýð)

3. 3. Ñîíãîñîí ¿éëäâýðèéí á¿òýýìæèéí óäèðäëàãûí àð ç¿éí õºòºëáºð áîëîâñðóóëàõ
4. Ìºí ¿éëäâýðèéí á¿òýýìæèéí óäèðäëàãà äýýøë¿¿ëýõ ñòðàòåãè òºëºâëºãºº áîëîâñðóóëàõ
5. ÕÀ¯-á¿òýýìæ äýýøë¿¿ëýõ åðºíõèé ñòðàòåãè ò¿¿íèé çàãâàð
4. Мөн үйлдвэрийн Бүтээмж дээшлүүлэх стратеги төлөвлөгөө боловсруулах
4. Мөн үйлдвэрийн Бүтээмж дээшлүүлэх стратеги төлөвлөгөө боловсруулах
Судалгааны обект болгон сүү, сүүн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэгч
компаниудаас хамгийн том буюу зах зээлийн 55% ийг эзэлдэг “ Сүү ХК” мөн
зах зээлийн хамгийн бага хэсгийг эзэлдэг “ Гум ХХК” ийг сонгон авч
судалгааг хийлээ. Энэхүү судалгааны ажил нь цаашид үргэлжлэх болно.
Судалгааны арга зүй

Анкетийн асуулга: Энэхүү асуулга нь ажилагсадаас авсан “ Сэтгэл
ханамжийн судалгаа”, удирдлагын ажилагсдаас авсан “ Бүтээмжид нөлөөлөх
хүчин зүйлсийн судалгааны асуулга” гэсэн хоёр ангилалтай хийгдсэн.

Үйлдвэрийн санхүүгийн тогтвортой байдал, ашигт ажиллагаа, бүтээмж,
капиталын эргэц, өсөлтийн хоорондын хамаарлыг илэрхийлсэн ШУТИС- КТМС
багш
Л. Оюунцэцэгийн боловсруулсан“ Бүтээмж” загварын үнэлгээ

Бүтээмжийн шинжилгээний орц, гарцын аргын шинжилгээ

Сонгосон үйлдвэрийн боруулалтын орлого, бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэлийн
хэмжээний “ Шугаман регрессийн” шинжилгээ

Корриляцийн шинжилгээ

4. Судалгааны хэсэг
Судалгааны ажлын хүрээнд судалгаанд хамрагдсан үйлдвэрүүдийн хүний
нөөцийн бүтцийг харуулбал”
График 2 [2]
График 3 [1]
Анкетийн асуулгад Гум ХХК ийн үйлдвэрлэлийн хэсгийн ажилчид 100%
хамрагдсан ба Сүү ХХК ний ажилагсадын 53% буюу 70 ажилчин хамрагдсан.
Сэтгэл ханамжийн судалгаа
Асуулгын дүнд “ Сүү ХК” ажилагсадын 60% “Гум ХХК” ний ажилагсадын 61% нь
компанийхаа бодлого, зорилыг мэддэггүй гэж хариулсан байна.
Ажилагсадын санаа бодол удирдлагад хүрдэг үү гэсэн асуултын хариуйд
Сүү ХК ажилагсадын 70% Гум ХХК ний ажилагсадын 76% нь заримдаа хүрдэг
боловч ажил хэрэг болдоггүй гэж хариулсан байна. Байгууллагын зүгээс
урлаг соёл, спортын үйл ажиллагаа хэр зохион байгуулдаг вэ ? гэсэн
асуултын хариуд Сүү ХК ний ажилагсадын 46% Гум ХХК ний ажилагсадын 30%
хааяа зохион байгуулдаг гэж хариудсан байна. Сүү ХК ний ажилагсадын
34% нь мэргэжлийн мэдлэг боловсролоо дээшлүүлэх хүсэлтэй байдаг гэсэн

5. бол Гум ХХК ний ажилагсадын 54% шинэ мэргэжил эзэмших хүсэлтэй байдаг
гэж хариулсан байна. Та удирдлагаасаа юу хүсэн хүлээдэг вэ? Гэсэн
асуултанд Сүү ХК ажилагсадын 37% хамт олны эрх ашигтай холбоотой
шийдвэр гаргалтанд ажилчдын саналыг авдаг байх, Гум ХХК ний
ажилагсадын 76% ажилагсаддаа үлгэр дууриал болж, манлайлагч байхыг
хүсэн хүлээдэг гэж хариулсан байна. Байгууллагын үйл ажиллагаатай
холбоотой хурал зөвлөгөөнд хэр хамрагддаг вэ, гэсэн асуултанд Сүү ХК
ажилагсадын 65% Гум ХХК ний ажилагсадын 84% зөвхөн шаардлагатай нөхцөл
байдлын үед хурал зөвлөгөөнд хамрагддаг гэж хариулсан байна.
Бүтээмжид нөлөөлөх хүчин зүйлсийн судалгааны асуулгын үр дүн
Хүснэгт 1 [3.x-185]
№
Байр
Саналын тоо
Хувь
I
II
III
IV
V
VI
16
13
14
13
12
12
72%
59%
63%
59%
54%
54%
7
8
9
10
11
12
Удирдлагын ур чадвар мэргэжил
I
Санхүүгийн чадвар
II
Техник технологийн түвшин
III
Материал түүхий эдийн хангамж
IV
Ажиллах хүчний бүтэц , сэтгэл ханамж
V
Бүтэц зохион байгуулалт
VI
Ашигт ажиллагаа
15
14
14
13
13
13
68%
63%
63%
59%
59%
59%
13
14
15
16
17
Улс орны эдийн засгийн байдал
ШУТТ дэвшил
Эдийн засгийн гадаад харилцаа
өрсөлдөөний нөхцөл байдал
Амжиргааны түвшин худалдан авах
чадвар
Түүхий эдийн нөөц. Эх үүсвэр, хангамж
I
II
III
IV
V
16
14
13
14
12
72%
63%
59%
63%
54%
VI
11
50%
Бие хүнтэй холбоотой хүчин зүйлс
1 Мэдлэг боловсрол
2 Чадвар
3 Дадлага туршлага
4 Хэрэгцээ сэтгэл ханамж
5 Эрүүл мэндийн байдал
6 Ажилд хандах хандлага
Байгууллагатай холбоотой хүчин зүйлс
18
Дээрх судалгааны асуулгын дүнгээс харахад бүтээмжид хамгийн их нөлөө
үзүүлдэг хүчин зүйлс нь хувь хүний хүчин зүйлсээс мэдлэг боловсрол,
байгууллагын хүчин зүйлээс удирдлагын ур чадвар мэргэжил, гадаад орчны хүчин
зүйлээс улс орны эдийн засгийн байдал гэж дүгнэгдсэн байна.

6. ШУТИС-ийн КТМС ийн багш Л. Оюунцэцэгийн боловсруулсан “ Бүтээмж”
загвараар сонгон авсан үйлдвэрүүдээ үнэлж үзвэл [ 3. x-68]
Зураг 1 “Сүү ХК ний “Бүтээмж загвар”
Сүү ХК ний бүтээмж загвараас харахад борлуулалт болон нийт ашиг
нэмэгдсэн боловч нийт бүтээмж, үндсэн хүчин зүйлийн бүтээмж,, капиталын
бүтээмж, бүтээмж бага байна. Сөн нийт хөрөнгийн өгөөж бага байгаа нь
үйлдвэрийн газарын хөрөнгийн зөв зохистой зохион байгуулах шаардлага
байгааг илтгэж байна.
Зураг 2 “Гум ХХК ний”Бүтээмж загвар”

7. Гум ХХК ний “ Бүтээмж” загвараас харахад борлуулалт, нийт ашиг өссөн
боловч нийт бүтээмж, үндсэн хүчин зүйлийн бүтээмж бага байна. Эргэлтийн
хөрөнгө нийт хөрөнгийн харьцаа бага байгаа нь нийт хөрөнгийн ихэн
хувийг үндсэн хөрөнгө эзлэж бараа бүтээгдэхүү үйлдвэрлэлтэнд бага
хэмжээний хөрөнгө зарцуулж байгааг илтгэж байна. Энэ нь нийт хөрөнгийн
өгөөж бага байгаагаар батлагдаж байна.
Орц гарцын шинжилгээ
Сонгон авсан үйлдвэрүүдийн гарцын үзүүлэлтийг борлуулалтын орлого,
цэвэр ашгаар тооцсон.
Томёо 1 [ 3. X-62 ]
TP-нийт бүтээмж TO- нийт гарц L- хөдөлсөрийн орц C- капиталын орц Eэрчим хүчний орц X- бусад хүчин зүйлийн орц
Томёо2 [ 3. X-62 ]
TFP- үндсэн хүчин зүйлийн бүтээмж O- гарцын хэмжээ L – хөдөлмөрийн орц
C- капиталын орц
Томёо3 [ 3. X-62 ]
PL –хөдөлмөрийн бүтээмж O- гарцын хэмжээ L- хөдөлмөрийн орц
Хөдөлмөрийн бүтээмжийг олсон аргачлалыг нэгэн адил гарцыг хүчин зүйл
тус бүрийн орцын харьцуулаж хүчин зүйл тус бүрийн бүтээмжийг олсон
бөгөөд сонгон авсан үйлдвэрийн гарцын үзүүлэлтийг графикар харуулыал:

8. График 4 [ 1 ]
График 5[ 2 ]
үйлдвэрийн газрын орц, гарцын хэмжээг томёо 1, 2 , 3 ийг ашиглан нийт
бүтээмж, үндсэн хүчин зүйлийн бүтээмж, хүчин зүйл тус бүрийн бүтээмжийн
хэмжээг гарфикар харуулбал
График 6 Сүү ХК [ 1 ]

9. График 7 Сүү ХК [ 1 ]
График 9 Гум ХХК [ 2 ]
График 10 Гум ХХК [ 2 ]

10. Дээрх шинжилгээний үр дүнгээс харахад судалгаанд хамрагдсан
байгууллагуудын бүтээмжийн үзүүлэлтүүд нийлээд өсөлттэй гарсан
байгаа нь бүтээмж загварын үнэлгээтэй нийцтэй биш байсан учраас
үйлдвэрийн газрын бүтээмжийн өсөлтийг нийт үйлдвэрлэлийн өсөлт болон
борлуулалтын хоорондын хармаарлыг судалж үнийн өсөлт байгаа эсэхийг
судалж үзэхийн тулд бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэлийн хэмжээ болон
борлуулалтын хэмжээгээр шугаман регрессийн шинжилгээ хийж үзлээ.
Хүснэгт 2 [ 2]
он
2003
2004
2005
2006
2007
Үйлдвэрлэли
йн /хэмжээ
мян. тн/ х
5.95
6.179
9.524
11.243
31.889
2008
50.252
ний
т
115.037
Борлуулал
т /сая өг/ у
ху
Х2
1357.8
8078.9
35.4025
1318.7
8148.2
38.180041
2127.5
20262.3
90.706576
3021.8
33974
126.40505
22911.2
1016.90832
58292.2
2525.263504
882506.04
3832.865991
7184.9
11600
26610.7
Томёо 4 [ 4]

11. Томёо 5 [ 4 ]
Томёо 4 ийг ашиглан хүснэг 2 ийн утгыг тооцолоход a=48.6 b=228.7 гарч
энэхүү тэгштгэл нь шугаман шууд хамааралтай гэдгийг илтгэж байна.
Эндээс
Томёо 5 [ 4
гэсэн тэгштгэл гарч байна. Тэгвэл бүтээгдэхүүний тоо хэмжээ a=50.252
байхад борлуулалтын орлого жинхэнэ ёсоор y=11545.68 байх ёстой байжээ. Бидний
тохиодолд 11600.0сая төгрөг байгаа нь Сүү ХК ний борлуулалт үнийн өсөлтийн
улмаас 54.32 сая төгрөгөөр нэмэгдсэн байна. Бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэлийн хэмжэ
болон боруулалтын орлого хоёрын хоорондын хамаарлын хүчийг корилляцийн
шинжилгээгээр тодорхойлж үзье.
Томёо 6 [ 4 ]
Хүснэгт 2 ийн хамаарлын утгыг томёо 6 аар тооцоолоход r=0.6 гарч байна. Энэ нь
шугаман тэгштгэлийг бодит тооцоололд хэрэглэх
боломжтойг батлан харуулж байна.
Томёо 7 [ 4 ]
Томёо 7 оор тухайн хамаарлын алдааг тооцож үзвэл Sr=0.14 гарч байгаа нь энэхүү
тэгштгэлийн алдаагүй болохыг дахин бататгаж байна.

12. График 11 Сүү ХК [ 1 ]
График 12 Гум ХХК [ 2 ]
Дээрх графикас харахад үйлдвэрлэлийн хэмжээ төдийлэн нэмэгдээгүй
байгаа нь илт байна. Тиймээс тус байгууллагуудын бүтээмжид сүүлийн 2
жилд үнийн нөлөөлөл их байсан болох нь батлагдаж байна. Хүнсний
бүтээгдэхүүний үнийн нөлөөлийг имфляцийн түвшинтэй харьцуулсан
графикаас үнийн нөлөөлөл хэр их байсныг тодолхой харж болох юм.
График 13[ 5 ]

13. График 14 [ 5 ]
График 15 [ 5 ]

14. Дүгнэлт
Сүүний үйлдвэрт ажилчид болон удирдлагын хоорондын харилцаа холбоо
муу байна
1. Нэгдсэн зорилтот системийн зан төлөв бүрдээгүй байна.
2. Ажилчдын идэвхжүүлэлтийг дэмжих тодорхойажлын стандарт, хэмжилт,
үнэлгээний бий болоогүй байна
3. Гадаад орчны хүчин зүйлээс хамаарсан үнийн өсөлт их байна.
4. Бүтээмжийн бодит өсөлт бага байна.
Бүтээмжийн удирдлагын арга, стратегийн үндэс сүүний үйлдвэрийн
түвшинд бий болоогүй байна.
5. Эцэст нь дээрх бүх дүгнэлтийг нэгтгэн дүгнэхэд сүүний үйлдвэрлэлд
бүтээмжийн удирдлагын стратеги арга барилыг боловсруулах хэрэгцээ их
байна .
Ашигласан материал

15. 1. Сүү ХК ний санхүү эдийн засгийн албаны мэдээлэл
2. Гум ХХК ний санхүүгийн мэдээлэл
3. П. Шүрчулуу Л_ Оюунцэцэг “ Аж ахуй нэгж байгууллагын бүтээмжийн
удирдлагыг боловсронгуй болгох нь “ 2003 он
4. Ч. Авдай “Математик статистикийн аргын боловсруулалт”
5. Зууны мэдээ сонин “ статистикийн газарын мэдээлэл” 2008 он IV улирал
6. EXCEL программ