МБЗ-ийн Анхдугаар Чуулганаас Гарсан Санал-2016
•
2 likes•1,601 views
Монголын Бизнесийн Зөвлөлөөс Монгол улсын Засгийн газар, Улсын Их Хуралд хандсан “МБЗ-ийн Анхдугаар чуулга уулзалтаас гарсан санал” нэртэй баримт бичгийг нэгтгэн боловсрууллаа. Тус санал бичгийг гадаад, дотоодын бизнесийн байгууллага, мэргэжлийн холбоод, салбарын экспертүүд бүхий 200 гаруй байгууллагын төлөөлөгчдийг хамруулсан МБЗ-ийн Анхдугаар чуулга уулзалтын үр дүнд боловсруулсан юм. Тус баримт бичгийн хүрээнд хувийн хэвшлийн зүгээс шинэ засаг, төрд уламжилж буй саналын үндсэн агуулга нь Тогтвортой байдлыг хангая; Нөөц чадавхийг нэмэгдүүлэе; Бизнесийн орчинг сайжруулая гэсэн гурван гол бүрэлдэхүүн хэсгээс бүрдэж байна.
Recommended
Recommended
More Related Content
What's hot
What's hot (8)
Similar to МБЗ-ийн Анхдугаар Чуулганаас Гарсан Санал-2016
Similar to МБЗ-ийн Анхдугаар Чуулганаас Гарсан Санал-2016 (20)
More from The Business Council of Mongolia
More from The Business Council of Mongolia (20)
МБЗ-ийн Анхдугаар Чуулганаас Гарсан Санал-2016
- 1. МОНГОЛЫН БИЗНЕСИЙН ЗӨВЛӨЛИЙН АНХДУГААР ЧУУЛГА УУЛЗАЛТААС ГАРСАН САНАЛ Монгол Улсын Ерөнхийлөгч, Засгийн Газар болон Улсын Их Хуралд хүргүүлэх баримт бичиг Улаанбаатар хот 2016 он
- 2. лаанбаатар хот 2016 он МБЗ нь нам бус байгууллага Мэдэгдэл: Энэхүү зөвлөмж бичиг баримтыг 2016 оны 4 дүгээр сарын 21-ний өдөр зохион байгуулагдсан МБЗ-ийн анхдугаар чуулганд тавигдсан илтгэл, салбар хуралдааны үеэр яригдсан асуулт, хариултуудыг нэгтгэн боловсруулав. Тус баримт бичигт МБЗ-ийн гишүүд, хувийн хэвшлийнхэн, хөрөнгө оруулагчид болоод Монгол улсын бизнесийн салбарт хамааралтай бусад оролцогч талуудын үзэл баримтлалыг тусгасан бөгөөд хувь хүний болоод гишүүн байгууллагын саналуудыг тусгахдаа нэрийг жич дурдаагүй болно. МОНГОЛЫН БИЗНЕСИЙН ЗӨВЛӨЛ 2016 оны 8 сарын 01-ний өдөр Улаанбаатар хот
- 3. Ì Î Í Ã Î Ë Û Í Á È Ç Í Å Ñ È É Í Ç ª Â Ë ª Ë М Б З - И Й Н А Н Х Д У Г А А Р Ч У У Л Г А У У Л З А Л Т А А С Г А Р С А Н С А Н А Л 3 2 0 1 6 АГУУЛГА САНАЛЫН ХУРААНГУЙ..................................................................................................................4 МБЗ-ИЙН АНХДУГААР ЧУУЛГА УУЛЗАЛТААС ГАРСАН САНАЛ........................................9 Ерөнхий мэдээлэл................................................................................................................ 9 Бизнесийн орчин: Монгол ба дэлхийн чиг хандлага........................................................ 9 Монгол улс дахь өнөөгийн байдал...................................................................................10 Сүүлийн үеийн дэвшил........................................................................................................11 I. ТОГТВОРТОЙ БАЙДАЛ..............................................................................................................14 1.1 Төсвийн сахилга бат...................................................................................................... 15 1.2 Бодлогын уламжлал...................................................................................................... 16 1.3 Бодлого, хууль тогтоомжийн уялдаа холбоо.............................................................. 19 1.4 Засгийн газрын бүтцийг тууштай хадгалах................................................................. 24 II. НӨӨЦ БА ЧАДАВХИ.................................................................................................................25 2.1 Үр дүнтэй Засгийн газар...............................................................................................25 2.2 Улс төрийн бус мэргэжлийн томилгоо........................................................................26 2.3 Боловсрол......................................................................................................................27 2.4 Инноваци..................................................................................................................... 28 2.5 Эрсдэлийн удирдлага...................................................................................................29 2.6 Эрүүл мэндийн тогтолцоо........................................................................................... 30 2.7 Агаарын бохирдол....................................................................................................... 30 III. БИЗНЕСИЙН ОРЧИНГ САЙЖРУУЛАХ..................................................................................31 3.1 Эрх зүйт ёс ба бизнесийн ёс зүй.................................................................................. 31 3.1.1 Бизнесийн ёс зүй.....................................................................................................32 3.2 Хөрөнгө оруулагчдыг хамгаалах..................................................................................33 3.3 Хөрөнгийн зах зээл..................................................................................................... 34 3.3.1 Олон нийтийн мэдлэгийг дээшлүүлж мэргэжлийн чадавхийг нэмэгдүүлэх нь.. 34 3.3.2 Тэтгэврийн санг хувьчлах нь.................................................................................35 3.3.3 Санхүүгийн зах зээлийг чөлөөлөх нь....................................................................35 3.3.4 Татварын ээлтэй орчин......................................................................................... 36 3.3.5 Засгийн газрын тусгай сангуудын ил тод байдал............................................... 36 3.4 Эдийн засгийг төгөлдөржүүлэх нь............................................................................. 36 3.4.1 Мах, махан бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэл................................................................37 3.4.2 Цементийн үйлдвэрлэл......................................................................................... 38 3.5 Дэд бүтэц...................................................................................................................... 38 3.5.1 Төслийн санхүүжилт ба төр хувийн хэвшлийн түншлэл...................................... 39 3.5.2 Ложистик............................................................................................................... 40 ХАВСРАЛТ: НЭР ТОМЬЁОНЫ ОРЧУУЛГА.................................................................................41
- 4. Б И З Н Е С И Й Н О Р О Л Ц О Г Ч Т А Л У У Д Ы Н Т Э Р Г Ү Ү Н И Й Т Ү Н Ш М Б З - И Й Н А Н Х Д У Г А А Р Ч У У Л Г А У У Л З А Л Т А А С Г А Р С А Н С А Н А Л 4 2 0 1 6 МОНГОЛЫН БИЗНЕСИЙН ЗӨВЛӨЛИЙН ЧУУЛГАНААС ГАРСАН САНАЛЫН ХУРААНГУЙ Монголын бизнесийн зөвлөл Монголын бизнесийн зөвлөл (МБЗ) нь Монгол улсад үйл ажиллагаа эрхэлж буй бизнес эрхлэгчид болон хөрөнгө оруулагчдыг төлөөлөх зорилгоор 2007 онд байгуулагдсан төрийн бус байгууллага юм. Тус байгууллага нь аливаа улс төрийн нам, эвслээс хараат бус бөгөөд Монгол улс дахь худалдаа, хөрөнгө оруулалтыг нэмэгдүүлэх, бизнесийн орчныг сайжруулах, хувийн хэвшил болон хөрөнгө оруулагчдын дуу хоолойг хүргэхийг зорьж ажилладаг. МБЗ нь эдүгээ үндэсний болон гадаадын томоохон хувийн хэвшил тэргүүтэй 220 гаруй гишүүн байгууллагыг эгнээндээ нэгтгэсэн салбартаа тэргүүлэх байгууллага юм. МБЗ-ийн санал МБЗ нь 2016 оны 4-р сарын 21-нд бүх гишүүдийн чуулга уулзалтыг зохион байгуулж хувийн хэвшил, хөрөнгө оруулагчдийн дуу хоолойг нэгтгэн Засгийн газарт хүргүүлэх энэхүү саналыг боловсруулсан. Үүнд хувийн хэвшлийнхэн болон МБЗ-ийн гишүүн байгууллагуудад тулгарч буй нийтлэг асуудал, тэдгээрийг шийдвэрлэх арга зам, саналуудыг нэгтгэсэн болно. Хувийн хэвшлийн засгаас хүсч буй гол хүсэлт бол тогтвортой байдлыг хангая, чадавхийг нэмэгдүүлье, бизнесийн орчныг сайжруулья гэсэн 3 үндсэн санаанаас бүрдэж байна. I) ТОГТВОРТОЙ БАЙДАЛ Аливаа хөрөнгө оруулалтыг татах нэн тэргүүний хөшүүрэг нь улс төр, эдийн засгийн тогтвортой байдал гэдэгт гадаад дотоодын хувийн хэвшлийнхэн дуу нэгтэй санал нэгдэнэ. Монгол улсын эдийн засаг, улс төрийн тогтворгүй байдал нь капиталын өртгийг нэмэгдүүлж, Монголын төслүүдийг дэмжих зээлдүүлэгчийн сонирхлыг бууруулан улмаар хөрөнгө оруулалтыг буурахад нөлөөлсөн. Үүний уршгаар зах зээлийн өсөлт удааширсан. Тиймээс тогтвортой байдлыг бий болгож улмаар хөрөнгө оруулагчдын итгэлийг сэргээхийн тулд Монгол улсын Засгийн газар доор дурьдсан арга хэмжээг авах нь зүйтэй гэж үзэн дараах арга хэмжээг санал болгож байна: ● Төсвийн тогтвортой байдлыг хангахын тулд төсвийн болоод санхүүгийн сахилга батыг чандлан сахих, 2012 онд батлагдсан Төсвийн тогтвортой байдлын тухай хууль болон “Эдийн засгийн хүндрэлээс гарах арга хэмжээний хөтөлбөр” буюу “СМАР”-ийг үргэлжлүүлэн хэрэгжүүлэх ● Хэрвээ Засгийн газар Төсвийн тогтвортой байдлын тухай хууль болоод “СМАР”-ийг бүрэн хэрэгжүүлэх боломжгүй бол Олон улсын валютын сангийн “станд-бай” хөтөлбөрийг хэрэгжүүлж 2017, 2018 онуудад эргэн төлөгдөх ёстой байгаа Монгол улсын Хөгжлийн банкны зээл, Чингис бондны өрийг төлөхөд шаардлагатай бага өртөгтэй зээлүүдийг олж авах САНАЛЫНХУРААНГУЙ
- 5. Ì Î Í Ã Î Ë Û Í Á È Ç Í Å Ñ È É Í Ç ª Â Ë ª Ë М Б З - И Й Н А Н Х Д У Г А А Р Ч У У Л Г А У У Л З А Л Т А А С Г А Р С А Н С А Н А Л 5 2 0 1 6 ● Богино ба урт хугацааны санхүүжилтийн хэрэгцээг хангахын тулд олон улсын хөрөнгийн зах зээл болоод арилжааны зээлдүүлэгчдээс олон талт санхүүжилт, зээл авах боломжийг үргэлжлүүлэн эрэлхийлэх; үүний тулд Монгол улсын зээлжих зэрэглэлийг нэмэгдүүлж, зээлийн хүүг бууруулж өрийн хүүний ачааллыг багасгахад чухал үүрэг гүйцэтгэдэг төсөв, санхүүгийн тогтвортой байдлыг бий болгож хувийн болон олон талт зээлдүүлэгчдийн Монгол улсад зээл олгох итгэлийг сэргээх шаардлагатай. ● Хууль, тогтоомжуудыг тууштай, тогтвортой хэрэгжүүлж, гэнэтийн өөрчлөлт гаргахгүйн тулд аливаа хуулийг батлахаас өмнө тухайн хуулийн хэрэгжилтээс гарах үр дагавар, сөрөг нөлөөг тооцож, хувийн хэвшил, хөрөнгө оруулагчид болон холбогдох талуудын саналыг тусгаж хэлэлцүүлдэг байх; төрийн байгууллагуудыг ил тод нээлттэй ажиллуулах ● Төрийн өмчит аж ахуйн нэгжээс эдийн засгийн үр өгөөжтэй холдинг компаний (баялгийн сан) хэлбэр лүү шилжиж, үйл ажиллагаагаа өргөтгөн, ашигтай ажиллахад чиглэсэн Эрдэнэс-Монгол ХХК дээр хийгдэж буй хүчин чармайлтыг дэмжин үргэлжлүүлэх Санал болгож буй хэмжүүрүүд: Олон улсын түвшин дэхь Монгол улсын зээлжих зэрэглэлийг сайжруулахын тулд юуны түрүүнд улс төрийн тогтвортой байдлыг хангахад шаардагдах арга хэмжээг авч хэрэгжүүлж, засаглалын болон улс төрийн нөхцөл байдлыг илэрхийлэх индексүүдийн түвшинг ахиулах хэрэгтэй: Олон улсын индексүүд: Санаачлагч байгууллагууд: Дэлхийн засаглалын индекс Дэлхийн банк Авлигын индекс Трансперенси интернэшнл Дэлхийн эрх чөлөөт байдлын индекс Фридом Хауз II) НӨӨЦ БА ЧАДАВХИ XХI-р зууны зах зээлд бусад улс орнуудтай бараа, үйлчилгээ, шинэ санаагаар өрсөлдөхийн тулд хүний нөөц чадавхид эрчимтэй хөрөнгө оруулах шаардлагатай. Үүнд ажиллах хүчний мэдлэг чадвар болон хөдөлмөрийн хууль тогтоомжийг орчин үеийн шаардлага, шилдэг туршлагад нийцүүлэн сайжруулах, ёс зүй, ил тод, шударга байдал, хандлагыг нэвтрүүлэх шаардлагатай ба дараахь саналыг дэвшүүлж байна: ● Төрийн албан хаагчдыг улс төрийн халаа сэлгээнээс хамгаалж, массаар солих бус чадварлаг албан хаагчдыг тогтвортой ажилуулах; төрийн албаны ажлын байрны шалгаруулалт нь ажил горилогчийн илтгэн харуулсан ур чадвар, амжилт дээр суурилсан байх; төрийн албан хаагчийг улс төрийн хэлхээ холбоогоор бус харин мэргэжлийн ур чадвар, салбарын мэдлэгт нь үндэслэн сонгон шалгаруулж, ажиллуулах ● Төр хувийн хэвшлийн түншлэлийн төслүүд болоод бусад мега төслүүдийг хэрэгжүүлэх/удирдах нэгжийг сонгохдоо мэргэжлийн өндөр ур чадвартай багийг томилох; эдгээр нэгжүүдийг тогтвортой ажиллуулах үүднээс улс төрийн элдэв дарамт шахалтаас хараат бус байлгах САНАЛЫНХУРААНГУЙ
- 6. Б И З Н Е С И Й Н О Р О Л Ц О Г Ч Т А Л У У Д Ы Н Т Э Р Г Ү Ү Н И Й Т Ү Н Ш М Б З - И Й Н А Н Х Д У Г А А Р Ч У У Л Г А У У Л З А Л Т А А С Г А Р С А Н С А Н А Л 6 2 0 1 6 ● Монголын ажиллах хүчийг дэлхийн эдийн засгийн өрсөлдөөнт зах зээлд бэлтгэх, гадаад дотоодын ажил олгогчдын тавьж буй хэрэгцээг хангахын тулд Монгол улсын боловсролын салбарыг чанаржуулах; бага, дунд, ахлах ангийн хичээлийн хөтөлбөр, сургалтын арга зүйг олон улсын түвшинтэй нийцүүлэх ● Эдийн засгийг төрөлжүүлж, экспортыг дэмжин Монгол улсын давуу тал бүхий салбаруудыг түлхүү хөгжүүлэх бодлого баримтлахын тулд бусад орнууд, тэр дундаа Чили улсын туршлагыг даган “Инновацийн сан”-г нэвтрүүлэх ● Судалгаа шинжилгээг нэмэгдүүлэхийн тулд их, дээд сургууль, хувийн хэвшил болон төрийн байгууллагуудын хамтын ажиллагааны хэлбэрийг тогтоож сайжруулснаа уг салбарт орох хөрөнгө оруулалтыг нэмэгдүүлж улмаар ирээдүйд экспортлох бүтээгдэхүүн бий болгох, эдийн засгийг төгөлдөржүүлэх ● Нарийн мэргэжлийн, өндөр ур чадвар бүхий гадаадын ажиллах хүчний квотыг нэмэгдүүлэх тал дээр уян хатан бодлого баримтлах, олон улсын шилдэг туршлагыг нэвтрүүлэн дотоодын ажиллах хүчний чадавхийг нэмэгдүүлэх ● Tөрийн албан хаагчдын чадавхийг нэмэгдүүлэхийн тулд Сингапур тэргүүтэй орнуудын туршлагаас нэвтрүүлэн, төрийн үйл ажиллагааг илүү үр дүнтэй, нээлттэй болгох; дотоод хяналт, бодлого, дүрэм журмыг сайжруулан төрийн албан хаагчдын авлига, хээл хахууль болон үүнтэй холбоотой гэмт хэргүүдийг таслан зогсоох ● Авлигын эсрэг стратегиа шинэчлэн баталж, мөрдөхөөс гадна, бусад холбогдох хууль журмуудыг илүү чандлан сахих, энэ тал дээрх хууль эрх зүйн орчинг НҮБ-ын Авлигын эсрэг конвенци зэрэг олон улсын байгууллагаас тавигддаг шаардлагын хэмжээнд хүргэх; тус конвенцид Монгол улс 2006 онд нэгдсэн боловч конвенци болон 2007 онд батлагдсан Авлигын эсрэг хуулийн хэрэгжилт хангалтгүй байгаа тул хэрэгжүүлэлтийг хангах, Авлигатай Тэмцэх Газрыг улс төрийн нөлөөллөөс ангид бие даасан статустай байх нөхцөлийг бүрдүүлэх ● Байгалийн аливаа эрсдэл, гамшиг, хүний хүчин зүйлээс учирсан элдэв осол, хохирлоос урьдчилан сэргийлэх, шуурхай арга хэмжээ авахын тулд Онцгой байдлын ерөнхий газрын чадавхи, нөөц бололцоог нэмэгдүүлэх, онцгой нөхцөлд холбогдох яамд, Цагдаагийн ерөнхий газар, эмнэлэг, Мэргэжлийн хяналтын ерөнхий газар, даатгалын байгууллага болоод бусад төр, хувийн хэвшлийн байгууллагуудын хамтын ажиллагаа, хоорондын уялдаа холбоог сайжруулж, шуурхай, үр дүнтэй болгох; шаардлагатай бүх талуудыг хамруулан шуурхай хуралдаж, асуудлыг шийдвэрлэх эрх бүхий нийгмийн эрсдэлийн институцийг бэхжүүлэх Санал болгож буй хэмжүүрүүд: • Дотооддоо болоод олон улсад магадлан итгэмжлэгдсэн сургуулиудын тоог нэмэх (Жишээ нь одоогийн байдлаар техник мэргэжлийн боловсрол олгодог сургуулийн хувьд л гэхэд нийт 84 сургуулийн дөнгөж 6 нь магадлан итгэмжлэгдсэн). • Их, дээд болон техник мэрэгжлийн боловсрол эзэмшиж, сургуулиа төгссөнөөс хойшхи 3 сарын дотор мэргэжлээрээ ажилд орж байгаа төгсөгчдийн тоог нэмэх. • Хүний Хөгжлийн Индекс • Ажилгүйдлийн түвшин • Өрхийн дундаж орлого САНАЛЫНХУРААНГУЙ
- 7. Ì Î Í Ã Î Ë Û Í Á È Ç Í Å Ñ È É Í Ç ª Â Ë ª Ë М Б З - И Й Н А Н Х Д У Г А А Р Ч У У Л Г А У У Л З А Л Т А А С Г А Р С А Н С А Н А Л 7 2 0 1 6 САНАЛЫНХУРААНГУЙ III) БИЗНЕСИЙН ОРЧИНГ САЙЖРУУЛАХ Монгол улсын бизнесийн орчинг сайжруулах нь дотоод, гадаадын бизнес эрхлэгчдийн амжилтад хүрэх үндэс нь болдог. Бизнесийн таатай орчин нь тогтвортой байдал, дотоодын нөөц, чадавхи дээр үндэслэн бий болох хэдий ч эдгээрээс гадна хууль, бодлогын хэрэгжилт, дэд бүтцийн хүртээмжтэй байдал болоод дор дурьдагдсан бусад нөхцлүүд чухал үүрэг гүйцэгтэнэ: Эрх зүйт ёс: ● Хууль тогтоомжуудын хэрэгжилтийг сайжруулж, шүүхийн шийдвэрийг шударга, хараат бус, хүчин төгөлдөр байлгах; төр гэрээгээр хүлээсэн үүргээ биелүүлдэг байх, төлбөр тооцоог цаг хугацаанд нь барагдуулдаг байх ● Хөрөнгө оруулагчдын гомдлыг барагдуулах, хөрөнгө оруулагчдийг хамгаалдаг зохицуулалтыг бий болгох ● Арбитрын тухай хуулиар олон улсын арбитрт хандах боломжийг бүрдүүлж хөрөнгө оруулагчийн эрсдэлийг бууруулах; Дэд бүтэц: ● Мега төслүүдийг урагшлуулахад шаардлагатай байгаа дэд бүтцийн асуудлыг шийдвэрлэх, тэр дундаа Таван толгойгоос БНХАУ-ын хилтэй холбогдох төмөр замын ажлыг дуусгах ажлыг шуурхайлах ● Цементийн үйлдвэрлэлийг дэмжиж дотоодын хэрэгцээг хангахын тулд эрчим хүчээр найдвартай тасралтгүй хангах, ложистик, тээвэрлэлийн үнийн бодлогыг уян хатан болгох, түүхий эдийн дотоодоос авах урамшуулалыг бий болгох замаар тогтвортой ханган нийлүүлэлтийн сүлжээг үүсгэх, чанарын стандарт тогтоох ● Хил, гаалийн үйл ажиллагааг сайжруулахын тулд бичиг баримтын хяналт, бүртгэл гэх мэт ажиллагааг нэн тэргүүнд анхаарч бичиг баримтын бүрдүүлэлт, бусад холбогдох үйл ажиллагааг автоматжуулан, хүлээлгийн цаг, хүндрэлийг багасган, авлига үүсэх эрсдэлийг бууруулах, амталгаа шалгалтын хураамж ба давтамжны хязгаар тогтоох /жич: вино, хоол хүнс, бусад бараанд/ ● Мах болон махан бүтээгдэхүүний экспортыг нэмэгдүүлэхийн тулд малын эрүүл ахуй, хяналтын тухай хуулийг батлахдаа арилжааны махыг зөвхөн батлагдсан нядалгааны газраас авахаар зааж малыг өсгөх, нядлах, мах боловсруулах, тээвэрлэх, худалдаалах зэрэг бүх шатанд эрүүл ахуйн шаардлагыг нэвтрүүлэх; Хөрөнгийн зах зээл: ● Монголын хөрөнгийн болон санхүүгийн зах зээлийг чөлөөлж, банкны салбарын монополийг бууруулах, тэтгэврийн сан, үнэт цаас болон бондын зах зээлийг хөгжүүлэх ● Монголын хөрөнгийн бирж, төрийн өмчит компаниудыг хувьчлахдаа зах зээлийн өрсөлдөөнт журмаар буюу дуудлага худалдаагаар хувьчлах; ● Тэтгэврийн сангийн монополийг чөлөөлөх, ингэхдээ хөгжсөн орнуудын туршлагыг хэрэгжүүлэн даатгалын компаниуд, тэтгэвэрийн санг дотоод, гадаадын хөрөнгийн зах зээлд хөрөнгө оруулах боломжийг бүрдүүлэх замаар дотоодын хөрөнгө оруулагчдыг төрүүлэх бодлогыг хэрэгжүүлэх
- 8. Б И З Н Е С И Й Н О Р О Л Ц О Г Ч Т А Л У У Д Ы Н Т Э Р Г Ү Ү Н И Й Т Ү Н Ш М Б З - И Й Н А Н Х Д У Г А А Р Ч У У Л Г А У У Л З А Л Т А А С Г А Р С А Н С А Н А Л 8 2 0 1 6 ● Хөрөнгийн хуваарилалтыг чөлөөлж өгсөнөөр даатгалын компаниуд зөвхөн банкны үйлчилгээгээр хязгаарлагдахгүй санхүүгийн бусад салбарт хөрөнгө оруулах боломж нээгдсэн боловч цаашид хөрөнгийн хуваарилалтыг бүрэн чөлөөлөх; үүнд амь насны даатгал, үл хөдлөх хөрөнгийн даатгал гэх зэрэг бүх төрлийн даатгалын компаниуд адил тэгш эрх эдлэх боломжийг бүрдүүлэх Татварын таатай нөхцөл: ● Хөрөнгө оруулалтыг дэмжсэн тогтвортой, тууштай татварын болоод төсвийн бодлогыг баримтлах; татварын хууль болон холбогдох журмууд тогтвортой байх; шинээр батлагдах хуулиуд нь хөрөнгө оруулалтыг татах Засгийн газрын бодлоготой зөрчилдөхгүй байх ● Татварын хуулиудад хийгдэж буй шинэчлэлийн үр нөлөөг тооцоолох; шинээр хүчин төгөлдөр болсон НӨАТ-ын хууль нь үл буцаах нөхцөлтэй төслүүдийн санхүүжилтын нийт хөрөнгө оруулалтын зардлыг 5-10%-р нэмэгдүүлж байгааг анхаарах; 2016 оны 2 дугаар сард өргөн барьсан Aж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын хуулийн заалт нь хөрөнгө оруулагчдад онц ноцтой сөрөг нөлөө үзүүлж байгааг анхааран шинэчлэн найруулах ● Хөрөнгө оруулалтыг нэмэгдүүлэхийн тулд Сингапур, Вьетнам, Гонг Конг, БНХАУ зэрэг Азийн бусад орнуудын адил хөрөнгө оруулагчдад таатай бодлого баримталж, хөрөнгө оруулагчдыг ноогдол ашгийн болоод хөрөнгийн олзын татвараас чөлөөлөх; IPO буюу үнэт цаасыг анхдагч зах зээлд гаргаж байгаа компаниудад татварын дэмжлэг үзүүлэх замаар Монголын компаниуд олон улсын зах зээлд гаран, мөнгө босгох боломжийг бүрдүүлэх Санал болгож буй хэмжүүрүүд: Засгийн газар хөрөнгө оруулагчдад ээлтэй бодлого явуулж бодлогын тогтвортой байдлыг сахиулах, эрх зүйт ёсыг чандлан, чөлөөтэй, нээлттэй зах зээлийг бий болгохыг зорин ажиллах хэрэгтэй. Монгол улс бүхий л цаг үед гадаад, дотоодын хөрөнгө оруулалтыг тогтоож, дэмжихийн тулд хууль эрх зүйн орчны таатай нөхцөл байдлыг бүрдүүлж, хөрөнгийн зах зээл, зээлийн санхүүжилтанд хамрагдах гарцыг баталгаажуулж, улс төрийн манлайллыг бодитоор харуулах хэрэгтэй байна. Монгол Улсын зээлжих зэрэглэлийг сайжруулснаар Засгийн газар, дотоодын банкууд, хувийн хэвшил болон хөрөнгө оруулагчдын хувд зээлийн өртөг буурах онц ач холбогдолтой тул эдийн засаг, бизнесд нөлөөлж буй дараах индексүүдийг ахиулах: Олон улсын индексүүд: Санаачлагч байгууллагууд: Дэлхийд өрсөлдөх чадварын индекс Дэлхийн эдийн засгийн чуулган Бизнес эрхлэлтийн индекс Дэлхийн банк Эдийн засгийн эрх чөлөөт байдлын индекс Херитэйж Сан Улсын зээлжих эрхийн зэрэглэл Стандард энд Пуурс, Фитч, Мүүди САНАЛЫНХУРААНГУЙ
- 9. Ì Î Í Ã Î Ë Û Í Á È Ç Í Å Ñ È É Í Ç ª Â Ë ª Ë М Б З - И Й Н А Н Х Д У Г А А Р Ч У У Л Г А У У Л З А Л Т А А С Г А Р С А Н С А Н А Л 9 2 0 1 6 САНАЛЫНХУРААНГУЙ МОНГОЛЫН БИЗНЕСИЙН ЗӨВЛӨЛИЙН ЧУУЛГАНААС ГАРСАН САНАЛ Ерөнхий мэдээлэл Бизнесийн орчин: Монгол ба дэлхийн чиг хандлага Сүүлийн 3 жилийн турш байгалийн баялагаас хамааралтай орнуудын орлого буурч, эдийн засгийн өсөлт удааширч, мөнгөний ханш уналтад орсон тул улс орнууд үүссэн нөхцөл байдалдаа тааруулан бодлогоо зохицуулахаас өөр сонголтгүй болсон. Хөрөнгө оруулалтын төлөөх өрсөлдөөн ширүүн байгаа энэ үед Монгол улсын гадаадын шууд хөрөнгө оруулалт огцом буурсан нь зарим талаараа түүхий эдийн үнэ буурсантай холбоотой ч түүнээс илүүтэйгээр эрх баригчдын гаргасан буруу бодлого нь гадаадын хөрөнгө оруулагчдыг үргээж эрсдэл, тогтворгүй байдлыг нэмэгдүүлсэн юм. Монгол улстай өрсөлдөж буй бусад эрчимтэй хөгжиж буй эдийн засгууд (emerging economies) хэцүү цаг үед эдийн засгийн хөгжлийн тулгуур болсон хувийн хэвшилээ дэмжих бодлого баримталж байгаагаас Монгол улс суралцах ёстой. Монгол улсын Засгийн газар болоод улс төрийн намууд доорх хүчин зүйлсийг ойлгох хэрэгтэй: • Дэлхий дахины хөрөнгө оруулалт, санхүүжилт нь тогтвортой, тодорхой ба ил тод байдалд тулгуурласан олон улсын дүрэм журмаар зохицуулагддаг. Монгол улс хөрөнгө оруулалт, санхүүжилт бүрдүүлье гэвэл эдгээр дүрэм журмыг дагах ёстой. • Засгийн газар нь хөрөнгө оруулагчдын итгэлийг олж авч, эдийн засгийг сэргээхийн тулд хөрөнгө оруулагчдын ашиг сонирхолыг хамгаалж гэрээгээр хүлээсэн үүргээ биелүүлж, эрх зүйт ёсыг чандлан цогцлоох нь чухал. • Дэлхийн эдийн засгийн уналтаас үүдэн олон тооны хөрөнгө оруулагчид, зээлдэгч нар шийдвэр гаргахдаа улам бүр хашир болсон бөгөөд тэр дундаа эрчимтэй хөгжиж буй орны зах зээлд бүр ч болгоомжтой хандаж байна. • Томоохон хөрөнгө оруулагчид өндөр ашигтай, эрсдэл багатай ажиллахыг зорьсон хэвээр байгаа. • Томоохон хувийн хөрөнгө оруулалт (private equity) болоод хэдж сангууд (hedge funds) эрчимтэй хөгжиж буй эдийн засаг руу төдийлэн сонирхож орохоо больсон бөгөөд эрсдэл үүрэх сонирхол тун бага болсон. • Монгол болоод бусад эрчимтэй хөгжиж буй эдийн засагуудын зээлжих зэрэглэл буурч байгаа тул тогтмол орлоготой хөрөнгө оруулагч байгууллагуудаас зээл авах шаардлагыг хангахгүй байх магадлалтай. Иймд Засгийн газар Монгол улсын зээлжих зэрэглэлийг сайжруулах арга хэмжээ авах хэрэгтэй. • БНХАУ-д болоод дэлхий нийтэд байгалийн баялагийн түүхийн эдийн эрэлт буурснаар үнэ дагаж унасан бөгөөд ойрын хугацаанд сэргэх хандлага ажиглагдахгүй байна. Ийм учраас Засгийн газар болоод хувийн хэвшлийнхэн алсыг харсан эдийн засгийн хөгжлийн стратегийн бодлого баримтлах хэрэгтэй. • Оюу толгой төслөөс оруулах ашиг, түүнээс бий болгох ажлын байр нь бусад боломжит хөрөнгө оруулагчдыг татахад чухал дохио болно. Гэвч гадаадын шууд хөрөнгө оруулалтын урсгалыг дахин нэмэгдүүлж хөрөнгө оруулагчдын итгэлийг олоход цаг хугацаа шаардагдана.
- 10. Б И З Н Е С И Й Н О Р О Л Ц О Г Ч Т А Л У У Д Ы Н Т Э Р Г Ү Ү Н И Й Т Ү Н Ш М Б З - И Й Н А Н Х Д У Г А А Р Ч У У Л Г А У У Л З А Л Т А А С Г А Р С А Н С А Н А Л 10 2 0 1 6 • Монгол улс нь дэлхийн зах зээл дээр түүхий эд, бараа бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ болон шинэ санаагаар өрсөлдөж байна. Гэвч ингэж өрсөлдөхийн тулд өрсөлдөөний дүрмийг сайтар ойлгож эдийн засгаа төгөлдөржүүлэх шаардлагатай ба цаашлаад тогтвортой урт хугацааны өсөлтөд хүрч түүхийн эдийн үнийн хэлбэлзлийг даван гарахын тулд бүтээмж, үр ашиг, өрсөлдөх чадвараа нэмэгдүүлэх хэрэгтэй. Монгол улсын эдийн засгийн сэргэлт нь улс төрийн болоод эдийн засгийн харилцан уялдаатай цогц хүчин зүйлсээс хамаарна. Дэлхийн эдийн засаг болоод түүхий эдийн үнэ өсөх нь Монгол улсын хувьд шийдэл болохгүй. Харин үр ашигтай, бүтээмжтэй байж, хүний нөөцийн баялагт хөрөнгө оруулалт хийж өрсөлдөх чадвараа өсгөсөн цагт л тогтвортой, урт хугацааны өсөлт хөгжилтөд хүрч чадна. Цаашид Засгийн газар бус хөрөнгө оруулагчид л улсын эдийн засгийн хөгжлийг дэмжих төслүүдийг санхүүжүүлнэ. Монгол улс хөрөнгө оруулалтыг дахин татахын тулд Засгийн газар хөрөнгө оруулагчдын сэтгэлд нийцсэн эдийн засаг, улс төрийн тогтвортой байдлыг хангаж ажиллах шаардлагатай. Төсөл боловсруулагчид, хөрөнгө оруулагчид болон зээлдэгчид нь буяны байгууллага биш гэдэг нь тодорхой. Тэд Монгол улсад орж ирэхийн тулд төслөө ашигтай байлгахын сацуу эрсдэлээ зохих хэмжээнд хянахыг зорино. Засгийн газраас 2016 оны 2-р сард баталсан “Тогтвортой хөгжлийн үзэл баримтлал 2030” бичиг баримтад эдийн засаг, нийгэм, байгаль орчны талаар 20 төрлийн үзүүлэлтүүд тусгагдсан. 2020, 2025, 2030 он тус бүрт хүрэх зорилтуудыг тодорхойлохдоо улс төр, засаглалтай холбоотой ямар нэгэн үзүүлэлтүүдийг тусгаагүй болно. Төр засаг нь хуулиа дээдэлж, засаглалаа сайжруулж, үр дүнтэй ажиллаж, улс төрийн тогтвортой байдлыг хангаж, авлига, хээл хахуулийг хянан шалгах чадамжтай байж, хүчирхийлэлгүй, нээлттэй бөгөөд хариуцлагатай байж эдгээр нөхцлийг хянадаг индексүүдийг сайжруулахыг хувийн хэвшлийнхэн уриалж байна. Дэлхийн эдийн засгийн форумаас гаргадаг Дэлхийн өрсөлдөх чадварын индекс, Дэлхийн банкнаас гаргадаг Бизнес эрхлэлтийн индекст ач холбогдол өгч байгаа ч улс төр, ил тод байдлын тухай Трансперенси интернэшнлээс гаргадаг Авлигын индекс, Фридом Хаузаас гаргадаг Дэлхий дахин дахь эрх чөлөөт байдлын индекс зэрэг томоохон индексүүдийг мөн анхаарч ажиллах хэрэгтэй. Монгол улс дахь өнөөгийн байдал 2011, 2012 онд Монгол улсын эдийн засаг нь дэлхийн хамгийн хурдацтай хөгжиж буй орны тоонд орж байсан хэдий ч хурдац нь саарч гадаадын шууд хөрөнгө оруулалт 90%-иар буурснаар Засгийн газар урд өмнө байгаагүй төсвийн алдагдалд орж төгрөгийн ханш 2011 оны эхэн үед хүрсэн хамгийн дээд үзүүлэлтээсээ 40 гаруй хувиар буурч үнэ цэнээ алдсан. Сүүлийн хоёр удаагийн Засгийн газар олон улсын хөрөнгийн зах зээлээс их хэмжээний зээл авсан бөгөөд ирэх 24 сарын хугацаанд эдгээр зээлүүдийг төлж барагдуулах ёстой. Саяхан зээлсэн 750 сая ам.долларын ачаар улайссан гадаад валютын нөөц бага зэрэг амсxийсэн боловч бэлэн мөнгөний хомсдол үргэлжилж, төгрөгийн ханш суларсан хэвээр байна. Монголын зарим улс төрчид эдийн засгийн хямралыг гадаад хүчин зүйлээс боллоо гэлцдэг. Дэлхийн эдийн засгийн өсөлт удааширч, БНХАУ-ын эдийн засгийн өөрчлөлт болон дэлхий даяар түүхий эдийн үнэ унасан нь Монгол улсын эдийн засгийн хямралд нөлөөлсөн гэж үздэг. Гэвч гадаад хүчин зүйл гэхээс илүүтэйгээр Монголын асуудал дотроосоо үүдэн гарсан бөгөөд гадаадын шууд хөрөнгө оруулалтыг бууруулж САНАЛЫНХУРААНГУЙ
- 11. Ì Î Í Ã Î Ë Û Í Á È Ç Í Å Ñ È É Í Ç ª Â Ë ª Ë М Б З - И Й Н А Н Х Д У Г А А Р Ч У У Л Г А У У Л З А Л Т А А С Г А Р С А Н С А Н А Л 11 2 0 1 6 улсын нэр хүндийг унагасан удаа дараагийн буруу шийдвэр гаргалт нөлөөлсөн гэдгийг төдийлэн хүлээн зөвшөөрдөггүй. Өнөөгийн Монгол улс дахь эдийн засгийн удаашралтыг тодорхойлох 3 бодит байдлыг дурдвал: 1. 2008 оны сонгуулиас өмнө ч хөрөнгө оруулагчид, тэр дундаа гадаадын хөрөнгө оруулагчдад хандах хандлага таагүй байсан. 2. Улс төрийн томоохон нам болоод удирдагчид гадаад, дотоод хувийн хэвшлийнхэн болоод хөрөнгө оруулагчдыг басамжласан байдлаар биш ч гэсэн үл тоомсорлосон байдлаар ханддаг байсан. 3. Улс төрийн намууд үндэсний эдийн засагт онц ач холбогдолтой төслүүдээс богино хугацаанд ашиг олох, шууд үр дүнд хүрэх бодлогоо томъёолоогүй байна. Эдгээр бодит байдал нь олон улсын хөрөнгө оруулагчид болоод зээлдэгчдийг Монгол улсаас гаргаагүй ч гэсэн хөндлөгийн ажиглагчийн байр сууринд аваачсан. Сүүлийн үеийн дэвшил Засгийн газар олборлолт болон уул уурхайн асуудалтай холбоотой хэд хэдэн маргааныг шийдвэрлэж, Оюу толгойн 2 дугаар шат болох далд уурхайн санхүүжилтийг шийдвэрлэсэн. 4.4 тэрбум ам.долларын төслийн санхүүжилтийг эцэслэж, шаардлагатай зөвшөөрлүүдийг авах нь Рио Тинтод ч, Монгол улсын Засгийн газарт ч маш чухал. Гэвч энэхүү нэг удаагийн санхүүжилт нь Засгийн газрын үндсэн үзэл баримтлал шинэчлэгдэж байгаагийн дохио мөн эсэх, цаашлаад улс төрийн намууд төлөвшиж, хувийн хэвшилд хандах хандлагаа өөрчилж байгаа эсэхэд хөрөнгө оруулагчид бас л эргэлзэн болгоомжилсон хэвээр байна. Сүүлийн 12 сарын туршид Засгийн газар Монгол улс хэмээх хөлгийг зөв замд нь оруулах гэж хичээж байна. Гэвч дэлхийн эдийн засгийн ерөнхий байдал, түүхий эдийн уналт нь Монгол улсын гол экспортын бүтээгдэхүүн болох нүүрс, зэс, металын эрэлтийг бууруулж үүний уршгаар төсвийн алдагдал ихсэн, орлого буурч байна. Дэлхийн хямрал Монгол улсад ингэж хүчтэй нөлөөлсөн нь Монгол улс дан ганц байгалийн баялагаас хамааралтай бөгөөд эдийн засгаа төгөлдөржүүлээгүйгээс үүдэлтэй. Ийм учраас Монгол улс бага өртөгтэй арилжааны болон хөрөнгийн зах зээл эсвэл олон талт санхүүжилтийг олж авахын тулд бусад эрчимтэй хөгжиж буй зах зээлээс илүү ихээр хичээн сахилга батыг эрхэмлэн ажиллах шаардлагатай байна. 2014 оны 5-р сард Засгийн газар “Эдийн засгийг эрчимжүүлэх 100 хоногийн хөтөлбөр” зарласан. Хэдийгээр энэ хөтөлбөр нь эдийн засгийн өсөлтийн удаашралтыг зогсоож чадаагүй ч, хувийн хэвшилтэй илүү ойр ажиллах зөвшилцөх хандлагыг бий болгосон юм. Сүүлийн 12 сарын туршид эерэг санаачилгууд ихээр хийгдэж байгаа хэдий ч хөрөнгө оруулагчид Монгол улсын хаалгыг тогших гэж яарахгүй байна. Одоогийн Засгийн газрын (2012-2016 оны) ажлыг доорх 3 үед хуваан дүгнэж болох юм: • Нэгдүгээр үе: 2010 оны эхэн үеэс 2013 оны эхэн үе o Оюу толгойн хөрөнгө оруулалтын гэрээг анх зурснаар Монгол улсын хамгийн том уул уурхайн төслийг батлах дохио болж хэсэг хугацаанд урам зориг, хөгжил цэцэглэлтийн найдварыг төрүүлсэн. o Энэ үед дэлхийн зах зээл дээр эрдэс, зэс, нүүрсний үнэ өндөр, эрэлт ихтэй байсан тул гадаадын хөрөнгө оруулагчид Монгол улсад шууд хөрөнгө оруулах урам зориг, итгэлээр дүүрэн байсан бөгөөд дэлхийн томоохон уул САНАЛЫНХУРААНГУЙ
- 12. Б И З Н Е С И Й Н О Р О Л Ц О Г Ч Т А Л У У Д Ы Н Т Э Р Г Ү Ү Н И Й Т Ү Н Ш М Б З - И Й Н А Н Х Д У Г А А Р Ч У У Л Г А У У Л З А Л Т А А С Г А Р С А Н С А Н А Л 12 2 0 1 6 уурхайн тоглогчид Монгол улсын ирээдүйтэй томоохон уул уурхай болон урт хугацааны өндөр өртөг бүхий томоохон төслүүдэд оролцох болсноор ДНБ 2012 онд хоёр оронтой тоонд хүрч 17% болсон. o Гэвч энэ үед ч гэсэн Засгийн газар болоод хувийн хэвшил, хөрөнгө оруулагчдын хооронд харьцааны асуудал, үл ойлголцол, байр суурийн зөрчилдөөний хамгийн анхны шинж дохио ажиглагдаж байсан. • Хоёрдугаар үе: 2013 оны дунд үеэс 2014 оны дунд үе хүртэл o 2012 онд шинэ Засгийн газар бүрэлдсэн боловч нэг жилийн дараагаас улс төрчид хөрөнгө оруулагчидтай зөрчилдөж эхэлснээр Оюу толгой төслийн хоёрдугаар үе болох далд уурхайн олборлолтыг гацаан, бусад төслийн хөрөнгө оруулагчдыг олон улсын Арбитрийн шүүхэд хандахад хүргэн гадаадын гүйцэтгэх удирдлагуудыг барьж хорьсон зэрэг нь хөрөнгө оруулагчдын итгэлийг хөсөрдүүлэхэд хүргэсэн. o Үүнтэй зэрэгцээд БНХАУ-ын эдийн засгийн өсөлт буурснаас улбаалан дэлхийн эдийн засгийн уналтын анхны шинж тэмдэг илэрсэн. Түүхий эдийн эрэлт буурснаар үнэ даган буурсан. Засгийн газар, хувийн хэвшлийн удаа дараагийн хурц зөрчилдөөн нь олон нийтэд ил болж, эцэстээ томоохон уул уурхайн тоглогчид болох Vale, BHP, Peabody болон Аnglo-American зэрэг компаниудыг Монголоос гарахад хүргэсэн. • Гуравдугаар үе: 2014 оны сүүлээс өнөөг хүртэл o Монголын эдийн засаг огцом буурч, өсөлт гэх зүйлгүй болсон байна. Европ дахь улс төрийн үймээн, БНХАУ болоод бусад улс орны эдийн засгийн тодорхой бус байдлаас шалтгаалж дэлхийн эдийн засаг тогтворгүй ганхаж байна. Түүхий эдийн үнэ бага хэвээр байгаа тул хөрөнгө оруулагчид ямар ч салбарт, тэр дундаа уул уурхайн салбарт хөрөнгө оруулах сонирхолгүй болж байна. o 2014 оны сүүлээр томилогдсон Засгийн газар нь хөрөнгө оруулагчдын итгэлийг олж авахын тулд урт хугацаанд үргэлжилсэн маргааныг шийдвэрлэж, томоохон уул уурхайн болон урт хугацааны өндөр өртөг бүхий томоохон төслүүдийг урагшлуулж урьд өмнө байгаагүй төсөв болоод санхүүгийн сахилга батыг сахихад чиглэсэн оролдлогуудыг хийсэн. o Ийнхүү Засгийн газар хувийн хэвшлийнхэнд хандах суурь хандлагаа өөрчилсөн нь гадаадын шууд хөрөнгө оруулалтын урсгалыг алсдаа нэмэгдүүлэх, хөрөнгө оруулагчдад итгэл төрүүлэх хөрс нь болж байна. САНАЛЫНХУРААНГУЙ
- 13. Ì Î Í Ã Î Ë Û Í Á È Ç Í Å Ñ È É Í Ç ª Â Ë ª Ë М Б З - И Й Н А Н Х Д У Г А А Р Ч У У Л Г А У У Л З А Л Т А А С Г А Р С А Н С А Н А Л 13 2 0 1 6 САНАЛЫНХУРААНГУЙ Засгийн газарт тавих асуултууд 1. Хөрөнгө оруулалтын таатай, тогтвортой орчинг бүрдүүлэхэд ямар арга хэмжээ авах шаардлагатай болохыг тодорхойлж өгнө үү? МБЗ-ийн чуулганы хуралдаанд оролцсон панелистууд доорхи зүйлийг илэн далангүй онцлон тэмдэглэсэн: ❏ Сахилга баттай байна гэдэг нь тогтвортой бодлоготой, тодорхой хууль журамтай байхыг хэлнэ. ❏ Монгол улс нь төрийн өмчит компаниудаа илүү бүтээмжтэй, өгөөжтэй болгохын тулд бүтэц зохион байгуулалтаа шинэчлэн өөрчлөх ажлыг үргэлжлүүлэн хийх ёстой. ❏ Энэ чухал санаачилгыг уриалан хэрэгжүүлж буй хүмүүсийг Засгийн газар сайшаан дэмжин ажиллах ёстой. 2. Сүүлийн 18 сарын турш бий болсон эерэг хандлагад тулгуурлан Засгийн газраа байгуулах уу? 3. Засгийн газар “хөрөнгө оруулалтын чадавхи”-ийг нэмэгдүүлэхэд чиглэсэн ямар чухал арга хэмжээнүүдийг хэрэгжүүлэх вэ? 4. Засгийн газрыг нэмж өр тавиулахыг хязгаарлах уу? 5. Бизнес эрхлэгчдэд зориулж хууль эрх зүйн орчинг сайжруулахад чиглэсэн дүрэм журмыг хэрэгжүүлэх үү? 6. Салбараа сайн мэддэг, эерэг, цогц бодлого хэрэгжүүлэх үзэл бодолдоо үнэнч чадварлаг Сайдуудыг томилох уу? 7. Өндөр гүйцэтгэлтэй төрийн албан хаагчийг хадгалж, хэрэгцээт газар нь нарийн мэргэшсэн хүмүүсийг авч ажиллуулах уу? 8. Томоохон төслүүдэд бүтцийн “шилдэг туршлага”-уудыг авч хэрэгжүүлэхэд дэмжлэг үзүүлэх үү?
- 14. Б И З Н Е С И Й Н О Р О Л Ц О Г Ч Т А Л У У Д Ы Н Т Э Р Г Ү Ү Н И Й Т Ү Н Ш М Б З - И Й Н А Н Х Д У Г А А Р Ч У У Л Г А У У Л З А Л Т А А С Г А Р С А Н С А Н А Л 14 2 0 1 6 I. ТОГТВОРТОЙ БАЙДАЛ Аливаа хөрөнгө оруулалтыг татах нэн тэргүүний хөшүүрэг нь улс төр, эдийн засгийн тогтвортой байдал гэдэгт гадаад дотоодын хувийн хэвшлийнхэн дуу нэгтэй санал нэгдэнэ. Тогтвортой байдал нь хөрөнгө оруулалтын шийдвэрт нөлөөлдөг асар чухал хүчин зүйл бөгөөд үүнд бодит болон бодит бус эрсдэлүүд нөлөөлж байдаг. Монгол улcын улс төр, эдийн засагт тогтворгүй байдал үүсч болзошгүй гэсэн сургаар зээлдэгчдийн капиталын өртөг нэмэгдэж, Монголын төслүүдийг дэмжих зээлдүүлэгчийн сонирхол бууран улмаар хөрөнгө оруулалт буурахад нөлөөлсөн. Үүний уршгаар зах зээлийн өсөлт мэдэгдэхүйц удааширсан. Аливаа бодлого, хууль тогтоомж, стратеги, төлөв, зааварчилгаа өөрчлөгдөх бүрт хувийн хэвшлүүд тэдгээр өөрчлөлттэй танилцаж, гарах үр дагаварыг нь судлаж дүгнэлт хийхэд цаг хугацаа хэрэгтэй. Цаашлаад тэдэнд эдгээр өөрчлөлтөнд дасан зохицож, шаардагдах өөрчлөлтүүдийг хэрэгжүүлэхэд хугацаа мөн шаардагдана. Аливаа бодлого, хууль эрх зүйн өөрчлөлтүүдээс улбаалан хувийн хэвшил ажилчдын тоогоо нэмэх эсвэл солих, хүний болоод хөрөнгийн нөөцөө дахин хуваарилах, өртөг болоод үйл ажиллагаатай холбоотой бусад өөрчлөлтүүдийг нэвтрүүлэх шаардлагууд тулгардаг. Зарим тохиолдолд хууль, бодлогын өөрчлөлт нь бизнес эрхлэгчдийн хөрөнгийн бүтэц болон хөрвөх чадварт илүү ихээр нөлөөлж, цаг хугацаа, өртөг зардалаа зарцуулан нэмэлт хөрөнгө босгоход хүргэдэг. Хууль эрх зүйн болоод бодлогын өөрчлөлт нь ихэнхи тохиолдолд зайлшгүй хэрэгцээтэй, сайн үр дүн авчрах нь их боловч ямар ч өөрчлөлт ажиллагаатай байдаг. Өөрчлөлтөд дасан зохицохын тулд үр ашиггүй, үр дүнгүй ажил хийх хэрэгцээ гарах нь түгээмэл бөгөөд өрсөлдөх чадварт ямар ч үнэ цэнэ авчрахгүй ажлыг ч хийх шаардлага гардаг. Тийм учраас аливаа бодлого, хууль эрх зүйн өөрчлөлтийг хийхдээ сайтар төлөвлөж, тооцоолсон байх хэрэгтэй бөгөөд ингэхдээ хувийн хэвшлийнхэнтэй зөвлөлдөж байх нь бүр ч илүү үр дүнтэй. Хийгдэх гэж байгаа өөрчлөлт шинэчлэл нь улс орны ерөнхий хөгжлийн зорилт болон стратегитай нийцэж, олон улсын шилдэг туршлагыг шингээсэн байх ёстой. Гэвч өөрчлөлтийг байнга харилцан уялдаа холбоогүй хийх нь тухайн улс оронд тогтворгүй байдлыг үүсгэж хөрөнгө оруулагчид болон бизнэс эрхлэгчидэд саад учруулдаг. Тогтвортой байдлыг бий болгоно гэдэг нь хууль эрх зүй болон бодлого боловсруулах шатанд төдийгүй хуулийн хэрэгжилтийг хангахад хамаатай. Монгол улсын Засгийн газар нь хууль тогтоомжуудыг тогтвортой, тууштай мөрдөж, хуулинд гэнэтийн өөрчлөлт оруулах бус урьдчилан хэлэлцэж, төрийн байгууллагуудын тогтолцоог ил тод, нээлттэй бөгөөд тогтвортой ажилуулах тал дээр анхаарах хэрэгтэй. Хууль боловсруулах, хэрэгжүүлэх, цаашлаад татвар, лиценз, зөвшөөрөл, худалдан авалт гээд төрийн бүх чиг үүргийн ажлыг ил тод, ойлгомжтой бөгөөд урьдчилан төлөвлөж цэгцтэй болгох шаардлагатай байгаа. Тийм учраас Засгийн газар бүх нэгжийн үйл ажиллагааг жигдлэн, ил тод байдлыг бий болгох шаардлагатай бөгөөд Монголд хөрөнгө оруулалт татах, өрсөлдөх чадвар, бизнесийн үр ашиг, бүтээлч байдалд саад болж буй хүнд суртлаас ангижрах хэрэгтэй. Тогтвортой байдлыг хадгалахын тулд төрийн мэргэшсэн албан хаагчдыг сонгуулийн халаа сэлгээнээс хамгаалдаг байх нь зөв. Ур чадвартай, салбарын туршлага мэдлэгтэй албан хаагчдыг засаг солигдох болгонд үүсдэг намчирхал, улс төржилтөөс ангид байлгах ёстой. Тогтвортой, тууштай хүний нөөцийн бодлого хэрэгжүүлэх нь Засгийн газрын бүх ТОГТВОРТОЙБАЙДАЛ
- 15. Ì Î Í Ã Î Ë Û Í Á È Ç Í Å Ñ È É Í Ç ª Â Ë ª Ë М Б З - И Й Н А Н Х Д У Г А А Р Ч У У Л Г А У У Л З А Л Т А А С Г А Р С А Н С А Н А Л 15 2 0 1 6 түвшинд, тэр дундаа засаглалын дээд түвшинд нэн хамаатай. Яамдууд, агентлагууд, хэрэгжүүлэгч нэгжүүд нь хувийн хэвшлийнхэн болоод хөрөнгө оруулагчидтай шууд тулж ажилладагийн хувьд байнгын халаа сэлгээтэй байх нь төслийн урагшлах явц, хөрөнгө оруулалт, эдийн засгийн хөгжилд сөргөөр нөлөөлдөг. Мега төслүүд болон төр, хувийн хэвшлийн түншлэлийн төсөл хэрэгжүүлэх/зохицуулах нэгжийн гүйцэтгэж буй үүргийг хүндэтгэх хэрэгтэй. Эдгээр төсөл хэрэгжүүлэх нэгжүүдийн албан хаагчид хувийн хэвшлийн томоохон төслүүдийг удирдахаас гадна Дэлхийн банк, Европын сэргээн босголт, хөгжлийн банк, Азийн хөгжлийн банк зэрэг томоохон санхүүжилттэй олон талт төслийг хариуцдаг онц ач холбогдолтой үүрэг гүйцэтгэдэг. Улмаар албан тушаалтан байнга солигдох нь тогтвортой бус байдал үүсгэж, зөвшөөрлүүдийг саатуулан, өртгийг нэмэгдүүлдэг. Санал болгож буй хэмжүүрүүд: Олон улсын түвшин дэхь Монгол улсын зээлжих зэрэглэлийг сайжруулахын тулд юуны түрүүнд улс төрийн тогтвортой байдлыг хангахад шаардагдах арга хэмжээг авч хэрэгжүүлж, засаглалын болон улс төрийн нөхцөл байдлыг илэрхийлэх индексүүдийн түвшинг ахиулах хэрэгтэй: Олон улсын индексүүд: Санаачлагч байгууллагууд: Дэлхийн засаглалын индекс Дэлхийн банк Авлигын индекс Трансперенси интернэшнл Дэлхийн эрх чөлөөт байдлын индекс Фридом Хауз 1.1 Төсвийн сахилга бат Засгийн газар төсвийн тогтвортой байдлыг хангахын тулд төсвийн болоод санхүүгийн сахилга батыг чандлан сахих, 2012 онд батлагдсан Төсвийн тогтвортой байдлын тухай хууль болон “Эдийн засгийн хүндрэлээс гарах арга хэмжээний хөтөлбөр” буюу “СМАР”-ийг үргэлжлүүлэн хэрэгжүүлэх шаардлагатай. Төсвийн болоод санхүүгийн тогтвортой байдал нь хувийн болоод олон талт зээлдүүлэгчдэд Монгол улсад зээл олгох итгэлийг төрүүлэх ба энэ нь Монгол улсын зээлжих зэрэглэлийг нэмэгдүүлж, зээлийн хүүг буулгаснаар өрийн хүүний ачааллыг багасгана. Энэхүү итгэлийг олж авах нь Засгийн газрын хувьд олон улсын хөрөнгийн зах зээлээс босгосон 500 сая ам.долларын 10.875%-иас бага хүүтэй хөрөнгө босгоход нэн чухал юм. Тогтвортой байдлыг хангахад санхүүгийн сахилга бат нэн чухал. Учир нь Хөгжлийн банк (2017) болоод Чингис бондын (2018) эхний төлөлтийг энэ оны 6-р сарын сонгуулиас хойш 18 сарын дотор төлөх ёстой болно. Иймд Засгийн газар илүү бага хүүтэй санхүүжилт олж гадаад өр төлбөрийг барагдуулахын тулд төсвийн сахилга батыг чандлан сахиж эдийн засгийн шинэтгэл хийнэ гэсэн үүрэг амлалтаа батлан харуулах хэрэгтэй. Мөнгөний болоод төсвийн сахилга бат нь хөрөнгө оруулалтын хөшүүрэг болох татварын болоод санхүүгийн бодлоготой шууд уялддаг учир гадаадын шууд хөрөнгө оруулагчид энэ тал дээрх Засгийн газрын байр суурийг онцгойлон анхаардаг. Шинээр хүчин төгөлдөр болсон НӨАТ-ын хууль нь үл буцаах нөхцөлтэй (non-recourse) төслүүдийн санхүүжилтийн нийт хөрөнгө оруулалтын зардлыг 5-10 хувиар өсгөж байгаа сөрөг үр дагавар дагуулж байгаа юм. Харин 2016 оны 2-р сард өргөн барьсан Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татвар (ААНОАТ)-ын тухай хуулийн нэмэлт өөрчлөлтөөр ТОГТВОРТОЙБАЙДАЛ
- 16. Б И З Н Е С И Й Н О Р О Л Ц О Г Ч Т А Л У У Д Ы Н Т Э Р Г Ү Ү Н И Й Т Ү Н Ш М Б З - И Й Н А Н Х Д У Г А А Р Ч У У Л Г А У У Л З А Л Т А А С Г А Р С А Н С А Н А Л 16 2 0 1 6 ААНОАТ-ыг 20% болгох заалт нь манай улсын хоёр талт хэлэлцээрүүдэд тусгасан талууд тэгш эрхтэй байх заалтыг зөрчиж, гадаадын хөрөнгө оруулагчдыг ялгаварлаж буй хэрэг юм. Мөнгөний бодлогын хувьд, 2008 оноос хойш анх удаа худалдааны тэнцэл эерэг гарсан нь уул уурхайн салбар зогсонги байдалд орж, импорт буурснаас үүдэлтэй бөгөөд эдийн засгийн ерөнхий хямралаас үүдэн бизнес эрхлэгчид болоод өрх гэр бүл хэмнэлтийн горимд шилжсэнээр гаднаас импортлох бараа бутээгдэхүүний худалдан авалт, эрэлт хэрэгцээ багассантай холбоотой. Энэхүү худалдааны эерэг тэнцэл нь төсвийн алдагдлыг багасгаж, гадаад валютын нөөцийн хомсдлыг тодорхой хэмжээнд хөнгөлсөн ч, улсын гадаад валютын нөөц 4-5 сарын хугацаанд л хүрэлцээтэй байгаа нь богино болон урт хугацааны гадаад өрийг дараагийн 2 жилд дарах боломжгүй болгож байна. Эдийн засгийн сэргэлт, өсөлтийг үндсэндээ хувийн хэвшлийн салбар л бий болгоно. Засгийн газрын үүрэг бол зардлыг хэмнэж, төсвийн өндөр сахилга бат баримтлан, хөрөнгө оруулагчид, зээлдүүлэгчдийг Монголд буцан эргэж ирж хувийн хэвшилд эсвэл төр, хувийн хэвшлийн хамтын ажиллагаанд орох итгэлийг нэмэгдүүлэхэд шаардлагатай хууль эрх зүйн тогтвортой орчныг бүрдүүлэх явдал юм. 1.2 Бодлогын уламжлал Бодлогын уламжлал, тогтвортой байдлыг хангахын тулд шинэ Засгийн газрын нэн тэргүүнд авч хэрэгжүүлэх ажил бол 2012 оны Төсвийн тухай хууль болон “Эдийн засгийн хүндрэлээс гарах арга хэмжээний хөтөлбөр”-ийг үргэлжлүүлэн хэрэгжүүлэх явдал юм. “Эдийн засгийн хүндрэлээс гарах арга хэмжээний хөтөлбөр”-ийг 2016 оны эхээр Олон улсын валютын сан (ОУВС) ба бусад олон улсын санхүүгийн байгууллагуудын оролцоотойгоор боловсруулсан. Энэ хөтөлбөр нь мөнгөний болон төсвийн бодлогыг чангатгаж, өрийн удирдлага, бүтцийн шинэчлэлийн асуудлыг сайжруулах санаачилгуудыг тусгасан. Уг хөтөлбөр нь зардлын болоод төсвийн хэмнэлт, сахилга бат, бодлогын уламжлал, тогтвортой байдлыг сахиулахад хувь нэмрээ оруулна. ТОГТВОРТОЙБАЙДАЛ
- 17. Ì Î Í Ã Î Ë Û Í Á È Ç Í Å Ñ È É Í Ç ª Â Ë ª Ë М Б З - И Й Н А Н Х Д У Г А А Р Ч У У Л Г А У У Л З А Л Т А А С Г А Р С А Н С А Н А Л 17 2 0 1 6 “Эдийн засгийн хүндрэлээс гарах арга хэмжээний хөтөлбөр” нь хөрөнгө оруулалт болон эдийн засгийн өсөлтөнд хүргэх тогтвортой байдлыг хангахад шаардлагатай өргөн хүрээний бодлогын шинэчлэлийн суурийг бий болгоно. Гадаад тэнцвэрийг хадгалах төсвийн бодлого Тогтвортой мөнгөний бодлого Өрийн удирдлагын стратеги Бүтцийн шинэчлэл Нэгдсэн төсөвт Үнэ тогтворжуулах хөтөлбөр (ҮТХ) болон Хөгжлийн банкны зардал зэрэг төсөвт хамааруулж болох зардлыг суулгах Төсвийн тогтвортой байдлын тухай хуулийн дагуу төсвийн алдагдал, Засгийн газрын өрийг аажмаар бууруулах Хөгжлийн банкны нийгэмд хандсан төслийн зарцуулалтыг мөнгөний бодлого болон төсвийн бодлоготой уялдуулан бууруулах Төсвийн урт хугацааны төлөвлөгөөг хэрэгжүүлэх 2014 оны 7-р сараас эхлэн мөнгөний бодлогыг аажмаар чангалах Мөнгөний бодлогод тохирохгүй байгаа хөтөлбөрүүдийг зогсоох Санхүүгийн салбарын эрсдлээс системтэйгээр урьдчилан сэргийлэхийн тулд макро болон микро арга хэмжээг авч хэрэгжүүлэх Макро эдийн засгийн суурь үзүүлэлттэй уялдуулан валютын ханшинд уян хатан бодлого баримтлах Өрийн удирдлагын тухай хууль нь өрийн удирдлагын бодлого болон туршлагыг сайжруулах боломжийг нэвтрүүлсэн 2016-2018 оны Өрийн удирдлагын стратеги УИХ-аар батлагдсан Засгийн газрын Өрийн хүү барагдуулах төлөвлөгөөг дэмжих Үүргээ санаачлагатайгаар биелүүлж, хариуцлагын тогтолцоог хэрэгжүүлэх Олон улсын өрийн зах зээлд идэвхитэй оролцох OУВС, Дэлхийн банк, Азийн хөгжлийн банкны тусламжтайгаар боловсруулсан макро эдийн засгийн бодлого УИХ-аар “Эдийн засгийн хүндрэлээс гарах арга хэмжээний хөтөлбөр” нэрээр батлагдсан Эдийн засгийг төгөлдөржүүлэх, бүтээмж, өрсөлдөх чадвар, байгууллагын мэдлэг, мэдээлэл хүлээж авч чадах чадавхийг дэмжих арга хэмжээнүүд Урт хугацааны тогтвортой хадгаламжийн бодлого (моргеижийн санхүүжилтийн тогтвортой хөтөлбөр)-ыг санаачлах Хөгжлийн банкны засаглалыг сайжруулж, хараат бус байдлыг нэмэгдүүлэх Өнөөгийн мөрдөгдөж буй хууль тогтоомжийг сайжруулан, тууштай хэрэгжүүлэх нь шинэ хууль баталснаас хавьгүй илүү. Багц хууль баталж, жилийн дараа эхэлсэн гараандаа буцаж очиж байхын оронд сайжруулах шаардлагатай дутуу ажлыг “төслийн баримт бичиг” болохыг нь тодотгоод санал авч байх хэрэгтэй! ТОГТВОРТОЙБАЙДАЛ
- 18. Б И З Н Е С И Й Н О Р О Л Ц О Г Ч Т А Л У У Д Ы Н Т Э Р Г Ү Ү Н И Й Т Ү Н Ш М Б З - И Й Н А Н Х Д У Г А А Р Ч У У Л Г А У У Л З А Л Т А А С Г А Р С А Н С А Н А Л 18 2 0 1 6 Хэрвээ Засгийн газар Төсвийн тогтвортой байдлын тухай хууль болоод “Эдийн засгийн хүндрэлээс гарах арга хэмжээний хөтөлбөр”-ийг бүрэн хэрэгжүүлэх боломжгүй бол Олон улсын валютын сангийн “стэнд-бай” буюу “Зайлшгүй шаардлагатай үед олгогддог санхүүгийн тусламж”-ийн хөтөлбөрийг хэрэгжүүлж болох бөгөөд энэ нь зээлдүүлэгч, хөрөнгө оруулагчдын итгэлийг нэмэгдүүлэх ба бага өртөгтэй санхүүжилтийг олох гарцыг нээж өгнө. Төсвийн болоод санхүүгийн тогтвортой байдал нь эцсийн дүндээ Монгол улсад итгэх итгэлийг нэмэгдүүлж зээлжих зэрэглэлийг ахиулна. Монгол улсын зээлжих зэрэглэл 2016 оны 5-р сарын байдлаар Moody’s-с гаргасан үзүүлэлтээр В2 сөрөг, Fitch & S&P-с гаргасан дүгнэлтээр тогтвортой В зэрэглэлд байгаа бөгөөд үүнийг сайжруулснаар цаашдын зээлийн өртөгийг бууруулж, арилжааны зээлийн хүүг багасган, хөгжлийн түлхүүр болсон хувийн хэвшлийн өртөг зардлыг бууруулна. Төрийн өмчит аж ахуйн нэгжээс эдийн засгийн үр өгөөжтэй холдинг компаний (баялагийн сан) хэлбэр лүү шилжиж, үйл ажиллагааны багцаа өргөтгөн, ашигтай болгоход чиглэсэн Эрдэнэс Монгол ХХК дээр хийгдэж буй хүчин чармайлтыг дэмжиж үргэлжлүүлэх хэрэгтэй. Өмнөх Засгийн газрын авч хэрэгжүүлсэн бодлого, хууль тогтоомжуудын өөрчлөлтийг доорх хүснэгтэнд тусгасан бөгөөд хөрөнгө оруулалтыг шинэчлэх, эдийн засгийг өсгөх, ажлын байр бий болгоход ахиц гарсан харагдаж байна. Цаашид улам их ажил хийх хэрэгтэй бөгөөд худалдаа, хувийн хэвшлийг дэмжих бодлогыг сайжруулах шаардлагатай байна. Шинээр хүчин төгөлдөр болсон бодлого, хууль тогтоомжуудын өөрчлөлтүүд Макро эдийн засгийн бодлогын нэмэлт өөрчлөлт, худалдааны гэрээнүүд • Эдийн засгийн ил тод байдлын тухай хууль батлагдсан • “Эдийн засгийн хүндрэлээс гарах арга хэмжээний хөтөлбөр” УИХ-аар батлгадсан • Япон улс: Эдийн засгийн түншлэлийн гэрээ байгуулсан • БНХАУ: Хоёр талт түншлэлийн гэрээнүүд байгуулсан (дэд бүтэц, усан цахилгаан станцын төслүүд) • БНХАУ ба ОХУ: Эдийн засгийн гурван талт коридор байгуулах хөтөлбөрийн санамж бичигт гарын үсэг зурсан: Төсвийн бодлогын нэмэлт өөрчлөлтүүд, өрийн удирдлага • Төсвийн тогтвортой байдлын тухай хууль УИХ-аар шинэчлэгдэн батлагдав • Өрийн удирдлагын тухай хууль УИХ-аар батлагдсан • Монгол улсын Хөгжлийн банкны санхүүжүүлсэн төслүүдийг улсын төсөвт суулгасан • 2016 – 2018 оны Өрийн удирдлагын стратеги батлагдсан ТОГТВОРТОЙБАЙДАЛ
- 19. Ì Î Í Ã Î Ë Û Í Á È Ç Í Å Ñ È É Í Ç ª Â Ë ª Ë М Б З - И Й Н А Н Х Д У Г А А Р Ч У У Л Г А У У Л З А Л Т А А С Г А Р С А Н С А Н А Л 19 2 0 1 6 Мөнгөний бодлого • 2016 оны 1-р сарын 24-нд бодлогын хүү 12% болж буурсан • Үнэ тогтворжуулах хөтөлбөрийг зогсоосон • 2017 оны эцсийн байдлаар банкны хувьцаа эзэмшигчдийн төлсөн капиталын доод хэмжээг 50 тэрбум төгрөг байхаар заасан • Хяналтын тогтолцоог системтэйгээр сайжруулахын тулд ОУВС-аас техникийн тусламж авсан Аж үйлдвэрийг дэмжиж, эдийн засгийг төгөлдөржүүлэх • Экспортонд гарах нэмүү өртөг шингэсэн байгалийн нөөцийн бүтээгдэхүүнийг бий болох санаачлагууд • Хоол хүнс, шингэн бүтээгдэхүүн, ноос ноолуур, арьс шир, бөс даавуу боловсруулах дотоодын жижиг, дунд үйлдвэрийг дорвитой дэмжих Гадаадын шууд хөрөнгө оруулалтыг дэмжих • Бүртгэл, мэдүүлгийн үйл ажиллагааг хөнгөвчлөн, хууль эрх зүйн орчинг сайжруулах • Дэд бүтцийг хөгжүүлэх төр, хувийн хэвшлийн түншлэл, концессийн гэрээг дэмжих 1.3 Бодлого, хууль тогтоомжийн уялдаа холбоо Бодлого, хууль тогтоомжууд эмх цэгцтэй бөгөөд хоорондоо уялдаа холбоотой байх хэрэгтэй. Засгийн газар хөрөнгө оруулалт татах гэж хичээж байгаа боловч зарим баталсан хууль тогтоомжууд нь энэ зорилготой нь харшилдаг. 2012-2016 оны хооронд батлагдсан энэ төрлийн хууль тогтоомжууд: i. Стратегийн ач холбогдол бүхий салбарт үйл ажиллагаа явуулж байгаа аж ахуйн нэгжид гадаадын хөрөнгө оруулалтыг зохицуулах тухай хууль (2012) ii. Дотоод, гадаадын хөрөнгө оруулагчдад онц ноцтой нөлөөлсөн шинэ Хөрөнгө оруулалтын тухай хууль (2013) iii. 2014 онд цуцлагдсан Давхар татварын гэрээнүүд iv. 2016 оны 1-р сарын 1-нээс эхлэн үйлчилсэн шинэ НӨАТ-ын хууль, Татварын тухай хуулийн нэмэлт өөрчлөлт Татварын бодлого нь тэгш шударга байж, хүн бүрт адил тэгш үйлчлэх ёстой бөгөөд дотоод, гадаадын хөрөнгө оруулагчдыг шинэ бизнесд орох нөхцлийг дэмжих хэрэгтэй. Гэвч НӨАТ болоод 2016 оны 2-р сард шинэчлэн найруулсан ААНОАТ-ын тухай хуулийн төсөлд хөрөнгө оруулалтанд саад болох заалтууд орсон. Жишээ нь: НӨАТ- ын тухай шинэ хууль нь төслийн санхүүжилтээр хэрэгжиж байгаа төслүүдийн нийт хөрөнгө оруулалтын өртгийг 5-10%-иар нэмэгдүүлж байгаа нь төслүүдэд сөрөг нөлөө үзүүлж байна. Үл хөдлөх хөрөнгө буюу үндсэн хөрөнгөд оруулсан хөрөнгө оруулалтыг НӨАТ болон ААНОАТ-т нөхөн төлбөр болох зардлаар тооцох боломжгүй болсон. Энэ өөрчлөлт нь компанийн ашиг, хөрөнгө татах чадварт нөлөөлж, Монгол дахь хөрөнгө оруулалтын зардлыг өсгөнө. ТОГТВОРТОЙБАЙДАЛ
- 20. Б И З Н Е С И Й Н О Р О Л Ц О Г Ч Т А Л У У Д Ы Н Т Э Р Г Ү Ү Н И Й Т Ү Н Ш М Б З - И Й Н А Н Х Д У Г А А Р Ч У У Л Г А У У Л З А Л Т А А С Г А Р С А Н С А Н А Л 20 2 0 1 6 2016 оны 2-р сард өргөн барьсан ААНОАТ-ын тухай хуулийн төсөлд үнэт цаасны гүйлгээнд татвар ногдуулахаар заасан. Хэрвээ оршин суугч бус иргэн хувьцаагаа зарвал дан ганц хөрөнгийн олзоос бус хувьцаа борлуулсан нийт орлогоос татвар төлөхөөр байна. Хэрэв энэ хууль дээрх заалтын дагуу батлагдвал энэ нь гадаадын үнэт цаасны багцын бүх хөрөнгө оруулалтыг ялгаварласан хэрэг болох ба үүний уршгаар гадаадын шууд хөрөнгө оруулалт буурч, хөрөнгийн зах зээлийг сэргээх гэсэн Засгийн газрын оролдлого талаар болно. Мөн энэ хуулийн төсөл нь гадаадын хөрөнгө оруулагчдад адил тэгш хандана гэсэн хоёр талт бүх хэлэлцээрийг зөрчиж байна. Шинэ НӨАТ-ын болоод ААНОАТ-ын тухай хуулийн төсөл нь хувийн хэвшлийнхэнд хэрхэн нөлөөлөхийг дор тайлбарлав: Шинэ НӨАТ-ын тухай хуульд ирүүлсэн гишүүдийн санал #1 2015 оны 7-р сарын 9-нд батлагдсан НӨАТ-ын тухай хуулийн нэмэлт өөрчлөлт нь хувийн хэвшилд доорх байдлаар сөргөөр нөлөөлж байна: • 14.1.5-д зааснаар “үндсэн хөрөнгө бэлтгэхэд зориулж импортоор оруулсан буюу худалдан авсан бараа, ажил, үйлчилгээнд төлсөн болон үндсэн хөрөнгө худалдан авахад төлсөн албан татварыг хасахгүй” гэж заасан тул тус НӨАТ- ийг буцаан авч чадахгүйд хүрч байна. Энэ төрлийн хөрөнгө оруулалтыг НӨАТ-ын буцаан олголтоос хасах нь хөрөнгө оруулалтын нийт зардлыг ихэсгэж, ашиг орлогыг багасган, хөрөнгө оруулалтыг бууруулна. Энэхүү шинэ заалт нь уул уурхай, үйлдвэрлэл, хөдөө аж ахуй зэрэг Засгийн газрын эдийн засгийг төгөлдөржүүлэхээр зорьж хөрөнгө босгох бүхий л салбарт хөрөнгө оруулалт татах хүчин чармайлтыг мохоож байна. Жишээ Хүчингүй болгосон хууль Одоогийн хууль Үйлдвэрлэлийн зориулт бүхий тоног төхөөрөмж худалдан авахад төлөх НӨАТ • Худалдан авалтын дүн- $100 • Импортын гаалийн татвар (5%) - $5 • Капиталжуулсан хөрөнгө - $105 • Худалдан авалтын дүн - $100 • Импортын гаалийн татвар (5%) - $5 • НӨАТ (10%) - $10 • Капиталжуулсан хөрөнгө - $115.5 Зөвлөмж: Tүр хугацаанд авах арга хэмжээ: тус заалтын хүчин төгөлдөр үйлчлэх огноог хамгийн багадаа 4 жилээр хойшлуулах. Урт хугацаанд хэрэгжүүлэх арга хэмжээ: 14.1.5-р заалтыг хүчингүй болгох • Монгол улсад оршин суугч бус иргэний үзүүлсэн үйлчилгээ эсвэл гүйцэтгэсэн ажлуудад НӨАТ тооцох: Оршин суугч бус этгээд болон байнгын оршин суугч иргэний хооронд хийсэн аливаа гүйлгээнд доод хязгаарыг хязгаарлахгүйгээр НӨАТ тооцно. 14.2.11 -ийн дагуу оршин суугч бус этгээдийн төлсөн НӨАТ-аас байнгын оршин суугч иргэн буцаан авалт хийх боломжгүй болсон. Бүх гүйлгээнд (1 доллар ч бай) НӨАТ ногдуулах болсон нь шаардлагагүй нэмэлт ажил удаж байгаа юм. Зөвлөмж: Байнгын оршин суугч нь оршин суугч бус иргэний төлсөн НӨАТ-аас буцаан авалт хийдэг байсан өмнөх хуулийн жишгийг сэргээх. ТОГТВОРТОЙБАЙДАЛ
- 21. Ì Î Í Ã Î Ë Û Í Á È Ç Í Å Ñ È É Í Ç ª Â Ë ª Ë М Б З - И Й Н А Н Х Д У Г А А Р Ч У У Л Г А У У Л З А Л Т А А С Г А Р С А Н С А Н А Л 21 2 0 1 6 • Оршин суугч бус компаниудын хувьд төлбөр хийгдсэний дараа НӨАТ- ын буцаан олголт хийгддэг байх нь зүйтэй. Учир нь гадагшаа гаргаж буй экспортын бүтээгдэхүүний үйлчилгээнд НӨАТ тооцож байгаа боловч буцаан олголт хийхгүй байх нь шурарга бус юм. НӨАТ-ын шинэ хуулинд хэрэглэж буй аргачлал нь оршин суугч бус компаниудын НӨАТ-ын дүнг нэмэгдүүлж байгаа нь үнийн өрсөлдөөнд сөргөөр нөлөөлж байна. Шинэ НӨАТ-ын тухай хуульд ирүүлсэн гишүүдийн санал #2 НӨАТ-ын шинэ хуулиар дотоодын компаниуд гадаадын компаниудад шилжүүлэх төлбөрт НӨАТ төлөх шаардлагатай болж байгаа бөгөөд буцаан олголт авах боломжгүй болсон. Бодит байдал: НӨАТ-ын тухай шинэ хуулийн 7.1.2-т зааснаар гадаад улсаас Монгол улсад импортоор оруулсан бүх төрлийн бараа, ажил, үйлчилгээнд НӨАТ ноогдуулна гэж заасан. Гэтэл уг хуулийн 14.1.2-т2 зааснаар “худалдах, түүнчлэн үйлдвэрлэл, үйлчилгээний зориулалтаар импортоор оруулсан бараанд төлсөн НӨАТ-ыг буцаан авч болохоор заасан. Зөвлөмж: НӨАТ-ын шинэ хуулийн 14.1.2-т “ажил ба үйлчилгээ” гэдэг үгийг нэмж импортоор орж ирсэн ажил, үйлчилгээнд төлсөн НӨАТ-аас буцаан олголт авдаг болгон өөрчлөх. Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татвар (ААНОАТ)-ын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төсөлд өгөх МБЗ-ийн нэгдсэн санал ААНОАТ-ын тухай хуулийн 2016 оны 2-р сард хийгдсэн шинэчилсэн найруулгын төслийн заалтууд бизнес эрхлэгчдэд ямар нөлөө үзүүлж байгаа талаар дэлгэрэнгүй шинжилгээ хийж санал зөвлөмийг МБЗ-ийн татвар болон хуулийн ажлын хэсгийн экспэртүүдээр хэлэлцүүлэн байр сууриа илэрхийлсэн мэдэгдэл 2016 оны 5-р сарын 20-нд гаргасан. ААНОАТ-ын шинэчилсэн хуулийн төслийн зарим зохицуулалтууд нь одоогийн хуулийн зохицуулалтыг илүү тодорхой болгосон, тайлагнах журмыг хялбаршуулсан, татварын босгыг шинэчлэн тогтоосон зэрэг давуу талыг бий болгосон нь сайшаалтай боловч тэдгээрийн бизнес эдийн засагт үзүүлэх бодит нөлөөллийг дахин нухацтай хянаж үзэх шаардлагатай байна. ТОГТВОРТОЙБАЙДАЛ 1 16.1.2.оршин суугч бус этгээдээс энэ хуулийн 7.2.5-д заасан гаалийн бүрдүүлэлт хийлгээгүй бараа, ажил, үйлчилгээг худалдан авахдаа үнийн дүнгээс албан татварыг суутган авч төсөвт төлнө; 2 14.1.Хувь хүн, хуулийн этгээдийн албан татвар суутган төлөгчөөр бүртгүүлснээс хойшх хугацаанд энэ хуулийн 7, 8, 11 дүгээр зүйлд заасны дагуу төлсөн доор дурдсан албан татварыг түүний төсөвт төлөх албан татвараас хасч тооцно: 14.1.2.худалдах, түүнчлэн үйлдвэрлэл, үйлчилгээний зориулалтаар импортоор оруулсан бараанд төлсөн;
- 22. Б И З Н Е С И Й Н О Р О Л Ц О Г Ч Т А Л У У Д Ы Н Т Э Р Г Ү Ү Н И Й Т Ү Н Ш М Б З - И Й Н А Н Х Д У Г А А Р Ч У У Л Г А У У Л З А Л Т А А С Г А Р С А Н С А Н А Л 22 2 0 1 6 Ерөнхий дүгнэлт Хуулийн одоогийн төсөл нь аж ахуйн нэгжүүдийн одоогийн орлогоос татвар ноогдуулах харилцааг зохицуулж байгаа мэт харагдаж байгаа боловч ирээдүйд үр өгөөжөө өгөх томоохон төслүүдийг зогсоох, удаанаар сэргэж эхэлж байгаа гадаадын хөрөнгө оруулагчдын сонирхлыг дахин бууруулах зэрэг сөрөг үр дагаврыг бий болгож болзошгүй байна. Төслийн энэ хувилбар нь хөрөнгө оруулалт, мөнгөний эргэлт бага эдийн засагт оршин тогтнох эсэх тухай хүнд сорилыг туулж буй аж ахуйн нэгжүүдэд хүнд цохилт болох тул бизнесийн үйл ажиллагааг улам хүчгүйдүүлж, төсвийн алдагдлаа нөхөх үү, эсвэл дотоодын аж ахуйн нэгжүүдийн санхүүгийн чадавхи сайжиртал хуулийн төслийг энэ хэвээр хэлэлцэхийг хойшлуулах уу гэдэг зарчмын шийдвэр гаргах хэрэгтэй. Тухайлбал татварын хувь хэмжээ нэмэгдээгүй мэт харагдаж байгаа боловч, хувьцаа үнэт цаасны гарзнаас татвар суутгах, хараахан хийгдээгүй борлуулалт үзүүлээгүй ажил үйлчилгээтэй холбоотойгоор, ажил үйлчилгээг үзүүлэхэд ихэвчлэн хэрэглэгддэг урьдчилгаанаас татвар авах байдлаар тусгасан зэрэг нь бизнесийн үйл ажиллагааны эгзэгтэй мөчүүдэд татвар авч, улмаар бизнесийг сулруулах зохицуулалт болжээ. Цаашилбал, төслийн зарим зохицуулалт нь аж ахуйн нэгжийн дотоод үйл ажиллагаа руу хэт орсон, ашиггүй алдагдалтай хэрхэн гаргаж болох вэ гэдгийг нарийн «тооцоолж гаргасан» мэт харагдаж байна. Төсөлд санхүү тооцооллын олон улсын стандартаас зөрүүтэй тооцооллыг хийхэд хүргэх заалтууд мөн агуулагдсан байгаа нь олон улсын жишигт үндэсний компаниудаа хүргэх бус, зөвхөн өөр хоорондын өрийн сүлжээндээ үлдэх бүдүүлэг нөхцөл рүүгээ шилжихэд хүргэх эрсдэлтэй гэж байна. Зарим зүйл заалтын дүн шинжилгээ 1. Эдийн засагт нэн хэрэгтэй байгаа шинэ бизнес эхлэхгүй байх мөн бизнесийн үйл ажиллагаа өргөсөхгүй байх шууд эрсдэл – Энэ хуулийн төслийн хэд хэдэн заалтууд нь нэмүү өртөг бий болгох баяжуулах, боловсруулах үйлдвэр барихгүй байх, мөн дэлхийн жишигт нийцсэн технологи, үйлчилгээг гадаадаас үндэсний компаниуд авч чадахгуй байдалд хүргэхээр байна. Жишээлбэл: Хавсралт 1-т хуулийн төслийн 17.2, 20.11, 22.5 дэхь заалтуудын дэлгэрэнгүй тайлбарыг харна уу. 2. Монголын хөрөнгийн биржийн үйл ажиллагааны хөгжилд сөргөөр нөлөөлнө – Хувьцаа, үнэт цаас борлуулсаны орлогоос татвар авч байгаа нь брокерын компаниуд үйл ажиллагаагаа зогсооход хүргэнэ. Жишээлбэл: Хавсралт 1-т хуулийн төслийн 9.1.2, 23.1 дэхь заалтуудын дэлгэрэнгүй тайлбарыг харна уу. 3. Уул уурхайн компаниудын үйл ажиллагаа улам доголдох эрсдэл – Түүхий эдийн ханшийн уналтаас үүдсэн хямралд өртөөд байгаа уул уурхайн компаниудад татварын, үйл ажиллагааны зардлын дарамт мөн хөрөнгө босгох боломжийг хязгаарлах зэрэг нөхцөлд хүргэж байна. Жишээлбэл: Хавсралт 1-т хуулийн төслийн 27.15, 20.11, 18.1.8 дэхь заалтуудын дэлгэрэнгүй тайлбарыг харна уу. 4. Гадаадын хөрөнгө оруулагчдын сонирхлыг бууруулах эрсдэл – Хувьцаа борлуулсаны орлогоос шууд татвар ногдуулж байгаа нь хөрөнгө оруулалтын орчныг шууд муутгаж харуулах үзүүлэлт болно. Жишээлбэл: Хавсралт 1-т хуулийн төслийн 4.1.8 дэхь заалтын дэлгэрэнгүй тайлбарыг харна уу. 5. Хүчин төгөлдөр хуулийн зарим чухал зохицуулалт алдагдсан - Энэ хуулийн төслөөр гадаад валютын ханшийн зөрүүний тухай ойлголтыг нэг мөр болгох байтал энэ ТОГТВОРТОЙБАЙДАЛ