Fond corporate

1. Олон улсын Улаанбаатарын Их Сургууль
Бизнес менежментийн тэнхим
Лекц №1
Удиртгал хичээл
 Хичээлийн индекс: BA 304
 Хичээлийн кредит: 3

2. Ñýäâèéí àãóóëãà
Ñàíõ¿¿ãèéí øèíæëýõ óõààíû ¿¿ñýë,
ñàíõ¿¿ ò¿¿íèé á¿ðýëäýõ¿¿í õýñã¿¿ä
Ñàíõ¿¿ íü áèçíåñèéí ¿éë àæèëëàãààã
õºäºëãºãч õ¿ч áîëîõ íü
Áèçíåñèéí áàéãóóëëàãûí ñàíõ¿¿ãèéí
óäèðäëàãûí ¿¿ðýã, çîðèëãî

3. Ýäèéí çàñãèéí óõààí íü “Õÿçãààðòàé íººö
áàÿëãààð õ¿íèé õÿçãààðã¿é õýðýãöýýã õýðõýí
ÿàæ ¿ð àøèãòàé õàíãàõ òóõàé àñóóäàë” –
ûã ñóäàëäàã áîë ñàíõ¿¿ãèéí øèíæëýõ
óõààí íü “Õÿçãààðëàãäìàë íººö áàÿëãèéã
õ¿íèé õÿçãààðã¿é õýðýãöýýíä õýðõýí ¿ð
àøèãòàé àøèãëàõ òóõàé àñóóäàë” – ûã
ñóäàëäàã.

4. Бизнесийн эзэмшлийн
хэлбэрүүд
Бизнесийн зохион байгуулалтын үндсэн 3
хэлбэр байдаг. Үүнд:
1) Нэг хүний аж ахуй
2) Нөхөрлөл
3) Компани /корпораци/

5. Хувиараа эрхлэх аж ахуй
/Sole Proprietorship/
Давуу талууд:
 Бизнесийн шийдвэр гаргагч нь зөвхөн эзэн
өөрөө байна
 Эзэн өөрөө бизнесийн үйл ажиллагаанаас
олох бүх орлогыг авдаг
 Бизнесийн үйл ажиллагаанд нэг л удаа
татвар ногдоно
 Бизнесийн үйл ажиллагааг эхлүүлэхэд
харьцангуй хялбар

6. Хувиараа эрхлэх аж ахуй
/Sole Proprietorship/
Сул талууд:
 Бизнесийн үйл ажиллагааны бүх өр
төлбөрийн төлөө эзэн өөрөө хариуцлага
хүлээнэ
 Үйл ажиллагаа явуулахад хязгаарлагдмал
/Ихэнх нь улирлын шинж чанартай/
 Нэмэлт хөрөнгө дайчлах явдал
хязгаарлагдмал /Зээлдэх чадвар сул/
 Хөрөнгийн өсөлт удаан /Бүтээмж багатай/

7. Нөхөрлөл
/Partnership/ - 2 эсвэл түүнээс дээш хүмүүсийн
хоорондын гэрээний үндсэн дээр бизнесийн үйл
ажиллагаа явуулж буй хэлбэр
Давуу талууд:
 Оролцогч нь нөхөрлөлийн гэрээнд заасан
нөхцлийн дагуу орлого авна
 Оролцогчийн хувийн орлоготой адил
бизнесээс олох орлогод нэг удаа татвар
ногдоно
 Шийдвэр гаргалт нь бүх оролцогчдоос
шалтгаална

8. Нөхөрлөл
/Partnership/
Сул талууд:
 Оролцогч бүх нөхөрлөлийн өр төлбөрийн төлөө
хариуцлага хүлээдэг
 Нөхөрлөлийн үйл ажиллагааны хугацаа
гэрээгээр тодорхойлогдоно эсвэл ямар нэгэн
оролцогч нас барах зэрэг тохиолдож болно
 Бизнест нэмэлт хөрөнгө дайчлах явдал
хязгаарлагдмал /үнэт цаас гаргах боломжгүй/

9. Корпораци /Corporation/
Өмчлөх эрх болон удирдлага нь тусдаа,
хуулийн дагуу үүсгэн байгуулагдсан
бизнесийн нэгжийн зохион байгуулалтын нэг
хэлбэр юм.
Энэ нь нэг эсвэл олон хүн, нэгжээс үүсгэн
байгуулсан бизнесийн нэгж бөгөөд
боловсронгуй бүтэцтэй, ач холбогдол
өндөртэй бизнесийн зохион байгуулалтын
хэлбэр.

10. Хувьцаа эзэмшигчид, захирлуудын зөвлөл болон
удирдлагын хоорондын харилцан холбоо
ХУВЬЦАА ЭЗЭМШИГЧИД
Сонгох Хувьцаа эзэмшигчдийн ашиг сонирхлыг
хангах
ЗАХИРЛУУДЫН ЗӨВЛӨЛ
Хөлсөлж авч
ажиллуулах
Зөвлөлд тайлан тавих
УДИРДЛАГА

11. Корпораци /Corporation/
Давуу талууд:
 Бизнесийн үйл ажиллагаа явуулах хугацаа
хязгааргүй
 Компаний өр төлбөрийг эзэмшигч нь
хариуцах ёсгүй
 Шинээр хувьцаа, бонд гаргаж хөрөнгөө
өсгөж болдог
 Өмчлөх эрхийн хувь хэмжээгээр орлого
хуваарилагддаг
 Мэргэшсэн боловсон хүчин, ажиллагсдаар
багаа бүрдүүлэх боломжтой

12. Корпораци /Corporation/
Сул талууд:
 Давхар татвар төлдөг. Корпорацийн
орлогын албан татвар төлсний дараа
ногдол ашгийн татвар мөн төлнө
 Өмчлөх эрх ба удирдлага нь илүү том
байгууллагад тусдаа байна

13. Ñàíõ¿¿ íü áèçíåñèéí ¿éë àæèëëàãààã
õºäºëãºãч õ¿ч ìºí.
Àëáàäóóä Çîðèëãî
Ìàðêåòèíã
Àëèâàà çàõ çýýë äýýðõ õàíãàãäààã¿é
ýðýëò õýðýãöýýã îëæ èëð¿¿ëýõ
/Ìàðêåòèíãèéí òºëºâëºëò õèéõ/
¯éëäâýðëýë
Õàíãàãäààã¿é ýðýëò õýðýãöýýã õàíãàæ
áîëîõ á¿òýýãäýõ¿¿í ¿éëчèëãýýã áèé
áîëãîõ /¯éëäâýðëýëèéí òºëºâëºëò
õèéõ/
Ñàíõ¿¿
Á¿òýýãäýõ¿¿í ¿éëчèëãýýã áèé áîëãîõîä
øààðäàãäàõ õºðºíãº, ò¿¿íèé ýõ
¿¿ñâýðèéã øèéäýõ
/Ñàíõ¿¿ãèéí òºëºâëºëò õèéõ/

14. Áàéãóóëëàãà àìæèëò îëîõûí ¿íäýñ
íü íýã òàëààñ áèçíåñ ýðõëýõ ýð¿¿ë
ñàðóóë îðчèí, íºãºº òàëààñ òóõàéí
áàéãóóëëàãûã ¿ð àøèãòàéãààð
óäèðäàæ чàäàõ óäèðäëàãûí ¿éë
àæèëëàãàà áàéäàã. ¯¿íä ñàíõ¿¿ãèéí
îðчèí, ñàíõ¿¿ãèéí óäèðäëàãûí
àñóóäëóóä ч ìýäýãäýõ¿éö íºëºº
¿ç¿¿ëäýã.

15. Сàíõ¿¿ãèéí òàëààðõ îíîëûí
óðñãàëóóä
1. Àøãèéã íýìýãä¿¿ëýõ òóõàé îíîë
2. ¯éëäâýðëýë, áîðëóóëàëòûí õýìæýýã íýìýãä¿¿ëýõ
òóõàé îíîë
3. Ýðõ àøèã ñîíèðõëûã íýãòãýí çàíãèäàõ òóõàé
îíîë
4. Àæ àõóéí ¿íý öýíèéã íýìýãä¿¿ëýõ òóõàé îíîë
5. Õóâü íèéë¿¿ëýãчäèéí õºðºíãº, áàÿëãèéã
íýìýãä¿¿ëýõ òóõàé îíîë
Äýýðõ îíîëûí óðñãàëóóä íü áèçíåñèéí
áàéãóóëëàãûí ñàíõ¿¿ãèéí óäèðäëàãûí ¿éë
àæèëëàãààã ¿íýëæ, ä¿ãíýõ øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä
îðøäîã.

16. Áèçíåñèéí áàéãóóëëàãûí ñàíõ¿¿ãèéí
óäèðäëàãûí ¿éë àæèëëàãààíäàà ìºðäëºã
áîëãîõ õóóëü ýðõ ç¿éí àêòóóä:
1. Óëñûí èõ õóðëààñ áàòàëæ ãàðãàñàí õóóëü
òîãòîîìæóóä
2. Çàñãèéí ãàçðààñ ãàðãàñàí òîãòîîë, øèéäâýð¿¿ä
3. ßàì, õýðýãæ¿¿ëýãч àãåíòëàã, òóñãàé ãàçðààñ
áàòàëæ ãàðãàñàí òîãòîîë, øèéäâýð, ä¿ðýì,
æóðàì, çààâàð, çºâëºìæ
4. Òóõàéí áàéãóóëëàãûí äîòîîääîî ìºðääºã
ä¿ðýì, æóðàì, óäèðäàìæ çýðýã ýðõ ç¿éí
øèíæòýé áàðèìò áèчã¿¿ä îðíî.

17. Áèçíåñèéí áàéãóóëëàãûí ñàíõ¿¿ãèéí ¿éë
àæèëëàãààã äàðààõ á¿ðäýë õýñã¿¿äèéí
òóñëàìæòàéãààð óäèðäàæ áîëíî. ¯¿íä.
Ñàíõ¿¿ãèéí áîëîâñîí õ¿чèí /Õ¿íèé íººö/
Ñàíõ¿¿ãèéí àëáàíû á¿òýö, çîõèîí
áàéãóóëàëò
Ñàíõ¿¿ãèéí õýðýãñë¿¿ä
Ñàíõ¿¿ãèéí àðãà, àðãàчëàëóóä
Ñàíõ¿¿ãèéí ìýäýý, ìýäýýëë¿¿ä
Ñàíõ¿¿ãèéí õàðèëöààíä àøèãëàãäàõ
òåõíèê õýðýãñë¿¿ä

18. Àëèâàà àæ àõóéí íýãæèéí ¿éë àæèëëàãàà íü
äàðààõ ãóðâàí àñóóäëûí õàðèóã õýðõýí îëîõîîñ
ýõýëäýã.
1) ¯éë àæèëëàãàà ÿâóóëàõàä øààðäàãäàõ ñàíõ¿¿æèëòèéí
ýõ ¿¿ñâýðèéã õààíààñ îëîõ, ò¿¿íèé á¿òöèéã ÿàæ
îíîâчòîé áîëãîõ òóõàé àñóóäàë
2) Àæ àõóéí íýãæèéí õºðºíãèéí õýìæýý, ò¿¿íèé á¿òýö
ÿìàð áàéõ âý? ªºðººð õýëáýë õóðèìòëóóëñàí
õºðºí㺺 þóíä çàðöóóëàõ òóõàé àñóóóäàë
3) Àæ àõóéí íýãæèéí òºëáºðèéí чàäâàð áîëîí
ñàíõ¿¿ãèéí òîãòâîðòîé áàéäëûã õàíãàñàí ñàíõ¿¿ãèéí
óäèðäëàãûã õýðõýí çîõèîí áàéãóóëàõ, ººðººð õýëáýë
ñàíõ¿¿ãèéí õàðüöààíóóäûã ÿàæ çîõèñòîé õýìæýýíä
áàðèõ òóõàé àñóóäàë

19. Áèçíåñèéí áàéãóóëëàãûí ñàíõ¿¿ãèéí óäèðäëàãà íü
ºìíºº äàðààõ çîðèëòóóäûã äýâø¿¿ëæ áîëíî. ¯¿íä:
• Áîðëóóëàëòûí õýìæýýã íýìýãä¿¿ëýõ
• Çàðäëûã àëü áîëîõ õýìíýõ /áóóðóóëàõ/
• Àøãèéí òºâøèíã íýìýãä¿үëýõ
• Òºëáºðèéí чàäâàðàà äýýøë¿¿ëýõ
• Õºðºíãèéí õºðâºõ чàäâàðûã õàíãàõ
• Óчèðч áîëîõ ýðñäëèéã äàâàí òóóëàõ чàäâàðòàé áàéõ
• Õºðºí㺠îðóóëàëòûí ºãººæèéã íýìýãä¿¿ëýõ
• Ñàíõ¿¿ãèéí ¿éë àæèëëàãààã ¿íäýñëýëòýé òºëºâëºõ
• Õºðºíãèéí àøèãëàëòûã ñàéæðóóëàõ
• Õÿìä ºðòºãòýé ýõ ¿¿ñâýðýýð ñàíõ¿¿æèõ

20. Áèçíåñèéí áàéãóóëëàãûí ñàíõ¿¿ãèéí óäèðäëàãà
íü ºìíºº äàðààõ çîðèëòóóäûã äýâø¿¿ëæ áîëíî.
• Êàïèòàëûí á¿òöèéã îíîâчòîé áîëãîõ
• Àøèãëàãäààã¿é íººö áîëîìæóóäûã èëð¿¿ëýí
àøèãëàõ
• Êîìïàíèéõàà ¿íý öýíèéã íýìýãä¿¿ëýõ
• Çàõ çýýëä ºðñºëäºõ чàäâàðàà íýìýãä¿ëýõ
• Áàðàà ìàòåðèàë, áýëýí ìºíãºíèé íººöèéã îíîâчòîé
ò¿âøèíä áàðèõ
• Íàéäâàðã¿é àâëàãóóäûã áóóðóóëàõ
• Çýýë, òàòâàðûí òàëààð îíîâчòîé áîäëîãî
áàðèìòëàõ
• Õ¿чèí чàäëûã çîõèñòîé ò¿âøèíä àøèãëàõ
• Õºðºíãèéí ýðãýöèéã ò¿ðãýòãýõ çýðýã áàéæ áîëíî.

21. Àøèãëàñàí ìàòåðèàë
 Ë. Æàðãàë, Æ. Áàò-ªëçèé “Ñàíõ¿¿ãèéí
ìåíåæìåíò” ãóðàâäóãààð õýâëýë, ÓÁ õîò 2008 îí
 Ð. Áàÿíñàí “Áèçíåñèéí ñàíõ¿¿” ÓÁ õîò 2003 îí
 Á. Á¿æèíëõàì “Ñàíõ¿¿ãèéí óäèðäëàãà” ÓÁ õîò
2015 îí
 Ö. Àþóðçàíà “Êîìïàíèé ñàíõ¿¿” ÓÁ õîò 2009 îí
 Stephen A.Ross, Randolph W.Westerfield, Jeffrey
F.Jaffe “ Corporate finance” 1996 In the United
States of America