More Related Content
Similar to Zub lekts2 (20)
Zub lekts2
- 2. Çàðäàë áà ºðòãèéí òóõàé åðºíõèé
îéëãîëò
Çàðäàë ãýäýã íü àëèâàà íýã ¿éë àæèëëàãàà
ÿâóóëàõòàé õîëáîîòîé ãàð÷ áàéãàà
õºðºíãº, õºäºëìºðèéí çàðöóóëàëò,
ò¿¿íèé ìºí㺺ð õýìæñýí õýìæýý þì.
Áèçíåñèéí ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëäàã,
¿éëäâýðëýë ýðõýëäýã ÀÀÍ-èéí õóâüä
çàðäàë ãýäýã íü íàéäâàðòàé îðëîãî
áîëîõûí òóëä çîëèîñëîæ áàéãàà
õºðºíãèéí áóóðàëò þì.
- 3. Агуулга
Зардал бүртгэж өртөг тооцдог аж ахуй
нэгжүүд, тэдгээрийн төрөл,үйл
ажиллагааны онцлог
Зардал өртгийн тухай ойлголт,
тэдгээрийн объект
Зардлын ангилал
Зардлын холимог төлөв байдлыг ялгах
арга
- 4. Çàðäëûã ¿éë àæèëëàãààíû òîäîðõîé
îáúåêòòîé íü õîëáîí òîäîðõîé
õóãàöààãààð çààãëàí õóðèìòëóóëàõûã
ºðòºã ãýíý. Çàðäàë íü àøèã îëîõòîé
õîëáîîòîéãîîð òîäîðõîé íýð òºð뺺ð
èëýð÷ ãàðäàã.
ªðòºã íü çààâàë ýäèéí çàñãèéí òîäîðõîé
îáúåêòòîé õîëáîîòîé ãàðäàã. ªºðººð
õýëáýë òîäîðõîé á¿òýýãäýõ¿¿íèéã
¿éëäâýðëýõ áà ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëýõýä
ãàðñàí ÿíç á¿ðèéí çàðäëààñ ºðòºã
á¿ðäýíý
- 5. Зардлын ангилал
Зардлын мэдээллийг боловсронгуй
болоход зардлын ангилал
шаардлагатай ба ангилал тус бүр нь
тодорхой мэдээлэлд буюу баримт
материалаар хуримтлагдсан зардлыг
хуримтлуулах мэдээлэх, санхүүгийн
тайлан бэлтгэх зардал ба өртгийг
төлөвлөх, хянах, төлөвлөгөө
боловсруулах, тодорхой шийдвэр гаргах
зэрэг ач холбогдолтой байдаг.
- 6. Зардлын ангилал
Зардлыг үндсэн 7 ангилна.
Бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэхтэй холбоотой
Үйлдвэрлэлийн хэмжээтэй холбоотой
Зардлын төвтэй нь уялдуулан
Өртгийг нь объектоос нь хамааруулан
Үйлдвэрлэлийн нэмэгдэл зардлын ангилал
Санхүүгийн тайлангийн хугацаатай нь
хамааруулан
Үйл явц болон ашиглахтай нь
холбоотойгоор ангилна.
- 7. Бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэхтэй
холбоотойгоор 2 ангилна.
1 Бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэлийн зардал
2 Үйл ажиллагааны зардал
1 Бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэлийн зардал
нь худалдааны байгууллагын хувьд
авсан бараа материалын өртөгөөр
үйлдвэрлэлийн байгууллагын хувьд
шууд материалын зардал, шууд
хөдөлмөрийн зардал, ҮНЗ-ээс бүрдэнэ.
- 8. ШМЗ нь бэлэн бүтээгдэхүүний үндсэн
хэсгийг бүрдүүлэх материал бөгөөд
үүнийг үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүний
өртөгт шууд оруулж тооцно.
ШХЗ нь тухайн бүтээгдэхүүн хийхэд
гардаж оролцож байгаа ажиллагсадын
цалингийн зардал юм.
ҮНЗ нь шууд бус материал, шууд бус
хөдөлмөр, бусад зардлаас бүрдэнэ.
- 9. ШБМЗ нь бүтээгдэхүүн бэлэн болгож
дуусахад зайлшгүй шаардагдах боловч
маш багаар зарцуулагддаг үндсэн биш
материалууд орно.
ШБХЗ нь үйлдвэрлэлд гардан
ажилладаггүй боловч зохих хэмжээгээр
нөлөө үзүүлдэг албан хаагчдын цалин
юм.
- 10. Бусад зардалд үйлдвэрлэлд ашиглаж
байгаа тоног төрөөхөмж, барилга
байгууламж, элэгдлийн зардал,
түрээсийн зардал даатгалын зардал,
НДШ-ийн зардал, эрүүл мэндийн
даатгал, ХАОАТ-ийн зардал, засварын
зардал, гэрэл дулааны зардал,
сургалтын зардал, хөдөлмөр
хамгааллын зардал, хандив, эмнэлэг,
сувилалын зардлууд орно.
- 12. Үйл ажиллагааны зардал нь тодорхой
биежсэн хөрөнгөд шингэж, түүний
өртөгт ордоггүй учраас ирээдүйд үр
ашиг авч ирэхгүй тухай тайлангийн үед
орлого олоход чиглэгдсэн байна.
ҮАЗ=Борлуулалтын
Зардал+Удирдлагын Зардал
ҮЗ+ҮАЗ=Нийт ҮЗ
- 13. Дээрх зардлуудыг бүртгэхдээ хэрвээ
ШМЗ ШХЗ байвал түүнийг дуусаагүй
үйлдвэр дансанд, ШБМЗ, ШБХЗ, бусад
зардлууд байвал түүнийг ҮНЗ дансанд
бүртгэнэ.
Харин ерөнхий удирдлага ба
борлуулалтын зардал байвал түүнийг
зүйл тус бүрээр нь нээсэн дансанд
бүртгэнэ.
- 14. 2. Үйлдвэрлэлийн хэмжээтэйгээр
холбоотойгоор зардлыг ангилах нь:
Зарим зардал нь үйлдвэрийн
хэмжээнээс шууд хамааралтайгаар
өөрчлөгдөж байхад заримынх нь
харьцангуй тогтмол байдаг. Үүнтэй
холбоотой зардлыг хувьсах зардал,
тогтмол зардал гэж ангилна.
Хувьсах зардал нь бүтээгдэхүүн
үйлдвэрлэлийн хэмжээ өсөх буюу
буурах тохиолдолд нийт хэмжээ нь
дагаж өөрчлөгдөж байдаг зардал юм.
- 15. Хувьсах зардалд дараах 3 шинж
байна.
Үйлдвэрлэлийн хэмжээ нь өсч буурахад
нэгжид ноогдох зардал нь тогтмол
байна.
Үйлдвэрлэлийн хэмжээ өөрчлөгдөхөд
түүнтэй шууд хамааралтайгаар нийт дүн
нь өөрчлөгдөж байна.
Удирдагын анхан шатны түвшинд
хянагдах боломжтой зардал байна.
- 16. Тогтмол зардал нь:
Үйлдвэрлэлийн хэмжээ өсөж буурахад
харьцангуй тогтмол шинж чанартай
байна. Үйлдвэрлэлийн хэмжээ
өөрчлөгдөхөд нийт дүн тогтмол байна.
Бүтээгдэхүүний хэмжээ өөрчлөгдөхөд
нэгжид ноогдох зардал нь урвуу
хамааралтай байна.
- 17. Удирддлагын анхан шатны түвшинд
хянагдахгүй гүйцэтгэх удирдлагын
түвшинд ихэвчлэн хянагддаг.
Бизнесийн үйл ажиллагааны зарим
зардал нь хувьсах болон тогтмол
зардлын 2-уулангийн нь шинж чанарыг
агуулж байдаг. Эдгээр зардлуудыг хагас
хувьсах зардал буюу холимог зардал
гэнэ.
- 18. Зардлын төвтэй нь уялдуулан
зардлыг ангилах
Үйлдвэрлэлийг дотор нь цех, тасаг,
ажлын байраар нь зардалд тооцдог
нэгж өртгийн алба гэж хуваах нь
бүтээгдэхүүний зардлыг ангилах болон
хуримтлуулах, мөн зардалд хяналт
тавих, хариуцлага ноогдуулах үндэс
болдог.
- 19. Үйлдвэрлэлийн бүх нэгж салбаруудыг
үйлдвэрлэлийн болон үйлчилгээний гэж
2 хуваана. Ингэж ангилахын гол зорилго
нь үйлдвэрлэлийн салбар нь зөвхөн
шинэ бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх ба
үйлчилгээ үзүүлэх зорилгоор өөрийнхөө
төлөө үйл ажиллагаа явуулна.
- 20. Харин үйлчилгээний салбар нь бусад
салбарын төлөө үйл ажиллагаа
явуулдаг учраас үйлчилгээний
салбарын зардлыг өртгийг объектоор нь
ангилж үйлчилгээ үзүүлж байгаа салбар
нэгжид ноогдуулна.
- 21. ªðòãèéí îáúåêò
Òîäîðõîé íýð òºðëèéí á¿òýýãäýõ¿¿í,
¿éë÷èëãýýíèé ºðòãèéã òîäîðõîéëîõûí òóëä
áîëîëöîîòîé îáúåêòîîð íü çàðäëûã
õóðèìòëóóëàí á¿ðòãýõ áà èéíõ¿¿ çàðäëûã
õóðèìòëóóëàí á¿ðòãýæ áàéãàà îáúåêòèéã
ºðòãèéí îáúåêò ãýíý.
ÀÀ-í òîäîðõîé íýãæ ñàëáàð ¿éë àæèëëàãàà
áàéäàã áºãººä ýíý íü òîäîðõîé íýã
á¿òýýãäýõ¿¿í íýã òºðëèéí á¿ëýã þìóó õýñýã
á¿òýýãäýõ¿¿í ò¿¿íèé íýãæ õýñã¿¿ä ÀÀ-í
çàõèàëãàò ãýðýý òºñºë, ¿éë àæèëëàãààíû ¿å
øàò, öåõ, òàñàã ñàëáàðààñ á¿ðääýã.
- 22. . ÀÀÍÁ-èéí ¿éë àæèëëàãààíû ¿ð ä¿íã
ºðòãèéí áîëîí çàðäëûí îáúåêòîîð íü
õóðèìòëóóëàí á¿ðòãýí òîäîðõîéëîõîîñ
ãàäíà á¿òýýãäýõ¿¿í ¿éë àæèëëàãàà òóñ
á¿ðýýð íýãæèéí ººðèéí ºðòºã, ¿ð ä¿íã
òîîöîõ øààðäëàãà òàâèãääàã.
Èéíõ¿¿ íýãæèéí ºðòºã òîîöîõ,
¿éëäâýðëýñýí á¿òýýãäýõ¿¿í, ¿éë
àæèëëàãààû íýð òºðëèéã êàëüêóëÿöèéí
îáúåêò ãýíý.
- 23. Өртгийн объектоос нь хамааруулан
зардлыг ангилах
Өртгийн объектоос нь хамааруулан
зардлыг ангилахдаа шууд ба шууд бус
гэж ангилна. Шууд зардал нь тухайн
объекттой шууд хамааран гарч байгаа
зардал юм. Үүнд:
- 24. Шууд материалын зардал,
шууд хөдөлмөрийн зардал.
Шууд бус зардалд нь: Хэрвээ зардал нь
түүнийг гарахад ашиг олдог хэд хэдэн
тасгийн хооронд хувиарлагдаж байх юм
бол түүнийг ШБЗ гэнэ.
- 25. ҮНЗ-ийн ангилал
ҮНЗ-аа дотор нь нийтлэг ба нийлмэл гэж
2 ангилна.
Нийтлэг зардал гэдэг нь 2 болон түүнээс
дээш үйл ажиллагаанд хэрэглэгдэж
байгаа тоног төхөөрөмж ба
үйлчилгээний зардал юм.
Үйлдвэрлэлийн цех тасаг олон байх
тусам нийтлэг зардлын төрөл
нэмэгдэнэ.
- 26. Нийлмэл зардал гэдэг нь 1 бүртгэлийн
объектоос олон төрлийн бүтээгдэхүүн
үйлдвэрэлэдэг нөхцөлд тэр объектоор
нь хуримтлуулан бүртгэдэг зардлыг
хэлнэ.
- 27. Санхүүгийн тайлангийн хугацаагаар
ангилах нь
Санхүүгийн тайлангийн хугацаанд уялдах
байдлаар нь
капиталжих зардал
орлого олохтой холбоотой зардал гэж
ангилна.
Капиталжих зардал нь ирээдүйд үр ашиг авч
ирэх учраас балансын хөрөнгө хэсэгт тусгана.
Орлого олохтой холбоотой зардал нь
тайлангийн хугацаанд үр ашиг авч ирэх
учраас орлогын тайланд зардал болгон
тусгана.
- 28. Үйл явц болон ашиглалттай нь
хамааруулан зардлыг ангилах нь
Ингэж ангилахдаа:
хамаарах
хамаарахгүй зардал гэж 2 ангилна.
Хамаарах зардал нь тухайн шийдвэр, үйл
явцыг хэрэгжүүлэх үйл ажиллагаанд шууд
холбогдон гарч байгаа зардал юм.
Хамаарахгүй зардал нь тодорхой зорилт, үйл
ажиллагаанд хамаарахгүй боловч
үйлдвэрлэлийн үйл ажиллагаа явуулах
борлуулалт хийхэд зайлшгүй гардаг зардал
юм.
- 29. Зардлын төлөв байдлын
шинжилгээ
Õîëèìîã çàðäëûã òîãòìîë õóâüñàõààð íü ÿëãàõ çîðèëãî
íü äàðààõ ç¿éë¿¿äýä îðøèíî.
¯ÍÇ-èéí òºëºâëºëò ò¿¿íä õÿíàëò òàâèõòàé
õîëáîîòîéãîîð øèéäâýð ãàðãàõ, óÿí õàòàí òºñºâ
áýëäýæ, õýëáýëçëèéí øèíæèëãýý õèéõ
Çàðäàë ¿éëäâýðëýë àøãèéí øèíæиëãýý õèéæ,
øèéäâýð ãàðãàõ
Õóãàðëûí öýãèéí øèíæèëãýý õèéæ, øèéäâýð ãàðãàõ
ßëãàâàðò çàðäëûí øèíæèëãýý õèéæ, óäèðäëàãûí
áîãèíî õóãàöààíû øèéäâýð ãàðãàõ
Êàïèòàë òºñâèéí øèíæèëãýý õèéæ, óäèðäëàãûí
øèéäâýð ãàðãàõàä àøèãëàíà.
- 30. Õîëèìîã çàðäëûã тîãòìîë çàðäàë õóâüñàõ
çàðäëààð íü àíãèëàõàä àøèãëàãääàã
¿íäñýí 3-í àðãà áàéäàã.
Äýýä áà äîîä öýãèéí
Õýëáýëçýëèéí ãðàôèê øèíæèëãýýíèé
àðãà
Õàìãèéí áàãà êâàäðàòûí àðãà
- 31. жишээ болгон “Õ¿íñ” êîìïàíèé ºìíºõ жèëèéí
үйл ажиллагааны түвшин болон öàõèëãààíû
çàðäëûí ìýäýýëýëийг авч үзье.
Ñàðóóä
Ìàøèí
öàã
Öàõèëãààíû
çàðäàë
Ñàðóóä
Ìàøèí
öàã
Öàõèëãààíû
çàðäàë
1 340 64000 8 260 50000
2 300 62000 9 340 53000
3 340 62000 10 350 55000
4 390 59000 11 400 58000
5 420 50000 12 480 68000
6 320 53000 Íèéëáýð 4200 684000
7 260 50000 Äóíäàæ 350 57000
- 32. Дээд доод цэгийн арга
Çàðäëûã òîãòìîë áà õóâüñàõ õýñãýýð õîéä ¿åèéí
õîîðîíäîõ õýëáýëçýëýýð äàìæóóëàí òîîöîîëîõ àðãûã
äýýä áà äîîä öýãèéí àðãà ãýíý.
Энэ аргаар зардлыг ангилахдаа эхлээд хàìãèéí èõ
çàðäàëòàé áóþó äýýä öýã áîëîí õàìãèéí áàãà
çàðäàëòàé äîîä öýã õî¸ðûã öàã õóãàöààíû ¿åèéí
õóóëèíä õàìðàãäñàí ¿å¿¿äýýñ ñîíãîí àâ÷ ñîíãîñîí
õóãàöàààíû ¿éë ÿâö áîëîí çàðäëûí õýëáýëçëèéã
òîîöíî.
Ýíý ñîíãîñîí ¿åèéí ìýäýýëýë íü åðäèéí õàðüöóóëàã÷
үзүүлэлтүүд нь àõèóö áàéâàë çîõèíî. Èíãýýä äýýðõ
æèøýýã àøèãëàí õýëáýëçýë òîîöâîë.
- 33. Дээд доод цэгийн арга
Ò¿âøèí Çàðäàë
Äýýä 480 68000
Äîîä 260 50000
ßëãàâàð 220 18000
- 34. Дээд доод цэгийн арга
Эдгээр хэлбэлзлүүдийг харьцуулж
хувьсалтын итгэлцүүр буюу үйл
ажиллагааны нэгж түвшний хувьсах
зардлыг тодорхойлно.
ХИ=18000/220=81.818 õóâüñàõ
èòãýëö¿¿ðèéã дээд болон доод цэгийн
үç¿¿ëýëòèéí үйл ажиллагааны
ò¿âøèíãээð ¿ðæ¿¿ëæ äýýä äîîä öýãèéí
нийт хувьсах зардлыг òîäîðõîéëæ
áîëíî.
- 35. Дээд 480 68000 81,818 39272 28728
Äооä 260 50000 81,818 21272 28728
- 36. Статистик хэлбэлзлийн арга
Çàðäëûí òºëºâ áàéäëûã ñóäàëæ õóâüñàõ òîãòìîëîîð
íü àíãèëàõàä àøèãëàäàã. Ýíý ãðàôèêèéã
áàéãóóëàõäàà
Ó- çàðäëûí ò¿âøèí
Õ- ¿éë ÿâöûí ¿ç¿¿ëýëò
Ìàøèí öàã çýðãèéã òóñ òóñ áàéðëóóëíà. Àâñàí òýíõëýã
äýýð òóõàéí òºðëèéí çàðäëûí ¿éë ÿâöûí ¿ç¿¿ëýëò íü
õàðãàëçóóëàõ öýãýýð òýìдýãлýíý. Ýäãýýð öýã¿¿äèéí
äóíäàæ áàéäëààð øóóä ìàòåðèàë òàòàí Ó òýíõëýãòýé
õîëáîãäñîí òýð öýãýýð íü Ó òýíõëýãòýé õîëáîãäñîí
áàéäëààð íü Õ òýíõëýãòýé ïàððëåëèàð áàéðàëíà
- 37. Хамгийн бага квадратын арга нь зардал тогтмол байх
бодит хэмжээнээс нь хамгийн бага түвшинд байхаар нь
зардлыг ангилдаг арга учир энэхүү арга зардлыг
тогтмол хувьсах хэсгээр нь бодит байдалд илүү ойр
байдлаар ангилхад өргөн ашиглагддаг арга юм.
XbaY
гэсэн шугамын тэгшитгэлийн тусламжтайгаар
зардлын ангилдаг арга бөгөөд энэхүү
тэгшитгэлийн хувьсах зардлын нэгжид ноогдох
хэсэг болох b-г шугаман регрессийн
тэгшитгэлийн тусламжтайгаар тооцно.
- 38. Ñàðó
óä
Ìàøèí
öàã Х
Öàõèëãààí
û çàðäàë Ү
1 340 64000 -10 7000 -70000 100
2 300 62000 -50 5000 -250000 2500
3 340 62000 -10 5000 -50000 100
4 390 59000 40 2000 80000 1600
5 420 50000 70 -7000 -490000 4900
6 320 53000 -30 -4000 120000 900
7 260 50000 -90 -7000 630000 8100
8 260 50000 -90 -7000 630000 8100
9 340 53000 -10 -4000 40000 100
10 350 55000 0 -2000 0 0
11 400 58000 50 1000 50000 2500
12 480 68000 130 11000 1430000 16900
Íèéë
áýð 4200 684000 0 0 2120000 45800
Äóíä
àæ
350 57000
2)( XX YY )( XX )( YY XX
- 39.
2
)X-X(
)Y-)(YX-X(
b
45800
2120000
XbaY
=
=46,2 байна. Энэ
нэгж машин цагт
ноогдох хувьсах
зардал юм. Үүнийг
гэсэн шугаман тэгшитгэлд орлуулж тогтмол зардал
буюу а-г тооцвол 57000=а+46,2*350; а=40830₮ байна.
Энэ сар бүрийн тогтмол зардал 40830₮ байна гэдгийг
илтгэнэ.
- 40. График шинжилгээний арга
Энэ арга нь хэсэгчилсэн хувьсах зардлын
хувьсах,тогтмол хэсэгээр нь ангилахдаа
шинжилгээнд хамрагдаж буй бүх үеүүдийн
тоон мэдээллийг харгалзан үздэг.
Жишээ нь: байгууллагын үйлдвэрлэлийн
хэмжээний цахилгааны зардлыг хувьсах,
тогтмол ангилах зорилгоор өнгөрсөн оны
дараах мэдээлэлүүдийг цуглуусан бөгөөд
цахилгааны зардалтай хамгийн их
хамааралтай үзүүлэлт болох тоног
төхөөрөмжийн ажилласан машин цаг гэж
үзсэн.
- 41. Сар Машин
цаг
Цахилгааны зардал
1 490 цаг 300,000₮
2 380 250,000
3 450 290,000
4 490 290,000
5 600 360,000
6 650 340,000
7 590 320,000
8 560 330,000
9 500 320,000
10 420 260,000
11 350 250,000
12 400 290,000
Дүн 5 880 3,600,000
Дундаж 490 300,000
- 43. Тэмдэглэгдсэн цэгүүдийн дундажыг
дайрсан шулууныг нүдэн баримжаагаар
татна.
Уг шулуунаар машин цагаас хамаарсан
нийт цахилгааны зардлыг төлөөлүүлэх
ба шулууны босоо тэнхлэгтэй
огтлолцсон цэгийн координат
(ойролцоогоор 120,000төгрөг) нь
цахилгааны тогтмол зардлыг
тодорхойлно.