Дархан-Уул аймгийн эдийн засгийн өрсөлдөх чадварыг нэмэгдүүлэх арга зам /Тамир.Л/

1. ДАРХАН-УУЛ АЙМГИЙН ЭДИЙН ЗАСГИЙН ӨРСӨЛДӨХ ЧАДВАРЫГ
НЭМЭГДҮҮЛЭХ АРГА ЗАМ
Тамир.Л, Эрдэнэчулуун.Д
ШУТИС-ийн Дархан-Уул аймаг дахь Технологийн сургуулийн ахлах багш
ШУТИС-ийн Дархан-Уул аймаг дахь Технологийн сургуулийн багш
tamir_9911@yahoo.com, erdenechuluundashgai@yahoo.com
Хураангуй
Бүс нутгийн эдийн засгийг давуу талд нь түшиглэн ухаалгаар удирдсанаар
богино хугацаанд түргэн хөгжих боломжтойг дэлхийн олон улс орны жишээ
харуулж байна, Дархан-Уул аймгийн бизнес эрхлэгчдийн өрсөлдөх чадварын
талаарх болон бүс нутгийн эдийн засгийн өрсөлдөхүйц амжилтын эх сурвалжийн
талаарх судалгаануудыг авч үзсэн ба Дархан-Уул аймгийн хөгжлийн хувьд
шийдвэрлэх ач холбогдолтой эдийн засгийн орон зайн бүтцүүдийн талаар
өгүүллээ. Мөн Дархан-Уул аймгийн бизнес эрхлэгчдийн өрсөлдөх чадварын
өнөөгийн байдлыг компаний дотоод үйл ажиллагаа, хамтын ажиллагааны
өнөөгийн түвшин, брэнд бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх боломж, төрийн үйлчилгээ
түүний хүртээмж зэрэг багц асуудлуудын хүрээнд судлан, өрсөлдөх чадварыг
дээшлүүлэхэд тулгамдаж буй асуудлуудыг тодорхойлов.
Түлхүүр үг
Аж үйлдвэржилт,үйлдвэрлэл технологийн парк, брэнд бүтээгдэхүүн, эдийн
засгийн төрөлжилт, бүс нутгийн эдийн засгийн өрсөлдөх чадвар, бизнесийн өрсөлдөөн
Онолын хэсэг
Эрдэмтэн судлаачид бүс нутгийн хөгжлийн зааг ялгааг түргэн хурдацтай
хөгжиж буй бүс нутгийн хөгжлийн эх сурвалжтай нь холбон судлаж ирсэн. Юуны
өмнө эдүгээ давамгайлж байгаа онолын хандлагын талаар авч үзье. 1960-70-аад
онд үүссэн өсөлтийн туйлын стратеги нь өрсөлдөх давуу тал, эдийн засгийн үйл
ажиллагааны түвшин, аж үйлдвэрийн бөөгнөрөх хандлага (кластер) зэргийг
харгалзаагүйгээс амжилтанд хүрээгүй. Пүүсүүд тухайн байршилд хөрөнгө оруулах
шийдвэр гаргахдаа эдгээрийг голлон анхаардаг. Өрсөлдөх давуу тал, бөөгнөрлийн
үр дүнд бизнесийн салбаруудын нягт уялдаа холбоо үүсэх, шинийг эрэлхийлэх

2. бизнесийн овсгоо зэрэг нь үүнтэй уялдан илүү ялгаран гардаг. Эдүгээ зах зээлд
үндэслэсэн аж үйлдвэрийн бөөгнөрлийн онол өсөлтийн туйлын онолыг орлох
боллоо.1
1980-аад оны эцсээр П.Кругман олон улсын худалдаа, өрсөлдөх чадвар,
бүс нутгийн эдийн засгийн хоорондын холбоо хамаарлыг судлан “шинэ
худалдааны онол”, “өрсөлдөх чадварын онол”-уудыг боловсруулсан нь бүс нутгийн
эдийн засгийн судалгаанд шинэ хандлагыг авчирсан хэмээн судлаачид үздэг.2
Аж үйлдвэрийн бөөгнөрөл нь пүүсүүдэд эдийн засгийн гадаад ба дотоод үр
өгөөжийг бий болгон, инновацийг түргэсгэн, хамтын ажиллагааг өргөжүүлэх
боломжийг хангаж өгдөг байна. Бүс нутгийн эдийн засаг даяаршлын үйл явцад
өрсөлдөх чадвараа хэрхэн хадгалах вэ? гэсэн асуудлыг Харвардын их сургуулийн
профессор Р.Кантэр (1996) судалжээ. Түүний үзсэнээр олон улсын эдийн засгийн
сонирхол ба орон нутгийн улс төрийн сонирхлын хооронд зөрчил гарахаас
сэргийлэхийн тулд бизнес эрхлэгчдийн зүгээс даяаршиж буй бизнес нь оршин буй
орон нутагтаа хэрхэн зохицох вэ? гэдгээс нь, харин орон нутгийн эрх баригчдын зүгээс
бизнесийн таатай орчин, уур амьсгалыг бүрдүүлсэн байх талаас нь анхаарах хэрэгтэй
юм. Бүс нутгууд даяаршсан эдийн засагтай холбогдох оюуны, үйлдвэрлэлийн,
худалдааны гэсэн 3 арга замыг тэрээр тодорхойлжээ. Р.Кантэр (2003) олон улсын
эдийн засагт бүс нутгийн өрсөлдөх давуу талыг бий болгох 4 үндсэн хүчин зүйлийг
тодорхойлсон. Үүнд:
 Эдийн засгийн хөгжлийн тодорхой стратеги ба олонүндэстний компаниудыг
татах чадвар бүхий орон нутгийнудирдлага;
 Урт хугацааны хөрөнгө оруулалт хийх, тогтвортой ажиллахбизнесийн таатай
орчин бүрдүүлэх;
 Ажиллагсдын мэргэжлийн ур чадварыг дээшлүүлэхсургалтын үйл
ажиллагааны өндөр стандартыгхэрэгжүүлэх;
 Бизнес эрхлэгчид ба Засгийн газрын харилцан үр ашигтайхамтын ажиллагаа.
Монгол улсын бүсчилсэн хөгжлийн хүрээнд бүсийн тулгуур төвүүдийг
хөгжүүлэхэд энэ чиглэлээрх онолын үндсэн хандлагууд болох өсөлтийн туйлын
онол ба аж үйлдвэрийн бөөгнөрлийн онолуудын алиныг нь тулгуур болгох вэ гэсэн
1
ÀÕÁ. Òóëãóóð òºâ¿¿ä, ¿éëäâýð àæ àõóéí ãàçðûí êëàñòåð áà á¿ñ íóòãèéí õºãæèë. Áîäëîãûí çºâëºìæ
áàðèìò áè÷èã ¹5. ÓÁ., 2004.
2
Boddy Ì. Geographical economics and urban competitiveness. Urban Studies, 1998.

3. асуудал тавигдсан байдаг. Азийн хөгжлийн банкны (АХБ) судалгаагаар (2004)
өнөөгийн нөхцөлд бүс болгонд тулгуур төвүүдийг байгуулах бодлого явуулах бус
харин цөөн хотод аж үйлдвэрийн бөөгнөрөл бий болгохыг илүүтэй дэмжих хэрэгтэй гэж
үзсэн байдаг.Уг асуудлыг нарийвчлан судлаж өөрийн орны нөхцөлд тохирсон аж
үйлдвэрийн бөөгнөрлийг бий болгох, хөгжүүлэх хандлагыг тогтоох шаардлага зүй
ѐсоор тавигдаж байна.
Судалгааны хэсэг
Дархан-Уул аймгийн бизнес эрхлэгчдийн өрсөлдөх чадварын талаарх
судалгааг Хүнсний үйлдвэрлэл, ХАА, Хөнгөн аж үйлдвэр, Барилга барилгын
материалын гэсэн 4-н салбарын төлөөлөл бүхий 78 аж ахуйн нэгжийг хамруулан
гүйцэтгэв. Байгууллагын ажиллагсдын тооны мэдээллээс харахад 1-10
ажилчинтай үйлдвэрүүд судалгаанд оролцогчдын 32%, 10-20 ажилчинтай 23%, 20-
50 ажилчинтай 27%-ийг эзэлж байгаагаас дүгнэхэд жижиг, дунд үйлдвэрийн
төлөөлөл судалгаанд оролцогчдын 82%-ийг эзэлж байна.
Салбар дахь өрсөлдөөн ба хамтын ажиллагаа
Нийт оролцогчдоос танай бүтээгдэхүүний өрсөлдөх чадвар ямар түвшинд
байна вэ гэсэн асуултанд сайн гэж 53%, дунд гэж 37%, тааруу гэж 10% нь
хариулжээ. Эдгээр хариултуудыг салбарын ангиллаар гаргаж Хүснэгт 1.а-д
харуулав. Бизнесийн өрсөлдөөнийг оролцогчид үнэлсэн байдлыг Хүснэгт 1.б-д
харуулав.
Үзүүлэлтүүд
Хүснэгт 1.а.
Өрсөлдөх чадвар,
салбараар
Хүснэгт 1.б.
Өрсөлдөөний
байдал, салбараар
Хүснэгт 1.в.
Хамтарч ажиллах
байдал,
салбараар
Нийт
Сайн Дунд Тааруу Их Дунд Бага Сайн Дунд Муу
Хөнгөн үйлдвэр 11 11 0 9 12 1 6 16 0 22
Хүнсний
үйлдвэр
13 3 0 14 2 0 8 5 3 16

4. ХАА 9 11 7 9 13 5 14 11 2 27
Барилга 8 5 0 8 5 0 3 10 0 13
Нийт 41 30 7 40 32 6 31 42 5 78
Салбарын түвшинд компаниудын хамтарч ажиллах байдал ямар түвшинд байна
гэсэн асуултанд 54% нь дунд гэж хариулжээ. Эндээс хамтын ажиллагааны түвшин
төдийлөн сайнгүй байгаа болох нь харагдаж байна.
Байгууллагын дотоод ба гадаад үйл ажиллагааны үнэлгээ
Бизнес эрхлэгчид өөрсдийн байгууллагын дотоод үйл ажиллагааны
чадавхи, гадаад орчны хүчин зүйлсийн нөлөөлөх нөлөөллийг зохих оноогоор
үнэлсэн дүнгүүдийн утгуудын дунджийг тооцож Хүснэгт 2-т харуулав.
Судалгаанаас үзэхэд дотоод үйл ажиллагааны үндсэн хүчин зүйлүүдийг үнэлсэн
үнэлгээнээс харахад Техник, технологи, удирдлага менежментийн хүчин
зүйлүүдийг харьцангуй өндрөөр үнэлсэн байхад санхүү, хүний нөөцийн
үзүүлэлтүүдийг доогуур үнэлжээ. Салбаруудаар нь авч үзэхэд Хүнсний салбар,
Барилгын салбарын үзүүлэлт харьцангуй дээгүүр үзүүлэлттэй байхад Хөнгөн
үйлдвэр, ХАА-н салбарын үзүүлэлт харьцангуй доогуур байна.

5. Дүгнэж үзэхэд өрсөлдөх чадварын чухал үзүүлэлт болох дотоод орчны хүчин
зүйлсийн үзүүлэлтүүд ерөнхийдөө дундаас дээгүүр байхад гадаад орчны хүчин
зүйлсийн хувьд нөлөөлөх нөлөөлөл нь эерэг сөрөг харилцан адилгүй байна.
Брэнд нэр төрлийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх боломж, бүтээгдэхүүнд
чиглэсэн сайжруулалтууд.
-/ Бизнес эрхлэгчдээс брэнд бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх бололцоотой эсэх талаар
санал авахад үүнийг бие дааж үйлдвэрлэх бололцоотой гэж 70%, орон нутгийн
дэмжлэг, компаниудын хамтын үйл ажиллагааны үр дүнд үйлдвэрлэх бололцоотой
гэж 26%, ойрын ирээдүйд үйлдвэрлэх бололцоогүй гэж 4% нь хариулжээ.
Салбаруудаар авч үзвэл ХАА, Хүнсний салбарынхан өөрийн брэнд бүтээгдэхүүн
үйлдвэрлэх боломж өндөр байхад Хөнгөн үйлдвэр, Барилгын салбарынханд ийм
боломж бүрдүүлэхэд тодорхой дэмжлэг хэрэгтэй байгаа нь харагдаж байна.
-/ Бизнес эрхлэгчид бүтээгдэхүүнийхээ өрсөлдөх чадвараа нэмэгдүүлэхэд
чиглэсэн бодлогыг тусгайлан хэрэгжүүлдэг гэж 46%, тусгайлсан бодлого авч
хэрэгжүүлдэггүй ч үйл ажиллагааны төлөвлөгөө болон бусад хэлбэрийн
бодлогоор үүнийг тодорхойлж хэрэгжүүлдэг гэж 45%, ийм бодлого байдаггүй гэж
9% нь хариулжээ.
Салбарууд
Хүснэгт 2.а. Байгууллагын
дотоод үйл ажиллагааны
чадавхи /1-5 оноогоор үнэлсэн/
Хүснэгт 2.б. Байгууллагын гадаад
орчны хүчин зүйлсийн үнэлгээ /1-3
оноогоор үнэлсэн/
Хүний
нөөц
Техник,
технологи
Санхүү
Удирдлаг
а,
менежме
нтЗах
зээлийн
багтаамж
Дэд
бүтцийн
хөгжил
Импорты
н
өрсөлдөгч
бүтээгдэх
үүнүүд
Техник
технологи
йн
дэвшлийн
өөрчлөлт
Хөнгөн үйлдвэр 3.05 3.45 3.00 3.45 2.05 2.14 1.77 1.91
Хүнсний
үйлдвэр
3.56 4.25 3.81 4.12 2.25 2.31 1.69 2.56
ХАА 3.37 3.15 2.81 3.33 2.11 2.63 1.63 2.26
Барилга 3.31 3.85 3.62 3.54 2.31 2.77 2.15 2.92
Дундаж 3.31 3.58 3.21 3.56 2.15 2.45 1.77 2.33

6. -/ Танай бүтээгдэхүүний өрсөлдөх чадварыг сайжруулахад хийгдэх шаардлагатай
хүчин зүйлс юу вэ? Үүнийгээ 1-3 оноогоор үнэлнэ үү, /Үүнд: 1-шаардлагагагүй, 2-
шаардлагатай, 3-чухал шаардлагатай/ гэсэн асуултанд хариулсан утгуудын
дунджийг тооцож Хүснэгт 3-т харуулав.
Хүснэгт 3. Бүтээгдэхүүний өрсөлдөх чадварыг сайжруулахад хийгдэх
шаардлагатай хүчин зүйлс
Салбарууд
Бүтээгдэхүүн
ий өртөг
зардлыг
бууруулах
Чанарыг
сайжруулах
Нэр
төрлийг
олшруулж
өнгө
үзэмжийг
сайжруулах
Зар
сурталчилг
ааг
нэмэгдүүлэ
х
Гадаад зах
зээлд гарах,
экспортыг
дэмжих
Хөнгөн үйлдвэр 1.95 2.27 2.45 2.55 2.59
Хүнсний үйлдвэр 2.06 2.19 2.31 2.44 2.37
ХАА 2.04 2.56 2.59 2.70 2.52
Барилга 2.38 2.46 2.46 2.69 1.85
Дундаж 2.08 2.38 2.47 2.60 2.40
Дүгнэж үзэхэд үйлдвэрлэл эрхлэгчид бүтээгдэхүүнд чиглэсэн өөрчлөлтүүд хийх нь
чухал шаардлагатай болох нь харагдаж байна.
Төрийн болоод мэргэжлийн байгууллагуудын үзүүлж буй үйлчилгээ,
үйл ажиллагааг үнэлэх нь
-/ Танай бүтээгдэхүүний өрсөлдөх чадварыг дээшлүүлэхэд мэргэжлийн
байгууллагуудын үйл ажиллагаа хэрхэн нөлөөлж байна вэ? үүнийг тоон утга
ашиглан оноогоор үнэлнэ үү гэсэн асуултын хариултуудын дундаж утгыг тооцон
Хүснэгт 4-т харуулав.
Хүснэгт 4. Төрийн болоод мэргэжлийн байгууллагуудын үзүүлж буй үйлчилгээ,
үйл ажиллагааны үнэлгээ

7. Салбарууд
Мэргэжлий
н
байгууллагу
у-дын
үзүүлж буй
үйлчилгээ
/1-3
оноогоор/
Төрийн үйлчилгээний үзүүлэлтүүд /1-5 оноогоор
үнэлсэн байдал/
Мэдээл-
лийг
нээллтэ
й түгээх
үйл
ажиллаг
аа
Нээлттэй
байх,
ялгаварлал
гүй эрх
тэгш
үйлчлэх
байдал
Хүнд
сурта
л
Авилга,
ашиг
сонирхл
ын
зөрчилтэ
й байдал
Тендер
шалгар
уулалт
ын
байдал
Төр
хувийн
хэвшлий
н
түншлэл
ийн
байдал
Хөнгөн үйлдвэр 2.0 2.3 2.5 2.3 2.6 2.1 2.1
Хүнсний
үйлдвэр
2.3 2.9 2.7 2.1 2.4 2.4 2.5
ХАА 2.2 2.5 3.1 2.8 2.8 2.8 2.6
Барилга 2.1 2.2 2.5 2.5 2.4 2.4 2.4
Дундаж 2.2 2.5 2.7 2.5 2.6 2.5 2.4
-/ Мэргэжлийн байгууллагуудын үзүүлж буй үйлчилгээг үйлчилгээний хувьд
салбаруудын дундаж ерөнхийдөө ойролцоо байгаа бөгөөд тоон утгыг
илэрхийлбэл онцын нөлөөлөлгүй гэж гарчээ.
-/ Төрийн үйлчилгээний хэлбэрүүдийг 6 ангилан тэдгээрийг 1-5 оноогоор
үнэлүүлсэн. Үүнд: Үзүүлэлтүүдээс Нээлттэй байх, ялгаварлалгүй эрх тэгш үйлчлэх
байдлын үнэлгээ хамгийн өндөр байсан бөгөөд Мэдээллийг нээллтэй түгээх үйл
ажиллагаа хангалттай бус байгаа нь харагдаж байна. Тэрчлэн Хүнд суртал,
Авилга, ашиг сонирхлын зөрчилтэй байдал, Тендер шалгаруулалтын байдал, Төр
хувийн хэвшлийн түншлэлийн байдлын үнэлгээ дундаас дээгүүр гэж үнэлэгдсэн
байна. Дүгнэхэд төрийн үйлчилгээний цар хүрээ, хүртээмж хангалттай бус байгаа
нь харагдаж байна.

8. -/ Бизнесийн үйл ажиллагаанд хамгийн их саад болдог, хүндрэлтэй тооцогддог
хүчин зүйлсийг авсан саналаар нь дараалуулбал:
1. Зээлийн хүүгийн өндөр түвшин
2. Татварын ачаалал
3. Ус, цахилгаан, дулааны зардал
4. Төрөөс гаргаж буй бизнесийн үйл ажиллагаанд саад болсон шийдвэр
5. Мэргэжлийн хяналтын байгууллагын үйл ажиллагаа багтжээ.
Санал.
Дархан-Уул аймгийн эдийн засгийн өрсөлдөх чадварыг дэмжих бодлогын
хамрах хүрээг дараахь байдлаар тодорхойлж байна. Үүнд:
1. Үйлдвэрлэл, технологийн парк (ҮТП) байгуулах асуудлыг зарчмын хувьд
шинэ концепциор авч үзэх. Дараахь арга хэмжээнүүдийг санал болгож
байна. Үүнд:
- ҮТП-ын эрх зүйн байдлын тухай хуульд заасан ҮТП-д үйл ажиллагаа явуулах
компаниудад олгох татварын хөнгөлөлт урамшууллын хүрээг өргөтгөх /Өөрөөр
хэлбэл уг хуулийн заалтанд орлогын албан татвараас тодорхой хувийг хөнгөлөх
заалт оруулах тухай асуудал юм. Энэ үйл ажиллагааны үр дүнд ҮТП-д үйл
ажиллагаа явуулах компаниудын тоо, үйл ажиллагааны цар хүрээ нэмэгдэж
хөрөнгө оруулалт ажлын байр ихээхэн нэмэгдэх бололцоо бүрдэнэ. Бидний
тооцоогоор ҮТП-ийн бүтцэд ажиллах 13 ААН-ийн ажиллагсдын тоо 2014 онд
1870-аас 2018 онд 2657, бүтээгдэхүүний борлуулалт 94 тэрбумаас 246 тэрбум
төгрөг болж нэмэгдэхээр байна./
- ҮТП-ын үйл ажиллагаанд орон нутгийн зүгээс үзүүлэх дэмжлэгийг хэд хэдэн
үндсэн чиглэлд дараахь үндсэн чиглэлд үзүүлэх шаардлагатай байна. Үүнд: -
ҮТП-д зориулсан орон нутгийн тусгай хэрэгцээний газрыг баталгаажуулах; -Уг
газарт шаардлагатай дэд бүтэц байгуулахад улс орон нутгийн төсөвт тусгуулан
үе шаттай шийдвэрлэх; - ҮТП-ийн үйл ажиллагааг гадаадын хөрөнгө
оруулагчдад өргөн хүрээтэй сурталчлах
2. Үйлдвэрүүдийн хоршилт хамтын ажиллагааны давуу талыг ашиглах
боломжтой Хөнгөн үйлдвэрийн салбарт кластер байгуулан хөгжүүлэх

9. боломж байна. Энэ салбарт нэхий эдлэл зэрэг зарим бүтээгдэхүүнүүд нь
орон нутгийн төдийгүй улсын хэмжээний брэнд болсон бүтээгдэхүүнүүд
юм.
Салбаруудаар нь авч үзвэл хөнгөн үйлдвэрийн салбарт дараахь үндсэн чиглэлээр
бүтээгдэхүүний төрөлжилт, хоршилт явагдах боломжтой байна. Үүнд: ноосон
болон сүлжмэл бүтээгдэхүүн, нэхий, арьс ширэн бүтээгдэхүүн, оѐмол
бүтээгдэхүүн. Дээрх салбарууд нь хөдөлмөр зарцуулалт их шаарддаг бөгөөд
хоорондоо хамтарч ажиллах өргөн бололцоо бүхий онцлогтой.
3. Нэмүү өртөг шингэсэн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг хөгжүүлэх, инновацийг
дэмжих хүрээнд тодорхой бүтээгдэхүүнүүдийг аймгийн брэнд
бүтээгдэхүүн болгох зорилт тавин хэрэгжүүлэх
Хүнсний үйлдвэрийн салбарт харьцангуй олон үйлдвэрлэгч үйл ажиллагаа
явуулдаг бөгөөд дараахь бүтээгдэхүүнүүдийн үйлдвэрлэлийг брэнд
бүтээгдэхүүнүүд болгох боломжтой. Үүнд: бүхэл үрийн гурилын үйлдвэрлэл,
ургамлын тосны үйлдвэрлэл /Улсын хэмжээнд энэ төрлийн бүтээгдэхүүнийг
“Монгол алтан тос” ХХК дангаараа үйлдвэрлэдэг бөгөөд эдүгээ түүхий эд
боловсруулахаас эцсийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх хүртэлх үе шатыг
хамруулан үйлдвэрлэлийг өргөтгөх зорилт тавьж байна/
- Хөдөө аж ахуйн салбарт ялангуяа газар тариалангийн үйлдвэрлэл нь Эрдэм
шинжилгээ-үйлдвэрлэлийг холбох хамгийн тохиромжтойд тооцогдож байна.
Улсдаа томоохонд тооцогдох УГТЭШХ–г түшиглэн газар тариалангийн
үйлдвэрлэл эрхлэгчид элит үрийн үйлдвэрлэл эрхлэх нөөц бололцоо өргөн
байгааг бүрэн дүүрэн ашиглах шаардлага зүй ѐсоор тавигдаж байна.
- Барилгын материалын үйлдвэрлэлийн салбар манай аймагт бусад
аймгуудаас харьцангуй өндөр хөгжсөн бөгөөд олон нэр төрлийн
бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлийг шинээр бий болгох бололцоотойд
тооцогддог. Дээрх салбарын хувьд зам талбайн ба явган хүний замын
хавтангийн үйлдвэрлэл хөгжих ирээдүйтэй зах зээлийн боломж сайтайд
тооцогдож байна.
Дүгнэлт

10. Бизнес эрхлэгчдийн өрсөлдөх чадвар нь үйлдвэрлэлийн онцлогоос хамаарч
олон хүчин зүйлийн харилцан нөлөөллийн үр дүнд тодорхойлогдож байна. Үүнд
дотоод хүчин зүйлс буюу үйлдвэрлэлийн нөөц, үйл ажиллагаатай холбоотой болон
гадаад хүчин зүйлсийн нөлөөлөл буюу салбарын өрсөлдөөн, төрийн болон
мэргэжлийн байгууллагуудын үзүүлж буй үйлчилгээ, зах зээлийн нөхцөл байдал
зэрэг нийлмэл хүчин зүйлсийн нөлөөллөөр тодорхойлогдож байна.
Дархан-Уул аймгийн бизнес эрхлэгчдийн хувьд өрсөлдөх чадвараа дээшлүүлэхэд
өөрсдийн дотоод үйл ажиллагаа, зохион байгуулалтаа сайжруулахын зэрэгцээ
орон нутгийн зүгээс тодорхой чиглэлээр дэмжлэг үзүүлэх, үүнд бүс нутгийн эдийн
засгийн өрсөлдөх давуу талыг олж авах орчин үеийн хэлбэрүүд болох кластер
байгуулах, брэнд нэр төрлийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэлийг бий болгох,
үйлдвэрлэлийг төрөлжүүлэх, хамтын ажиллагааг өрнүүлэхэд туслах шаардлага
зүй ѐсоор тавигдаж байна.
Эдийн засгийн өрсөлдөх чадварыг нэмэгдүүлж бүс нутгийг амжилттай хөгжүүлсэн
туршлагаас дүгнэхэд юуны өмнө эдийн засгийн хөгжлийн тодорхой стратеги
боловсруулан түүнийгээ хэрэгжүүлэхийн төлөө орон нутгийн удирдлага идэвхтэй
ажиллан хөрөнгө оруулалтын таатай орчинг бүрдүүлж улмаар үйлдвэрлэгчид ба
төрийн харилцан үр ашигтай хамтын ажиллагаа чухал үүрэгтэй байдаг байна. Дархан-
Уул аймгийн хэмжээнд өөрийн давуу талдаа тулгуурлан хөгжих хэд хэдэн чиглэл
байна. Үүнд: -ҮТП-ийг байгуулах үйл явцыг шинэ шатанд гаргах, ҮТП-ийн хүрээнд
кластерууд байгуулах, Нэмүү өртөг шингэсэн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг хөгжүүлэх,
инновацийг дэмжих хүрээнд тодорхой бүтээгдэхүүнүүдийг аймгийн брэнд
бүтээгдэхүүн болгох зэрэг болно. Эдгээр үйл ажиллагааг ойрын 5 жилд авч
хэрэгжүүлснээр эдийн засгийн өрсөлдөх чадварыг ихээхэн нэмэгдүүлэх
бололцоотой гэж үзэж байна.
Ашигласан материал
1. АХБ. Тулгуур төвүүд, үйлдвэр аж ахуйн газрын кластер ба бүс нутгийн
хөгжил. Бодлогын зөвлөмж баримт бичиг ¹5. УБ., 2004.
2. Дархан-Уул аймгийн ХАҮТ “Хувийн хэвшлийн өрсөлдөх чадварыг бэхжүүлэх
санаачилга” бодлогын баримт бичиг, 2013

11. 3. Boddy М. Geographical economics and urban competitiveness. Urban Studies,
1998.
4. Kanter R. M. Thriving locally in the global economy. Harvard Business review,
Aug2003
5. Koschatzky. The regionalization of innovation policy: new options. 2001
6. Krugman, P. Increasing returns and economic geography, Journal of Political
Economy, 1991