1. БАНКНЫ ДААТГАЛ
Б.Тамираа, О.Сэдэд, Ч.Шинэболд
ШУТИС-КТМС, Санхүү Менежмент мэргэжлийн оюутан
E-mail: shin_csms@yahoo.com
Банкны үйл ажиллагааны болон хадгаламж эзэмшигчидийн санхүүгийн тогтвортой
байдлыг хангах замаар өнөө үед үгүйлэгдэж байгаа том хэмжээний зээл эсвэл хөрөнгө
оруулалтыг дэмжих, тэдгээрийн харилцан хамаарлыг тогтоох, санхүүгийн зах зээлийн
талаархи өөрийн мэдлэгийг бататгахад энэхүү судалгааны зорилго оршино.
Дэлхийн олон улс орон банкны хадгаламж эзэмшигчидийнхээ мөнгөн хөрөнгийг хүссэн
үед нь гаргаж өгөх чадварыг хэмжих нэгэн арга хэрэгсэл нь хадгаламжийн даатгал гэж
үздэг байна.
Банкууд нь хадгаламж эзэмшигчидийнхээ зөвшөөрөлтэйгөөр мөнгөн хөрөнгийг нь зээл
болгон хөрөнгө оруулалтыг хийж үйл ажиллагаагаа явуулдаг. Хэрэв олон тооны
зээлдэгчид зээлээ цагт нь өгч чадахгүйд хүрвэл зээлдэгч банк болон тэр дундаа тухайн
банкны хадгаламж эзэмшигчид нь эрсдэлд унана. Банкны байгууллагын алдаа нь эдийн
засгийн хямралыг бий болгох, хор хөнөөл учруулах нөхцөлийг бий болгодог байна.
Иймээс өндөр хөгжил бүхий орнуудын бодлого боловсруулагчид хадгаламж
эзэмшигчидийг хамгаалах хадгаламжийн даатгалын аргыг дэмжих замаар тэдэнд
хадгаламж нь аюулгүй гэсэн тайтгаралыг өгч, хадгаламжийн хэмжээг нэмэгдүүлдэг
байх юм.
Одоо энэ тухай илүү дэлгэрэнгүй танилцуулъя.
Түлхүүр үг
KDIC – Korean Deposit Insurance Corporate
FDIC – Federal Deposit Insurance Corporate
“Таны мөнгөө хадгалуулсан банк дампуурч, мөнгө чинь алга болвол тухайн хохиролыг
Хадгаламжийн даатгалын компани бүрэн арилгана” хэмээн ярьж эхэлбэл манай банкны
салбарт аюулгүй, эрүүл тогтолцоо үйлчилж эхэлжээ хэмээн ойлгож болно. Энэ систем
үйлчилж эхлэснээр банкиндах иргэдийн мөнгөн хадгаламжид учрах эрсдэл багасдагийг
өндөр хөгжилтэй орнуудын жишээ харуулна. Харин манайд уг тогтолцооны талаар олон
жил ярьж байгаа ч өнөөг хүртэл хуулийн төсөл төдийхнөөрөө л байгаа юм. Энэ
системийг банк санхүүгийн салбарт нутагшуулаагүйгээс болж асуудал болгонд
оролцодгоороо шүүмжлэгддэг төр маань дахин нэг асуудалруу өнгөлзөж арилжааны
банкуудын эрсдэлийг үүрэгч болоод одоо гуравдах жилийнхээ нүүрийг үзэж байна.
Шалтгаан нь тухайн үеийн хямралтай холбоотойгоор хадгаламж эзэмшигчидийн
банкинд итгэх итгэл суларсантай холбоотой.
Тухайн үед банкиндах мөнгөн хадгаламжинд баталгаа гаргах тухай хуулийг санаачлан
баталсан. Мэргэжилтнүүдийн тайлбарласнаар энэ хууль нь хямралын үеийн ганц гарц
болж, арилжааны банкуудын хадгаламжийн гадагшлах урсгалыг тогтвортой болгох
зорилготой байжээ. Гэвч банк санхүүгийн орчинд Хадгаламжийн даатгалын тухай
хуулийг ойрын хугацаанд нэвтрүүлэх шаардлагатай болж байгаа юм. Учир нь
хадгаламж эзэмшигчидийн хохирлыг төр хариуцсанаар тодорхой хэмжээнд

2. хадгаламжийг дэмжих боловч санхүүгийн салбарт урт хугацаанд энэ нь зөв тогтолцоог
бүрдүүлж чадахгүй юм.
Даатгалын тогтолцоо нь өөрөө хариуцлагын болоод хяналтын үйл ажиллагаан дээр
явдаг. Ингэхлээр мэдээж хадгаламжийн даатгалын компаний зүгээс банкуудыг
дампууралд хүргэхгүй байх сонирхолтой байх нь ойлгомжтой. Тиймээс тухайн банк
болон хадгаламжид санаа тавьж, банкны үйл ажиллагааг хянах эрүүл тогтолцоо бүрдэж
байгаа юм.
Даатгалын тогтолцоо нь дараах давуу талуудтай. Нэгдүгээрт хадгалуулагчийг эрсдлээс
хамгаалж, хоѐрдугаарт банкыг үйл ажиллагаанд нь хяналт тавих болон дэмжлэг үзүүлэх
замаар дампуурлаас сэргийлдэг. Гуравдугаарт хадгаламж эзэмшигчидийн итгэлийг
нэмэгдүүлэхийн зэрэгцээ банкруу урсах хадгаламжийн хэмжээг нэмэгдүүлэнэ.
Эдгээрийн харилцан хамаарлыг судалснаар хямрал болон бусад аюулаас зайлсхийгээд
зогсохгүй санхүүгийн тогтвортой байдлыг дэмжин, улмаар хадгаламжийн хэмжээг
нэмэгдүүлэн эдийн засагт таатай нөхцөлийг бүрдүүлэх боломжтой болох юм.
Хадгаламжийн даатгал нь санхүүгийн тогтвортой байдлыг хангах системийн нэгэн арга
хэрэгсэл бөгөөд өөрөө санхүүгийн салбарын системийн хямралаас тодорхой хэмжээгээр
сэргийлж мөн тухайн санхүүгийн салбарт оролцож буй жижиг хадгаламж эзэмшигч
харилцагчийг хамгаалахад чиглэгдсэн байдаг байна.
Эдийн засгийн хямралтай холбогдон хадгаламжиндах мөнгөний гадагш гарах урсгалыг
нэмэгдүүлэхгүй байхын тулд Монгол Улсын Засгийн Газраас 2008 оны 11 дүгээр сарын
25-ны өдөр “Банкиндах мөнгөн хадгаламжид баталгаа гаргах тухай” хуулийг дөрвөн
жилийн хугацаатай баталсан ч банкууд хуулийн зүйл заалтуудыг гуйвуулан ашиглах
хандлага ажиглагдан улмаар төсөвт хохирол учруулж болзошгүй болсон учираас
цаашид хугацааг сунгахгүй болсон байна. Иймд хадгаламжийн даатгалын тогтолцоог
нэвтрүүлэх нь зүйтэй юм.
Банкны хадгаламжинд гаргасан баталгаа нь Төвбанкны үнэт цаасны хүүгээс давсан
хадгаламжийн хүүтэй дансдад хамаарахгүй гэж заасан. Төв банкны үнэт цаас нь жилийн
11%-ийн хүүтэй байгаа бөгөөд арилжааны банкуудын дийлэнхи хадгаламжийн хүү нь уг
хувь хэмжээг давсан байгаа юм. Мөн түүнчлэн зээл авсан иргэдийн хадгаламжинд
баталгаа гаргахгүй, банк хоорондын хадгаламжид баталгаа гаргахгүй зэрэг нь уг
хуулийг урт хугацаанд явуулах боломжгүй болгож байгаа юм.
Бусад оронд Хадгаламжийн даатгалын дээд хэмжээг дараах байдлаар тогтоож өгсөн
байх юм.
Хүснэгт 1
Улс
Байгууллага
Даатгагдах хадгаламж(USD)
Канада
Хадгаламжийн даатгалын корпораци
50.000
Франц
Францын банкны холбоо хувийн
70.400
Япон
Хадгаламжийн даатгалын корпораци
68.000
Швейцарь
Швейцарийн банкны холбоохувийн
20.400
Их Британи Хадгалуулагчидыг хамгаалах сан
34.200
АНУ
Хадгаламжийн даатгалын холбоо
100.000
Хадгаламжийн даатгалын тогтолцоо олон улсад өөр өөр хэлбэрээр үйлчилж байгаа аж.
Тухайлбал, KDIC гээд компани БНСУ-д амжилттай үйл ажиллагаагаа явуулж байна.
Энэ нь даатгалын корпораци нэрийн дор үйл ажиллагаагаа явуулж иргэдийн мөнгөн
хадгаламжид гаргасан баталгааныхаа дагуу тухайн банкинд хяналт тавьж ажилладаг.

3. Азийн ихэнхи орнууд ийм тогтолцоотой аж. Мөн Paybox гэсэн хувилбар бас байна. Энэ
нь даатгалын компани бус, эдийн засагчдаас бүрдсэн зөвлөл маягийн бүтэцтэй газар.
Тэр зөвлөл нь банк санхүүгийн салбар хүндралд ороод харилцах дансдыг тавих
тохиолдолд тодорхой дүнд нь үндэслэн нэг байгууллагыг хөлслөөд ажиллуулдаг байна.
Мөн эрсдэлийг бага зэрэг бууруулж хязгаарлагдмал хүчин чадлаар ажилладаг хэлбэр ч
байдаг. Энэ нь ихэвчлэн Европын орнуудад үйлчилдэг тогтолцоо аж. Харин манай орны
хувьд ямар хадгаламжийн даатгалын төрлийг нэвтрүүлвэл зохимжтой вэ? гэдгийг
тодруулхийн тулд дараах судалгааг иргэдийн дунд хийсэн болно.
Уг судалгаанд Голомт банк, Хас банк болон Капитал банкны нийт 60 хадгаламж
эзэмшигч оролцсон болно.
1. Та яагаад банкаар үйлчилүүлдэг вэ?
a. Найдвартай учираас
b. Ажил хялбарчилдаг учираас
c. Биедээ их хэмжээний бэлэн мөнгө авч явах боломжгүй
d. Зайлшгүй шаардлага гардаг
График 1
4
13%
1
20%
3
23%
2
44%
2. Та мөнгөн хөрөнгөө хэдэн банкинд тараан байршуулдаг вэ?
a. 1
b. 2
c. 3-4
d. 5 ба түүнээс дээш
e.
4
10%
График 2
1
33%
3
15%
2
42%

4. 3. Банкны үйл ажиллагаанд нэмэлт хяналт тавих шаардлагатай юу?
a. Банкууд нь дампуурлыг хүсдэггүй учир нэмэлт хяналт, шахалт
шаардлагагүй
b. Төвбанкны тавих хяналтыг чангатгах, мөнгөний бодлогоор дамжуулан
арга хэмжээ авах
c. Банкны үйл ажиллагааг хянаж, гаргасан хариуцлагын тодорхой хувийг
өөрөө хариуцдаг байгууллагыг бий болгох
d. Иргэдэд нээлттэй байж, мэдээллээр хангах
График 3
1
8%
4
30%
2
20%
3
42%
4. Та их хэмжээний мөнгөн хөрөнгийг хаана байршуулах вэ?
a. Банкинд
b. Төрийн хадгаламжинд гаргасан батлан даалт дуустал банкинд (2012 оны
11 сарын 25-ныг)
c. Даатгагдсан банкинд
d. Хувьцаа, бонд зэрэг үнэт цаас хэлбэрээр
e. Бизнесийн болон бусад үйл ажиллагаандаа санхүүжилт хийн байршуулна.
График 4
4
8%
5
15%
1
23%
2
5%
3
49%

5. 5. Манай улсад хадгаламжийн даатгалын тогтолцоо нэвтэрвэл ямар хэлбэрээр
байсан нь оновчтой гэж та үзэж байна?
a. Заавал бүх нийтээр даатгуулах
b. Сайн дурын даатгал
c. Иргэд хувиараа даатгуулах
d. Хадгаламжид гаргах улсын баталгаа
График 5
4
35%
1
18%
2
10%
3
37%
6. Хадгаламжийн даатгалын тогтолцоо нэвтрэхдээ хэдий хэмжээний хадгаламжийг
даатгах нь зөв бэ?
a. Хадгаламжийг бүрэн хэмжээгээр нь эргүүлэн төлдөг
b. Хадгаламжийн тодорхой хэсгийг даатгадаг (даатгалын компаний
боломжоос шалтгаалж)
c. Мөнгөн хадгаламжийн 1,5 сая хүртэлхи төгрөгийг эргүүлэн төлдөг
d. Хадгаламжуудыг өөр банкны хадгаламж болон санхүүгийн хэрэгслүүдрүү
шилжүүлдэг
График 6
4
22%
3
7%
2
11%
1
60%

6. 7. Таны орлого болон хадгаламжийн харьцаа? (бөглөхгүй байж болно)
a. 10 хүртэлх хувь
b. 11%-25%
c. 26%-50%
d. 51%-аас дээш
3
5%
График 7
2
38%
1
57%
Дүгнэлт
Хүснэгт 1 -ээс хархад тус даатгалын систем нь жижиг хэмжээний төдийгүй дунд
хэмжээний хадгаламж эзэмшигчидээ эрсдэлээс бүрэн хамгаалхад чиглэгдсэн бөгөөд
тэдгээр жижиг хэмжээний хадгаламж эзэмшигчидийн мөнгөн хөрөнгийг 100 хувь
төлөхүйц хэмжээгээр даатгажээ. Харин манай хадгаламжийн даатгалын тухай хуулийн
төсөлд даатгах хадгаламжийн дээд хэмжээг 1,5 сая төгрөг хэмээн заасан нь дутагдалтай
гэж ажиглагдаж байна. Учир нь манай улсад жижиг хэмжээний хадгаламж эзэмшигчид
нь тооны хувьд олон боловч нийт хадгаламжид эзлэх хувь нь бага байдаг. Иймээс
банкны салбар хүндрэлд орох үед даатгалд найдалгүйгээр хадгаламжийн татан авалт
хийгдэж, уг даатгалын систем үр нөлөөгөө өгч чадахгүй нь ажиглагдаж байна. Иймээс
уг хэмжээг нэмэгдүүлэх хэрэгтэй байна.
Судалгаанаас хархад
График 1-ээс хархад хүмүүс мөнгөн хөрөнгөө банкинд хадгалах нь найдвартай гэж
үздэг боловч голдуу буюу b болон c хариултыг сонгосон 67% нь хадгаламж эзэмшигч
гэхээсээ илүү ажлын шаардлагаар банктай харилцдаг байх юм.
График 2 болон 3 дээр хүмүүс хадгаламжаа аль болох олон хуваахийг хичээж, банкинд
тавих хяналтыг илүү нэмэх, үйл ажиллагаанд нь илүү ойр байж дэмжих шинэ
байгууллагыг сонгож байгаа нь банкны үйл ажиллагаанд эргэлзэж буйг харуулж байна.
Олон өндгийг нэг сагсанд хийдэггүй гэдэг.
График 4 нь хадгаламжийн хүүнд хүмүүс сэтгэл хангалуун байгаа боловч найдвартай
байдлын тал дээр дутмаг байгааг харуулж байна.
График 5 болон 6-гаас хархад хадгаламж эзэмшигчид нь банкны даатгалыг олон
төрлийн сонголттойгоор авах ба баталгаа өндөртэй хадгаламжийг сонгохнээ.