1. Барилгын байгууллагын өрсөлдөх чадварт нөлөөлөх хүчин зүйлс,
түүний үнэлгээ
Чимэддоржийн Гансолонго /БИАС-ийн Барилгын менежментийн анги 3-р курс/
Хасбаатарын Шижиртуяа /БИАС-ийн Барилгын менежментийн анги 3-р курс/
Хураангуй
Монгол улсын барилгын салбарын хөгжлийн өнөөгийн тулгамдсан асуудлыг
судалж, барилгын байгууллагын үйл ажиллагаанд нөлөөлөх гадаад, дотоод орчны
хүчин зүйлсийн ангилал боловсруулж, дотоодын зарим байгууллагын техник- эдийн
засгийн үзүүлэлтэд тулгуурлан тэдгээрийн өрсөлдөх чадварт экспертийн аргаар
үнэлгээ хийсэн. Барилгын салбарын үр ашгийг дээшлүүлэхэд төр засаг болон
бизнесийн байгууллагуудын зүгээс авч хэрэгжүүлэх шаардлагатай зарим арга
хэмжээний талаар дүгнэлтэд оруулсан.
Түлхүүр үгс: гадаад, дотоод орчин, сул давуу тал, хямрал
Оршил
Монгол улсын эдийн засгийн нэг гол салбар нь барилгын салбар юм. Энэ
салбарт нийт хөрөнгө оруулалтын хэмжээ дотоодын нийт бүтээгдэхүүний 8,7 хувийг
эзэлж байгаагаар тодорхойлогдоно. Энэ салбарын хөрөнгө оруулалт нь гадаадын
зээл тусламж, улсын төсвийн хөрөнгө оруулалт, бизнесийн байгууллагын өөрийн
хөрөнгө зэрэг олон эх үүсвэртэй бөгөөд улсын төсвийн хөрөнгө оруулалтын бараг
гуравны нэг нь барилгын салбарт ноогдож байна. 2005-2008 онуудад барилгын
салбарын үйл ажиллагаа илт идэвхижиж, ялангуяа орон сууц, үйлчилгээний барилга,
обьект олноор баригдаж, банкны зээл олголт өссөн юм.
Дэлхийн улс орнуудыг хамарсан санхүүгийн зах зээлийн хямрал нь Монгол улсын
санхүүгийн салбарт нөлөөлж, ялангуяа урт хугацаат орон сууцны зээл олголтыг
хязгаарласнаас шалтгаалан орон сууцны борлуулалт үндсэндээ зогсож, их
хэмжээний орон сууцны барилгын дуусаагүй үйлдвэрлэл бий болжээ. Эдгээр хүчин
зүйлээс шалтгаалж дотоодын барилгын байгууллагуудын үйл ажиллагаа доголдож,
техник, эдийн засгийн чадавхи сул, байгууллагуудын өрсөлдөх чадвар эрс буурахад
нөлөөлж байна. Иймд энэ өгүүлэлд барилгын байгууллагуудын өрсөлдөх чадварт
нөлөөлөх хүчин зүйлсийг судалж, дотоодын зарим байгууллагын өрсөлдөх чадварт
үнэлгээ өгөхийг зорилго болголоо.
1. Барилга, хөрөнгө оруулалтын салбарын хөгжлийн өнөөгийн байдал
2009 оны байдлаар нийт барилга угсралт засварын ажлын 70 хувийг дотоодын
барилгын байгууллагууд, 20 хувийг гадаадтай хамтарсан, үлдсэн 10 хувийг гадаадын
хөрөнгө оруулалттай барилгын байгууллагууд гүйцэтгэсэн байна.
2004-2008 онуудад барилгын салбар эрчимтэй хөгжиж, улмаар арилжааны
банкуудаас барилгын салбарт олгосон зээлийн хэмжээ хурдацтай өсчээ.

2. Ихэнх арилжааны банкуудын нийт зээлийн багцад эзлэх барилгын салбарт олгосон
зээлийн хэмжээ 20 хувьд хүрсэн байна. Нийт банкны системийн хэмжээнд нийтдээ
540,0 тэрбум төгрөгийн зээлийг барилгын салбарт олгосон
байна.
Дэлхийн улс орнуудыг хамарсан санхүүгийн зах зээлийн хямрал нь манай улсын
банкны салбарын гадаадаас авах эх үүсвэрийн хэмжээг бууруулж, үүний үр
нөлөөгөөр арилжааны банкуудын олгосон зээлийн эргэн төлөлт удааширч
банкуудын хөрвөх чадвар муудсан байна. Эх үүсвэрийн дутагдалтай байдлаас
шалтгаалан банкууд зээл олголтыг, ялангуяа урт хугацаат орон сууцны зээл
олголтыг хязгаарласнаас шалтгаалан орон сууцны борлуулалт үндсэндээ зогсож, их
хэмжээний орон сууцны барилгын дуусаагүй үйлдвэрлэл бий болжээ.
2009 оны 10-р сарын эцсийн байдлаар Улаанбаатар болон хөдөө орон нутагт орон
сууцны зориулалт бүхий нийт 170 дуусаагүй барилга байгаа бөгөөд эдгээрийг бүрэн
дуусгах барилга угсралтын ажилд 450,0 тэрбум төгрөг шаардагдаж байна. Барилга
угсралтын компани , арилжааны банкуудад орон сууцны барилгын зээл, түүний
төлөлттэй холбоотой үүссэн хүндрэл нь Засгийн газрын “40000 орон сууц”
хөтөлбөрийн дагуу хэрэгжиж байгаа бизнесийн үйл ажиллагааны эрсдэл бөгөөд
2008 оноос дэлхийг хамарсан санхүүгийн хямрал, инфляцитай холбоотойгоор
Монгол банкнаас 2008 оны 6 сараас хэрэгжүүлсэн мөнгөний хатуу бодлоготой шууд
холбоотой байна.
Саяхан нэгэн төрийн бус байгууллагаас 10 сарын хугацаанд "Орон сууцны vнийн
өсөлтөнд хэн нь буруутай вэ?" гэсэн санал асуулыг явуулсан байна. Санал асуулгад
нийт 1947 санал ирсэн байна. Үүнээс 47.9 хувь нь буюу 933 хүн "төр буруутай" гэж
саналаа өгсөн байна. Төр бол зохицуулах, хяналт тавьж байх vvрэгтэй ба төрийн
оролцоо, зохицуулалт муугаас орон сууцны vнэ хий хөөрөгдөн өссөн гэж санал
асуулгад оролцогчдын олонх нь vзжээ. 35.49 хувь нь буюу 691 хvн "барилгын
компаниуд" гэж хариулжээ. Энд нэг чухал зvйлийг онцлоход барилгын компаниуд
өөрсдөө vнээ тогтоодог гэдгийг санах хэрэгтэй. 2.98 хvн буюу 58 саналыг
"Монголын төмөр зам" гэдэгт өгсөн байна. Төмөр замын ачаалал ихтэй, вагоны
хvрэлцээ муугаас ихээхэн хэмжээний материал хил дээр гацаж байсан. Vvнээс vvдэн
барилгын материал хомсдон vнэд орж, улмаар орон сууцны vнэ өсөхөд нөлөөлсөн
гэж зарим мэргэжилтнvvд дvгнэдэг. 8.78 хувь нь буюу 171 санал "Банкууд" гэсэн
хариултанд иржээ. Банкуудын зээлийн бодлогоос шалтгаалаад орон сууцны vнэ
өссөн хэмээн оролцсон 11 хvн тутмын 1 нь vзсэн байна. Нийт саналын 4.83 хувь
буюу 94 санал дэлхийн эдийн засгийн хямрал, зах зээл дээрх эрэлт нийлvvлэлтийн
байдал, хууль эрх зvйн орчин, хөрөнгө оруулалт зэрэг хүчин зүйлсийг нэрлэжээ.
Барилгын салбарын хөгжлийн өнөөгийн байдалд шинжилгээ хийж үзэхэд дараах
давуу, сул талууд ажиглагдаж байна.
Барилгын салбарын хөгжлийн өнөөгийн давуу тал:
-
Барилга орон сууцны зах зээлийн хэрэгцээ харьцангуй өндөр байгаа
Барилгын материалын хэрэгцээ тогтмол өсч байгаа
Тогтвортой жиллагаатай, техник, ажиллах хүчний нөөцтэй үндэсний
барилгын байгууллагууд байгаа
Барилгын материалын түүхий эдийн орд газар элбэгтэй
Барилгын салбарын үндэсний мэргэжилтэй боловсон хүчний тодорхой
хэмжээний нөөцтэй
Шинэ техник, технологи нэвтрүүлэх хэрэгцээ, сонирхол хангалттай байгаа

3. Барилгын салбарын хөгжлийн өнөөгийн сул тал:
-
Олон улсын санхүү, эдийн засгийн хямралт байдал
-
Барилгын салбарын хөгжлийн цэгцтэй бодлого дутмаг
-
Хөрөнгө оруулалтын хууль эрх зүйн таагүй орчин
-
Улс төрийн сонгуулийн үр дүнд салбарын бодлого алдагдах давтамж өндөр
-
Барилгын үйлдвэрлэлийн техникийн элэгдэл, технологийн хоцрогдол
-
Барилгын импортын материалын үнийн тогтмол өсөлт
-
Бодлого тодорхойлогч төрийн байгууллага, барилгын угсралтын болон
барилгын
материалын үйлдвэрүүд ,сургалт, эрдэм шинжилгээний
байгууллагуудын ажлын уялдаа сул
-
Барилга угсралтын байгууллага, барилгын
эргэлтийн хөрөнгийн байнгын хомсдол
-
Эрс тэс уур амьсгалын улмаас барилгын үйлдвэрлэлийн үргэлжлэх хугацаа
богино.
материалын
үйлдвэрүүдийн
Дотоодын барилгын байгууллагын өрсөлдөх чадварыг дээшлүүлэхийн тулд
барилгын салбарын
давуу талыг илүү хөгжүүлж, сул талын үйлчилгээг
саармагжуулах чиглэлээр барилга хөрөнгө оруулалтын салбарын үйл ажиллагаатай
холбоотой төр засаг, банк санхүү, барилгын байгууллагууд тал талаасаа идэвхитэй
ажиллах шаардлагатай гэж бид үзэж байна.
2. Байгууллагын өрсөлдөх чадварт нөлөөлөх хүчин зүйлсийн судалгаа.
Барилга, хөрөнгө оруулалтын
зах зээлд үйл ажиллагаа явуулах орчин түргэн
өөрчлөгдөж, шинэ техник технологи нэвтэрч, гадаадын
хүчтэй өрсөлдөгч
байгууллагууд олноор
орж байгаа өнөөгийн нөхцөлд үндэсний барилгын
байгууллагууд барилгын үйлдвэрлэлийн удирдлага, менежментийн арга, барилд
огцом өөрчлөлт гаргаж ажиллахыг шаардаж байна. Орчин үеийн менежментийн гол
зорилго нь байгууллагын материал, хүн, санхүү, мэдээллийн нөөцийн урсгал, нэгж
байгуулллагуудын ажлын уялдааг оновчтой зохицуулж, үр ашгийн түвшинг
нэмэгдүүлж, өрсөлдөх чадварыг дээшлүүлж,
стратегийн зорилтуудыг
хэрэгжүүлэхэд чиглэгдэж байна.
Байгууллагын бизнесийн үйл ажиллагаанд гадаад дотоод орчны олон хүчин зүйлс
нөлөө үзүүлдэг.
Зах зээлийн өнөөгийн нөхцөлд барилгын байгууллагын өрсөлдөх чадварт нөлөөлөх
гадаад, дотоод орчны хүчин зүйлсийг зураг 1,2 –т харуулав.

4. Зураг 1. Барилгын байгууллагын өрсөлдөх чадварт нөлөөлөх
гадаад орчны хүчин зүйлс
Зураг 2. Барилгын байгууллагын өрсөлдөх чадварт нөлөөлөх
дотоод орчны хүчин зүйлс

5. 3. Барилгын байгууллагын өрсөлдөх чадварын судалгаа
Барилгын байгууллагын төлөөлөл болгож Улаанбаатар хотод үйл ажиллагаа
явуулдаг 3 компани сонгож аваад тэдгээрийн санхүү, эдийн засгийн үндсэн
үзүүлэлт, ажиллагсадын дунд явуулсан экспертийн асуулгын дүнд тулгуурлан
өрсөлдөх чадварын дундаж үзүүлэлтийг зарим хүчин зүйлсэд экспертийн үнэлгээ
өгч тодорхойлсон болно. Ингэхдээ барилгын байгууллагын гадаад орчны хүчин
зүйлсийг энд тооцсонгүй. Учир нь гадаад орчны хүчин зүйлс дотоодын барилгын
байгууллагуудын өрсөлдөх чадвар, үйл ажиллагаанд харьцангуй адил нөлөөлөл
үзүүлнэ гэж тооцсон. Гэхдээ өрсөлдөх чадварт нөлөөлөх хүчин зүйлсийн
нарийвчилсан тооцоонд гадаад орчны хүчин зүйлсийг зайлшгүй тооцох
шаардлагатай. Барилгын байгууллагуудын өрсөлдөх чадварын үнэлгээг хүснэгт 1-д
үзүүлэв.
Хүснэгт 1
Үзүүлэлтүүд
1.Мэргэжилтэй ажилчдын
хүрэлцээ
2.Ажилчдын урамшуулал
3.Мэдээллийн нөөц, түүний
боловсруулалтын түвшин
4.Маркетингийн
судалгааны түвшин
5.Байгууллагын нэр хүнд
6.Ашгийн түвшин
7.Төлбөрийн чадвар
8.Байгууллагын
жигд
ажиллагаа
8.Чанарын
хяналтын
систем
9.Өөрийн
машин
механизмийн хангамжийн
түвшин
10.Теник,
технологийн
шинэчлэлд
оруулсан
хөрөнгө
Дүн
Хүчин
зүйлсийн
рейтинг
“Эрэлт
импэкс”
ХХК
“Даанта”
ХХК
“Бэлэн
Эрдэнэ”
ХХК
0,1
4
0,4
1
0,1
2
0,2
0,05
5
0,25
3
0,15
3
0,15
0,05
4
0,2
3
0,15
3
0,15
0,05
4
0,2
3
0,15
4
0,2
0,05
0,15
0,20
4
3
4
0,2
0,45
0,8
2
3
1
0,1
0,45
0,2
3
3
3
0,15
0,45
0,6
0,05
4
0,2
1
0,05
2
0,1
0,1
3
0,3
3
0,3
3
0,3
0,1
4
0,4
0
0
3
0,3
0,05
3
0,15
0
0
3
0,15
1,00
3,55
1,65
2,75
“Эрэлтимпэкс” ХХК нь орон сууц, оффис, үйлчилгээний барилгууд барьдаг.
Үйлдвэрлэлийн болон хүний нөөцийн хувьд харьцангуй бэхжсэн, харин дотоодын
барилгын байгууллагуудын нэгэн адил, санхүүгийн нөөц, тухайлбал эргэлтийн
болон техник, технологийн дорвитой шинэчлэл хийх мөнгөн хөрөнгийн хомсдол
байнга тулгарч байдаг байна. Энэ нь өрсөлдөх чадварт мэдэгдэхүйц нөлөөлдөг
байна. Энэ компанийн өрсөлдөх чадварын үзүүлэлт 3,55 байгаа нь дундажаас
дээгүүр байгаа боловч өрсөлдөх чадвараа дээшлүүлхийн тулд заавал хэрэгжүүлэх
шаардлагатай хэд хэдэн арга хэмжээ байна. Эдгээрийг өгүүллийн дүгнэлтйин хэсэгт
дурдана.

6. “Даанта” ХХК нь барилгын дээврийн засварын ажил гүйцэтгэдэг. Ажил нь улирлын
чанартай. Зөвхөн дулааны улиралд буюу 5 сараас 10 сарын хооронд 6 сар л
ажилладаг. Энэ байдал дотоодын жижиг барилгын байгууллагуудын хувьд нийтлэг
болно. Ийм ч учраас энэ компанийн өрсөлдөх чадварт нөлөөлөх ихэнх үзүүлэлтүүд
ихээхэн доогуур буюу 1,65 байна.
“Бэлэн Эрдэнэ” ХХК нь барилга угсралтын ажлаас гадна барилгын зарим хийц,
бүтээцийн үйлдвэрлэл, авто машины будгийн худалдаа эрхэлдэг. Энэ компанийн
хувьд ажиллах хүчний хувьд харьцангуй дутмаг, байнгын орон тооны ажилчид нийт
ажиллагсадын 30 хувьд хүрэхгүй. Байнга түр ажилчид авч ажиллуулдаг.
Үйлдвэрлэлийн нөөцийн хувьд дундаж хэмжээнд. Харин эргэлтийн хөрөнгийн хувьд
бусад үйл ажиллагаанаасаа хангах бололцоотой. Өрсөлдөх чадварын үзүүлэлт нь
2,75 байна.
Дүгнэлт
-
-
Барилгын салбарт тулгараад байгаа өнөөгийн хүндрэлийг давж гарахад төр
засаг, банк санхүү, барилгын байгууллагуудын хамтын хүчин чармайлт
шаардлагатай байна.
Дотоодын барилгын байгууллагуудын өрсөлдөх чадварыг дээшлүүлэхэд
түүнд хамгийн ихээр нөлөөлж буй гадаад, дотоод орчны хүчин зүйлсийг
тодорхойлж, тухайн хүчин зүйлсийн эерэг нөлөөллийг идэвхижүүлэх, сөрөг
нөлөөллийг саармагжуулах нь орчин үеийн менежментийн гол чиг үүрэг
болж байна.
Ашигласан материал
1.Жаворонков Е. П., Пермякова Л.В.
Менежмент в строительстве. Учебное пособие. ООО “Издательство Элит”, 2007. –
416 с.
2.Жаворонков Е. П.
СГУПС, 2003, с. 237
Логистика в
строительстве. Уч. Пособие. – Новосибирск,
3.Еремин А. К. Отраслевые особенности логистизации строительного производства.
– СПб.: 2007, с 170.
4.Л.Шагдаррагчаа. Барилгын салбарын хөгжлийн зарим асуудал, Улаанбаатар,2006
5.“Даанта” ХХК, “Бэлэн Эрдэнэ” ХХК, “Эрэлтимпэкс” ХХК-ын
эдийн засгийн үзүүлэлтүүд
2008,2009 оны